آفریدگار در احادیث
۱۷ اسفند ۱۳۹۳ 0عناوین
دعوت عقل به دفع ضرر احتمالى ;
التوحيد :
قال الإمامُ الصّادقُ عليه السلام لعبدِ الكريمِ بنِ أبي العَوْجاءِ و هُو مُنْكِرٌ للمَبدَإ و المَعادِ ـ :
إنْ يَكُنِ الأمُر كما تَقولُ ـ و لَيس كما تَقولُ ـ نَجَوْنا و نَجَوْتَ
و إنْ يَكُنِ الأمرُ كما نَقولُ ـ و هُو كما نَقولُ ـ نَجَوْنا و هَلَكْتَ.
فأقْبَلَ عبدُ الكريمِ مَن مَعهُ فقالَ : وَجَدتُ في قَلبي حَزازَةً ، فَرُدّوني . فَرَدُّوهُ و ماتَ .
امام صادق عليه السلام به عبد الكريم بن ابى العوجاء كه منكر مبدأ و معاد بود فرمود ـ :
اگر حقيقت چنان باشد كه تو مى گويى ـ كه البته چنين نيست ـ هم ما و هم تو نجات يافته ايم و اگر حقيقت آن باشد كه ما مى گوييم ـ كه همين طور هم هست ـ ما نجات يافته ايم و تو هلاك گشته اى .
عبد الكريم رو به همراهان خود كرد و گفت : در قلبم سوزش و اندوهى احساس كردم ، مرا ببريد . يارانش او را بردند و عبد الكريم مرد.
( التوحيد : ۲۹۸/۶ )
بحار الأنوار : ـ امام صادق عليه السلام نيز به ابن ابى العوجاء فرمود ـ :
إنْ يَكُنِ الأمرُ على ما يقولُ هؤلاءِ ـ و هُو على ما يقولونَ ؛ يَعني أهلَ الطَّوافِ ـ فَقد سَلِموا و عَطِبْتُم
و إنْ يَكُنِ الأمرُ كما تَقولونَ ـ و لَيس كما تَقولونَ ـ فَقَدِ اسْتَوَيْتُم و هُم .
اگر حقيقت آن باشد كه اينها ( طواف كنندگان كعبه ) مى گويند ـ كه همين هم هست ـ آنان به سلامت رسته اند و شما به هلاكت درافتاده ايد
و اگر موضوع چنان باشد كه شما مى گوييد ـ كه البته چنين نيست ـ شما و آنها يكسان هستيد.
( بحار الأنوار: ۳/۴۳/۱۸ )
بحار الأنوار :
الإمام الصّادق عليه السلام ـ في مُناظَرَتِهِ الطَّبيبَ الهِنْديّ ـ : قلتُ : أ رَأيْتَ إنْ كانَ القَولُ قَوْلَكَ فهَل يُخافُ علَيَّ شَيْءٌ مِمّا اُخَوّفُكَ بهِ مِن عِقابِ اللّه ِ ؟ قالَ : لا .
قلتُ : أ فرَأيْتَ إنْ كانَ كما أقولُ و الحقُّ في يَدِي أ لَسْتُ قد أخَذْتُ فيما كنتُ اُحاذِرُ مِن عِقابِ الخالِقِ بالثِّقَةِ و أنّكَ قد وَقَعتَ بجُحودِكَ و إنْكارِكَ في الهَلَكَةِ ؟ قالَ : بلى .
قلتُ : فأيُّنا أوْلى بالحَزْمِ و أقْرَبُ مِن النَّجاةِ ؟ قالَ : أنتَ .
- امام صادق عليه السلام در مناظره با پزشك هندى ـ : گفتم : اگر عقيده تو درست باشد، آيا كيفر خدا، كه من، تو را از آن مى ترسانم ، براى من ترسى دارد ؟گفت : نه .
گفتم : اگر عقيده من درست باشد ـ كه همين هم هست و حقّ به جانب من مى باشد ـ آيا من كه از كيفر خدا مى ترسيده ام تكيه گاه مطمئنّى نگرفته ام و تو با انكار و تكذيبت به هلاكت نيفتاده اى ؟ گفت : چرا.
گفتم: پس كدام يك از ما دور انديش تر و به نجات نزديكتريم ؟ گفت: تو.
( بحار الأنوار: ۳/۱۵۴ )
بحار الأنوار ـ به نقل از محمّد بن عبد اللّه خراسانى خادم امام رضا عليه السلام ـ :
دَخلَ رجُلٌ مِن الزَّنادِقَةِ على الرِّضا عليه السلام و عِندَهُ جَماعَةٌ .
فقالَ لَهُ أبو الحسنِ عليه السلام : أ رَأيْتَ إنْ كانَ القَولُ قَولَكُم ـ و ليسَ هُو كما تَقولونَ ـ أ لَسْنا و إيّاكُم شَرَعا سَواءً ، و لا يَضُرُّنا ما صَلَّيْنا و صُمْنا و زَكَّيْنا و أقْرَرْنا ؟ فسَكَتَ .
فقالَ أبو الحسنِ عليه السلام : إنْ يَكُنِ القَولُ قَوْلَنا ـ و هُو كما نَقولُ ـ أ لَسْتُم قد هَلَكْتُم و نَجَوْنا؟! .
جماعتى در خدمت امام رضا عليه السلام بودند كه زنديقى وارد شد .
حضرت به او فرمود : اگر سخن شما درست باشد ـ كه نيست ـ در اين صورت آيا نه اين است كه ما و شما يكسان هستيم و نماز و روزه و زكات و ايمان ما زيانى به ما نمى رساند ؟ زنديق خاموش ماند .
سپس امام رضا عليه السلام فرمود : اگر سخن ما درست باشد ـ كه هست ـ آيا شما به هلاكت درنيفتاده ايد و ما نجات نيافته ايم؟!
( بحار الأنوار: ۳/۳۶/۱۲ )
امام على عليه السلام ـ در ابيات زير كه منسوب به ايشان است و بعضى هم آنها را از ديگران دانسته اند ـ فرمود :
زَعَمَ المُنَجِّمُ و الطَّبيبُ كِلاهُما أنْ لا مَعادَ، فقلتُ: ذاكَ إلَيْكُما
إنْ صَحّ قَولُكُما فلَستُ بخاسِرٍ أو صَحَّ قَولي فالوَبالُ علَيْكُما .
منجّم و طبيب هر دو ادعا كردند كه معادى در كار نيست، گفتم خود ببينيد
اگر سخن شما درست باشد من زيان نكرده ام و اگر سخن من درست باشد، شما كيفر مى بينيد.
( بحار الأنوار: ۷۸/۸۷/۹۲ )
ناتوانى خردها از انكار خدا :
امام على عليه السلام :
الحَمدُ للّه ِ المُتَجلّي لخَلْقِهِ بخَلْقِهِ و الظّاهِرِ لقُلوبِهِم بحُجّتِهِ .
ستايش خدايى را كه با آفرينشِ موجودات بر جهانيان آشكار گشته و به برهان خويش بر دلهاى آنان نمودار است .
( نهج البلاغة : الخطبة ۱۰۸ )
امام على عليه السلام :
الحَمدُ للّه ِ الّذي بَطَنَ خَفيّاتِ الاُمورِ و دَلّتْ (وَ ذلّتْ) علَيهِ أعْلامُ الظُّهورِ و امْتَنعَ على عَينِ البَصيرِ .
فلا عَينُ مَن لَم يَرَهُ تُنْكِرُهُ و لا قَلبُ مَن أثْبَتَهُ يُبصِرُهُ ··
· فهُو الّذي تَشْهَدُ لَهُ أعْلامُ الوُجودِ على إقْرارِ قَلبِ ذي الجُحودِ .
ستايش خدايى را كه به امور پنهانى داناست و نشانه هاى آشكارى بر هستى او گواه است و ديدن او با بينايى چشم ظاهرى ممكن نيست .
پس نه چشمى كه او را نديده است انكارش مى كند و نه دلى كه هستى او را اثبات مى كند به كنه ذاتش پى مى برد ···
پس اوست آن كه نشانه هاى هستى بر اقرار باطنى منكران او گواهى مى دهد .
( نهج البلاغة: الخطبة ۴۹ )
امام على عليه السلام :
و أقامَ مِن شَواهِدِ البَيِّناتِ على لَطيفِ صَنْعَتِهِ و عَظيمِ قُدْرَتِهِ ، ما انْقادَتْ لَهُ العُقولُ مُعْتَرِفَةً بهِ و مُسَلِّمَةً لَهُ و نَعَقَتْ في أسْماعِنا دَلائلُهُ على وَحْدانِيّتِهِ .
و از دلايل آشكارى كه بر لطف و ظرافت آفرينش او و بر شُكوه قدرت او گواهند، چيزى است كه خِردها به او اعتراف دارند و در برابرش منقادند و سر تسليم فرو دارند و دلايل وحدانيت او در گوشهاى ما فرياد مى زنند.
( نهج البلاغة : الخطبة ۱۶۵ )
امام على عليه السلام :
الّذي بَطَنَ مِن خَفيّاتِ الاُمورِ و ظَهرَ في العُقولِ بما يُرى في خَلقِهِ مِن عَلاماتِ التَّدبيرِ؛
الّذي سُئلتِ الأنْبياءُ عَنهُ فلَم تَصِفْهُ بِحَدٍّ و لا بِبَعْضٍ ، بَل وَصَفَتْهُ بفِعالِهِ و دَلّتْ علَيهِ بآياتِهِ .
لا تَسْتَطيعُ عُقولُ المُتَفَكّرينَ جَحْدَهُ ؛ لأنّ مَن كانتِ السَّماواتُ و الأرضُ فِطْرَتَهُ و ما فيهِنَّ و ما بَينهُنَّ و هُو الصّانعُ لَهُنّ ، فلا مَدْفَعَ لقُدْرتِهِ .
خدايى كه نهانيهاى امور را مى داند و به سبب نشانه هاى تدبير كه در آفريده هايش ديده مى شود، بر خِردها آشكار است ؛
خدايى كه درباره او از پيامبران پرسيدند، اما آنان او را به حدّ و جزء توصيف نكردند، بلكه به افعالش وصف كردند و از طريق نشانه هايش به او ره نمودند ؛
انديشه هاى متفكّران نتواند وجود او را انكار كند ؛ زيرا كسى كه آسمانها و زمين و آنچه را كه در آنها و در بين آنهاست آفريده است، قدرتش انكار ناپذير است .
( الكافي : ۱/۱۴۱/۷ )
التوحيد ـ به نقل از هشام بن حكم ـ :
كانَ زِنْديقٌ بمِصرَ يَبْلُغُهُ عن أبي عبدِ اللّه ِ عليه السلام عِلمٌ . فخَرجَ إلى المَدينَةِ لِيُناظِرَهُ فلَم يُصادِفْهُ بها . فقيلَ لَهُ : هُو بمَكّةَ . فخَرجَ الزِّنْديقُ إلى مَكّةَ ··
·فلمّا فَرَغَ أبو عبدِ اللّه ِ عليه السلام أتاهُ الزِّنْديقُ فقَعَدَ بَينَ يَدَيْهِ و نَحنُ مُجْتَمِعونَ عِندَهُ .
فقالَ للزِّنْديقِ : أ تَعلَمُ أنّ للأرضِ تَحتا و فَوقا ؟ قالَ : نَعَم .
قالَ : فدَخَلْتَ تَحتَها ؟ قالَ : لا .
قالَ : فما يُدْريكَ بما تَحتَها ؟ قالَ : لا أدْري . إلاّ أنّي أظُنُّ أنْ لَيس تَحتَها شَيْءٌ .
قالَ أبو عبدِ اللّه ِ عليه السلام : فالظَّنُّ عَجْزٌ ما لَم تَسْتَيقِنْقال .
أبو عبدِ اللّه ِ عليه السلام : فصَعِدْتَ السَّماءَ ؟ قالَ : لا .
قالَ : فتَدْري ما فيها ؟ قالَ : لا .
قالَ : فأتَيْتَ المَشرِقَ و المَغرِبَ فنَظَرْتَ ما خَلْفَهُما ؟! قالَ : لا .
قالَ : فعَجَبا لكَ ، لَم تَبْلُغِ المَشرِقَ و لَم تَبْلُغِ المَغرِبَ ، و لَم تَنْزِلْ تَحتَ الأرضِ و لَم تَصْعَدِ السّماءَ ، و لَم تَخْبُرْ هُنالِكَ فتَعْرِفَ ما خَلفَهُنَّ و أنتَ جاحِدٌ ما فيهِنَّ !
و هَل يَجحَدُ العاقِلُ ما لا يَعرِفُ ؟!
فقالَ الزِّنْديقُ : ما كَلّمَني بهـذا أحـدٌ غَيرُكَ .
قـالَ أبو عبدِ اللّه ِ عليه السلام : فأنـتَ في شَـكٍّ مِن ذلـكَ ، فلَعلَّ هُـو أو لَعـلَّ لَيس هُو !
قـالَ الزِّنْـديقُ : و لَعلَّ ذاكَ .
فقال أبو عبدِ اللّه ِ عليه السلام : أيُّها الرّجُلُ! لَيس لِمَنْ لا يَعلَمُ حُجّةٌ على مَن يَعلَمُ فلا حُجّةَ للجاهِلِ على العالِمِ .
يا أخا أهل مِصرَ ، تَفَهّمْ عنّي ، فإنّا لا نَشُـكُّ فـي اللّه ِ أبَـدا . أ مَـا تَـرى الشّمـسَ و القَمـرَ و اللّيـلَ و النّهـارَ يَلِجـانِ و لا يَشْتَبِهـانِ ، يَذْهَبـانِ و يَرْجِعانِ؟! ···
قالَ هِشامٌ : فآمَنَ الزِّنْديقُ على يَدَيْ أبي عبدِ للّه ِ عليه السلام .
