طهارت و زیارت

۲۷ اسفند ۱۳۹۳ 0

«اِنَّما يُريدُ اللّه‏ُ لِيُذهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ اَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطِهَّركُمْ تَطْهيرا»1

معصومان(ع) مظهر پاكي و قداست و نمونه‏هاي كامل پاكيزگي جسم و جانند. در سيره عملي پيامبر و عترت(ع) او پاكيزگي مو، نظافت لباس، خوشبويي بدن تجسمي زيبا يافته است. اين در حالي است كه اين بزرگواران بر بلنداي قله‏هاي پاكي و عفاف و خصال نيك انساني ايستاده‏اند و خود جلوه كامل و عيني آيه تطهيرند. طهارت در دو بعد جسماني و روحي در زيارت معصومان جايگاه ويژه‏اي دارد كه زائر بايد در به دست آوردن آن بكوشد و با تكيه بر اين سرمايه عظيم سير صعودي خويش را آغاز كند.

اين پاكيها در فقه به دو بخش تقسيم شده است:

الف) طهارتهاي غيرعبادي، كه در تحقق آن قصد قربت شرط نيست و در عرف پاكيزگي و نظافت خوانده مي‏شود.

ب) طهارتهاي عبادي، كه در تحقق آن قصد قربت اعتبار شده است.

معصومان و پاكيزگي

در قرآن كريم به پيامبر خاتم(ص) گفته مي‏شود كه جامه خويش را پاك سازد و از پليدي و ناپاكي پرهيز كند: «وَ ثَيابِكَ فَطَهِّر وَ الرُّجْزَ فَاهْجُر»2

روايات ما، پاكيزگي را از اخلاق انبيا دانسته‏اند. امام رضا(ع) مي‏فرمايد: «من اخلاق الانبياء التّنظّف»3

آن بزرگواران از پيروان خويش مي‏خواستند كه خود را به اين آداب مزيّن سازند. مرحوم كليني از امام صادق(ع) نقل مي‏كند كه پيامبر(ص) مردي با موهاي پريشان، جامه كثيف و حالتي ناخوشايند را ديد و فرمود: بهره‏مندي از مواهب الهي و اظهار آن از لوازم دين است.4

در روايت ديگر نيز مي‏خوانيم كه پيامبر(ص) فرمود: بئس العبد القاذورة؛ آن كه كثيف است، بنده بدي شمرده مي‏شود.5 مرحوم شيخ حرّ عاملي در وسائل الشيعه فصلي را به استحباب پوشيدن لباس پاكيزه اختصاص داده، رواياتي در اين باره نقل مي‏كند. به نوشته او علي(ع) فرمود: شستن جامه‏ها غم و اندوه را از بين مي‏برد و سبب پيدايش طهارت در نمازگزار مي‏شود.6

در باره نظافت بدن در روايتها چنين مي‏خوانيم: بوي بدن خويش را به وسيله آب از ميان ببريد و به خود اهتمام ورزيد كه خداوند متعال بندگان ناپاك را دشمن مي‏دارد. آنان كه اگر كسي با آنها همنشين شود، از بوي بدشان ناراحت مي‏گردد.7

امامان همچنين به رعايت پاكيزگي در مساجد بسيار تأكيد كرده‏اند. در روايتي مي‏خوانيم: شبي امام زين‏العابدين(ع) را ديدند كه با لباسي از جنس خزّ در حالي كه محاسن خويش را معطر ساخته، حركت مي‏كند. از حضرت پرسيدند: در اين ساعت و با اين حالت به كجا مي‏رويد؟

فرمود: به مسجد مي‏روم تا از حورالعين خواستگاري كنم.8

امام باقر(ع) در تفسير آيه «خُذُوا زينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ»9 مي‏فرمايد: يعني براي نماز جمعه و عيد جامه‏هايي برگيريد كه به وسيله آن خود را مي‏آراييد.10

وقتي امام حسن(ع) آماده نماز مي‏شد، بهترين لباسش را مي‏پوشيد. چون علت اين كار را پرسيدند، حضرت فرمود: خدا زيباست و زيبايي را دوست دارد و من براي خدا زينت مي‏كنم؛ خداوند فرموده است: زينتهاي خويش را براي مساجد برگيريد.11

هر چند استشمام گلهاي خوشبو براي روزه‏دار مكروه است؛ ولي استفاده از عطر توصيه شده، آن را تحفه روزه‏دار خوانده‏اند.12

در راستاي همين نظام هماهنگي بهداشتي اسلام به مسواك، به عنوان رمزي

زائر بايد حقوق برادران ايماني خويش را ادا كند تا شايستگي حضور در خلوت انس معصومان را به دست آورد و از زيارت خويش بهره كامل ببرد.

