آزادی و آزادگی در احادیث

 

آزادى و آزادگى

امام صادق عليه السلام :

خَمسُ خِصالٍ مَن لم تَكُنْ فيهِ خَصْلَةٌ مِنها فلَيس فيهِ كَثيرُ مُسْتَمْتَعٍ ، أوَّلُها : الوَفاءُ ، و الثّانيةُ : التَّدْبيرُ ، و الثّالثةُ : الحَياءُ ، و الرّابعةُ : حُسنُ الخُلقِ، و الخامِسةُ ـ و هِي تَجْمَعُ هذهِ الخِصالَ ـ : الحُرِّيّةُ .
پنج خصلت است كه در هر كس يكى از آنها نباشد خير و بهره زيادى در او نيست : اول : وفادارى ، دوم تدبير ، سوم : شرم و حيا ، چهارم : خوش خويى و پنجم ـ كه چهار خصلت ديگر را نيز در خود دارد ـ : آزادگى .

( الخصال : ۲۸۴/۳۳)

همه مردم آزادند

امام على عليه السلام :

 أيُّها الناسُ ، إنّ آدمَ لَم يَلِدْ عَبدا و لا أمَةً ، و إنّ النّاسَ كلَّهُم أحْرارٌ .
 اى مردم ! آدم نه بنده اى زاييد و نه كنيزى . مردم همه آزادند .

( نهج السعادة : ۱/۱۹۸ )

امام على عليه السلام :

 لا تَكُونَنَّ عَبدَ غَيرِكَ و قَد جَعلَكَ اللّه ُ سُبْحانَه حُرّا .
 بنده ديگران مباش كه خداوند سبحان تو را آزاد آفريده است .

( نهج السعادة : ۱/۱۹۸ )

امام على عليه السلام :

لا يَسْتَرِقَّنَّكَ الطّمَعُ و قَد جَعلَكَ اللّه ُ حُرّا .
طمع ، تو را به بندگى نگيرد، كه خداوند تو را آزاد آفريده است .

( غرر الحكم : ۱۰۳۷۱ )

امام على عليه السلام :

 لا تَكُنْ عَبدَ غَيرِكَ و قَد جَعلَكَ اللّه ُ حُرّا، و ما خَيرُ خَيرٍ لا يُنالُ إلاّ بِشَرٍّ ، و يُسرٍ لا يُنالُ إلاّ بعُسْـرٍ؟! .
بنده ديگرى مباش، كه خدا تو را آزاد آفريد . در آن نيكى كه جز با بدى و آن آسانى كه جز با سختى به چنگ نيايد، چه خير و بركتى است؟

( غرر الحكم : ۱۰۳۱۷)

امام حسين عليه السلام ـ خطاب به دشمنانش ـ :

 وَيلَكُم إنْ لمْ يَكنْ لَكُم دِينٌ فَكُونُوا أحرارا في الدُّنيا .
 واى بر شما! اگر دين نداريد ، در دنيا آزاده باشيد.

( نهج البلاغة : الكتاب ۳۱ )

آزاده هميشه آزاده است

امام على عليه السلام :

الحُرُّ حُرٌّ و لَو مَسَّهُ الضُّرُّ .
 آزاده ، آزاده است گر چه سختى و گزند بيند .

( مطالب السؤول : ۵۶ )

امام على عليه السلام :

الحُرُّ حُرٌّ و إنْ مَسَّهُ الضُّرُّ ، العَبدُ عَبدٌ و إنْ ساعَدَهُ القَدَرُ .
آزاده ، آزاده است هر چند سختى و مرارت بيند ؛ و بنده ، بنده است هرچند تقدير ياريش كند .

( غرر الحكم : ۱۳۲۲)

امام صادق عليه السلام :

 إنَّ الحُرَّ حُرٌّ على جميعِ أحْوالِهِ : إنْ نابَتْهُ نائبَةٌ صَبرَ لَها ، و إنْ تَداكَّتْ علَيهِ المَصائبُ لَم تَكْسِرْهُ و إنْ اُسِرَ و قُهِرَ و اسْتُبْدِلَ باليُسرِ عُسرا، كما كانَ يُوسُفُ الصِّدِّيقُ الأمينُ صلواتُ اللّه ِ علَيهِ : لَم يَضْرُرْ حُرِّيَّتَهُ أنِ اسْتُعِبدَ و قُهِرَ و اُسِرَ .
 آزاده در همه حال آزاده است . اگر بلا و سختى به او رسد شكيبايى ورزد و اگر مصيبتها بر سرش فرو ريزند او را نشكنند هرچند به اسيرى افتد و مقهور شود و آسايش را از دست نهاده به سختى و تنگدستى افتد . چنان كه يوسف صديق امين، صلوات اللّه عليه ، به بندگى گرفته شد و مقهور و اسير گشت اما اين همه به آزادگى او آسيب نرساند .

( الكافي : ۲/۸۹/۶ )

خوى آزاد مرد

امام على عليه السلام :

الطَّلاقَةُ شِيمَةُ الحُرِّ .
گشاده رويى، خصلت آزاد مرد است .

( غرر الحكم : ۴۶۷ )

امام على عليه السلام :

حُسنُ البِشْرِ شِيمَةُ كُلِّ حُرٍّ .
خوشرويى، خوى هر آزاده اى است .

( غرر الحكم : ۴۸۵۸ )

امام على عليه السلام :

إنَّ الحَيـاءَ و العِفَّـةَ مِن خَلائـقِ الإيمانِ ، و إنّهُما لَسَجِيّةُ الأحْرارِ و شِيمَةُ الأبْرارِ
 حيا و عفت از خصلتهاى ايمان است . اين دو، سرشت آزادگان و خوى نيكان است.

( غرر الحكم : ۳۶۰۵  )

امام على عليه السلام :

جَمالُ الحُرِّ تَجَنُّبُ العارِ .
 زيبايىِ آزاد مرد، به دورى كردن از ننگ است .

( غرر الحكم : ۴۷۴۵ )

امام على عليه السلام :

 مَن قَضى ما اُسْلِفَ مِن الإحْسانِ فَهُو كامِلُ الحُرِّيّةِ .
هر كه به وعده احسانى كه در گذشته داده است عمل كند، آزادگى اش كامل است .

( غرر الحكم : ۸۷۲۱ )

امام على عليه السلام :

 الحُرِّيّةُ مُنَزَّهَةٌ مِن الغِلِّ و المَكْرِ .
 آزادگى، از كينه توزى و نيرنگ منزّه است .

( غرر الحكم : ۱۴۸۵ )

امام على عليه السلام :

لَن يُتَعَبَّدَ الحُرُّ حتّى يُزالَ عَنهُ الضُّرُّ .
آزاده هيچگاه بنده نگردد، مگر آن دم كه كسى گرهى از كار او بگشايد .

( غرر الحكم : ۷۴۱۴ )

امام على عليه السلام :

 مِن تَوفيقِ الحُرِّ اكْتِسابُهُ المالَ مِن حِلِّهِ .
 از توفيقات آزاده، به دست آوردن مال از راه حلال است .

( غرر الحكم : ۹۳۹۳ )

امام على عليه السلام :

 ابْذِلْ مالَكَ في الحُقـوقِ ، و واسِ بهِ الصَّديقَ ؛ فإنَّ السَّخاءَ بالحُرِّ أخْلَـقُ .
دارايى خود را در آنجا كه حقّ است ببخش، و دوستت را در آن سهيم كن، كه جامه بخشندگى بر تن آزاده مرد زيبنده تر است .

( غرر الحكم : ۲۳۸۴ )

امام باقر عليه السلام :

إنَّ قَوما عَبَدوا اللّه َ شُكْرا فتِلكَ عِبادَةُ الأحْرارِ .
 گروهى خداوند را از روى سپاسگزارى مى پرستند و اين پرستش آزادگان است .

( بحار الأنوار : ۷۸/۱۸۷/۲۹  )

 

آنچه آزادگى مى آورد

 مَن تَركَ الشَّهَواتِ كانَ حُرّا .
امام على عليه السلام : هركه خواهشهاى نفس را فرو گذارد، آزاده است .

( تحف العقول : ۹۹ )

امام على عليه السلام :

لَيس مَنِ ابْتاعَ نَفْسَـهُ فأعْتَقَـها كمَنْ باعَ نَفْسَهُ فأوْبَقَـها
آن كه خود را خريد و آزاد ساخت، همچون كسى نيست كه خويش را فروخت و اسير ساخت.