زنديقى مصرى آوازه دانش امام صادق عليه السلام را شنيده بود . از اين رو به مدينه آمد تا با ايشان مناظره كند . اما آن حضرت را در مدينه نيافت . به او گفته شد : حضرت در مكّه است . زنديق راهى مكّه شد ··
·چون امام صادق عليه السلام از طواف فارغ شد زنديق نزد ايشان آمد و در مقابل امام ـ كه ما نيز گرد حضرتش بوديم ـ نشست .
امام به زنديق فرمود : آيا مى دانى كه زمين را پايين و بالايى است ؟ عرض كرد : آرى .
فرمود : آيا پايين زمين رفته اى ؟ عرض كرد : خير.
فرمود : پس چه مى دانى كه پايين زمين چيست ؟ عرض كرد : نمى دانم . ولى گمان مى كنم كه زير آن چيزى نيست .
امام عليه السلام فرمود : تا به چيزى يقين نيابى، گمان كارساز نيست .
امام صادق عليه السلام فرمود : آيا به آسمان بالا رفته اى ؟ عرض كرد : خير .
فرمود : مى دانى در آن جا چيست ؟ عرض كرد : خير .
فرمود : آيا به مشرق و مغرب رفته اى و آن سوى آنها را ديده اى ؟عرض كرد : خير .
حضرت فرمود : شگفتا از تو ، تو نه به مشرق رفته اى نه به مغرب ، نه زير زمين فرو رفته اى و نه به آسمان بر رفته اى ، و آن جاها را نيازموده اى تا بدانى در وراى آنها چيست و با اين حال آنچه را در آنهاست انكار مى كنى !
آيا عاقل، چيزى را كه نمى داند انكار مى كند؟!
در اين هنگام زنديق گفت : تاكنون كسى جز شما با من اينچنين سخن نگفته بود.
حضرت عليه السلام فرمود : بنا بر اين ، تو در اين موضوع شكّ دارى ، كه شايد درست باشد يا درست نباشد ؟
زنديق گفت: شايد چنين باشد .
امام صادق عليه السلام فرمود : اى مرد ! كسى را كه نمى داند بر آن كه مى داند برهانى نيست و جاهل را بر عالم حجّت نباشد .
اى برادر مصرى ! از من بشنو، كه ما درباره خدا هرگز شكّ نداريم . آيا نمى بينى خورشيد و ماه و شب و روز بى آن كه دچار خطا شوند مى آيند و مى روند ؟···
هشام گفت : آن زنديق، در پايان به دست امام صادق عليه السلام ايمان آورد .
( التوحيد : ۲۹۳/۴ )
هر پديده متّكى به غير، معلول است .
امام على عليه السلام :
كُلُّ قائمٍ بغَيرِهِ مَصْنوعٌ و كُلُّ مَوجودٍ في سِواهُ مَعْلولٌ .
هر آنچه متّكى به غير خود باشد مصنوع است و هر موجودى كه به سبب غيرِ خود وجود يابد معلول است .
( نهج السعادة : ۳/۴۵ )
امام على عليه السلام :
كُلُّ مَعْروفٍ بِنَفْسِهِ مَصْنوعٌ ، و كُلُّ قائمٍ في سِواهُ مَعْلولٌ .
هر آنچه به خود .حديث شناخته شود مصنوع است و هر متّكى به غير خود، معلول است .
( نهج البلاغة : الخطبة ۱۸۶ )
دليل بر حدوث اجسام چيست ؟
امام صادق عليه السلام ـ در مناظره خود با ابن ابى العوجاء چون پرسيد : دليل بر حادث بودن اجسام چيست؟ ـ فرمود :
إنّي ما وَجَدتُ شَيئا صَغيرا و لا كَبيرا إلاّ إذا ضُمَّ إلَيهِ مِثْلُهُ صارَ أكْبرَ و في ذلكَ زَوالٌ و انْتِقالٌ عنِ الحالَةِ الاُولى .
و لَو كانَ قَديما ما زالَ و لا حالَ ؛ لأنّ الّذي يَزولُ و يَحولُ يَجوزُ أنْ يُوجَدَ و يَبطُلَ .
فيكونُ بوجودِهِ بَعدَ عَدَمِهِ دُخولٌ في الحَدَثِ و في كَونِهِ في الاُولى دُخولُهُ في العَدَمِ .
و لَن يَجْتَمِعَ صِفَةُ الأزَلِ و العَدَمِ في شَيءٍ واحِدٍ .
من هيچ چيز خُرد و كلانى را نديده ام مگر آن كه هرگاه مانندش به آن ضميمه شود بزرگتر گردد و اين موجب مى شود تا آن شى ء از حالت نخستين خود در آمده حالتى ديگر به خود گيرد .
اگر آن شى ء [ نه حادث ، بلكه ] قديم بود زوال و تغيير در آن راه نمى يافت؛ زيرا آنچه دستخوش زوال و تغيير مى شود، مى تواند هستى يابد و يا نيست شود .
پس با هستى يافتن از پس نيستى به مرحله حدوث راه مى يابد و در حالت نخست [ نيز ] در دنياى عدم قدم مى گذارد .
حال آن كه صفت ازل و عدم هرگز در يك شى ء جمع نمى شوند .
( التوحيد : ۲۹۷/۶ ، انظر تمام الحديث )
دليل نخست بر اثبات وجود خدا - شناخت فطرى ( 1 ) :
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
كُلُّ مَوْلودٍ يُولَدُ على الفِطرَةِ ، يَعني على المَعْرِفَةِ بأنّ اللّه َ عزّ و جلّ خالِقُهُ ،
فذلكَ قَولُهُ : « و لَئنْ سَألْتَهُم مَن خَلَقَ السّماواتِ و الأرضَ لَيَقُولُنَّ اللّه ُ» .
هر نوزادى بر فطرت زاده مى شود ، يعنى مى داند كه خداوند عزّ و جلّ آفريدگار اوست.
اين است معناى سخن خداوند كه : « اگر از آنان بپرسى چه كسى آسمانها و زمين را آفريده است هر آينه گويند : خدا » .( الزمر : ۳۸ )
( التوحيد : ۳۳۱/۹ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
كُلُّ مَولودٍ يُولَدُ على الفِطرَةِ و إنّما أبَواهُ يُهَوِّدانِهِ و يُنَصِّرانِهِ .
هر مولودى بر فطرت ( توحيد ) زاده مى شود و اين پدر و مادر او هستند كه وى را يهودى و نصرانى بار مى آورند.
( شرح نهج البلاغة : ۴/۱۱۴ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در يكى از غزوات كه طى آن مسلمانان فرزندان مشركان را كشتند ـ فرمود :
ألا إنّ خِيارَكُم أبناءُ المُشرِكينَ .
ثُمّ قالَ : ألا لا تَقْتُلوا ذُرِّيَّةً . كُلُّ مَولودٍ يُولَدُ على الفِطرَةِ فما يَزالُ علَيها حتّى يُعْرِبَ عَنها لِسانُهُ .
فأبَواهُ يُهَوِّدانِهِ أو يُنَصِّرانِهِ أو يُمَجِّسانِهِ
بدانيد كه بهترين افراد شما فرزندان همان مشركان هستند.
سپس فرمود: هان! نسل كشى مكنيد . هر مولودى بر اساس فطرت ( توحيد ) به دنيا مى آيد و پيوسته بر آن است تا آن كه زبانش از آن پرده بر مى دارد .
اما پدر و مادرش او را يهودى يا نصرانى و يا مجوسى بار مى آورند .
( كنز العمّال : ۱۱۷۳۰ )
امام باقر عليه السلام ـ در پاسخ به سؤال از آيين حنيف در آيه « حنفاء للّه ··· » ( الحجّ : ۳۱ ) ـ فرمود :
هِي الفِطرَةُ الّتي فَطَرَ النّاسَ علَيها ؛ فَطَرَ اللّه ُ الخَلقَ على مَعْرِفَتِهِ .
مراد فطرتى است كه خداوند مردم را بر آن سرشته است ؛ خداوند خلق را با سرشت خداشناسى آفريده است .
( بحار الأنوار : ۳/۲۷۹/۱۲ )
امام باقر عليه السلام ـ درباره آيه « فطرتى است كه خداوند همه را بدان فطرت بيافريده است » ( ) ـ فرمود :
فَطَرهُم على مَعْرفَتِهِ أنَّهُ رَبُّهُم ؛
و لَو لا ذلكَ لَم يَعْلَموا ـ إذا سُئِلوا ـ مَن رَبُّهُم و لا مَن رازِقُهُم .
آنان را بر سرشت خداشناسى و اين كه او پروردگارشان است آفريد ؛
و اگر چنين نبود در پاسخ به اين پرسش كه چه كسى پروردگارشان است و چه كسى آنها را روزى مى دهد، در مى ماندند .
( بحار الأنوار : ۳/۲۷۹/۱۳ ، أقول : في تفسير البرهان روايات تدلّ على أنّ المقصود من الفطرة في الآية المذكورة فطرة التوحيد ، انظر البرهان في تفسير القرآن : ۳/۲۶۱/۲ ـ ۱۸ )
امام صادق عليه السلام ـ نيز درباره همين آيه ـ فرمود :
التّوحيدُ .
مقصود توحيد است .
( الكافي : ۲/۱۲/۱ )
امام صادق عليه السلام ـ درباره آيه « و پروردگار تو از پشت بنى آدم فرزندانشان را بيرون آورد و آنان را بر خودشان گواه گرفت و پرسيد : آيا من پروردگارتان نيستم ؟ گفتند : آرى ، گواهى مى دهيم تا در روز قيامت نگوييد كه ما از آن بى خبر بوديم » ( ) ـ فرمود :
ثَبتَتِ المَعرِفَةُ في قُلوبِهِم و نَسُوا المَوقِفَ ، و سَيَذْكُرونَهُ يَوما ،
و لَو لا ذلكَ ،لَم يَدْرِ أحَدٌ مَن خالِقُهُ و لا مَن رازِقُهُ .
خداشناسى در دلهايشان استوار گشت و روز «اَلَست» و اخذ گواهى را از ياد بردند ، امّا روزى به يادش مى آورند ،
و اگر چنين نبود، هيچ كس نمى دانست كه آفريدگار و روزى دهنده او كيست.
( بحار الأنوار : ۳/۲۸۰/۱۶ )
دليل دوم بر اثبات وجود خدا - شناخت فطرى ( 2 ) :
امام على عليه السلام ـ در تفسير «اللّه » ـ فرمود :
هُو الّذي يَتَألَّهُ إلَيهِ عِندَ الحَوائجِ و الشَّدائدِ كُلُّ مَخْلوقٍ عِندَ انْقِطاعِ الرَّجاءِ مِن جَميعِ مَن هُو دُونَهُ و تَقَطُّعِ الأسْبابِ مِن كُلِّ مَن سِواهُ ؛
و ذلكَ أنَّ كُلَّ مُتَرَئّسٍ في هذهِ الدُّنيا و مُتَعَظِّمٍ فيها و إنْ عَظُمَ غَناؤهُ و طُغْيانُهُ و كثُرَتْ حَوائجُ مَن دُونَهُ إلَيهِ ،
فإنّهُم سَيَحْتاجونَ حَوائجَ لا يَقْدِرُ علَيها هذا المُتَعاظِمُ و كذلكَ هذا المُتَعاظِمُ يَحتاجُ حَوائجَ لا يَقْدِرُ علَيها .
فَينْقَطِعُ إلى اللّه عِندَ ضَرورَتِهِ و فاقَتِهِ حتّى إذا كُفِيَ هَمَّهُ عادَ إلى شِرْكِهِ .
او كسى است كه هر مخلوقى در هنگام نيازها و گرفتاريها وقتى اميدش از همه كس قطع مى شود و رشته همه سببها جز او بريده مى گردد، به وى روى مى آورد ؛
چه آن كه هر انسانى هر چند در اين دنيا خود را رئيس بخواند و بزرگ بداند و بى نيازى و گردن فرازييش بسيار باشد و ديگران به او نياز فراوان داشته باشند،
همين نيازمندان نيازهايى برايشان پيدا خواهد شد كه آن شخص قادر به بر آوردن آنها نيست و براى خود همين شخص نيز نيازهايى پيش مى آيد كه توان بر آوردن آنها را ندارد.
پس هنگام ضرورت و نيازمندى به خدا روى مى آورد، اما همين كه نيازش برآورده شود دوباره ره شرك مى پويد .
( التوحيد : ۲۳۱/۵ )
امام رضا عليه السلام :
بصُنْعِ اللّه ِ يُسْتَدلُّ علَيهِ و بالعُقولِ يُعتَقَدُ مَعرِفَتُهُ و بالفِطْرَةِ تَثْبُتُ حُجَّتُهُ .
از آفرينش خدابه وجود او پى برده مى شود و با خردها شناخته مى شود و با فطرت برهان بر وجود او ثابت مى شود.
( التوحيد : ۳۵/۲ )
امام عسكرى عليه السلام ـ در تفسير « بسم اللّه الرحمن الرحيم » ـ فرمود :
اللّه ُ هُو الّذي يَتألَّهُ إلَيهِ عِندَ الحَوائجِ و الشَّدائدِ كُلُّ مَخْلوقٍ عِندَ انْقِطاعِ الرَّجاءِ مِن كُلِّ مَن هُوَ دُونَهُ ، و تَقَطُّعِ الأسْبابِ مِن جَميعِ مَن سِواهُ .
يقولُ : بِسمِ اللّه ِ. أيْ أسْتَعينُ على اُموري كُلِّها باللّه ِ الّذي لا تَحِقُّ العِبادَةُ إلاّ لَهُ المُغيثُ إذا اسْتُغيثَ و المُجيبُ إذا دُعِيَ .