از بهداشت دهان و دندان، بسيار سفارش كرده است.13 زيارت معصومان(عليهم السلام) نيز در اين نظام قرار مي‏گيرد. لباس و بدن خوشبو از آداب زيارت شمرده شده است. امام صادق(ع) در كيفيّت زيارت اميرالمؤمنين(ع) مي‏فرمايد: چون اراده زيارت كردي، غسل كن، دو جامه پاك بپوش و خود را خوشبو ساز.14

در آداب زيارت ائمه بقيع چنين مي‏خوانيم: چون خواستي زيارت كني، آداب زيارت (غسل، طهارت، پوشيدن جامه‏هاي پاك و استفاده از بوي خوش) را رعايت كن.15

بدين منظور و اين هدف است كه اسلام به غسلهاي مستحبي فراوان فرمان داده است. امام صادق(ع) يكي از حكمتهاي تشريع غسل جمعه را چنين بيان مي‏كند: انصار نزد شتران آبكش و اموال خود به كار مشغول بودند. چون روز جمعه مي‏شد، در مسجد حضور مي‏يافتند و مردم از بوي بدنهايشان ناراحت مي‏شدند. حضرت آنها را فرمان غسل داد و اين براي هميشه سنت گشت.16

غسل نه تنها در روز جمعه، بلكه در موارد فراواني از جمله زيارت معصومان(ع) مستحب شمرده شده است. صفوان مي‏گويد: چون با حضرت صادق(ع) وارد كوفه شديم و آن زماني بود كه منصور دوانيقي حضرت را فرا خوانده بود. امام فرمود: صفوان شتر را بخوابان كه نزديك قبر جدّم اميرالمؤمنين(ع) قرار گرفته‏ايم. پس فرود آمد، غسل كرد، جامه را تغيير داد، پاها را برهنه كرد و به من فرمان داد كه چنين كنم. آنگاه به سوي نجف روان شديم.17

«عطيّه» يكي از شخصيتهاي علمي و تفسيري است و همراه جابر براي زيارت امام حسين(ع) رهسپار كربلا شده بود، مي‏گويد: در روز بيستم صفر، با جابر بن‏عبداللّه‏ انصاري بودم. چون به كربلا رسيديم او در آب فرات غسل كرد و پيراهن پاكيزه‏اي كه با خود داشت، پوشيد. سپس به من گفت: آيا چيزي از بوي خوش همراه داري؟ من عطري به نام سُعد به او دادم. مقداري از آن را به سر و بدنش پاشيد و پابرهنه روان شد.18

البته اگر غسل جنابت بر فردي واجب شده باشد، از ديدگاه بسياري از فقها بايد نخست غسل كند و سپس به حرم معصومان پاي نهد. معصومان جنب و حائض را از ورود به خانه‏هايشان بازمي‏داشتند. ابوبصير مي‏گويد: به مدينه رفتم. به سبب جنابت رهسپار گرمابه بودم كه شيعيان را در حال رفتن به خانه امام صادق(ع) ديدم. چون ترسيدم از فيض ديدار حضرت محروم شوم، بدون انجام دادن غسل، با آنها به خانه امام صادق(ع) رفتم. چون حضرت مرا ديد، فرمود: ابوبصير، مگر نمي‏داني جنب نبايد به خانه پيامبران و فرزندان آنان وارد شود.19

البته آنچه در كنار اين پاكيزگي اهميت ويژه دارد، اين است كه انسان روح خويش را پاكيزه سازد. علي بن يقطين، با آن همه فضل و بزرگواري، وقتي بر سارباني شيعه ستم روا داشت؛ امام كاظم(ع) وي را نپذيرفت و پس از آنكه رضايت ساربان را جلب كرد، اجازه يافت، نزد حضرت شرفياب شود.20

بدين جهت، زائر بايد حقوق برادران ايماني خويش را ادا كند تا شايستگي حضور در خلوت انس معصومان را به دست آورد و از زيارت خويش بهره كامل ببرد.

پس همه بايد بكوشيم تا دل را از آنچه غير خدايي است نهي سازيم؛ با انديشه‏اي الهي، بدني پاك و روحي پاكتر بار سفر به سرزمين يار بنديم و چنان شويم كه آن پاكان ما را شايسته ببينند و جانهاي ما را با شراب طهور سيراب سازند.

پی نوشت :

1 ـ احزاب، آيه 33.

2 ـ مدّثر، آيه 4 و 5.

3 ـ بحارالانوار، ج 75، ص 335.

4 ـ وسائل الشيعه، ج 3، ص 340.

5 ـ همان، ص 341.

6 ـ همان، ج 3، ص 346.

7 ـ بحارالانوار، ج 10، ص 99.

8 ـ وسائل، ج 3، ص 503.

9 ـ اعراف، آيه 31.

10 ـ وسائل، ج 3، ص 331.

11 ـ همان.