نگاهی گذرا به «جایگاه زن» در کلام استاد مطهری

«ما نقش اساسی اثر غیرمستقیم زن را در تاریخ، منکر نیستیم که گفته اند زن مرد را می سازد؛ اعم از فرزند و شوهر، و مرد تاریخ را. بحث ما در نقش مستقیم است. قرآن به موازات مردان قدّیس و صدّیق، از زنان قدّیسه و صدّیقه ای یاد می کند که در حد مردان صدّیق، بلکه بالاتر بوده اند و مقامی ملکوتی داشته اند. زکریا از مریم، در شگفت می ماند. همسر آدم، ساره، هاجر، آسیه، مادرِ موسی، خواهر موسی، مریم، حضرت زهرا (سلام الله علیها) (کوثر) زنان قدّیسه ی قرآن اند. خدیجه (سلام الله علیها) خود قدّیسه ی تاریخ اسلام است. قرآن از مؤمنین و مؤمنات، مهاجرین و مهاجرات، قانتین و قانتات، صادقین و صادقات، صالحین و صالحات و... یاد کرده است. در بعضی آئین ها، زن فقط عنصر فریب و گناه است و از آن جا شروع می شود که شیطان، از طریق حوّا بر آدم مسلط می شود و این فلسفه را می رساند که شیطان، زن را فریب می دهد و زن مرد را؛ ولی قرآن این منطق را قبول ندارد (مطهری، 1383، ج 17، ص 648).»یکی دیگر از نظریه های تحقیرآمیز درباره ی زن، در ناحیه ی استعدادهای روحانی و معنوی اوست. می گفتند زن به بهشت نمی رود،قرآن در آیه های فراوانی تصریح کرده است که پاداش اخروی و قرب الهی، به جنسیت مربوط نیست؛ به ایمان و عمل مربوط است، خواه از طرف زن باشد یا از طرف مرد. 

ملاک کسب مقام های معنوی

«یکی دیگر از نظریه های تحقیرآمیز درباره ی زن، در ناحیه ی استعدادهای روحانی و معنوی اوست. می گفتند زن به بهشت نمی رود، زن مقام های معنوی و الهی را نمی تواند طی کند، زن نمی تواند به مقام قرب الهی آن طور که مردان می رسند- برسد. قرآن در آیه های فراوانی تصریح کرده است که پاداش اخروی و قرب الهی، به جنسیت مربوط نیست؛ به ایمان و عمل مربوط است، خواه از طرف زن باشد یا از طرف مرد. قرآن در کنار هر مرد بزرگ و قدّیسی، از زنی بزرگ و قدّیسه یاد می کند. از همسران آدم و ابراهیم و از مادران موسی و عیسی در نهایت تجلیل کرده است. اگر همسران نوح و لوط را زنانی ناشایسته برای شوهران شان ذکر می کند، زن فرعون را نیز، زن بزرگی می داند که گرفتار مرد پلیدی بوده است. گویی قرآن خواسته است در داستان های خود توازن را حفظ کند و قهرمانان داستان ها را منحصر به مردان نکند. قرآن درباره ی مریم، مادر عیسی، می گوید: کار او به آن جا کشیده شده بود که در محراب عبادت، همواره ملائکه با او سخن می گفتند و گفت وشنود می کردند. از غیب برای او روزی می رسید. کارش از لحاظ مقام های معنوی آن قدر بالا گرفته بود که پیغمبر زمانش را در حیرت فروبرده و او را پشت سر گذاشته بود. زکریا در مقابل مریم، مات ومبهوت مانده بود (مطهری، 1383، ج 19، ص 132).»شخص زن با مرد متفاوت است و هم شخصیت آن ها. این تفاوت، کمال و نقص نیست، بلکه تناسب است...

انسان نمونه، در واقع، نمونه ای در میان همه ی انسان هاست و اختصاص به زن و مرد ندارد. اسلام می گوید که زن مانند مرد، انسان است و هر انسانی ـ چه مرد و چه زن ـ فردی است که در ماده و عنصر پیدایش او دو نفر ـ نر و ماده ـ شرکت و دخالت داشته اند. هیچ یک از این دو، بر دیگری برتری ندارد، مگر به تقوا؛ هم چنان که در کتاب آسمانی خود می فرماید: «ای مردم! ما شما را از مرد و زنی آفریدیم و ملّت ملّت و قبیله قبیله گردانیدیم تا با یک دیگر شناسایی متقابل حاصل کنید. در حقیقت، ارجمند ترین شما نزد خدا پرهیزکارترین شماست. بی تردید، خداوند دانای آگاه است (حجرات، آیه ی 13) (ر. ک: علامه طباطبایی، ص 42).»تساوی مرد و زن در استعدادهای معنوی

«یکی از مسائل مربوط به زن این است که آیا شخصیت مرد و زن مساوی آفریده شده است یا متفاوت؟ هم شخص زن با مرد متفاوت است و هم شخصیت آن ها. این تفاوت، کمال و نقص نیست، بلکه تناسب است...؛ ولی به هرحال، در استعدادهای مقدس، آن چه مربوط به مراتب و درجه های روحانی و سلوک معنوی است و آن چه مربوط به علم و عقل است، تفاوتی نیست. قرآن کریم زنانی را یاد می کند که از نظر استعداد معنوی، عِدل مردان بوده اند، از قبیل: ساره، زن فرعون، مادر موسی، حضرت مریم و مادر مریم. قرآن می گوید: زکریا در برابر مریم مات ومبهوت مانده بود (مطهری، ج 6، ص 24).» زن غربی تا نیم قرن پیش، از بدبخت ترین زنان دنیا بود؛ حتی در اموال خود نیازمند قیمومت شوهر بود.به اقرار خود غربی ها، در قرون وسطی، زن شرقی از زن غربی وضع بسیار بهتری داشته است

نویسنده: هادی شکوری