(  الإرشاد : ۱/۲۹۸ )

امام على عليه السلام :

 العَبدُ حُرٌّ ما قَنِعَ ، الحُرُّ عَبدٌ ما طَمِعَ .
 بنده قانع، آزاد است و آزاد طمعكار ، بنده .

( غرر الحكم : ۴۱۳  )

امام على عليه السلام :

 مَن زَهِدَ في الدُّنيا أعْتَقَ نَفْسَهُ و أرْضى رَبَّهُ .
 هركه به دنيا پشت كند، خويش را آزاد كرده و پروردگار خود را خشنود ساخته است.

( غرر الحكم : ۸۸۱۶ )

امام على عليه السلام :

الدُّنيا دارُ مَمَرٍّ ، و النّاسُ فيها رجُلانِ : رجُلٌ باعَ نَفْسَهُ فأوْبَقَها ، و رجُلٌ ابْتاعَ نَفسَهُ فأعْتَقَها .
دنيا سراى گذر است و مردم در آن دو دسته اند : مردى كه خود را فروخت و اسير كرد، و مردى كه خويش را خريد و آزاد ساخت .

( تنبيه الخواطر : ۱/۷۵ )

 

امام صادق عليه السلام :

إنَّ صاحِبَ الدِّينِ ··· رَفضَ الشَّهَواتِ فصارَ حُرّا .
ديندار ··· خواهشها را كنار گذاشت و آزاده شد .

( الأمالي للمفيد : ۵۲/۱۴  )

عيسى عليه السلام :

بما ذا نَفعَ امرؤٌ نَفْسَهُ باعَها بجميعِ ما في الدُّنيا ثُمَّ ترَكَ ما باعَها بهِ مِيراثا لغَيرِهِ ؟! أهلَكَ نفسَهُ، و لكنْ طُوبى لامْرئٍ خَلّصَ نَفْسَهُ و اخْتارَها على جَميعِ الدُّنيا .
چه سودى مى برد آن كه خود را به همه آنچه در دنياست بفروشد و سپس آنچه را به بهاى نفس خويش خريده است، براى ديگران به ارث گذارد ؟ چنين كسى خود را تباه كرده است . خوشا به حال كسى كه جان خويش را برهاند و آن را بر همه دنيا برگزيند.

( تنبيه الخواطر : ۲/۱۱۵  )

به جا آوردن شرايط آزادگى

امام على عليه السلام :

مَن قامَ بشَرائطِ العُبودِيَّةِ اُهِّلَ للعِتْقِ ، مَن قَصّرَ عَن أحْكامِ الحُرِّيّةِ اُعِيدَ إلى الرِّقِّ .
 هر كه شرايط بندگى را به جا آورد، سزاوار آزادى شود و هر كه در احكام و شرايط آزادگى كوتاهى ورزد، به بندگى باز گرفته شود .

( غرر الحكم : ۸۵۲۹ ـ ۸۵۳۰  )

كشته شدن در راه آزادى

امام باقر عليه السلام :

 إنّ يَزيدَ بنَ معاويةَ دَخلَ المَدينَةَ و هُو يُريدُ الحَجَّ، فبَعثَ إلى رجُلٍ مِن قُريشٍ فأتاهُ، فقالَ لَهُ يَزيدُ: أ تُقِرُّ لي أنَّكَ عَبدٌ لي، إنْ شِئتُ بِعْتُكَ و إنْ شِئْتُ اسْتَرَقَّيتُكَ؟ فقالَ لَهُ الرّجُلُ: و اللّه ِ يا يَزيدُ، ما أنتَ بأكْرَمَ مِنّي في قُريشٍ حَسَبا، و لا كانَ أبوكَ أفْضَلَ مِن أبي في الجاهِليَّةِ و الإسلامِ، و ما أنتَ بأفْضَلَ مِنّي في الدِّينِ و لا بخيرٍ منّي، فكيفَ اُقِرُّ لكَ بما سألتَ؟! فقالَ لَهُ يَزيدُ: إنْ لَم تُقِرَّ لي و اللّه ِ قَتَلْتُكَ، فقالَ لَهُ الرّجُلُ: لَيس قَتْلُكَ إيّايَ بأعْظَمَ مِن قَتْلِكَ الحسينَ بنَ عليٍ عليهما السلام ابنَ رسولِ اللّه ِ صلى الله عليه و آله ، فأمَرَ بِه فقُتِلَ .
 يزيد بن معاويه به قصد حج وارد مدينه شد و در پى مردى از قريش فرستاد و او آمد. يزيد به او گفت: آيا اعتراف مى كنى كه تو بنده منى ؛ اگر بخواهم مى فروشمت و اگر بخواهم تو را به بردگى مى گيرم؟ آن مرد گفت: به خدا سوگند اى يزيد! تو در ميان قريش از من نژاده تر و والا تبارتر نيستى و پدرت نيز، چه در زمان جاهليت و چه در زمان اسلام، از پدر من برتر نبود. در ديندارى نيز از من برتر و بهتر نيستى. پس چگونه به خواست تو گردن نهم؟ يزيد گفت: به خدا سوگند اگر اعتراف نكنى تو را مى كشم. مرد گفت: كشتن من بالاتر و مهم تر از كشتن حسين بن على عليه السلام ، فرزند رسول خدا، نيست. يزيد دستور داد او را كشتند.