و هُو ما قالَ رجُلٌ للصّادقِ عليه السلام : يا ابنَ رسولِ اللّه ِ! دُلَّني على اللّه ِ، ما هُو ؟ فَقدْ أكْثَرَ علَيَّ المُجادِلونَ و حَيَّروني .
فقالَ لَهُ : يا عبدَ اللّه ِ ، هَل رَكِبْتَ سَفينَةً قَطُّ ؟ قالَ : نَعَم .
قالَ : فهَل كُسِرَ بِكَ حَيثُ لا سَفينَةَ تُنْجيكَ و لا سِباحَةَ تُغْنيكَ ؟ قالَ : نَعَم .
قالَ : فهَلْ تَعَلّقَ قَلبُكَ هُنالِكَ أنّ شَيئا مِن الأشْياءِ قادِرٌ على أنْ يُخَلِّصَكَ مِن وَ رْطَتِكَ ؟ فقالَ : نَعَم .
قالَ الصّادقُ عليه السلام : فذلِكَ الشّيءُ هُو اللّه ُ القادِرُ على الإنْجاءِ حَيثُ لا مُنْجيَ و على الإغاثَةِ حَيثُ لا مُغِيثَ .
اللّه هموست كه هر مخلوقى در نيازها و گرفتاريها وقتى اميدش از همه ، جز او قطع مى شود و رشته هر سببى جز او بريده مى گردد به وى روى مى آورد .
مى گويى : بسم اللّه . يعنى در همه كارهايم از خدايى كمك مى گيرم كه عبادت و پرستش سزاوار جز او نيست و هرگاه فرياد خواهى شود به فرياد مى رسد و هرگاه خوانده شود اجابت مى كند .
اين همان نكته اى است كه مردى به امام صادق عليه السلام عرض كرد : يا بن رسول اللّه ! مرا به وجود خدا راهنمايى كن كه مجادله گران بر من هجوم آورده سرگشته و حيرانم كرده اند .
امام صادق عليه السلام به او فرمود : اى بنده خدا ! آيا هرگز كشتى سوار شده اى؟ عرض كرد : آرى .
فرمود : آيا پيش آمده كه كشتى بشكند و در آن جا نه كشتى ديگرى باشد كه تو را برهاند و نه شنا كردن كارساز باشد ؟ عرض كرد : آرى.
فرمود : آيا در آن هنگام دلت متوجه موجودى شده است كه مى تواند تو را از هلاك نجات دهد؟ عرض كرد : آرى .
امام صادق عليه السلام فرمود : آن موجود همان خداى توانايى است كه آن جا كه هيچ نجات دهنده ديگرى نيست نجات مى دهد و آن جا كه فريادرسى نيست به فرياد مى رسد .
( التوحيد : ۲۳۱/۵ )
دليل سوم بر اثبات وجود خدا - قانون عليّت :
امام على عليه السلام :
كُلُّ صانِعِ شَيْءٍ فمِن شَيْءٍ صَنَعَ و اللّه ُ لا مِن شَيْءٍ صَنَعَ ما خَلَقَ .
هر كس چيزى بسازد آن را از چيزى [ ديگر] ساخته است ، اما خداوند آنچه را ساخته از چيزى نيافريده است .
( التوحيد : ۴۳/۳ )
امام على عليه السلام :
الحمد للّه ··
·الدّالِّ على قِدَمِهِ بحُدوثِ خَلْقِهِ و بحُدُوثِ خَلْقِهِ على وُجودِهِ ···مُسْتَشْهِدٌ بِحُدُوثِ الأشْياءِ على أزَليّتِهِ و بما وَسَمَها بهِ مِن العَجْزِ على قُدْرَتِهِ و بما اضْطَرَّها إلَيهِ مِن الفَناءِ على دَوامِهِ .
سپاس و ستايش خداوندى را كه ···
حدوث آفريدگانش را دليل قديم بودن و وجود خود قرار داد···حدوث اشياء را گواه ازلى بودن خود گرفت و با داغ ناتوانى كه بر آنان نهاد آنها را گواه قدرت خود و فناى حتمى آنها را گواه جاودانگى خويش گرفت.
( نهج البلاغة : الخطبة ۱۸۵ )
امام على عليه السلام :
الحَمدُ للّه ِ الدّالِّ على وُجودِهِ بخَلْقِهِ ، و بمُحْدَثِ خَلْقِهِ على أزَليّتِهِ .
ستايش خداوندى را كه آفريدگان خود را دليل بر وجود خويش ساخت و حادث بودن آنها را دليل بر ازليّتش .
( نهج البلاغة : الخطبة ۱۵۲ )
امام باقر عليه السلام ـ در پاسخ به يكى از علماى شام كه از ايشان پرسيد: ··· پس اشياء را از چيز آفريده است يا از هيچ ؟ ـ فرمود :
··· فالشَّيْءُ خَلقَهُ مِن شَيْءٍ أو مِن لا شَيءٍ ؟ ـ :
خَلقَ الشَّيْءَ لا مِن شَيْءٍ كانَ قَبلَهُ .
و لَو خَلقَ الشَّيْءَ مِن شَيْءٍ إذا لَم يَكُنْ لَهُ انْقِطاعٌ أبدا و لَم يَزَلِ اللّه ُ إذا و مَعهُ شَيْءٌ .
و لكنْ كانَ اللّه ُ و لا شَيْءَ مَعهُ .
اشياء را آفريد نه از چيزى كه پيش از آن وجود داشته باشد.
اگر شى ء را از شى ء آفريده باشد، هرگز ميان او و اشياء انقطاع نبوده و همواره چيزى با خدا مى باشد .
حال آن كه خدا بوده و چيزى با او نبوده است .
( التوحيد : ۶۶/۲۰ )
بحار الأنوار :
-الإمامُ الصّادقُ عليه السلام مِن مُناظَرَتِهِ زِنْديقا . قالَ الزِّنْديقُ : مِن أيِّ شَيْءٍ خَلقَ الأشْياءَ ؟ ـ : لا مِن شَيْءٍ .
فقالَ : كيفَ يَجيءُ مِن لا شَيْءٍ شَيْءٌ ؟ قالَ عليه السلام : إنّ الأشْياءَ لا تَخْلو أنْ تَكونَ خُلِقَتْ مِن شَيْءٍ أو مِن غَيرِ شَيْءٍ ؛
فإنْ كانتْ خُلِقَتْ مِن شَيْءٍ كانَ مَعهُ فإنّ ذلكَ الشّيْءَ قَديمٌ و القَديمُ لا يَكونُ حَديثا و لا يَفْنى و لا يَتَغيّرُ .
و لا يَخْلو ذلكَ الشَّيْءُ مِن أنْ يَكونَ جَوْهَرا واحِدا و لَوْنا واحِدا . فمِن أينَ جاءتْ هذهِ الألْوانُ المُخْتَلِفَةُ و الجَواهِرُ الكَثيرَةُ المَوجودَةُ في هذا العالَمِ مِن ضُروبٍ شَتّى ؟
و مِن أينَ جاءَ المَوْتُ ، إنْ كانَ الشَّيْءُ الّذي اُنْشِئَتْ مِنهُ الأشْياءُ حيّا ؟
أو مِن أينَ جاءتِ الحياةُ إنْ كانَ ذلكَ الشَّيْءُ مَيِّتا ؟
و لا يَجوزُ أنْ يَكونَ مِن حَيٍّ و مَيِّتٍ قَديمَيْنِ لَم يَزالا ؛ لأنّ الحيَّ لا يَجيءُ مِنهُ مَيِّتٌ و هُو لَم يَزَلْ حيّا .
و لا يَجوزُ أيضا أنْ يَكونَ المَيِّتُ قَديما لَم يَزَلْ بما هُو بهِ مِن المَوْتِ، ؛ لأنَّ المَيِّتَ لا قُدْرَةَ لَهُ و لا بَقاءَ.
قالَ: مِن أينَ قالوا إنَّ الأشياءَ أزَليَّةٌ؟
قالَ عليه السلام : ··· إنَّ الأشْياءَ تَدُلُّ على حُدوثِها مِن دَوَرانِ الفَلَكِ بما فيهِ ··· و تَحَرُّكِ الأرضِ و مَن علَيها و انْقِلابِ الأزْمِنَةِ و اخْتِلافِ الوَقتِ و الحَوادِثِ الّتي تَحْدُثُ في العالَمِ مِن زِيادَةٍ و نُقْصانٍ و مَوْتٍ و بِلىً
و اضْطِرارِ النَّفْسِ إلى الإقْرارِ بأنّ لَها صانِعا و مُدَبِّرا ؟
أ ما تَرى الحُلْوَ يَصيرُ حامِضا و العَذْبَ مُرّا و الجَديدَ بالِيا و كُلٌّ إلى تَغَيُّرٍ و فَناءٍ ؟! .
امام صادق عليه السلام در مناظره با زنديقى كه گفت : خداوند اشياء را از چه آفريده است ؟ فرمود : از چيزى نيافريد.
عرض كرد : چگونه چيز از هيچ به وجود مى آيد ؟ فرمود : اشياء از دو حال خارج نيستند : يا از چيزى آفريده شده اند يا از چيزى آفريده نشده اند؛
اگر از چيزى آفريده شده اند كه آن چيز پيوسته با خدا بوده، پس آن چيز قديم است و قديم نه حادث مى شود نه فانى مى گردد و نه تغيير مى پذيرد .
حال آن شى ء يك جوهر و يك رنگ (عرض) است . در اين صورت اين همه رنگ (اعراض) گوناگون و جواهر فراوان موجود در اين عالم از كجا آمده است؟
اگر آن چيزى كه اشياء همه از او پديد آمده زنده است پس مرگ از كجا آمده است ؟
و اگر آن چيز مرده است حيات و زندگى از كجا آمده است ؟
ممكن نيست كه از يك مُرده و يك زنده قديمى ازلى به وجود آمده باشند ؛ زيرا از زنده ازلى مُرده پديد نمى آيد .
همچنين ممكن نيست كه مُرده ازلى و قديم وجود داشته باشد ؛ زيرا موجود مُرده را قدرت و بقايى نيست .
[ زنديق ] گفت : از چه رو گفته اند كه موجودات ازلى اند ؟
حضرت فرمود: ··· چرخش سپهر و هر آنچه در آن است ··· و حركت زمين و هر آنچه بر آن است و دگرگونى زمانها و اختلاف زمان و حوادثى كه در عالم رخ مى دهد و مرگ و پوسيدگى
و نا گزيرى نفس به اقرار به اين كه او را آفريدگار و مدبّر است ، همگى نشانگر حدوث اشياء است .
مگر نمى بينى كه شيرين، ترش مى شود و خوش مزه تلخ و نو فرسوده و هر چيزى به سوى دگرگونى و نابودى مى رود؟
( بحار الأنوار : ۱۰/۱۶۶/۲ )
امام صادق عليه السلام ـ وقتى از ايشان سؤال شد : دليل بر وجود [خداى] يگانه چيست ؟ ـ فرمود :
ما بِالخَلْقِ مِن الحاجَةِ .
نيازمندى آفريده ها.
( تحف العقول : ۳۷۷ )
امام صادق عليه السلام ـ وقتى از ايشان سؤال شد : دليل بر وجود [خداى] يگانه چيست ؟ ـ فرمود :
وَجَدتُ نَفْسي لا تَخْلو مِن إحْدى جِهَتَينِ : إمّا أنْ أكون صَنَعْتُها أنا أو صَنَعَها غَيري ؛
فإن كنتُ صَنَعتُها أنا فلا أخْلو مِن أحدِ مَعْنَيَينِ : إمّا أنْ أكونَ صَنَعتُها و كانتْ مَوجودَةً أو صَنَعْتُها و كانتْ مَعْدومَةً ؛
فإنْ كنتُ صَنَعْتُها و كانتْ مَوجودةً فَقَدِ اسْتَغْنَتْ بوجودِها عن صَنْعَتِها و إن كانتْ مَعْدومَةً فإنّكَ تَعلمُ أنّ المَعْدومَ لا يُحْدِثُ شَيئا ؛
فقد ثَبَتَ المَعنى الثّالثُ أنّ لي صانِعا و هُو اللّه ُ رَبُّ العالَمِينَ .
فقامَ و ما أحارَ جَوابا .
خودم را از دو حال خالى نيافتم : يا من خود را آفريده ام يا كسى ديگر مرا آفريده است؛
اگر من خود را آفريده ام از دو حال خارج نيستم : يا بوده ام و خود را آفريده ام و يا نبوده ام و خود را پديد آورده ام ؛
اگر قبلاً بوده ام و خود را پديد آورده ام نيازى به پديد آوردن ندارم و اگر نبوده ام تو مى دانى كه معدوم چيزى را به وجود نمى آورد؛
پس شقّ سوم ثابت مى شود و آن اين كه مرا آفريدگارى است و آن همان خداى پروردگار جهانيان است .
ابو شاكر كه پاسخى براى گفتن نداشت برخاست .
( التوحيد : ۲۹۰/۱۰ )
دليل چهارم بر اثبات وجود خدا - نشانه ها :
امام على عليه السلام ـ در پاسخ به سؤال از اثبات صانع ـ فرمود :
البَعْرَةُ تَدُلُّ على البَعيرِ و الرَّوْثَةُ تَدُلَّ على الحَميرِ و آثارُ القَدَمِ تَدُلُّ على المَسيرِ .
فهَيْكَلٌ عُلْويٌّ بهذهِ اللَّطافَةِ و مَرْكَزٌ سُفْليٌّ بهذهِ الكَثافَةِ كيفَ لا يَدُلاّنِ على اللّطيفِ الخَبيرِ ؟ ! .
پشكل شتر بر وجود شتر دلالت دارد و سرگين الاغ بر وجود الاغ و ردّ پا بر وجود رهگذر .
پس چگونه پيكره اى آسمانى با اين لطافت و كالبدى زمينى با اين ستبرى، بر وجود خدايى لطيف و خبير دلالت ندارد؟! .
