دید و بازدید در فرهنگ اسلامی

 

آنچه روحيه ها را شاداب و زندگيها را باصفا مي سازد، ديدار است. چه ديدارهاي دوستانه، چه خويشاوندانه! بويژه اگر در ديدارها، سخنان دلنشين گفته شود و خاطرات شيرين و همفكري در مسير گشايش مشكلات.

زيارت برادران ديني رفتن و ديدار مؤمنان  مورد سفارش اولياء دين است؛ كه هم رابطه هاي دروني آحاد امّت را استوارتر مي سازد، هم محبّتها را مي افزايد و هم كدورتها را مي زدايد و هم خدا و رسول را خوشحال مي سازد؛ و چه كار نيكي بهتر از اين؟ ...

بجاست كه اين گونه ديدارها به خاطر خدا و با انگيزه خلوص و عمل به سنّت دين باشد، نه روي طمعهاي دنيوي و انگيزه هاي مادّي و سودگرايانه و سوداگرايانه!

گاهي رفت و آمدها و زيارتها، به جاي سودمندي، زيانبار است و به جاي آنكه بهره تربيتي يا پاداش اخروي داشته باشد، محصولي جز افزايش گناه يا هدر رفتن فرصتها ندارد. هوشياران مي كوشند از همه ديدارها سود ببرند و از تباهي فرصت، جلوگيري كنند.

بايد با حصارشكني خود و زندگي خود را از انزوا درآورد و روحيه جمعي و تعاون و همزيستي را تقويت كرد. آنان كه پاي خود و خانواده خود را از رفت و آمد با افراد باايمان و خانواده هاي شريف و بافرهنگ مي برند، راه خير را به روي خود مي بندند. مگر نه اينكه اين گونه انزواها، حالتي از يأس براي انسان پديد مي آورد و افسرده مي سازد و نشاط از چنين زندگيهايي رخت برمي بندد؟!

امام صادق(ع) به اصحاب خويش سفارش مي فرمود:

اين حديث، محتواي سازنده و تربيتي و جهت دار و هدفدار بودن ديدارها را تبيين مي كند. ملاقاتهايي كه شيعيان اهل بيت داشتند، محتوايي مكتبي داشت و به توصيه امام، مي بايست در راستاي احياي امر و زنده نگهداشتن مرام و مكتب و فلسفه سياسي امامت شد، تا «امّت»، روح و جان يابد و به بيراهه نيفتد. آنكه برادر مؤمن خود را ديدار مي كند، پاداشي بزرگتر از شخصِ ديدارشده دارد.

مناسب است در سايه ملاقاتها و ديد و بازديدها، خانواده ها و افراد، از دردها و مشكلات يكديگر آگاه شوند و در حدّ توان، در رفع آنها بكوشند. مشورت و همدلي و همدردي، گوشه اي از اين بهره ها است. تشريك مساعي در حلّ معضلات و رسيدگي به نيازمندان، گوشه اي ديگر.

«خيثمه» مي گويد: خدمت حضرت امام باقر(ع) رسيدم تا با آن حضرت خداحافظي كنم. امام فرمود:

اي خيثمه! هر كدام از دوستان و هواداران ما را ديدي، سلام ما را به آنان برسان و آنان را به تقواي الهي توصيه كن و سفارش كن كه توانگرانشان به فقيران سر بزنند، توانمندان به ناتوانان سركشي كنند، زندگان در تشييع جنازه مردگان شركت كنند، در خانه هاي هم، يكديگر را ديدار كنند. اين گونه ديدارها سبب احياء امر ما (خطّ ولايت و رهبري اهل بيت) مي گردد .

اگر ديدارها، چنين بركتهايي نداشته باشد، جز اتلاف وقت و سرمايه چيزي نيست!

وقتي جمعي دور هم مي نشينند و ساعاتي را به صحبت مي گذرانند، در جمع بندي پاياني، اگر ديدند از آن همه صحبت، چيزي نه در ياد مانده، نه سودي به كف آمده، دريغ از آن اتلاف فرصت! امّا اگر بحثهاي علمي و اجتماعي، به روشنگري افكار كمك كند، نقل خاطرات و سرگذشتها، براي ديگران عبرت آموز و راهگشا باشد، بازگويي حالات ديگران، حسّ همدردي و كمك رساني را تقويت كند، اينجاست كه ملاقات، به بهره وري رسيده است.

