حماقت در احادیث

نكوهش حماقت

امام على عليه السلام :

الحُمْقُ أدْوَأُ الدّاءِ .
بى خردى، بدترين درد است.

( غرر الحكم : ۶۸۷ )

امام على عليه السلام :

 الحُمقُ داءٌ لا يُداوى ، و مَرَضٌ لا يَبْرأُ .
بى خردى، دردى بى درمان و مرضى لا علاج است .

( غرر الحكم : ۱۷۹۳ )

امام على عليه السلام :

 الحُمقُ أضَرُّ الأصْحابِ .
 بى خردى، زيانبارترين همنشين است.

( غرر الحكم : ۵۰۰ )

امام على عليه السلام :

 الحُمقُ شَقاءٌ .
 بى خردى، بدبختى است .

( غرر الحكم : ۲۰۷ )

امام على عليه السلام :

الحُمقُ في الوطَنِ غُربَةٌ .
 بى خردى، غريب بودن در وطن است .

( غرر الحكم : ۱۲۹۲ )

امام على عليه السلام :

 الأحمَـقُ غريـبٌ في بَلْدَتِـهِ ، مُهانٌ بَينَ أعِزّتِهِ .
بى خرد حتّى در شهر خود غريب است و در ميان عزيزانش، خوار .

( غرر الحكم : ۱۷۲۸ )

امام على عليه السلام :

أضَرُّ شَيءٍ الحُمْقُ .
 زيانبارترين چيز، بى خردى است.

( غرر الحكم : ۲۸۸۴ )

امام على عليه السلام :

أفْقَرُ الفَقْرِ الحُمْقُ .
بدترين فقر، بى خردى است .

( غرر الحكم : ۲۸۴۹ )

امام على عليه السلام :

 فَقْرُ الحُمقِ لا يُغْنيهِ المالُ .
 فقرِ بى خردى را ثروت برطرف نمى كند.

( غرر الحكم : ۶۵۴۹ )

امام على عليه السلام :

ما العَدُوُّ إلى عَدُوِّهِ أسْوأَ تَضْيِيعا مِن الأحمَقِ إلى نَفْسِهِ .
 زيانى كه بى خرد به خود مى زند دشمن به دشمنش نمى زند .

( نهج السعادة : ۳/۲۲۵ )

صفات احمق

عيسى عليه السلام ـ در پاسخ به اين سؤال كه احمق كيست ؟ ـ فرمود :

المُعجَبُ برأيهِ و نَفْسِهِ ، الّذي يَرى الفَضلَ كُلَّهُ لَه لا علَيهِ ، و يُوجِبُ الحقَّ كُلَّهُ لنَفْسِهِ و لا يُوجِبُ علَيها حقّا ، فذاكَ الأحمَقُ الّذي لا حِيلةَ في مُداواتِه .
خود رأى خودپسند ، كسى كه هرچه فضيلت است از آن خود مى داند و براى ديگران، بر خود هيچ فضيلتى قائل نيست، همه حقوق را براى خود مى داند و هيچ حقّى براى ديگران بر خود قائل نيست. اين است آن احمقى كه چاره اى براى درمان او وجود ندارد .

( الاختصاص : ۲۲۱ ، باب عُجب)

امام على عليه السلام :

الأحمَقُ إنِ اسْتُنبِهَ بجَميلٍ غَفَلَ ، و إن اسْتُنْزِلَ عن حَسَنٍ نَزَلَ ، و إن حُمِلَ على جَهْلٍ جَهِلَ ، و إنْ حَدّثَ كَذبَ ، لا يَفْقَهُ ، و إنْ فُقِّهَ لا يَتَفَقّه .
احمق را اگر به كار خوبى متوجّه كنى، غافل مى شود ، اگر بخواهى از نيكى دست بكشد، دست مى كشد ، اگر به نادانى وادارش كنى، در پى نادانى مى رود ، چون سخن گويد، دروغ به زبان آورد ، فهم ندارد و اگر هم به او تفهيم كنى، نمى فهمد .

( الخصال : ۱۱۶/۹۶ )

امام على عليه السلام :

 مَن نَظرَ في عُيوبِ النّاسِ فأنْكَرها ثُمّ رَضِيَها لِنَفْسِهِ فذلكَ الأحمَقُ بعَينِهِ .
كسى كه عيبهاى ديگران را ببيند و آنها را زشت شمارد اما همان عيبها را در خود بپسندد، احمق واقعى است .