( بحار الأنوار : ۳/۵۵/۲۷ )
أشهَدُ أنّ السّماواتِ و الأرضَ و ما بَينَهُما آياتٌ تَدُلُّ علَيكَ و شَواهِدُ تَشْهدُ بما إلَيهِ دَعَوتَ .
كلُّ ما يُؤدِّي عنكَ الحُجَّةَ و يَشْهدُ لكَ بالرُّبوبيّةِ مَوْسومٌ بآثارِ نِعْمَتِكَ ، و مَعالِمِ تَدبيرِكَ .
گواهى مى دهم كه آسمانها و زمين و آنچه ميان آنهاست نشانه هايى بر وجود تو است و گواههايى بر آنچه به سوى آن دعوت كردى .
هر آنچه حجّت تو را بيان مى كند و به پروردگارى تو گواهى مى دهد، نشان آثار نعمتهاى تو و علايم تدبير تو را بر خود دارد.
( شرح نهج البلاغة : ۲۰/۲۵۵ )
امام على عليه السلام :
بصُنْعِ اللّه ِ يُسْتَدَلُّ علَيهِ و بالعُقولِ تُعْتَقَدُ مَعْرفَتُهُ و بالفِكْرَةِ تَثْبُتُ حُجّتُهُ و بآياتهِ احْتَجَّ على خَلْقِهِ .
از آفريده هاى خدا به وجود او راه برده مى شود و با خردها شناخت او راسخ مى شود و با تفكر و انديشه برهان بر هستى او آشكار مى گردد و از طريق آيات و نشانه هاى او حجّت وى بر خلقش تمام مى شود.
( تحف العقول : ۶۲ )
امام على عليه السلام :
ظَهرَتْ في بَدائعِ الّذي أحْدَثَها آثارُ حِكمَتِهِ و صارَ كُلُّ شَيءٍ خَلقَ حُجَّةً لَهُ و مُنْتَسِبا إلَيهِ .
فإنْ كانَ خَلْقـا صامِتـا فحُجَّتُهُ بالتَّدبيرِ ناطِقَةٌ فيهِ .
آثار حكمت خداوند در بدايعى كه پديد آورده آشكار است و هر چيزى كه آفريد حجّت او شد و نسبت بدو يافت .
پس، اگر آفريده اى بى زبان و خاموش باشد [ آثار ] تدبير خدا در آن حجّت گوياى اوست .
( التوحيد : ۵۲/۱۳ )
امام على عليه السلام :
و لَو فَكّروا في عَظيمِ القُدرَةِ و جَسيمِ النِّعمَةِ ، لرَجَعوا إلى الطَّريقِ و خافوا عذابَ الحَريقِ . و لكنّ القُلوبَ عَليلَةٌ و الأبْصارَ مَدْخولَةٌأ .
فَلا يَنْظُرون إلى صَغيرِ ما خَلقَ : كيفَ أحكَمَ خَلْقَهُ و أتْقَنَ تَرْكيبَهُ و فَلقَ لَهُ السَّمعَ و البَصرَ و سَوّى لَهُ العَظْمَ و البَشَرَ ؟
انْظُروا إلى النَّملَةِ في صِغَرِ جُثَّتِها و لَطافَةِ هَيْئَتِها لا تَكادُ تُنالُ بلَحْظِ البَصَرِ و لا بمُسْتَدرَكِ الفِكَرِ كيفَ دَبَّتْ على أرْضِها و ضَنَّتْ على رِزْقِها ··؟
·لو فَكّرْتَ في مَجاري أكْلِها ، في عُلُوِّها و سُفْلِها ، و ما في الجَوفِ مِن شَراسِيفِ بَطْنِها ، و ما في الرّأسِ مِن عَيْنِها و اُذُنِها ، لَقَضَيتَ مِن خَلْقِها عَجَبا و لَقِيتَ مِن وَصْفِها تَعَبا ···
فانْظُـرْ إلى الشّمسِ و القَمـرِ و النَّباتِ و الشَّجَرِ، و الماءِ و الحَجَرِ و اخْتِلافِ اللّيلِ و النّهارِ ، و تَفَجُّرِ هذهِ بحار و كَثْرَةِ هذهِ الجِبالِ و طُولِ هذهِ القِلالِ ، و تَفَرُّقِ هذهِ اللُّغاتِ و الألْسُنِ المُخْتَلِفا .
تِفال : وَيْلُ لِمَن أنْكَرَ المُقَدِّرَ و جَحَدَ المُدَبِّرَ !
زَعَموا أ نّهم كالنَّباتِ ما لَهُم زارِعٌ و لا لاخْتِلافِ صُوَرِهِم صانِعٌ !
لَم يَلْجَأوا إلى حُجَّةٍ فيما ادَّعَوا و لا تَحْقيقٍ لِما وَعَوا .
و هَل يَكونُ بِناءٌ مِن غَيرِ بانٍ أو جِنايَةٌ مِن غَيرِ جانٍ ؟!
اگر در قدرت شگرف و نعمتهاى عظيم [خداوند] مى انديشيدند ، بى گمان به راه مى آمدند و از عذاب دوزخ مى هراسيدند . امّا دلها بيمار است و انديشه ها آفت زده .
آيا به موجود كوچك مخلوق او نمى نگرند كه چگونه آن را استوار آفريد و اجزايش را به دقّت به هم پيوست و برايش سوراخ گوش و چشم گشود و استخوان و پوست برايش پديد آورد ؟
به همين مورچه ريز و نازك اندام كه تقريبا به چشم نمى آيد و با انديشه درك نمى گردد بنگريد كه چگونه روى زمين راه مى رود و براى به دست آوردن روزيش تلاش مى كند ·· ؟
اگر در مجارى خوراك و بالا و پايين مورچه و اطراف و پهلوهاى شكمش و در چشم و گوشش بينديشى ، از آفرينش او شگفت زده مى شوى و در وصف آن به زحمت مى افتى ···
به خورشيد و ماه و گياه و درخت و آب و سنگ و گردش اين شب و روز و جريان اين درياها و فراوانى اين كوهها و بلندى اين قلّه ها و پراكندگى اين لغات و لهجه ها و زبانهاى گوناگون بنگر .
واى بر آن كس كه ناظم و مدبّر اين همه را انكار كند .
تصوّر مى كنند كه همچون گياهان خودرو هستند و برزگرى ندارند و براى اَشكال گوناگون آنها آفريننده اى نيست .
اينان براى ادّعاى خود به دليلى پناه نبردند و در باورهاى خود تحقيق نكردند .
آيا ممكن است ساختمانى بدون سازنده و يا [حتى ] جنايتى بدون جنايتگر پديد آيد ؟!
( بحار الأنوار : ۳/۲۶/۱ )
امام باقر عليه السلام ـ درباره آيه « كسى كه در اين دنيا كور باشد در آخرت نيز كور است » ( الإسراء : ۷۲ ) ـ فرمود :
فمَن لَم يَدُلَّهُ خَلقُ السّماواتِ و الأرضِ و اخْتِلافُ اللّيلِ و النّهارِ و دَوَرانُ الفَلَكِ بالشَّمسِ و القَمرِ و الآياتُ العَجيباتُ على أنّ وَراءَ ذلكَ أمرا هُو أعْظَمُ مِنهُ ،« فهُو في الآخِرَةِ أعمى » .
قالَ : فهُو عمّا لَم يُعايِنْ أعْمى و أضَلُّ سبيلاً .
كسى كه آفرينش آسمانها و زمين و گردش شب و روز و چرخش خورشيد و ماه و ديگر نشانه هاى شگفت آور او را به اين نكته رهنمون نشود كه در پس همه اينها خبر بسيار بزرگترى هست ، « در آخرت نيز كور است» .
خدا مى گويد: از مشاهده آنچه نديده ، كور است و ره گم كرده تر.
( بحار الأنوار : ۳/۲۸/۲ )
امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به زنديقى كه پرسيد : دليل وجود سازنده جهان چيست؟ ـ فرمود :
وجودُ الأفاعيلِ الّتي دَلّتْ على أنّ صانِعاً صَنَعَها ،
أ لا تَرى أنّكَ إذا نَظَرْتَ إلى بِناءٍ مُشَيَّدٍ مَبْنيٍّ عَلِمتَ أنّ لَهُ بانِيا ، و إنْ كُنتَ لَم تَرَ البانيَ و لَم تُشاهِدْهُ ؟
وجود كارها و پديده هايى نشان مى دهد سازنده اى آنها را ساخته است ،
مگر نه اين كه وقتى ساختمانى را مى بينى پى مى برى كه معمار و سازنده اى دارد، هر چند او را نديده و مشاهده اش نكرده باشى ؟
( التوحيد : ۲۴۴/۱ )
امام صادق عليه السلام :
أوَّلُ العِبَرِ و الأدِلَّةِ على الباري جَلّ قُدْسُهُ تَهْيئَةُ هذا العالَمِ و تأليفُ أجْزائهِ و نَظْمُها على ما هِي علَيهِ .
فإنّكَ إذا تَأمَّلْتَ العالَمَ بفِكْرِكَ و مَيَّزْتَهُ بعَقلِكَ وجَدتَهُ كالبَيتِ المَبْنيِّ المُعَدِّ فيهِ جميعُ ما يَحتاجُ إلَيه عِبادُهُ .
فالسَّماءُ مَرْفوعَةٌ كالسَّقفِ و الأرضُ مَمْدودَةٌ كالبِساطِ و النُّجومُ مَنْضودَةٌ كالمَصابيحِ و الجَواهِرُ مَخْزونَةٌ كالذَّخائِرِ .
كلُّ شَيْءٍ فيها لِشأنِهِ مُعَدٌّ ، و الإنْسانُ كالمُمَلَّكِ ذلكَ البَيتَ و المُخَوَّلِ جَميعَ ما فيهِ .
ضُروبُ النَّباتِ مُهَيّأةٌ لَمَآرِبهِ و صُنوفُ الحَيوانِ مَصْروفَةٌ في مَصالِحِه و مَنافِعِه .
ففي هذا دِلالةٌ واضِحَةٌ على أنّ العالَمَ مَخْلوقٌ بتَقْديرٍ و حِكمَةٍ و نِظامٍ و مُلاءمَةٍ و أنّ الخالِقَ لَهُ واحِدٌ .
نخستين نشان و دليل بر وجود آفريدگار- جلّ قدسه - پديد آوردن اين جهان و تركيب اجزاى آن و نظم بخشيدن آن اجزا به شكل فعلى است.
هر گاه درباره اين جهان به انديشه و خرد خويش تأمّل و دقّت كنى آن را همانند خانه اى يابى كه هر آنچه بندگانش بدان نياز دارند در آن فراهم است.
آسمان همچون سقف برافراشته شده و زمين همانند فرش گسترده است و ستارگان مانند چراغها كنار هم چيده شده اند و گوهرها همانند گنجينه هايى در دل زمين اندوخته شده اند .
هر چيز عالم به جاى خود فراهم گشته است و انسان همچون مالك اين خانه است و صاحب همه اثاث و لوازم آن .
انواع گياهان براى اهداف او آماده گشته و حيوانات گوناگون در خدمت مصالح و منافع او مى باشند .
اين همه آشكارا نشانگر اين است كه عالم بر اساس يك برنامه و حكمت و نظم و هماهنگى آفريده شده و آفريدگار آن يكى است.
( بحار الأنوار : ۳/۶۱ )
امام رضا عليه السلام ـ در پاسخ به پرسش از دليل حدوث عالم ـ فرمود :
أنتَ لَم تَكُنْ ثُمّ كنتَ و قد عَلِمتَ أنّكَ لَم تُكَوّنْ نَفْسَكَ و لا كَوّنَكَ مَن هُو مِثلُكَ .
تو نبودى و سپس بود شدى [ از طرفى هم ] مى دانى كه تو خود خودت را به وجود نياورده اى و كسى مانند تو نيز تو را هستى نبخشيده است.
( التوحيد : ۲۹۳/۳ )
امام رضا عليه السلام ـ درباره آيه « كسى كه در اين دنيا كور باشد در آخرت نيز كور است » ( الإسراء : ۷۲ ) ـ فرمود :
يَعني أعْمى عنِ الحقائقِ المَوجودَةِ .
يعنى از ديدن حقايقى كه وجود دارد كور و ناتوان است .
( التوحيد : ۴۳۸ )
1- آفرينش انسان از خاك :
امام على عليه السلام :
أمْ هذا الّذي أنْشَأهُ في ظُلُماتِ الأرْحامِ و شُغُفِ الأسْتارِ نُطْفَةً دِهاقا ···
ثُمّ مَنَحَهُ قَلبا حافِظا ، و لِسانا لافِظا وَ بصَرا لاحِظا لِيَفْهَمَ مُعْتَبِرا و يُقَصِّرَ مُزْدَجِرا .
حتّى إذا قامَ اعْتِدالُهُ و اسْتَوى مِثالُهُ ، نَفَرَ مَسْتَكْبِرا .
آيا اين انسان همان كسى نيست كه خداوند او را در تاريكيهاى زهدان و پرده هاى غلاف مانند آفريد ، از نطفه اى كه ريخته شد ···
آن گاه به او دلى حفظ كننده و زبانى گويا و چشمى بينا بخشيد تا بفهمد و عبرت گيرد و از زشت كاريها باز ايستد.
اما چون قد راست كرد و به نهايت رشد خود رسيد گردن فرازانه روى برگرداند .
( نهج البلاغة: الخطبة ۸۳ )
امام باقر عليه السلام ـ درباره آيه « از نطفه اى آميخته » ( الإنسان : ۲ ) ـ فرمود :
ماءُ الرَّجلِ و ماءُ المرأةِ اخْتَلَطا جَميعا .
آب مرد و زن كه با هم آميخته شوند .
