شرح زیارت امین الله؛ « وَ الْإِعَانَةَ لِمَنِ اسْتَعَانَ بِكَ مَبْذُولَةٌ »؛ کمک خدا به جویندگان کمک از او

کمک جستن موجودات از خداوند

از آنجا که موجودات در هستی و شئون آن فقیر بالذات درگاه حق تعالی می باشند، وجوداً سؤال کننده از او آفریده شده اند و او نیز آنا فآناً افاضه کننده به آنها می باشد، قرآن کریم می فرماید:

یسأله من فی السموات و الارض کل یوم هو فی شأن(1)، آنچه در آسمانها و زمین است از خداوند سؤال می کنند، هر روز او در کاری است .

بنابراین تمامی موجودات چه بفهمند یا نه و چه بدانند یا خیر، در ترتب آثار وجودی از خدای متعال کمک می گیرند، انسان در میان آنها تنها موجودی است که ذرات وجودیش از حق تعالی کمک می گیرد و می تواند به آن آگاهی پیدا کرده و در سیر نامحدودش آن را پیاده کند و کمال حقیقی او نیز در پرتو این درک و این عمل است که کمک کننده مستقل در عالم را برای ترتب آثار موجودات و خویش، فقط خدا دانسته و از او بخواهد، قرآن کریم از قول حضرت یعقوب علیه السلام خطاب به فرزندش نقل می کند:

والله المستعان علی ما تصفون(2)، و خداوند فقط کمک جسته شده است بر آنچه شما توصیف می کنید.

این سخن پیامبر توحیدی است که نمی فرماید: من کمک می گیرم بلکه بالاتر می گوید که جز خدا کمک کننده ای نیست و موجودات نیز جز از او کمک نمی گیرند و شبیه این تعبیر را خداوند متعال در قرآن کریم از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل می کند.(3)

انواع کمک گرفتن از خداوند

از آنجا که انسان موجود مختاری است که با آگاهی فعالیتهایش را انتخاب می کند از این جهت کمک جستن او از حق تعالی با سایر موجودات فرق دارد و دارای اقسامی است.

1- کمک گرفتن در امور تکوینی:

یکی از جهات امتیاز انسان، بعد مادی اوست از جهت اینکه فعالیتهای مادی او نیز دارای ابعاد مختلف و گسترده ای است که کمتر موجودی از مخلوقات هستی به این پایه می رسد در عین حال با تمامی این پیچیدگی، به خداوند وابسته است که اگر او آنی از کمک به انسان دریغ کند نابود می شود، انسان موحد با تأمل در این خصوصیات، خود را متکی به این کانون کمال نامتناهی دانسته و در تمامی امور با پیمودن مسیر عادیش، از او کمک می گیرد از این جهت در شرع مقدس مستحب است کارها با بسم الله الرحمن الرحیم شروع شود، علی علیه السلام نیز به محمد بن ابی بکر سفارش می کند:

و اکثر الاستعانة بالله یکفک ما اهمک، و یعنک علی ما ینزل بک (4)، و زیاد از خداوند کمک بگیر تا امور مهمه ات را کفایت کند و کمک کند بر آنچه به تو نازل می کند .

و به امام حسن علیه السلام نیز سفارش می فرماید: و استعنته علی امورک(5)، و از او بر اموراتت یاری می جویی.

و در قرآن کریم به دو مورد از موارد مهم، استعانت به خداوند را در چیره شدن بر امور سفارش می کند:

استعینوا بالصبر و الصلاة ان الله مع الصابرین(6)، و به صبر - روزه - و نماز یاری جوئید زیرا خداوند با صابران است.

2- کمک گرفتن در امور معنوی:

خداوند متعال با فرستادن انبیاء و اولیاء علیهم السلام و دادن ابزار و لوازم به انسان، کمک مهمی برای حرکت تکاملی او نموده است لکن چون موانعی را نیز بر سر راه او - چه در وجودش و یا خارج وجودش - قرار داده است تا اختیارش را امتحان کند باید برای فائق آمدن بر آنها از او کمک دیگری گرفت و بدون استعانت به حق تعالی، نمی توان شروع به تحقق هدف کرد و نه در آن ادامه داد، از این جهت خداوند پس از دستور به گفتن: ایاک نعبد که ما را متوجه می کند که هدف چیست و کمال حقیقی هم آن است، دستور می دهد به گفتن: ایاک نستعین، مبنی بر اینکه رسیدن به هدف جز با استعانت از او میسر نیست و ما بتنهایی او را بندگی کنیم، علی علیه السلام پس از سفارشات و تنبهاتی می فرماید:

و استعینوا الله علی اداء واجب حقه، و ما لایحصی من اعداد نعمه و احسانه (7)، و از خدا یاری جویید بر اداء حق او و اداء حق آن نعمتها و احسانهای غیرقابل شمارشش .

و در جای دیگر پس از سفارش به تقوی می فرماید: و ان تستعینوا علیها بالله(8)، و اینکه یاری طلب از خداوند بر تقوی این اولیاء الهی قبل از سفارش به استعانت از خداوند، خودشان نیز این گونه بودند: و نستعینه علی رعایة حقوقه(9)، و از او یاری می جوییم بر انجام حقوقش.

کمک خداوند به بندگان

خداوند متعال صفت رحمانیت و رحیمیتش علاوه بر اینکه ابتداء به کمک کردن انسان کرده است، جوابگوی او نیز در کمک خواهی می باشد و هر مقدار انسان در این جهت صادق باشد و زمینه یاری شدن را ظهور دهد، از جانب او یاری کردن فعلیت پیدا می کند، همان طور که علی علیه السلام به مالک اشتر در فائق شدن بر مشکلات در امور بویژه مسائل اجتماعی و سیاسی و حکومتی این زمینه را بیان می فرماید:

و لیس یخرج الوالی من حقیقة ما الزمه الله من ذلک الا بالاهتمام و الاستعانة بالله، و توطین نفسه علی لزوم الحق، و الصبر علیه فیما خف علیه او ثقل (10)، و والی نمی تواند از عهده آنچه خداوند بر او لازم گردانیده بیرون آید مگر با همت ورزیدن و کمک گرفتن از خداوند و وادار کردن خویش بر ملازمت با حق و صبر در امور سبک یا سنگین .

و وقتی بنده ای این گونه بود یاری خداوند با او می باشد همان طور که فرمود:

و ان لکم عند کل طاعة عونا من الله سبحانه یقول علی الالسنة، و یثبت الافئدة (11)، و براستی برای شما نزد هر طاعتی، کمکی از خداوند سبحان می باشد که در کلامش آن را گفته است - وعده های او بر طاعات - و دلها را ثبات و طمأنینه می دهد و در سخن دیگر فرموده است: تنزل المعونة علی قدر المؤونة(12)، یاری از طرف خداوند نازل می شود به اندازه زحمت و مشقت کشیدن.

پی نوشت:

1- رحمن : 29.

2- یوسف : 18.

3- انبیاء: 112.

4- نهج البلاغه ، نامه 34.

5- همان ، نامه 31.

6- بقره : 153 و 45.

7- همان ، خطبه 99.

8- همان ، خطبه 191.

9- همان ، خطبه 53.

10- همان ، نامه 53.

11- همان ، خطبه 214.