( نهج البلاغة : الحكمة ۳۴۹  )

امام على عليه السلام :

تُعرفُ حَماقَةُ الرّجُلِ بالأشَرِ في النِّعمَةِ ، و كَثْرَةِ الذُّلِّ في المِحْنَةِ .
حماقت انسان، از اين راه شناخته مى شود كه در هنگام برخوردارى سرمست شود و در تنگدستى خود را بسيار خوار كند .

( غرر الحكم : ۴۵۲۰  )

امام على عليه السلام :

تُعرَفُ حَماقَةُ الرّجُلِ في ثلاثٍ : في كلامِهِ فيما لا يَعْنيهِ ، و جَوابِهِ عَمّا لا يُسألُ عَنهُ ، و تَهَوُّرِهِ في الاُمورِ .
حماقت آدمى، از سه چيز شناخته مى شود: از بيهوده گوييهايش، از پاسخ دادنش به چيزى كه از او سؤال نمى شود، و از تهوّرش در كارها

( غرر الحكم : ۴۵۴۲ )

امام على عليه السلام :

الأحمَقُ ··· لا يَنْفَكُّ عن نَقْصٍ و خُسْرانٍ .
 آدم احمق ··· هيچ گاه از عيب و زيان كارى جدا نيست .

( غرر الحكم : ۱۷۹۰ )

امام على عليه السلام :

مِن أماراتِ الأحمَقِ كَثْرَةُ تَلَوُّنِهِ .
 از نشانه هاى احمق اين است كه هر دم به رنگى در مى آيد .

( غرر الحكم : ۹۴۴۵ )

امام على عليه السلام :

مِن دلائلِ الحُمقِ دالّةٌ بغَيرِ آلةٍ ، و صَلَفٌ بغَيرِ شَرَفٍ
 به خود نازيدن، بى آن كه اسباب آن فراهم باشد و خود ستايى، بدون برخوردارى از شرافت لازم، از نشانه هاى حماقت است.

( غرر الحكم : ۹۴۱۸ )

امام على عليه السلام :

احْذَرِ الأحمَقَ ؛ فإنَّ الأحمَقَ يَرى نَفْسَهُ مُحْسِنا و إنْ كانَ مُسيئا ، و يَرى عَجْزَهُ كَيْسا و شَرَّهُ خَيرا .
از احمق بر حذر باش ؛ زيرا آدم احمق، خودش را اگر چه بدكار باشد ، نيكوكار مى داند و ناتوانيش را زيركى و شرّ و بديش را خير و خوبى مى شمارد .

( نهج السعادة : ۳/۲۲۵ )

امام على عليه السلام :

 الحُمقُ يُوجِبُ الفُضولَ .
 حماقت موجب كارهاى بيهوده مى شود .

( غرر الحكم : ۹۳۶ )

امام على عليه السلام :

 الحُمقُ الاسْتِهْتارُ بالفُضولِ ، و مُصاحَبَةُ الجَهولِ .
 شيفتگى به كارهاى بيهوده و همنشينى با نادان حماقت است .

( غرر الحكم : ۱۹۱۴ )

امام على عليه السلام :

الأحْمقُ لا يَحسُنُ بالهَوانِ .
آدم احمق، با تحقير و خوارى هم درست نشود.

( غرر الحكم : ۱۲۳۶ )

امام على عليه السلام :

 رُكوبُ المَعاطِبِ عُنوانُ الحَماقَةِ .
دست زدن به كارهاى مهلك نشانه بى خردى است .

( غرر الحكم : ۵۴۲۱  )

امام على عليه السلام :

 للأحمَقِ مَعَ كُلِّ قَولٍ يَمينٌ .
 شخص احمق با هر سخنش سوگندى همراه است .

( غرر الحكم : ۷۳۳۶ )

امام على عليه السلام :

مِن الحُمقِ الاتِّكالُ على الأملِ .
 تكيه كردن به آرزو، از حماقت است .

( غرر الحكم : ۹۲۸۵ )

امام على عليه السلام :

 لا يَسْتَخِفُّ بالعِلمِ و أهلِهِ إلاّ أحمَقُ جاهِلٌ .
 كسى، جز احمق نادان، دانش و دانشمندان را خفيف نمى شمارد .