در اين ديدارها، دو ركن وجود دارد: ديداركننده و ديدارشده (زائر و مَزور). آنكه پيشقدم در زيارت مي شود، فضيلت بيشتري دارد و پاداشي افزونتر. اين سخن پيامبر اكرم(ص) است كه فرمود:

آنكه برادر مؤمن خود را ديدار مي كند، پاداشي بزرگتر از شخصِ ديدارشده دارد

آنان كه «كار» را بهانه كاستن از ديدارها و صله رحمها و رفت و آمدها مي كنند، بايد خود اينها را هم كار به حساب آورند، بلكه از بهترين كارها. اين، اقتدا به سيره رسول اكرم(ص) است اگر چه احوالپرسي تلفني هم خيلي خوب است و نوعي صله رحم محسوب مي شود، ولي جاي ديدار حضوري را پر نمي كند

است. در حديث است: هرگاه پيامبر خدا يكي از مسلمانان را سه روز نمي ديد، از حال او مي پرسيد. در پاسخ سؤال پيامبر، اگر مي گفتند كه غايب است (مثلاً سفر رفته) برايش دعا مي كرد. اگر حاضر بود، به ديدارش مي رفت و اگر بيمار بود به عيادتش مي شتافت.

 

ديدار حضوري

برخي به هر دليل، عيادت و زيارت و احوالپرسي شان «غير حضوري» است. مي كوشند تا از طريق اين و آن، يا از راه تلفن و نامه احوالپرسي كنند و تماس داشته باشند. گرچه از اين رهگذر، «كسب اطّلاع» مي توان كرد؛ ولي ديدار روياروي و نشست و گفتگوي چهره به چهره، حلاوت و بركتي ديگر دارد.

در احاديث، عنوانِ «تزاور» و «ملاقات» مطرح است. ديدن و ملاقات كردنِ حضوري. البته احوالپرسي تلفني هم خيلي خوب است و نوعي صله رحم محسوب مي شود، ولي جاي «ديدار حضوري» را پر نمي كند. نامه نوشتن به اقوام و دوستان نيكو است، امّا بار سفر بستن و حضورا خدمت پدر و مادر و بستگان و آشنايان رسيدن و آنان را شاد كردن، ثوابي مضاعف و تأثيري افزونتر دارد. مي گوييد نه؟ امتحان كنيد!

شما خودتان از ديدار چهره برادر يا فرزند يا دوست بيشتر خوشحال مي شويد ـ اگر از سفر آيند ـ يا از شنيدن صدايشان از آن سوي سيمهاي مخابرات؟ تازه، اين خودش نشان محبّت بيشتر و صميميّت و يكدلي در رابطه ها است. اگر هنگام درگذشت يكي از اقوام، از دوستان و آشنايانتان كسي تلگراف تسليت بفرستد، يا آنكه از شهر و محله خود پيش شما آمده، از نزديك در غمتان شريك شود و در مراسمتان شركت كند، كدام يك را صميمي تر مي يابيد؟ رفت و آمد خودتان با ديگران نيز چنين است. هرگز به تلفن و نامه قناعت نكنيد و «صدا» و «دستخط» و «عكس» را به جاي ديدار حضوري ننشانيد.

«اُويس قرني» را شنيده ايد كه از مادر اجازه گرفت و از «يمن» به «مدينه» آمد، تا محبوبش، محمد مصطفي(ص) را يك بار ببيند و برگردد ... و چنان شد كه پيامبر اكرم(ص) فرمود: من بوي بهشت را از سوي قَرَن مي شنوم، چه بسيار مشتاق تو هستم، اي اويس قرن! «تَفُوحُ روايحُ الجنّةِ مِن قِبَلِ قَرَن، واشوقاه اليكَ يا اويسَ القَرَن!»

ديدار برادران، سبب انبساط خاطر و باروري انديشه است، هر چند كوتاه و اندك باشد.

