پرهيز از غلو در دين از نظر احادیث

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 لا تَرفَعُونِي فَوقَ حَقِّي ؛ فإنّ اللّه َ تعالى اتَّخَذَني عَبدا قبلَ أن يَتَّخِذَني نَبِيّا .
 مرا از حقّ خودم (حدّى كه دارم) بالاتر نبريد؛ خداوند متعال مرا پيش از آن كه پيامبر كند، بنده قرار داد.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

صِنفانِ لا تَنالُهُما شَفاعَتي : سُلطانٌ غَشومٌ عَسُوفٌ ، و غالٍ فِي الدِّينِ مارِقٌ مِنهُ غيرُ تائبٍ و لا نازعٍ .
 دو دسته اند كه شفاعت من به آنها نمى رسد : فرمانرواى سركش و ستمگر و كسى كه در دين غلوّ ورزد و از دين بيرون رود و از اين عمل خود توبه نكند و دست نكشد.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 رَجُلانِ لا تَنالُهُما شَفاعَتي : صاحِبُ سُلطانٍ عَسوفٌ غَشومٌ ، و غالٍ فِي الدِّينِ مارِقٌ .
 دو نفرند كه شفاعت من به آنها نمى رسد : حكمرانِ ستمكار و سركش و كسى كه در دين غلو ورزد و از محدوده آن بيرون رود.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

صِنفانِ مِن اُمَّتِي لا نَصِيبَ لَهُما في الإسلامِ : الغُلاةُ و القَدَرِيَّةُ
دو گروه از امّت من بهره اى از اسلام ندارند : غُلات و قدريّه.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

يا عليُّ ، مَثَلُكَ في اُمَّتي مَثَلُ المَسيحِ عيسَى بنِ مريمَ ، افتَرَقَ قَومُهُ ثلاثَ فِرَقٍ : فِرقَةٌ مؤمِنُونَ و هُمُ الحَواريُّونَ ، و فِرقَةٌ عادَوهُ و هُمُ اليَهودُ ، و فِرقَةٌ غَلَوا فيهِ فَخَرَجُوا عن الإيمانِ و إنَّ اُمَّتي سَتَفتَرِقُ فيكَ ثلاثَ فِرَقٍ ؛ ففِرقَةٌ شِيعَتُكَ وَ هُمُ المؤمنونَ ، و فِرقَةٌ عَدُوُّكَ و هُم الشاكُّونَ ، و فِرقَةٌ تَغلُو فيكَ و هُمُ الجاحِدونَ ، و أنتَ فِي الجَنَّةِ يا عليُّ و شيعَتُكَ و مُحِبُّ (مُحِبُّو) شيعَتِكَ ، و عَدُوُّكُ و الغالِي فِي النارِ .
 اى على! حكايت تو در ميان امّت من، حكايت عيسى بن مريم است كه مردم درباره او سه فرقه شدند : فرقه اى مؤمن ماندند ، و آنان همان حواريانند، فرقه اى با او دشمنى ورزيدند و آنان يهوديانند و فرقه اى درباره او غلوّ كردند و در نتيجه از ايمان خارج شدند امّت من نيز بزودى نسبت به تو سه فرقه خواهند شد : فرقه اى شيعه و پيرو تو هستند و آنان همان مؤمنانند، فرقه اى دشمن تو هستند و آنان شك كنندگانند و فرقه اى درباره تو غلوّ مى كنند و آنان منكران [خدا] هستند . اى على! تو و شيعيان تو و دوستدارانِ شيعيان تو در بهشت هستيد و دشمن تو و غلوّ كننده درباره تو در آتشند.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 يا عليُّ ، مَثَلُكَ في هذهِ الاُمَّةِ كَمَثَلِ عيسَى بنِ مَريمَ ؛ أحَبَّهُ قَومٌ فَأفرَطوا فيهِ ، و أبغَضَهُ قَومٌ فَأفرَطوا فيهِ ، قالَ : فَنَزَلَ الوَحيُ : «و لَمّا ضُرِبَ ابنُ مَريمَ مَثَلاً إذا قَومُكَ مِنهُ يَصِدُّونَ» .
اى على! حكايت تو در ميان اين امّت، حكايت عيسى بن مريم است كه گروهى او را دوست داشتند و درباره اش غلوّ كردند و گروهى او را دشمن داشتند و در دشمنى با او افراط ورزيدند. پس وحى نازل شد كه : «و چون داستان پسر مريم آورده شد، قوم تو از آن بانگ [به ريشخند ]برداشتند».

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ به على عليه السلام ـ فرمود :

و الذي نفسِي بِيَدِهِ ، لولا أنِّي اُشفِقُ أن يقولَ طَوائفُ مِن اُمَّتي فيكَ ما قالَتِ النَّصارى في ابنِ مَريمَ ، لَقُلتُ اليَومَ فيكَ مَقالاً لا تَمُرُّ بِمَلَأٍ مِن الناسِ إلاّ أخَذُوا التُّرابَ مِن تَحتِ قَدَمَيكَ لِلبَرَكَةِ .
سوگند به آن كه جانم در دست اوست، اگر نمى ترسيدم كه گروههايى از امّت من درباره تو همان بگويند كه مسيحيان درباره عيسى بن مريم گفتند،امروز درباره تو سخنى مى گفتم كه بر هيچ جماعتى از مردم نگذرى، مگر اين كه از زير پاى تو براى تبرّك خاك بردارند.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ به على عليه السلام ـ فرمود:

لولا أنِّي أخافُ أن يقالَ فيكَ ما قالَتِ النَّصارى فِي المَسيحِ ، لَقُلتُ اليَومَ فيكَ مَقالَةً لا تَمُرُّ بِمَلَأٍ مِن المُسلمينَ إلاّ أخَذُوا تُرابَ نَعلَيكَ و فَضلَ وَضُوئكَ يَستَشفُونَ بهِ ، و لكنْ حَسبُكَ أن تكونَ مِنّي و أنا مِنك تَرِثُني و أرِثُكَ
 اگر نمى ترسيدم كه مردم درباره تو همان گويند كه مسيحيان درباره عيسى گفتند، امروز درباره تو سخنى مى گفتم كه بر هيچ جماعتى از مسلمانان نگذرى، مگر اين كه خاك كفشها و زيادى آب وضوى تو را براى طلب شفا بردارند. اما تو را همين بس كه تو از من هستى و من از تو هستم، تو از من ارث [انبيا و اوصيا را ]مى برى و من از تو ارث مى برم.

امام على عليه السلام : 

يَهلِكُ فِيَّ اثنانِ و لا ذَنبَ لي : مُحِبٌّ مُفْرِطٌ ، و مُبغِضٌ مُفَرِّطٌ
در باب من دو گروه هلاك مى شوند، در حالى كه من بى گناهم : دوست افراطى و دشمن افراطى.

امام على عليه السلام :

يَهلِكُ فِيَّ رَجُلانِ : مُحِبٌّ مُفرِطٌ يُقَرِّظُني بما ليسَ لي ، و مُبغِضٌ يَحمِلُهُ شَنَآني على أن يَبهَتَني .
 در باب من دو كس هلاك مى شوند : يكى دوست افراطى كه در ستايش من چيزهايى مى گويد كه در خور من نيست و ديگرى دشمنى كه عداوتش با من او را وا مى دارد تا به من بهتان زند.

امام على عليه السلام :

هَلَكَ فِيَّ رَجُلانِ : مُحِبٌّ غالٍ ، و مُبغِضٌ قالٍ .
در باب من دو كس به هلاكت افتادند : دوست افراطى و دشمن كينه ورز.

امام على عليه السلام :

يَهلِكُ فِيَّ رَجُلانِ : مُحِبٌّ مُفرِطٌ ، و باهِتٌ مُفتَرٍ .
 در باب من دو كس هلاك مى شوند : دوستدارى كه زياده روى كند و دروغزنى كه افترا بندد.

امام على عليه السلام :

اللّهُمّ إنّي بَرِيءٌ مِنَ الغُلاةِ كَبَراءَةِ عيسَى بنِ مَريمَ مِنَ النَّصارى ، اللّهُمّ اخذُلْهُم أبَدا ، و لا تَنصُرْ مِنهُم أحَدا .
 بار خدايا! همچنان كه عيسى بن مريم از نصارا بيزارى جست، من نيز از غاليان [در حقّ خود] بيزارم؛ بار خدايا! آنان را براى هميشه تنها و بى ياور گذار و هيچ كدام آنان را يارى مرسان.

امام على عليه السلام :

إيّاكُم و الغُلُوَّ فِينا ، قُولُوا إنّا عَبِيدٌ مَربُوبُونَ ، و قُولوا في فَضلِنا ما شِئتُم .
 از غلو كردن درباره ما بپرهيزيد و ما را بندگان پروريده بدانيد. آن گاه هر چه خواستيد در فضيلت ما بگوييد.

امام على عليه السلام :

لا تَتَجاوَزوا بنا العُبوديَّةَ ثُمّ قُولوا ما شِئتُم و لن تَبلُغُوا ، و إيّاكُم و الغُلُوَّ كَغُلُوِّ النَّصارى ؛ فإنّي بَريءٌ مِن الغالِينَ .
 ما را از مرزِ بندگى [خدا] فراتر نبريد؛ آن گاه هر چه خواستيد بگوييد، كه كم گفته ايد. زنهار كه مانند نصارا غلو كنيد؛ زيرا من از غلو كنندگان بيزارم.