( تفسير القمّي : ۲/۳۹۸ )
امام صادق عليه السلام :
و العَجَبُ مِن مَخْلوقٍ يَزْعُمُ أنّ اللّه َ يَخْفى على عِبادِهِ ؛ و هُو يَرى أثَرَ الصُّنْعِ في نَفْسِهِ بتَرْكيبٍ يَبْهَرُ عَقْلَهُ و تَأليفٍ يُبْطِلُ حُجَّتَهُ (جُحودَهُ) !
و لَعَمْري ! لَو تَفَكّروا في هذِه الاُمورِ العِظام لَعايَنوا مِن أمرِ التَّرْكيبِ البَيِّنِ و لُطْفِ التَّدبيرِ الظّاهِرِ و وُجودِ الأشياءِ مَخلوقَةً بَعدَ أنْ لَم تَكُنْ ثُمّ تَحَوُّلِها مِن طَبيعَةٍ إلى طَبيعَةٍ و صَنيعَةٍ بَعدَ صَنيعَةٍ ، ما يَدُلُّهُم على الصّانعِ .
شگفت از بنده اى است كه مى پندارد خداوند بر بندگان خود پوشيده است؛ در حالى كه اثر آفرينش را در وجود خود با تركيبى حيرت آور و پيوندى كه بر [ انكارش] خط بطلان مى كشد مشاهده مى كند!
به جان خودم سوگند ! اگر در اين پديده هاى بزرگ مى انديشيدند، بي گمان اين تركيبِ روشن و تدبيرِ آشكار و پديد آمدن اشيايى كه نبوده اند
و تغيير و تحوّل آنها از حالى به حالى ديگر و از ساختارى به ساختارى ديگر، آنها را به وجود آفريدگار رهنمون مى شد.
( بحار الأنوار : ۳/۱۵۲ )
بحار الأنوار :
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام ـ لَمّا دَخلَ علَيهِ ابنُ أبي العَوْجاءِ ـ :
يا بنَ أبي العَوْجاءِ ، أ مَصْنوعٌ أنتَ أمْ غَيرُ مَصنوعٍ ؟
قالَ : لَستُ بمَصْنوعٍ .
فقالَ لَهُ الصّادقُ عليه السلام : فلَو كُنتَ مَصْنوعا كيفَ كنتَ تكونُ ؟
فلَم يُحِرْ ابنُ أبي العَوْجاءِ جَوابا ، و قامَ و خَرجَ .
امام صادق عليه السلام وقتى ابن ابى العوجاء نزد ايشان آمد فرمود :
اى ابن ابى العوجاء ! آيا تو مخلوقى يا غير مخلوق ؟
او گفت: غير مخلوق .
امام فرمود: اگر مخلوق بودى چگونه بودى ؟
ابن ابى العوجاء در جواب ماند و برخاست و بيرون رفت .
( بحار الأنوار : ۳/۳۱/۴ )
امام صادق عليه السلام در يكى از مناظره ها خطاب به ابن ابى العوجاء فرمود :
أ مَصْنوعٌ أنتَ أم غَيرُ مَصنوعٍ ؟
فقالَ عبدُ الكريمِ بنُ أبي العَوْجاءِ : بل أنا غَيرُ مَصنوعٍ .
فقالَ لَهُ العالِمُ عليه السلام : فصِفْ لي : لَو كُنتَ مَصنوعا كيفَ كنتَ تكونُ ؟
فبقيَ عبدُ الكريمِ مَلِيّا لا يُحِيرُ جَوابا و وَلِعَ بخَشَبَةٍ كانتْ بَينَ يَدَيهِ و هُو يقولُ : طويلٌ عَريضٌ عَميقٌ قَصيرٌ مُتَحرِّكٌ ساكِنٌ ، كلُّ ذلكَ صفةُ خَلْقِهِ .
فقالَ لَهُ العالِمُ عليه السلام : فإنْ كنتَ لمْ تَعْلَمْ صِفَةَ الصَّنْعَةِ غَيرَها فاجْعَلْ نَفسَكَ مَصْنوعا ؛ لِما تَجِدُ في نَفْسِكَ مِمّا يَحْدُثُ مِن هذهِ الاُمورِ .
آيا تو مخلوق هستى يا غير مخلوق ؟
عبد الكريم بن ابى العوجاء گفت : من غير مخلوق هستم .
امام عليه السلام فرمود : به من بگو اگر مخلوق بودى چگونه وضعى داشتى ؟
عبد الكريم مدّت درازى خاموش ماند و جوابى نداد و در حالى كه با چوبى كه مقابلش بود بازى مى كرد مى گفت: دراز، پهن، گود ، كوتاه ، متحرّك ، ساكن ، همه اينها صفت مخلوق است.
امام عليه السلام فرمود : اگر براى مخلوق صفاتى جز اينها نمى دانى، پس خودت را مخلوق بدان ؛ زيرا كه اين صفات را در خودت مى يابى.
( التوحيد : ۲۹۶/۶)
امام رضا عليه السلام ـ در پاسخ به زنديقى كه پرسيد: دليل وجود خدا چيست ؟ ـ فرمود :
إنّي لَمّا نَظَرتُ إلى جَسَدي فلَم يُمْكِنّي فيهِ زِيادَةٌ و لا نُقْصانٌ في العَرضِ و الطُّولِ و دَفعِ المَكارِهِ عنهُ و جَرِّ المَنفَعَةِ إلَيهِ ، عَلِمتُ أنّ لهذا البُنْيانِ بانِيا ؛فأقْرَرْتُ بهِ .
مَع ما أرى من دَوَران الفَلَكِ بقُدْرَتِهِ ، و إنْشاءِ السَّحابِ و تَصْريفِ الرِّياحِ و مَجْرى الشّمسِ و القَمَرِ و النُّجومِ و غيرِ ذلكَ مِن الآياتِ العَجيباتِ المُتْقَناتِ ، عَلِمْتُ أنّ لِهذا مُقَدِّرا و مُنْشِئا .
من وقتى به جسم خود نگريستم و ديدم كه نمى توانم در قد و پهناى آن كم و زياد كنم و بديها ( بيماريها ) را از آن دور سازم و سود و منفعتى به آن برسانم ، دريافتم كه اين ساختمان را معمار و سازنده اى است ؛ پس به وجود او اقرار كردم .
افزون بر اين ، از مشاهده چرخش فلك به قدرت او و پديد آوردن ابرها و به حركت در آوردن بادها و حركت خورشيد و ماه و ستارگان و ديگر نشانه هاى متقنِ شگفت آور ، پى بردم كه اين همه را مدبّر و پديد آورنده اى است .
( التوحيد : ۲۵۱/۳ )
2 - صورتگرى در زهد آنها :
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ به امير المؤمنين عليه السلام ـ فرمود :
قُلْ ما أوَّلُ نِعمَةٍ بَلاكَ اللّه ُ عزّ و جلّ و أنْعَمَ علَيكَ بِها ؟ قالَ : أنْ خَلَقَني ···
فما الثّالثةُ ؟ قالَ : أنْ أنْشَأني ـ فلَهُ الحَمدُ ـ في أحْسَنِ صُورةٍ و أعْدَلِ تَرْكيبٍ .
قالَ: صَدَقْتَ .
بگو نخستين نعمتى كه خداوند عزّ و جلّ به تو ارزانى داشت چيست ؟ عرض كرد: اين كه مرا آفريد ···
سومين نعمت چيست ؟ گفت : اين كه به حمد اللّه مرا در بهترين شكل و متناسبترين تركيب به وجود آورد .
فرمود : درست گفتى .
( الأمالي للطوسي : ۴۹۲/۱۰۷۷ )
امام على عليه السلام :
تَعْتَلِجُ النُّطْفَتانِ في الرَّحِمِ ، فأيَّتُهما كانتْ أكثرَ جاءتْ تُشْبِهُها
دو نطفه [ از زن و مرد ] در رحم با هم مى آميزند و هر يك از آن دو بيشتر باشد، نوزاد شبيه او مى شود .
(علل الشرائع : ۹۵/۴ )
إنّ اللّه َ تباركَ و تعالى إذا أرادَ أنْ يَخْلُقَ خَلْقا ، جَمعَ كُلَّ صُورَةٍ بَينَهُ و بَينَ أبيهِ إلى آدَمَ ، ثُمّ خَلَقَهُ على صُورَةِ أحَدِهِم .
فلا يَقولَنَّ أحَدٌ : هذا لا يُشْبِهُني و لا يُشْبِهُ شَيئا مِن آبائي !
خداوند تبارك و تعالى هر گاه بخواهد كسى را بيافريند، هر شكل و صورتى كه ميان او و پدرش تا آدم وجود دارد جمع مى كند و سپس وى را به شكل يكى از آنها مى آفريند .
بنا بر اين ، هيچ كس نبايد بگويد كه اين اصلاً شبيه من، يا شبيه پدران من نيست !
(علل الشرائع : ۱۰۳/۱ )
3 - آفرينش جفتها :
امام صادق عليه السلام :
لَو رَأيتَ فَرْدا مِن مِصْراعَيْنِ فيه كَلّوبٌ ، أ كنتَ تَتَوهّمُ أنَّهُ جُعِلَ كذلكَ بلا مَعنى ؟ بَلْ كُنتَ تَعلمُ ضَرورَةً أنّهُ مَصْنوعٌ يَلْقى فَردا آخَرَ ، فتُبْرِزُهُ لِيكونَ في اجْتِماعِهِما ضَرْبٌ مِن المَصلَحَةِ ، و هكذا تَجِدُ الذَّكَرَ مِن الحَيوانِ كأنّهُ فَردٌ مِن زَوْجٍ مَهَيّأٌ مِن فَردٍ اُنْثى ، فَيلْتَقيانِ لِما فيهِ مِن دَوامِ النَّسْلِ و بَقائهِ ، فَتَبّا و خَيْبَةً و تَعْسا لمُنْتَحلي الفَلسَفةِ ، كيفَ عَمِيَتْ قُلوبُهُم عن هذهِ الخِلْقَةِ العَجيبَةِ ، حتّى أنْكروا التّدبيرَ و العَمْدَ فيها ؟!
اگر ديدى كه يكى از دو لنگه در، زلفين .حديث دارد، آيا گمان مى برى آن زلفين بى خود و بى جهت نصب شده است؟ نه ، بلكه بى شكّ پى مى برى كه تعبيه شده تا با لنگه ديگر جفت و بسته شود . لذا لنگه ديگر را فراهم مى آورى تا از اجتماع آنها سودى حاصل شود . به همين صورت است، وجود حيوان نر . گويى فردى از يك جفت است كه براى فردِ ماده مهيّا شده است . پس نر و ماده با هم جفت مى شوند، زيرا كه دوام و بقاى نسل در اين است . هلاك و نوميد و نگون بخت بادا اين مدّعيان فلسفه ! چگونه ديده دلشان، اين آفرينش شگفت را نمى بيند چندان كه وجود تدبير و آگاهى و قصد را در آن انكار مى كنند؟
( بحار الأنوار : ۳/۷۵ - فرهنگ معين : ۲ / ۱۷۴۵ )
4 - جفت بودن اشياء :
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
فهذا الّذي نُشاهِدُهُ مِن الأشْياءِ بَعْضُها إلى بَعْضٍ مُفْتَقِرٌ؛ لأنَّهُ لا قِوامَ للبَعْضِ إلاّ بما يَتّصِلُ بهِ .
كما تَرى البِناءَ مُحْتاجا بَعْضُ أجْزائهِ إلى بَعْضٍ ، و إلاّ لَم يَتَّسِقْ و لَم يَسْتَحْكِمْ .
كذلكَ سائرُ ما نَرى .
اين اشيائى كه مى بينيم هر يك به ديگرى نيازمند است؛ زيرا قوام و بقاى هر يك بسته به ديگرى است.
همچنان كه اجزاى يك ساختمان محتاج و وابسته به يكديگرند و گر نه هماهنگ و مستحكم نمى ماند .
همچنين است ديگر چيزهايى كه مى بينيم .
( بحار الأنوار : ۹/۲۶۲/۱ )
امام على عليه السلام ـ در توصيف خداوند متعال با ذكر برخى افعال او ـ فرمود :
مُؤلِّفٌ بَينَ مُتَعادِياتِها ، مُفَرِّقٌ بَينَ مُتَدانياتِها ، دالّةً بتَفْريقِها على مُفَرِّقِها ، و بتَأليفِها على مُؤَلِّفِها
و ذلكَ قولُهُ عزّ و جلّ : « و مِنْ كُلِّ شَيءٍ خَلَقْنا زَوْجَينِ لَعَلّكُمْ تَذَكَّرونَ » .
اشياى دور و متباين را به هم نزديك كرد و ميان نزديكها جدايى افكند، تا با جدايى افكندن ميان آنها، بر جدا كننده رهنمون شود و با نزديك و فراهم آوردن آنها، بر فراهم آورنده .
اين است معناى سخن خداوند متعال كه مى فرمايد : « از هر چيزى جفتى بيافريديم باشد كه عبرت گيريد » .( الذاريات : ۴۹ )
( التوحيد : ۳۰۸/۲ )
امام على عليه السلام :
أجَّلَ الأشياءَ لأوْقاتِها و لاءَمَ بينَ مُخْتَلِفاتِها و غَرَّزَ غَرائزَها و ألْزَمَها أشْباحَها .
[خداوند پديد آمدن] اشياء را به زمان خودشان موكول كرد . ميان اشياى گوناگون سازگارى پديد آورد و به هر يك سرشت و نهادى مخصوص ارزانى داشت و هر يك را با همانندش همراه كرد .
( بحار الأنوار : ۴/۲۴۸/۵ )
امام على عليه السلام :
و لَم يَخْلُقْ شيئا فَرْدا قائما بنَفْسِهِ دُونَ غَيرِهِ لِلّذي أرادَ مِن الدِّلالَةِ على نَفْسِهِ و إثْباتِ وجُودِهِ ؛
فاللّه ُ تَباركَ و تعالى فَرْدٌ واحِدٌ لا ثانيَ مَعَهُ يُقيمُهُ و لا يَعْضُدُهُ و لا يَكُنُّهُ
و الخَلْقُ يُمْسِكُ بعضُهُ بَعْضا بإذنِ اللّه ِ و مَشيئَتِهِ.