در همين ديدارهاي حضوري است كه نشاط خاطر و بهره وري از تجارب و سخنان نهفته است. امام هادي(ع) فرموده است:

«مُلاقاةُ الاِخوان نَشْرَةٌ وَ تلقيحُ العَقْلِ وَ اِنْ كانَ نَزْرا قَليلاً»

«ديدار برادران، سبب انبساط خاطر و باروري انديشه است، هر چند كوتاه و اندك باشد.» با اين همه آثار و بركات، ديگر چه جاي درنگ و بهانه جويي و عذرتراشي براي ترك مراوده و رفت و آمد؟! براي اين گونه ديدارها، بايد در پي بهانه بود و هر فرصتي را مغتنم شمرد، ... البتّه تا حدّي كه به مزاحمت نيانجامد و موجب اتلاف وقت ديگري نشود.

وقتي كسي از مسافرت برمي گردد، يا خداوند به كسي فرزندي عنايت مي كند، يا ازدواجي صورت مي گيرد، يا خانه جديدي خريداري مي شود، يا خداي ناكرده بيماري و كسالتي براي كسي پيش مي آيد، اينها همه بهانه «تجديد عهد» و ديدار حضوري است. حتّي اگر او هم مهماني ندهد، ولي در صورت فراهم بودن شرايط، رفتن به ديدار و گفتنِ خوشامدي، تهنيتي، تبريكي ، تسليتي، خدا شفا دهدي، چشم روشني و ... مناسب است و اين «ديدارها مايه تحكيم دوستيها است.»

پيامبر رحمت فرمود: «الزّيارةُ تُنْبِتُ المودَّةَ»

«ديدار، دوستي آور است.»

ديدار كريمانه

چه خوب كه در ديدارها، قصد قربت كنيد و اينها را به حساب خدا بگذاريد. اگر معامله و سودا هم مي كنيد، با خدا سودا كنيد، تا اجر ببريد. نگوييد: من چند بار رفته ام، آنها نيامده اند، نوبتي هم كه باشد، حالا نوبت آنها است ... در بهره وري از ثواب و پاداش الهي كه نبايد اين گونه محاسبات را به ميان كشيد. درست است كه هر «ديد»ي، «بازديد»ي دارد و هر سلامي، عليكي و هر نامه اي جوابي! ولي گاهي هم بايد كريمانه و بزرگوارانه برخورد كرد. ديدار مؤمن، ديدار خدا است و چقدر ثواب دارد. در حديث قدسي آمده است كه خداوند مي فرمايد:

«اَيّما مُسلِمٍ زارَ مُسلما فَلَيْسَ ايّاهُ زارَ، اِيّايَ زارَ وَ ثوابُهُ عَليَّ اَلجَنَّةُ».

«هر مسلماني كه به ديدار مسلماني برود، او را نه، بلكه مرا زيارت كرده است و پاداش او بر عهده من، بهشت است. چه چيزي بالاتر از اين؟ ديدار مؤمن، همپاي ديدار خدا!»

از امام باقر و امام صادق(عليهماالسلام) روايت است:

«هر مؤمني كه به قصد ديدار مؤمن ديگر بيرون رود و او را همراه با معرفت به حقوقش زيارت كند، به پاداش هر گامش در اين راه، خداوند حسنه اي براي او مي نويسد و سيّئه اي از او محو مي كند و درجه اي مي افزايد. چون در بزند، درهاي آسمان به رويش باز مي شود و چون با يكديگر ملاقات و مصافحه و معانقه كنند، خداي متعال رو به فرشتگان كرده و مباهات مي كند كه: دو بنده ام را بنگريد! به خاطر من با هم دوستي و ديدار مي كنند. بر من است كه از اين پس از عذاب، مصونشان دارم. و چون برگردد، فرشتگان بدرقه اش مي كنند و اگر تا شبِ بعد، از دنيا برود، از حساب، معاف مي شود ...»

وقتي ديدارها اين همه فضيلت و ثواب و آثار دنيوي و اخروي دارد، چه محرومند آنان كه به بهانه هاي مختلف يا لجاجتها و انديشه هاي كودكانه و حقيرانه، با هم قهر يا ترك رفت و آمد مي كنند و درهاي بركت را به روي خويش مي بندند!گرماي دلها در سايه ديدارهاي صميمانه و معاشرتهاي مخلصانه و آميخته به صداقت و مودّت است. كانون زندگي و خانواده ها را گرمتر كنيم، با معاشرت و مودّت و ديدار ....

 

منبع: