پيام امام اميرالمؤمنين عليه السلام، ج 7، ص: 154-151

ابعاد وجودى پيامبر اسلام (صلى الله عليه وآله):
امام(عليه السلام) به دنبال بخش اوّل اين خطبه که متکفّل بيان دقيق ترين صفات جمال و جلال خدا بود به اصل دوّم دين; يعنى شهادت به رسالت پيامبر اکرم(صلى الله عليه وآله) مى پردازد و او را با صفاتى که بيانگر همه ابعاد وجودى آن حضرت است وصف مى کند و مى گويد: «و گواهى مى دهم که محمّد بنده و فرستاده برگزيده و امين مرضىّ اوست، درود خدا بر او و خاندانش باد»; (وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ الصَّفِيُّ، وَ أَمِينُهُ الرَّضِيُّ ـ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ ـ).
به يقين اگر خداوند کسى را بر مى گزيند و او را امين مى داند و از وى راضى مى شود به دليل خلوص کامل و صفا و پاکى او در همه جهات است و اين تعبيرات اشاره اى به مسئله عصمت پيامبر از هرگونه خطا و گناه است.
سپس به برنامه هاى مختلف و اهداف بعثت آن حضرت پرداخته، چنين مى فرمايد: «او را براى بيان حجتهاى لازم و پيروزى آشکار (حق بر باطل) و روشن ساختن راه حق فرستاد»; (أَرْسَلَهُ بِوُجُوبِ الْحُجَجِ، وَ ظُهُورِ الْفَلَجِ(1)، وَ إِيضَاحِ الْمَنْهَجِ).
به اين ترتيب در جمله هاى سه گانه بالا اهداف بعثت را که اتمام حجت و پيروزى حق بر باطل و روشن ساختن راه سعادت است بيان فرموده است.
آن گاه به برنامه هاى عملى پيامبر پرداخته، چنين مى فرمايد: «او رسالت خود را آشکارا ابلاغ کرد، و انسانها را بر مسير حق قرار داد، در حالى که راه پيشرفت را به آنها نشان داده بود، پرچمهاى هدايت را برافراشت و نشانه هاى روشن را برپا ساخت، ريسمانهاى (خيمه) اسلام را محکم نمود و دستگيره هاى ايمان را استوار ساخت» (فَبَلَّغَ الرِّسَالَةَ صَادِعاً(2) بِهَا، وَ حَمَلَ عَلَى الْمَحَجَّةِ دالاّ عَلَيْهَا، وَ أَقَامَ أَعْلاَمَ الاِْهْتِدَاءِ وَ مَنَارَ الضِّيَاءِ، وَ جَعَلَ أَمْرَاسَ(3) الاِْسْلاَمِ مَتِينَةً، وَ عُرَى(4) الاِْيمَانِ وَثِيقَةً).
در آغاز، سخن از پرداختن به ابلاغ رسالت الهى به طور کلى به ميان آمده است، همان گونه که در قرآن مجيد مى فرمايد: «(فَاصْدَعْ بِمَا تُؤْمَرُ وَأَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِکِينَ);
آنچه را مأموريت دارى آشکارا بيان کن و از مشرکان روى بگردان».(5)
سپس از جزئيات اين برنامه سخن مى گويد که پيامبر(صلى الله عليه وآله) مردم را از بيراهه به جاده اصلى دعوت کرد و دلايل و نشانه ها را براى پيمودن اين راه به آنها گوشزد نمود و چراغ هاى نورانى بر سر هر راه نهاد تا به هنگام تاريکى نيز از ادامه مسير باز نايستند و سرانجام با بيانات کافى و تدبيرهاى سازنده رشته هاى اسلام را محکم ساخت و دستگيره هاى ايمان را استحکام بخشيد.
کمتر کلامى را مى توان پيدا کرد که در عين کوتاهى و فشردگى اين همه مطلب را درباره اهداف و برنامه هاى پيغمبر اسلام(صلى الله عليه وآله) بيان کند.
جمله «جَعَلَ أَمْرَاسَ الاِْسْلاَمِ مَتِينَةً» گويا اسلام را به خيمه اى تشبيه مى کند که ريسمانهاى محکمى از هر سو آن را به زمين هاى اطراف متصل کرده است تا تندبادها نتواند آن را از جا بر کند اين ريسمانها امورى مانند جمعه و جماعات و حج و زکات و جهاد و امر به معروف و نهى از منکر است که هميشه حوزه اسلام را حفظ کرده و از آن دفاع مى نمايد، هر جا اين تعليمات اسلامى پياده شود اسلام بيمه مى شود و هرگاه ضعيف گردد دشمنان بر مسلمين چيره خواهند شد.
جمله «وَ عُرَى الاِْيمَانِ وَثِيقَةً» ايمان را تشبيه به تنابى کرده که دستگيره هاى مختلفى در آن است و براى نجات از قعر چاه، يا نجات در پرتگاه ها بايد به اين دستگيره ها چسبيد. بديهى است اگر اين دستگيره ها سست و ضعيف باشد نه تنها انسان نجات نمى يابد، بلکه گرفتار سقوط خطرناکى مى شود. اين دستگيره ها همان فروع و تعليمات اسلام در برنامه هاى مختلف عبادى و اجتماعى است که در احاديث نيز به آن اشاره شده است. از جمله در حديث است که پيغمبر اکرم(صلى الله عليه وآله) روزى از يارانش سؤال کرد: «أىّ عُرَى الإيمانِ أَوْثَق؟; کدام يک از دستگيره هاى ايمان محکم تر است؟» جمعى گفتند: خدا و پيامبرش آگاهترند؟ و بعضى از نماز يا زکات و... نام بردند. رسول خدا(صلى الله عليه وآله) فرمود: «آنچه گفتيد داراى فضيلت است; ولى پاسخ اصلى نيست»: «وَ لکِنْ أوْثَقُ عُرَى الإيمانِ الحُبُّ فِى اللهِ وَ البُغْضُ فِى اللهِ وَ تَولّي اَوْلِياءَ اللهِ وَالتّبري مِنْ اَعْداءِ اللهِ; محکمترين دستگيره هاى ايمان دوست داشتن براى خدا و دشمن داشتن براى خداست، و محبّت اولياء الله و بيزارى از اعداء الله است».(6)
البتّه مفاهيم اخلاقى همچون توکل و تفويض و تسليم و رضا و صبر و يقين و مانند آنها که در روايات به آن اشاره شده نيز مى تواند به عنوان دستگيره هاى ايمان معرفى شود و هيچ کدام با يکديگر منافاتى ندارند.
****
پی نوشت:
1. «فلج» به معناى پيروزى است; خواه پيروزى در استدلال باشد يا در عمل.
2. «صادع» از ريشه «صدع» بر وزن «صبر» در اصل به معناى شکافتن است و از آنجا که به هنگام زمين گياهان ظاهر مى شوند، معناى ظهور نيز در آن نهفته است.
3. «امراس» جمع «مَرَس» بر وزن «مرض» و «مرس» نيز جمع «مرسه» به معناى تناب است.
4. «عرى» جمع «عروه» به معناى دستگيره و دستاويز است.
5. حجر، آيه 94.
6. الکافى، جلد 2، صفحه 126، حديث 6.