خداوند هيچ چيزى را به صورت فردى مستقل و بدون جفت نيافريده است تا از اين طريق مردم را به خود راهنمايى و وجود خويش را [ براى آنان] اثبات كند ؛
زيرا كه خداوند تبارك و تعالى يكتا و يگانه است و او را دومى نيست تا قوامش به او باشد و حمايتش كند
امّا مخلوقات به اذن و مشيّت خدا به يكديگر وابسته اند .
( بحار الأنوار : ۱۰/۳۱۶/۱ )
امام على عليه السلام ـ در توصيف آفرينش اشياء به وسيله خدا ـ فرمود :
أقامَ مِن الأشْياءِ أوَدَها و نَهّى معالِمَ حُدودِها و لأمَ (و لاءمَ) بقُدْرَتِه بينَ مُتَضادّاتِها و وَصَلَ أسْبابَ قَرائنِها .
پس كجى همه اشياء را راست گردانيد و حدودشان را معيّن كرد و با قدرت خود ميان اشياى ناسازگار سازگارى پديد آورد و آنها را با هم پيوند داد.
( التوحيد : ۵۳/۱۳ )
امام رضا عليه السلام :
إنّما تحُدُّ الأدواتُ أنفُسها و تُشيرُ الآلَةُ إلى نَظائرِها، و في الأشْياءِ يُوجَدُ فِعالُها ،
مَنَعَتْها «مُنذَ» القِدْمَةَ وَ حَمَتْها «قَد» الأزَلِيَّةَ و جَنَّبَتْها «لَولا» التّكْمِلَةَ .
افْتَرَقَتْ فَدَلّتْ على مُفَرِّقِها و تَبايَنَتْ فأعْرَبَتْ عَن مُبايِنِها .
لِمَا تَجلّى صانِعُها للعُقولِ .
ابزارها خود را محدود مى كنند و آلات به همانندهاى خود اشاره دارند و [ اثر ] كار آنها در موجودات يافت مى شود.
اشياء با كلمه « مُنْذ » (از زمان ···) از ملك قِدَم خارج مى شوندو با كلمه « قد » [ كه محدوديت زمانى را مى رساند ] از ازليت بيرون مى آيند و با كلمه « لولا»ى تكمله ، از كامل بودن دور مى شوند .
اشياء از هم جدا و پراكنده شدند و بدين سان بر فاعل جدا كننده دلالت كردند و با يكديگر مباين شدند و از وجود كسى كه آنها را از يكديگر متمايز كرده است پرده برداشتند .
و بدين سان، آفريننده اشياء بر خردها آشكار و جلوه گر شد .
( التوحيد : ۳۹/۲ )
امام رضا عليه السلام :
إنّما تحُدُّ الأدواتُ أنفُسها، و تُشيرُ الآلَةُ إلى نَظائرِها و في الأشياءِ يُوجَدُ أفْعالُها ···
لَولا الكَلِمَةُ افْتَرقَتْ فدَلّتْ على مُفَرِّقِها و تَبايَنَتْ فأعْرَبَتْ عَن مُبايِنِها ،
لَمَا تَجلّى صانِعُها للعُقولِ .
ابزارها خود را مى شناسانند و آلات و اسباب به همانندهاى خود اشاره دارند و افعال و كردارِ اشياء در خود آنها يافت مى شود···
اگر موجودات از هم جدا نشده بودند تا بدين سان بيانگر وجود جدا كننده اى باشند و اگر از يكديگر متمايز و متباين نمى شدند تا از اين راه بر وجود خدايى كه ميان آنها تباين و تمايز ايجاد كرده دلالت كنند،
هرگز سازنده آنها بر خردها آشكار و هويدا نمى گشت .
(عيون أخبار الرِّضا : ۱/۱۵۲/۵۱ )
5 - روزى و خداشناسى :
امام على عليه السلام :
أيُّها المَخْلوقُ السَّويُّ و المُنْشَأُ المَرْعِيُّ في ظُلُماتِ الأرْحامِ و مُضاعَفاتِ الأستارِ !
بُدِئْتَ مِن سُلالَةٍ مِن طِينٍ و وُضِعتَ في قَرارٍ مَكينٍ إلى قَدَرٍ مَعلومٍ و أَجل ٍ مَقْسومٍ !
تَمُورُ في بَطنِ اُمِّكَ جَنينا . لا تُحيرُ دُعاءً و لا تَسمَعُ نِداءً !
ثُمّ أُخْرِجْتَ مِن مَقَرِّكَ إلى دارٍ لَم تَشْهَدْها و لَم تَعرِفْ سُبُلَ مَنافِعِها !
فمَن هَداكَ لاجْتِرارِ الغِذاءِ مِن ثَدْيِ اُمِّكَ ؟ و عَرّفَكَ عِند الحاجَةِ مواضِع طَلَبِكَ و إرادَتِكَ ؟ .
اى انسانى كه در كمال اعتدال و تناسب آفريده شده اى و در تاريكيهاى زهدانها و پرده هاى تو بر تو شكل گرفته و پرورده شده اى !
آفرينشت از عصاره گِلى آغاز شد و در جايگاهى آرام و امن تا زمانى مشخص و مهلتى تعيين شده نهاده شدى !
آن گاه كه جنين هستى در شكم مادرت مى جنبى . نه سخنى را پاسخ مى دهى و نه آوازى را مى شنوى !
آن گاه از قرارگاه خود به سراىِ بيرون آورده شدى كه آن را نديده اى و راههاى كسب سود و منافع آن را نمى دانى!
چه كسى تو را به مكيدن شير از پستان مادرت راهنمايى كرد؟ و چه كسى جايگاههاى طلب و خواستن را به تو آموخت ؟
( نهج البلاغة : الخطبة ۱۶۳ )
امام صادق عليه السلام :
ما أقْبَحَ بالرّجُلِ يَأتي علَيهِ سَبْعونَ سَنةً أو ثَمانونَ سَنةً يَعيشُ في مُلكِ اللّه ِ و يَأكُلُ مِن نِعَمِه ، ثُمّ لا يَعرِفُ اللّه َ حَقَّ مَعْرفَتِهِ !
چه زشت است كه آدمى در مُلك خداوند، هفتاد يا هشتاد سال زندگى كند و از نعمتهاى او بخورد، اما خداى را چنان كه بايد نشناسد!
( بحار الأنوار : ۴/۵۴/۳۴ )
امام صادق عليه السلام :
فَكِّرْ يا مُفضّلُ ! في الأفْعالِ الّتي جُعِلَتْ في الإنْسانِ مِن الطُّعْمِ ···.
و لَو كانَ الإنْسانُ إنّما يَصيرُ إلى أكْلِ الطَّعامِ لِمَعْرفَتِهِ بحاجَةِ بَدَنِهِ إلَيهِ و لَم يَجِدْ مِن طِباعِهِ شَيئا يَضْطَرُّهُ إلى ذلكَ
كانَ خَليقا أنْ يَتَوانى عَنهُ أحْيانا بالتَّثقُّلِ و الكَسَلِ ، حتّى يَنْحَلَّ بَدَنُهُ فيَهْلِكَ .
اى مفضّل! در افعالى چون خوردن و··· كه در وجود انسان نهاده شده است بينديش .
اگر قرار بود انسان از روى آگاهى به نيازهاى بدنش ، به خوردن غذا مبادرت مى ورزيد و در نهاد او انگيزه اى وجود نداشت كه او را به اين كار ناچار سازد،
بي گمان در خوردن غذا تنبلى و سستى مى ورزيد ، چندان كه بدنش فرسوده مى شد و از ميان مى رفت .
( بحار الأنوار : ۳/۷۸ )
6 - تعيين حدّ و اندازه اشياء :
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
قَدَّرَ اللّه ُ المقاديرَ قَبلَ أَنْ يَخلُقَ السَماواتِ و الأرض بِخَمسينَ الفَ سَنَةٍ
خداوند مقدّرات را پنجاه هزار سال پيش از آفرينش آسمان ها و زمين تقدير كرد.
( التوحيد : ۳۶۸/۷ )
امام على عليه السلام :
قَدَّرَ ما خَلَقَ فَأحْكَمَ تَقديرَهُ . وَ دَبَّرهُ فَألطَفَ تَدبيرَهُ
آنچه را آفريد به درستى و استوارى اندازه كرد و آن را به ريز بينى تدبير نمود .
( نهج البلاغة : الخطبة ۹۱ )
الكافى ـ به نقل از محمّد بن مسلم ـ :
سألت الإمام الصّادقَ عليه السلام عن قولِ اللّه ِ عزّ و جلّ : « أعْطى كُلَّ شَيءٍ خَلْقَهُ ثُمّ هَدى »
قال : ليسَ شَيءٌ مِن خَلقِ اللّه ِ إلاّ و هُو يَعرِفُ مِن شَكْلهِ الذَّكَر مِن الاُنْثى .
قلتُ : ما يَعْني « ثُمّ هَدى » ؟
قالَ : هَداهُ للنِّكاحِ و السِّفاحِ مِن شَكلِهِ .
از امام صادق عليه السلام از آيه « آفرينش هر چيزى را به او ارزانى داشت و سپس هدايتش كرد » سؤال كردم .
حضرت فرمود : هيچ موجودى از آفريده هاى خداوند نيست، مگر آن كه نر و ماده از جنس خود را مى شناسند.
عرض كردم : جمله « سپس هدايتش كرد » به چه معناست ؟
فرمود : هر موجودى را به جفت شدن و نزديكى كردن با جنس مخالف از نوع خود راهنمايى كرد .( طه : ۵۰ )
( الكافي : ۵ / ۵۶۷ / ۴۹ )
7 - تعليم انسان تنوع زبانها و رنگها :
امام على عليه السلام :
الوَيْلُ لِمَنْ أنْكَرَ المُقَدِّرَ و جَحَدَ المُدَبِّرَ !
زَعَموا أنَّهُم كالنَّباتِ ما لَهُم زارِعٌ و لا لاخْتِلافِ صُوَرِهِم صانِعٌ ؟
لَم يَلْجَأوا إلى حُجَّةٍ فيما ادّعَوا و لا تَحْقيقٍ لِما وَعَوا .
واى بر كسى كه وجود خداى مقدِّر و مدبِّر را انكار كند !
پنداشته اند كه چون گياهِ خودرويند و آنان را برزگرى نيست و شكلها و قيافه هاى گوناگون آنان سازنده اى ندارد؟
اينان براى اثبات ادعاى خود دليل و برهانى ندارند و در باورشان تحقيق نكرده اند .
( بحار الأنوار : ۳/۲۶/۱ )
8- پوشاك ، سايه ها ، خانه ها :
امام باقر عليه السلام ـ درباره آيه « كه غير از پرتو آن ( آفتاب ) برايشان هيچ پوششى قرار نداده ايم » ( الكهف : ۹۰ و ۹۱ ) ـ فرمود :
لَم يَعْلَموا صَنْعَةَ البُيوتِ
خانه سازى بلد نبودند.
( تفسير العيّاشي : ۲/۳۵۰/۸۴ )
9 - خواب :
امام صادق عليه السلام ـ به مفضل بن عمر ـ :
فَكِّرْ يا مُفَضَّلُ في الأفْعالِ الّتي جُعِلَتْ في الإنْسانِ مِن الطُّعْمِ و النَّومِ ···
لَو كانَ إنّما يَصيرُ إلى النَّوم بالتَّفَكُّرِ في حاجَتِهِ إلى راحَةِ البَدَنِ و إجْمامِ قُواهُ كانَ عَسى أنْ يَتَثاقَلَ عَن ذلكَ ، فيَدْمَغهُ حتّى يَنْهَكَ بَدَنُهُ .
اى مفضّل ! درباره كارهايى چون خوردن و خوابيدن و ··· كه در وجود انسان نهاده شده است بينديش .
اگر انسان [ تنها ] با انديشيدن به نيازش به آسودگى بدن و تجديد قوا به سوى خواب مى رفت، چه بسا كه در اين كار سنگينى و تنبلى مى كرد تا جايى كه بدنش فرسوده و نابود مى شد .
( بحار الأنوار : ۳/۷۸ )
10 - گردش شب و روز:
امام زين العابدين عليه السلام :
الحَمْدُ للّه ِ الَّذي خَلَقَ اللّيلَ و النهارَ بِقوَّتِه ، وَ ميّزَ بَينَهُما بِقُدرَتهِ، و جَعَلَ لِكُلِّ واحِدٍ مِنهُما حدّا مَحدُوداً و أمَداً مَمدُوداً ،
يُولِجُ كُلَّ واحدٍ مِنهُما في صَاحِبِه، وَ يُولِجُ صُاحِبَهُ فِيهِ بتقديرٍ مِنهُ لِلعِبادِ فيما يَغذُوهم بِه و يُنشِئُهم عليهِ .
سپاس خدايى را كه شب و روز را به قدرت خود آفريد و آن دو را از هم جدا ساخت و براى هر يك مرزى معيّن و زمانى مشخص قرار داد ،
اين را در آن فرو مى برد و آن را در اين و هر يك را به اندازه تا بندگان را روزى و پرورش دهد.
( بحار الأنوار : ۵۸/۱۹۹/۳۷ )
11 - آفرينش زمين :
امام على عليه السلام :
أنْشَأَ الأرضَ فأمْسَكَها مِن غيرِ اشْتِغالٍ ، و أرْساها على غَيرِ قَرارٍ ،
و أقامَها بغَيرِ قوائمَ و رَفَعَها بغَيرِ دَعائمَ و حَصَّنَها مِن الأوَدِ و الاعْوِجاجِ و مَنَعَها مِن التّهافُتِ و الانْفِراجِ .