امام صادق عليه السلام :

جاءَ رَجُلٌ إلى رسولِ اللّه ِ صلى الله عليه و آله فقالَ : السلامُ علَيكَ يا رَبِّي ! فقالَ : مالَكَ لَعَنَكَ اللّه ُ رَبِّي و رَبُّكَ اللّه ُ ، أما وَ اللّه ِ لكُنتَ ما عَلِمتُكَ لَجَبانا فِي الحَربِ لَئيما فِي السِّلمِ .
 مردى خدمت پيامبر خدا صلى الله عليه و آله آمد و عرض كرد : درود بر تو اى پروردگار من!حضرت فرمود: تو را چه شده است؟ لعنت خدا بر تو باد، پروردگار من و پروردگار تو اللّه است. هان! به خدا سوگند، از زمانى كه مى دانم، تو فردى بودى، در جنگ ترسو و در زمان صلح پستْ خو .

امام صادق عليه السلام :

أتى قَومٌ أميرَ المؤمنينَ عليهِ السلامُ فقالوا : السلامُ علَيكَ يا رَبَّنا ! فاستَتابَهُم فلم يَتُوبُوا ، فَحَفَرَ لَهُم حَفيرَةً و أوقَدَ فيها نارا ، و حَفَرَ حَفيرَةً اُخرى إلى جانِبِها و أفضى ما بَينَهُما ، فلَمّا لم يَتُوبُوا ألقاهُم فِي الحَفيرَةِ ، و أوقَدَ فِي الحَفيرَةِ الاُخرى (نارا) حتّى ماتُوا .
 عده اى نزد امير المؤمنين عليه السلام آمدند و عرض كردند : درود بر تو اى پروردگار ما! حضرت از آنها خواست توبه كنند (از اين عقيده خود دست بردارند) اما آنها توبه نكردند. پس، امام گودالى كند و در آن آتشى برافروخت و در كنار آن گودال ديگرى كند و ميان آن دو نقبى زد. وقتى آن عده توبه نكردند، حضرت آنان را در گودال انداخت و در گودال ديگر آتش افروخت تا اين كه مردند.

امام صادق عليه السلام ـ به كامل تمّار ـ فرمود :

يا كاملُ ، اِجعَلْ لَنا رَبّا نَؤبْ إلَيهِ ، و قُولُوا فِينا ما شِئتُم .
اى كامل! براى ما پروردگارى باقى بگذار كه به سوى او رجوع كنيم. آن گاه هر چه خواستيد، درباره ما بگوييد.

بحار الأنوار ـ به نقل از ابو بصير ـ : امام صادق عليه السلام به من فرمود :

 يا أبا محمّدٍ ، أبرَأُ مِمَّن يَزعُمُ أنّا أربابٌ . قلتُ : بَرِئ اللّه ُ مِنهُ ، فقال : أبرَأُ مِمَّن يَزعُمُ أنّا أنبياءُ ، قلتُ : بَرِئ اللّه ُ مِنهُ
 اى ابا محمّد! من از كسى كه ما را خداوندگار مى داند، بيزارم. عرض كردم : خدا از او بيزار باد. فرمود : من از كسى كه ما را پيامبر مى پندارد، بيزارم. عرض كردم : خدا از او بيزار باد.

بحار الأنوار ـ به نقل از جعفر بن بشير از اسماعيل بن عبد العزيز ـ : امام صادق عليه السلام فرمود :

يا إسماعيلُ ، ضَعْ لي فِي المُتَوَضَّأِ ماءً ، قالَ : فَقُمتُ فَوَضَعتُ لَهُ ، قالَ : فَدَخَلَ ، قالَ : فقلتُ في نفسِي : أنا أقولُ فيه كذا و كذا و يَدخُلُ المُتَوَضَّأ يَتَوَضَّأُ ؟ ! قالَ : فلَم يَلبَثْ أن خَرَجَ فقالَ : يا إسماعيلُ ، لا تَرفَعْ البِناءَ فَوقَ طاقَتِهِ فَيَنهَدِمَ ، اجعَلُونا مَخلوقينَ ، و قولوا فِينا ما شِئتُم فلن تَبلُغُوا .
 اى اسماعيل! در آبريز برايم مقدارى آب بگذار؛ اسماعيل مى گويد : من برخاستم و مقدارى آب براى ايشان گذاشتم. حضرت داخل شد. با خودم گفتم : من درباره او چنين و چنان اعتقادى دارم و با اين حال به آبريز مى رود و شستشو مى كند ! اسماعيل مى گويد : طولى نكشيد كه حضرت بيرون آمد و فرمود : اى اسماعيل! ساختمان را بيش از قدرت تحمّلش بلند مساز كه خراب مى شود؛ ما را مخلوق بدانيد. آن گاه هر چه خواستيد درباره ما بگوييد كه كم گفته ايد و حق مطلب را ادا نكرده ايد.