( الكافي : ۸ / ۲۳۴ / ۳۱۳ )

گوناگون

امام على عليه السلام :

 إيّاكَ و كُلَّ عمَلٍ يُنَفِّرُ عَنكَ حُرّا ، أو يُذِلُّ لَك قَدْرا ، أو يَجْلِبُ علَيكَ شَرّا ، أو تَحْمِلُ بهِ يَومَ القِيامَةِ وِزْرا .

مبادا كارى كنى كه آزاده اى را از تو گريزان كند ، يا قدر تو را بكاهد ، يا شرّ و بدى برايت به بار آورد ، يا در روز رستاخيز، بار گناهى بر دوشت كشى .

( غرر الحكم : ۲۷۲۷ )

امام على عليه السلام :

 بالبِرِّ يُمْلَكُ الحُرُّ .
با نيكى، آزاده به بندگى درآيد.

( غرر الحكم : ۴۲۱۳ )

امام على عليه السلام :

 خَيرُ البِرِّ ما وَصلَ إلى الأحْرارِ .
بهترين نيكى آن است كه به آزادگان برسد .

( غرر الحكم : ۴۹۵۵ )

امام على عليه السلام :

قَد يُضامُ الحُرُّ .
 گاه باشد كه در حقّ آزاده ستم شود .

( غرر الحكم : ۷۴۹۱  )

امام على عليه السلام :

 لَيس للأحْرارِ جَزاءٌ إلاّ الإكْرامُ .
آزادگان شايسته پاداشى جز احترام و بزرگداشت نباشند.

( غرر الحكم : ۶۶۴۴ )

امام على عليه السلام :

 مَن أوْحَشَ النّاسَ تَبَرّأ مِن الحُرِّيّةِ .
آن كه مردم را به وحشت اندازد، از آزادگى بدور است .

( غرر الحكم : ۲۷۲۸ )

امام على عليه السلام :

أفْضَلُ الكُنوزِ مَعروفٌ يُودَعُ الأحْرارَ ، و عِلْمٌ يَتَدارَسُهُ الأخْيارُ .
 بهترين گنجها، احسانى است كه به آزادگان سپرده مى شود و دانشى است كه نيكان فرا مى گيرند .

( غرر الحكم : ۳۲۸۱  )

امام على عليه السلام :

إذا مَلَكْتَ فأعْتِقْ .
هر گاه [بنده اى را] مالك شدى آزاد كن .

( غرر الحكم : ۳۹۹۰ )

امام على عليه السلام :

 أ لا حُرٌّ يَدَعُ هذهِ اللُّماظَةَ لأهْلِها ؟! إنّه لَيس لأنفُسِكُم ثَمَنٌ إلاّ الجَنّةَ،فلا تَبيعوها إلاّ بِها .
 آيا آزاد مردى نيست كه اين خرده غذاى لا به لاى دندانها (دنيا) را براى اهلش وا گذارد ؟ بدانيد كه جانْ بهاى شما جز بهشت نيست ؛ پس آن را جز به بهشت مفروشيد.

( نهج البلاغة: الحكمة ۴۵۶، تحف العقول: ۳۹۱ )

 

میزان الحکمه، جلد سوم.