[خداوند] زمين را ايجاد كرد و آن را نگه داشت، بى آن كه وى را مشغول سازد،
و آن را بر جايى بدون قرار استوار كرد و بى هيچ پايه اى بر پايش داشت و بى هيچ ستونى برافراشتش و آن را از كجى و انحراف نگاه داشت و از افتادن و شكافتن آن جلوگيرى كرد .
( نهج البلاغة : الخطبة ۱۸۶ )
امام على عليه السلام :
فأنْهَدَ جِبالَها عَن سُهولِها ، و أساخَ قَواعِدَها في مُتونِ أقْطارِها ···
و جَعَلَها للأرضِ عِمادا ، و أرَّزَها فيها أوْتادا ،
فسَكَنَتْ على حَرَكَتِها مِن أنْ تَمِيدَ بأهْلِها ، أو تَسيخَ بحِمْلِها ، أو تَزولَ عَن مَواضِعِها .
كوههاى زمين را از دشتها و پستيهايش برآمده ساخت و ريشه آنها را در دل زمينهاى اطرافشان و جاهايى كه برقرار هستند، فرو برد ···
و آنها را تكيه گاه زمين و ميخهاى نگهدارنده آن قرار داد ،
پس ، آن گاه زمين در عين متحرّك بودن، آرام گرفت، تا ساكنان خود را در سقوط و اضطراب قرار ندهد ، يا آنچه را حمل كرده است فرو نيندازد ، يا آن را از جاى خويش جا به جا نكند .
( نهج البلاغة : الخطبة ۲۱۱ )
امام على عليه السلام :
رَفعَ السَّماءَ بغَيرِ عَمَدٍ ، و بَسَطَ الأرضَ على الهَواءِ بغَيرِ أرْكانٍ .
آسمان را بدون ستون و تكيه گاه برافراشت و زمين را بدون تكيه به ستونى در هوا بگستراند .
( بحار الأنوار : ۹۷/۱۹۲ )
امام على عليه السلام :
كَبَسَ الأرضَ على مَوْرِ أمْواجٍ مُسْتَفْحِلَةٍ ، و لُجَجِ بِحارٍ زاخِرَةٍ ···
و سَكنَتِ الأرضُ مَدْحُوّةً في لُجَّةِ تَيّارِهِ ···
فسَكَنتْ مِن المَيَدانِ لرُسوبِ الجِبالِ في قِطَعِ أديمِها و تَغَلْغُلِها ، مُتَسَرِّبَةً في جَوْباتِ خَياشِيمِها .
زمين را در ميان تلاطم و هيجانهاى امواج و درياهاى مملو از آب فرو برد ···
و زمين در ميان آن آب پر موج قرار گرفت ···
و زمين به سبب نفوذ كوهها در آن و فرو رفتن ريشه هاى آن در منافذش از لرزش باز ايستاد و آرام گرفت .
( نهج البلاغة : الخطبة ۹۱ )
امام على عليه السلام :
و وَتّدَ بالصُّخورِ مَيَدانَ أرضِهِ .
و جنبش و لرزش زمين را، به وسيله سنگهاى بزرگ و كوهها، ميخكوب و استوار گردانيد .
( نهج البلاغة : الخطبة ۱ )
امام زين العابدين عليه السلام ـ درباره آيه « آن خدايى كه زمين را بستر شما كرد » ( البقرة : ۲۲ ) ـ فرمود :
جَعَلَها مُلائمَةً لطَبائعِكُم ، مُوافِقَةً لأجْسادِكُم .
لَم يَجْعَلْها شَديدَةَ الحَمْي و الحَرارَةِ فتُحْرِقَكُم و لا شَديدَةَ البَرْدِ فتُجمِدَكُم
و لا شَديدَةَ طِيبِ الرِّيحِ فتَصْدَعَ هاماتِكُم و لا شَديدَةَ النَّتْنِ فتُعْطِبَكُم .
زمين را مناسب با طبايع شما و سازگار با بدنهايتان قرار داد .
آن را، نه چندان گرم و حرارتى كرد كه شما را بسوزاند و نه آن چنان سرد كه يخ زنيد
و نه آن چنان خوشبو كه سر درد گيريد و نه چندان بد بو كه شما را به سختى اندازد .
( التوحيد : ۴۰۴/۱۱ )
امام صادق عليه السلام ـ به مفضل بن عمر ـ :
فَكِّرْ يا مُفَضّلُ في هذهِ المَعادِنِ و ما يَخْرُجُ مِنها مِن الجَواهِرِ المُخْتلِفَةِ ،
مِثلِ الجِصِّ ، و الكِلْسِ ، و الجِبْسينِ ، و الزَّرانيخِ ، و المَرتكِ ، و القُوينا (القوبنا) ، و الزِّيْبَقِ ، و النُّحاسِ، و الرَّصاصِ، و الفِضّةِ، و الذّهبِ، و الزَّبَرْجَدِ ، و الياقوتِ ، و الزُّمُرُّدِ ، و ضُروبِ الحِجارَةِ ،
و كذلكَ ما يَخرُجُ منها مِن القارِ ، و المُوميا ، و الكِبْريتِ ، و النّفْطِ ، و غيرِ ذلك ، مِمّا يَسْتَعْمِلُهُ النّاسُ في مَآرِبِهِم .
فهَل يَخْفى على ذي عَقلٍ أنّ هذهِ كُلَّها ذَخائِرُ ذُخِرَتْ للإنْسانِ في هذهِ الأرضِ ليَسْتَخرِجَها فيَسْتَعمِلَها عِند الحاجَةِ إلَيها ؟
ثُمّ قَصُرَتْ حِيلَةُ النّاسِ عَمّا حاوَلوا مِن صَنْعَتِها على حِرْصِهِم و اجْتِهادِهِم في ذلكَ ؛
فإنّهُم لَو ظَفِروا بما حاوَلوا مِن هذا العِلمِ كانَ لا مَحالةَ سَيظْهَرُ و يَسْتَفيضُ في العالَمِ ،
حتّى تَكْثُرَ الفِضَّةُ و الذَّهبُ ، و يَسْقُطا عِند النّاسِ ، فلا يكونَ لَهُما قِيمَةٌ .
اى مفضّل! در اين معدنها و گوهرها و كانيهاى گوناگونى كه از آنها استخراج مى شود، بينديش ؛
كانيهايى چون گچ و آهك و زرنيخ .حديث و مُرتَك (مردار سنگ) و تونيون و جيوه و مس و سرب و نقره و طلا و زبرجد و ياقوت و زمرّد و انواع سنگها
و نيز زفت (قير طبيعى) و موميا و گوگرد و نفت و ديگر چيزهايى از اين دست، كه مردم به وسيله آنها نيازهايشان را بر طرف مى سازند .
آيا بر هيچ خردمندى پوشيده است كه همه اين ذخاير در دل اين زمين براى انسان اندوخته شده است، تا آنها را استخراج كند و به كارشان بزند؟
سپس چاره انديشيهاى حريصانه و آزمندانه مردم براى ساختن اين كانيها به جايى نرسيد ؛
كه اگر آنها در كوششِ خود، براى دست يافتن به دانش ساختن اين مواد موفّق مى شدند،
بي گمان در دنيا چندان طلا و نقره زياد مى شد كه از نظر مردم مى افتاد و ارزش خود را از دست مى داد .
( بحار الأنوار : ۶۰/۱۸۶/۱۸ )
12 - آفرينش كوهها :
امام على عليه السلام :
و وَتَّدَ بالصُّخورِ مَيَدانَ أرضِهِ .
و جنبش و لرزش زمين را، به وسيله صخره ها و كوهها، ميخكوب و استوار كرد .
( نهج البلاغة : الخطبة ۱ )
امام على عليه السلام :
عَدّلَ حَرَكاتِها بالرّاسياتِ مِن جَلامِيدِها ، و ذَواتِ الشَّناخيبِ الشُّمِّ (الصُّمِّ) مِن صَياخِيدِها .
حركات زمين را به وسيله صخره هاى عظيم و قلّه كوههاىِ بلند و محكم، متعادل كرد.
( نهج البلاغة: الخطبة۹۱ )
امام على عليه السلام :
و جَبَلَ جَلاميدَها و نُشُوزَ مُتونِها و أطْوادِها، فأرْساها في مَراسيها و ألْزَمَها قَراراتِها ،
فمَضَتْ رُؤوسُها في الهَواءِ ، و رَسَتْ اُصولُها في الماءِ ،
فأنْهَدَ جبالَها عَن سُهولِها و أساخَ قَواعِدَها في مُتونِ أقْطارِها و مَواضِعِ أنْصابِها ، فأشْهَقَ قِلالَها و أطالَ أنْشازَها ،
و جَعَلَها للأرضِ عِمادا ، و أرَّزَها فيها أوْتادا ، فسَكَنَتْ على حَرَكَتِها .
و صخره ها و تپّه هاى بلند و كوههاى زمين را آفريد و آنها را در جاهاى خود استوار نگاهداشت ،
پس ستيغ كوهها در فضا برافراشته شد و ريشه هاى آنها در آب فرو رفت ،
و كوههاى آن را از پستيها و دشتهايش برآمده ساخت و ريشه هاى آنها را در دل زمينهاى اطرافشان و جاهايى كه برقرار هستند فرو برد ، قلّه هاى آنها را به سوى آسمان كشيد و نوك آنها را دراز گردانيد ،
آنها را تكيه گاه زمين و ميخهاى نگهدارنده آن قرار داد ، پس زمين در عين متحرّك بودن آرام گرفت .
( نهج البلاغة: الخطبة ۲۱۱ )
13- رام كردن درياها :
امام على عليه السلام ـ در مناجات خود ـ گفت :
أنتَ الّذي في السَّماءِ عظَمَتُكَ ، و في الأرضِ قُدرَتُكَ ، و في البحار عَجائبُكَ ، و في الظُّلُماتِ نُورُكَ .
تو آنى كه بزرگيت در آسمان است و قدرتت در زمين و شگفتيهايت در درياها و نورت در تاريكيها .
( بحار الأنوار : ۹۷/۲۰۲ )
امام صادق عليه السلام :
فإذا أرَدتَ أنْ تَعرِفَ سَعةَ حِكمَةِ الخالِقِ و قِصَرَ عِلمِ المَخلوقينَ ،
فانْظُرْ إلى ما في البحار مِن ضُروبِ السَّمَكِ و دَوابِّ الماءِ و الأصْدافِ و الأصْنافِ الّتي لا تُحْصى و لا تُعْرَفُ مَنافِعُها إلاّ الشّيْءَ بَعدَ الشّيْءِ ،
يُدرِكُهُ النّاسُ بأسْبابٍ تَحْدُثُ .
اگر خواهى كه به گستردگى حكمت آفريدگار و ناچيزى دانش آفريدگان پى برى،
به انواع ماهيهاى درياها و جنبندگان آبى و صدفها و ديگر انواع و اصناف [ جانوران دريايى ] بنگر كه به شماره نيايند و منافع آنها جز اندك اندك شناخته نشوند،
مردم [ در آينده ] با ابزارها و وسايل نو پديد، به آنها پى مى برند .
( بحار الأنوار : ۳/۱۰۹ )
14 - فرستادن بادها :
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
الرِّياحُ ثَمانٍ : أربَعٌ مِنها عَذابٌ و أربَعٌ مِنها رَحمَةٌ .
فالعَذابُ مِنها : العاصِفُ و الصَّرْصَرُ و العَقيمُ و القاصِفُ .
الرَّحمَةُ مِنها : النّاشِراتُ و المُبَشِّراتُ و المُرسَلاتُ و الذّارِياتُ .
فيُرسِلُ اللّه ُ المُرْسَلاتِ فتُثيرُ السَّحابَ ،
ثُمّ يُرسِلُ المُبَشِّراتِ فتُلْقِحُ السَّحابَ ،
ثُمّ يُرسِلُ الذّارياتِ فتَحْمِلُ السَّحابَ ، فتَدُرُّ كما تَدُرُّ اللّقحَةُ ، ثُمّ تُمطِرُـ و هُنَّ اللَّواقِحُ ـ
ثُمَّ يُرسِلُ النّاشِراتِ فتَنْشُرُ ما أرادَ .
بادها هشت نوعند : چهار نوع آن عذاب است و چهار نوعش رحمت .
آن چهار كه عذابند اينهاست : طوفان، بادهاى بسيار سردِ پُر سر و صدا ، بادهاى سوزان و تندباد .
و آن چهار كه رحمتند اينهاست : بادهاى پخش كننده ، بادهاى نويد دهنده ، بادهاى فرستنده ( ابرزا) و بادهاى پراكنده كننده .
خداوند بادهاى « فرستنده » را مى فرستد كه [ اينها ] ابرها را به وجود مى آورند ،
سپس بادهاى « نويد دهنده » را مى فرستد كه ابرها را بارور مى سازند ،
آن گاه بادهاى « پراكنده كننده » را مى فرستد كه ابرها را به حركت در مى آورند و ابرها مانند ماده شتر پُر شير پُر باران مى شوند و سپس مى بارند و اينها ابرهاى بارور شده اند .
سرانجام بادهاى پخش كننده را مى فرستد كه به وسيله آنها آنچه را كه بخواهد پراكنده مى كند .
( بحار الأنوار : ۶۰/۲۱/۴۸ )
15 - آفرينش خورشيد و ماه :
امام زين العابدين عليه السلام ـ در دعاى خود هنگام رؤيت هلال ـ گفت :
أيُّها الخَلْقُ المُطيعُ الدّائبُ السَّريعُ المُتَرَدِّدُ في مَنازِلِ التَّقْديرِ المُتَصَرِّفُ في فَلَكِ التَّدْبيرِ!