الأمالى للطوسى : امام صادق عليه السلام فرمود :

اِحذَرُوا على شَبابِكُمُ الغُلاةَ لا يُفسِدُونَهُم ؛ فإنَّ الغُلاةَ شَرُّ خَلقِ اللّه ِ ، يُصَغِّرُونَ عَظَمَةَ اللّه ِ ، و يَدَّعُونَ الرُّبوبِيَّةَ لِعِبادِ اللّه ِ ، و اللّه ِ إنَّ الغُلاةَ شَرٌّ مِن اليَهودِ و النَّصارى و المَجوسِ و الذينَ أشرَكُوا ، ثُمّ قالَ : إلَينا يَرجِعُ الغالي فلا نَقبَلُهُ ، و بنا يَلحَقُ المُقَصِّرُ فَنَقبَلُهُ ، فقيلَ لَهُ : كيفَ ذلكَ يا بنَ رسولِ اللّه ِ ؟ قالَ : لأنَّ الغالِيَ قدِ اعتادَ تَركَ الصَّلاةِ و الزكاةِ و الصيامِ و الحَجِّ فلا يَقدِرُ على تَركِ عادَتِهِ و علَى الرُّجوعِ إلى طاعَةِ اللّه ِ عَزَّ و جلَّ أبَدا ، و إنّ المُقَصِّرَ إذا عَرَفَ عَمِلَ و أطاعَ .
 به هوش باشيد كه غُلات جوانان شما را فاسد نكنند زيرا غُلات بدترين خلق خدا هستند. عظمت خدا را پايين مى آورند و براى بندگان خدا ادعاى ربوبيّت مى كنند. به خدا قسم كه غُلات از يهود و نصارا و مجوس و مشركان بدترند. حضرت سپس فرمود : غالى و افراط كننده به ما مراجعه مى كند اما ما او را نمى پذيريم و تفريط كننده به ما مى پيوندد و ما او را مى پذيريم. عرض شد : علت چيست، يا بن رسول اللّه ؟ فرمود : چون فرد غلو كننده به ترك نماز و زكات و روزه و حج عادت كرده و هرگز قادر نيست از عادت خود دست بردارد و به طاعت خداوند عزّ و جلّ روى آورد، اما تفريط كننده وقتى حقيقت را بشناسد، به عبادات عمل مى كند و از خدا فرمان مى برد.

امام رضا عليه السلام ـ به ابن خالد ـ فرمود :

 مَن قالَ بالتَّشبيهِ و الجَبرِ فهُو كافِرٌ مُشرِكٌ ، و نَحنُ مِنهُ بُراءٌ فِي الدنيا و الآخِرَةِ . يا بنَ خالدٍ ، إنّما وَضَعَ الأخبارَ عَنّا فِي التَّشبيهِ و الجَبرِ الغُلاةُ الذينَ صَغَّرُوا عَظَمَةَ اللّه ِ تعالى، فَمَن أحَبَّهُم فقد أبغَضَنا···
كسى كه قائل به تشبيه و جبر باشد كافرى مشرك است و ما در دنيا و آخرت از او بيزار هستيم. اى پسر خالد! اخبارى را كه از قول ما درباره تشبيه و جبر نقل مى شود، همين غُلات ساخته اند كه عظمت خداوند متعال را كوچك مى كنند؛ پس هر كه آنان را دوست داشته باشد، ما را دشمن دارد··· .

امام رضا عليه السلام :

 الغُلاةُ كُفّارٌ ، و المُفَوِّضَةُ مُشرِكونَ ··· .
غلات كافرند و قائلان به تفويض مشرك ··· .

امام رضا عليه السلام : 

مَن تَجاوَزَ بأميرِ المؤمنينَ عليه السلام العُبوديَّةَ فهُو مِن المَغضوبِ علَيهِم و مِنَ الضالِّينَ .
كسى كه امير المؤمنين را از مرز عبوديت خدا فراتر برد، از شمار كسانى است كه مورد خشم خدايند و از گمراهان است.

امام مهدى عليه السلام ـ به محمّد بن على بن هلال كرخى ـ فرمود :

يا محمّدَ بنَ عليٍّ ، تعالَى اللّه ُ عَزَّ و جلَّ عمّا يَصِفُونَ ، سبحانَهُ و بِحَمدِهِ ، ليسَ نَحنُ شُرَكاءَهُ في عِلمِهِ ، و لا في قُدرَتِهِ .
اى محمّد بن على! خداوند عزّ و جلّ از آنچه در وصفش مى گويند برتر است، پاك است و ستايش، همه از آنِ اوست. ما نه در علم او شريك او هستيم و نه در قدرتش.

میزان الحکمه،جلد هشتم.