آمَنْتُ بمَن نَوّرَ بكَ الظُّلَمَ و أوْضَحَ بكَ البُهَمَ و جَعلَكَ آيةً مِن آياتِ مُلْكِهِ .
اى آفريده فرمانبَر و اى رونده شتابان كه در منزلهاى معيّن آمد و شد دارى و در فلك تدبير و نظم مى چرخى !
به آن كه تاريكيها را به سبب تو روشن كرد و ظلمتها را به نور تو زدود و تو را نشانه اى از نشانه هاى پادشاهى خويش قرار داد، ايمان آوردم .
( بحار الأنوار : ۵۸/۱۷۸/۳۶ )
16 - آفرينش آسمانها :
امام على عليه السلام :
سُبحانَكَ !
ما أعْظَمَ ما نَرى مِن خَلْقِكَ ! و ما أصْغَرَ كُلَّ عَظيمَةٍ في جَنبِ قُدْرتِكَ !
و ما أهْوَلَ ما نَرى مِن مَلَكوتِكَ ! و ما أحْقَرَ ذلكَ فيما غابَ عنّا مِن سُلطانِكَ !
و ما أسْبَغَ نِعَمَكَ في الدُّنيا ! و ما أصْغَرَها في نِعَمِ الآخِرَةِ !
منزّهى تو اى خدا!
چه بزرگ است آنچه از آفريده هاى تو مى بينيم ! و چه خُرد و اندك است هر بزرگى در برابر قدرت تو !
چه هول انگيز است آنچه از ملكوت ( پادشاهى ) تو مى بينيم ! و چه خُرد و حقير است اينها در برابر آنچه از قدرتِ تو، از ديدگان ما پنهان است !
و چه بسيار است نعمتهاى تو در دنيا ! و چه ناچيزند اين نعمتها در برابر نعمتهاى آخرت !
( نهج البلاغة: الخطبة ۱۰۹ )
دليل پنجم بر اثبات وجود خدا - بر هم زدن تصميمها و در هم شكستن خواسته ها :
امام على عليه السلام :
عَرفْتُ اللّه َ سُبحانَهُ بفَسْخِ العَزائمِ ، و حَلِّ العُقودِ ، و نَقْضِ الهِمَمِ .
من خداوند سبحان را به درهم شكستن عزمها و فرو ريختن تصميمها و برهم خوردن اراده ها و خواستها شناختم .
( نهج البلاغة: الحكمة ۲۵۰ )
امام على عليه السلام ـ وقتى از ايشان سؤال شد : دليل بر اثبات صانع چيست؟ ـ فرمود :
ثَلاثةُ أشْياءَ : تَحْويلُ الحالِ و ضَعْفُ الأرْكانِ و نَقْضُ الهِمَّةِ .
سه چيز : دگرگونى حالات و سست و نا توان شدن اعضاى بدن و برهم خوردن خواست و اراده.
( بحار الأنوار : ۳/۵۵/۲۹ )
امام حسين عليه السلام :
إنّ رجُلاً قامَ إلى أميرِ المؤمنينَ عليه السلام فقالَ : يا أميرَ المؤمنينَ ! بِما ذا عَرَفْتَ ربَّكَ ؟
قالَ : بفَسْخِ العَزْمِ و نَقْضِ الهَمِّ .
لَمّا هَمَمْتُ فحِيلَ بَيني و بَينَ هَمّي و عَزمْتُ فخالَفَ القَضاءُ عَزْمي .
عَلِمْتُ أنّ المُدَبِّرَ غَيري .
مردى در برابر امير المؤمنين عليه السلام برخاست و عرض كرد : اى امير مؤمنان ! خدا را به چه شناختى ؟
حضرت فرمود : به بر هم زدن تصميم و در هم شكستن قصد؛
وقتى قصد كارى كردم ميان من و قصدم مانعى به وجود آمد و آنگاه كه تصميمى گرفتم قضاى الهى با تصميم من ناسازگارى كرد .
پس دانستم كه تدبير كننده اى جز من وجود دارد .
( التوحيد : ۲۸۸/۶ )
امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به اين سؤال كه : خدايت را به چه شناختى؟ ـ فرمود :
بفَسْخِ العَزْمِ و نَقْضِ الهَمِّ ؛
عَزمْتُ ففُسِخَ عَزْمي و هَمَمْتُ فنُقِضَ هَمّي .
به درهم شكستن تصميم و برهم خوردن خواست و اراده ؛
تصميم گرفتم و تصميمم را درهم شكست، و اراده كردم اما اراده ام را برهم زد .
( التوحيد : ۲۸۹/۸ )
طبيعت و نسبت دادن آفرينش به آن :
امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به مفضّل كه عرض كرد :
يا مَولايَ ! إنّ قَوما يَزْعُمونَ أنَّ هذا مِن فِعلِ الطَّبيعَةِ ـ : سَلْهُمْ عَن هذهِ الطَّبيعَةِ :
أ هِيَ شَيْءٌ لَهُ عِلمٌ و قُدرَةٌ على مِثْلِ هذهِ الأفْعالِ ، أمْ لَيست كذلكَ ؟
فإنْ أوْجَبوا لَها العِلْمَ و الُقْدرَةَ ، فما يَمْنَعُهُم مِن إثْباتِ الخالِقِ ؟ فإنّ هذهِ صَنْعَتُهُ .
و إنْ زَعَموا أنّها تَفْعَلُ هذهِ الأفْعالَ بغَيرِ عِلْمٍ و لا عَمْدٍ و كانَ في أفْعالِها ما قَد تَراهُ مِن الصَّوابِ و الحِكمَةِ عُلِمَ أنّ هذا الفِعْلَ للخالِقِ الحَكيمِ
و أنّ الّذي سَمَّوهُ طبيعَةً ، هُو سُنّةٌ في خَلْقِهِ الجارِيَةُ على ما أجْراها علَيهِ .
مولاى من ! عده اى مى گويند آفرينش كار طبيعت است ـ فرمود :
از آنان بپرس كه آيا اين طبيعت داراى علم است و توانايى انجام چنين كارهايى را دارد يا نه ؟
اگر جواب دهند كه آرى علم و قدرت دارد ، در اين صورت چه چيز مانع از آنها مى شود كه آفريدگار را اثبات كنند (چرا به وجود آفريدگارى با اين خصوصيات قايل نباشند) ؟ زيرا طبيعت ساخته و آفريده اوست .
اگر گفتند كه طبيعت اين كارها را بدون آگاهى و قصد انجام مى دهد ،با توجه به اين كه در كارهاى آن درستى و حكمت ( اتقان ) مشاهده مى كنى معلوم مى شود كه اين فعل ( طبيعت ) كار آفريدگار حكيم است
و آنچه را كه آنان طبيعت مى نامند ، همان قانونى است كه خداوند در آفرينش و عالم هستى جارى كرده است .
( بحار الأنوار : ۳/۶۷ )
امام صادق عليه السلام :
فأمّا أصْحابُ الطَّبائعِ فقالوا : إنَّ الطّبيعَةَ لا تَفْعَلُ شَيئا لغَيرِ مَعنى و لا تَتَجاوز عَمّا فيهِ تَمامُ الشَّيءِ في طَبيعَتِهِ و زَعَموا أنّ الحِكمَةَ تَشْهَدُ بذلكَ .
فقيلَ لَهُم : فمَن أعْطى الطَّبيعَةَ هذهِ الحِكمَةَ و الوُقوفَ على حُدودِ الأشْياءِ بلا مُجاوَزَةٍ لَها ؟ و هذا قد تَعْجِزُ عَنهُ العُقولُ بَعْدَ طُولِ التَّجارِبِ .
فإنْ أوْجَبوا للطَّبيعَةِ الحِكمَةَ و القُدْرَةَ على مِثْلِ هذهِ الأفْعالِ فَقد أقَرّوا بما أنْكَروا ؛ لأنَّ هذهِ هِي صِفاتُ الخالِقِ ،
و إنْ أنْكَروا أنْ يكونَ هذا للطّبيعَةِ ، فهذا وَجْهُ الخَلْقِ يَهْتِفُ بأنَّ : الفِعْلَ لِخالِقٍ حَكيمٍ .
طبيعيون مى گويند : طبيعت هيچ كار بى معنا و هدفى نمى كند و از محدوده طبيعت هر شى ء فراتر نمى رود . مى گويند حكمت [ موجود در طبيعت ] گواه اين مطلب است .
[در پاسخ بايد ]از آنها پرسيده شود : چه كسى اين حكمت را به طبيعت داده و آن را از حدود اشياء آگاه كرده به طورى كه از آن فراتر نمى رود ؟ اين نكته اى است كه خردها پس از آن همه تجربه، از درك آن درمانده اند .
آنها كه براى طبيعت حكمت ( دانش ) و توانايى بر انجام چنين كارهايى را لازم مى شمارند، در حقيقت به وجود آنچه انكارش مى كنند اعتراف كرده اند ؛ زيرا اينها صفات خالق است
و اگر بگويند كه حكمت و قدرت را فعلِ طبيعت نمى دانند، اين خود طبيعت است كه ندا در مى دهد : كار ، كار آفريدگارى حكيم مى باشد.
( بحار الأنوار : ۳/۱۴۹ )
خداشناسى حيوانات :
امام صادق عليه السلام :
مَهْما اُبْهِمَ على البَهائمِ مِن شَيءٍ ، فلا يُبْهَمُ علَيها أربَعُ خِصالٍ :
مَعرِفَةُ أنّ لَها خالِقا و مَعرِفَةُ طَلَبِ الرِّزْقِ ··· .
اگر هر چيز بر بهايم مبهم و پوشيده مانَد چهار امر بر آنها پوشيده نيست :
آگاهى از اين كه آفريدگارى دارند و آگاهى از طلب روزى و··· .
( الكافي: ۶/۵۳۹/۱۱ )
امام كاظم عليه السلام :
إنَّ النّاسَ أصابَهُم قَحْطٌ شَديدٌ على عَهد سُليمانَ بنِ داوودَ عليهما السلام .
فشَكَوا ذلكَ إلَيهِ و طَلَبوا إلَيهِ أنْ يَسْتَسْقيَ لَهُم .
فقالَ لَهُم : إذا صَلّيتُ الغَداةَ مَضَيْتُ .
فلَمّا صلّى الغَداةَ مَضى و مَضَوا .
فلَمّا أنْ كانَ في بعضِ الطَّريقِ إذا هُو بنَمْلَةٍ رافِعَةٍ يَدَها إلى السّماءِ ، واضِعَةٍ قَدَمَيها إلى الأرضِ و هِي تقولُ :
اللّهُمّ إنّا خَلْقٌ مِن خَلْقِكَ و لا غِنى بِنا عن رِزْقِكَ . فلا تُهْلِكْنا بذُنوبِ بَني آدَمَ .
فقالَ سُليمانُ عليه السلام : ارجِعوا فقد سُقِيتُم بغَيرِكُم .
قالَ : فسُقُوا في ذلكَ العامِ ما لم يُسْقَوا مِثْلَهُ قَطُّ .
در عهد سليمان بن داوود عليه السلام مردم گرفتار خشك سالى سختى شدند.
پس به آن حضرت شكايت برده از ايشان خواستند كه طلب باران كند .
سليمان عليه السلام فرمود : بعد از نماز صبح براى طلب باران بيرون خواهم رفت .
چون نماز صبح را خواند به همراه مردم بيرون رفت .
در راه مورچه اى را ديد كه بر دو پاى خود ايستاده و دست به آسمان برداشته است و مى گويد :
پروردگارا ! ما نيز از آفريدگان تو هستيم و از روزى تو بى نياز نيستيم . ما را به سبب گناهان آدميان هلاك مفرما .
در اين هنگام سليمان عليه السلام به مردم گفت : برگرديد كه به سبب موجوداتى جز شما، باران داده شديد .
پس در آن سال چنان بارانى بر ايشان باريدن گرفت كه هرگز مانند آن را به خود نديده بودند .
( الكافي : ۸/۲۴۶/۳۴۴ )
علت انكار خدا :
امام صادق عليه السلام :
وَ لَعَمْري ! ما اُتيَ الجُهّالُ مِن قِبَلِ رَبِّهِم .
و إنَّهُم لَيَرونَ الدَّلالاتِ الواضِحاتِ و العَلاماتِ البَيِّناتِ في خَلْقِهِم و ما يُعايِنونَ مِن مَلَكوتِ السَّماواتِ و الأرضِ و الصُّنْعِ العَجيبِ المُتْقَنِ الدّالِّ على الصّانِع .
و لكنَّهُم قَومٌ فَتَحوا على أنْفُسِهم أبْوابَ المَعاصي و سَهَّلوا لَها سبيلَ الشَّهَواتِ
فغَلَبَتِ الأهْواءُ على قُلوبِهِم و اسْتَحْوَذَ الشَّيطانُ بظُلْمِهِم علَيهِم
و كذلكَ يَطْبَعُ اللّه ُ على قُلوبِ المُعْتَدينَ .
به جان خودم سوگند ! كه خداوند [ در مورد اين ] مردمانِ نادان ( خدا نشناس ) خداوند كوتاهى نكرده است .
آنان دلالتهاى آشكار و نشانه هاى روشن را در آفرينش خود مى بينند و ملكوت آسمانها و زمين و آفرينش شگفت آورى را كه در كمال اتقان و نظم است و بر وجود آفريدگار دلالت دارد مشاهده مى كنند .
اما آنان مردمانى هستند كه درهاى گناهان را به روى خود گشودند و راه شهوتها را بر خويش هموار كردند
و در نتيجه هواهاى نفس بر دلهايشان چيره گشت و به سبب ستمى كه بر خويش روا داشتند شيطان بر آنان مسلّط گشت
و خداوند اين چنين بر دلهاى متجاوزان مُهر مى نهد [ و در نتيجه خدا را نمى شناسند ] .
( بحار الأنوار : ۳/۱۵۲ )
میزان الحکمه،جلد سوم.