( غرر الحكم : ۱۰۸۰۷ )

امام على عليه السلام :

لا تَرُدَّ على النّاسِ كلَّ ما حَدّثوكَ ؛ فكفى بذلكَ حُمْقا .
 سعى نكن هرچه مردم براى تو مى گويند ردّ كنى كه اين نشانه حماقت است.

( غرر الحكم : ۱۰۲۵۱ )

همنشينى با احمق

امام على عليه السلام :

كُنْ على حَذَرٍ مِن الأحمَقِ إذا صاحَبْتَهُ، و مِن الفاجِرِ إذا عاشَرْتَهُ، و مِن الظّالِمِ إذا عامَلْتَهُ .
هرگاه با احمق همنشين شدى و هرگاه با بدكار معاشرت كردى و هرگاه با ستمگر برخورد نمودى بر حذر باش.

( غرر الحكم : ۷۱۸۵ )

امام على عليه السلام :

عَدُوٌّ عاقِلٌ خَيرٌ مِن صَديقٍ أحمَقَ .
 دشمنِ دانا، بهتر از دوستِ نادان است .

( بحار الأنوار : ۷۸/۱۲/۷۰ )

امام على عليه السلام :

 بُعدُ الأحمَقِ خَيرٌ مِن قُرْبِهِ ، و سُكوتُهُ خَيرٌ مِن نُطْقِهِ .
دورى احمق، بهتر از نزديك بودن اوست، و سكوتش بهتر از سخن گفتنش .

( غرر الحكم : ۴۴۵۱  )

امام على عليه السلام :

 النَّظَرُ إلى الأحمَقِ يُسْخِنُ العَينَ .
 نگاه كردن به احمق روشنى چشم را مى برد.

( تحف العقول : ۲۱۴ )

امام على عليه السلام :

مُقاساةُ الأحمَقِ عذابُ الرُّوحِ
تحمّل كردن احمق، مايه عذاب روح است .

( غرر الحكم : ۹۸۳۱ )

امام على عليه السلام :

 احْذَرِ الأحمَقَ ؛ فإنّ مُداراتَهُ تُعَنِّيكَ ، و مُوافَقَتَهُ تُرْدِيكَ ، و مُخالَفَتَهُ تُؤذِيكَ ، وَ مُصاحَبَتَهُ وَبالٌ عَلَيكَ .
از احمق دورى كن ؛ زيرا كه مدارا كردن با او، تو را به رنج مى افكند و سازگارى با او، تو را هلاك مى كند و مخالفت با او، آزارت مى دهد و همراهى با او، باعث سختى و گران بارى توست.

( غرر الحكم : ۲۵۹۳ )

امام على عليه السلام :

 مَوَدّةُ الأحمَقِ كشَجَرَةِ النّارِ يأكُلُ بَعْضُها بَعْضا .
 دوستى با احمق، مانند درخت آتش است كه شاخه هايش يكديگر را مى سوزانند.

( غرر الحكم : ۹۸۲۷ )

امام زين العابدين عليه السلام ـ در سفارش به فرزند بزرگوار خود حضرت باقر عليه السلام ـ فرمود :

 إيّاكَ يا بُنيَّ أنْ تُصاحِبَ الأحمَقَ أو تُخالِطَهُ ، و اهْجُرْهُ و لا تُحادِثْهُ ؛ فإنّ الأحمَقَ هُجْنَةٌ غائبا كانَ أو حاضِرا ، إنْ تَكَلَّم فضَحَهُ حُمقُهُ ، و إنْ سَكَتَ قَصُرَ بهِ عِيُّهُ ، و إنْ عَمِلَ أفسَدَ ، و إنِ اسْتُرعِيَ أضاعَ . لا عِلمُهُ مِن نَفْسِهِ يُغْنيهِ ، و لا عِلمُ غَيرهِ يَنْفَعُهُ ، و لا يُطيعُ ناصِحَهُ ، و لا يَستريحُ مقارِنُهُ ، تَوَدُّ اُمُّهُ أنّها ثَكَلَتْهُ ، و امْرَأتُهُ أنّها فَقَدتْهُ ، و جارُهُ بُعدَ دارِهِ ، و جَليسُهُ الوَحْدةَ مِن مُجالَسَتِهِ . إنْ كانَ أصْغَرَ مَن في المَجلِسِ أعْنى مَن فَوقَهُ ، و إنْ كانَ أكْبَرَهُم أفْسَدَ مَن دُونَهُ .
 فرزندم ! از همنشينى يا رفت و آمد با احمق بپرهيز و از او دورى كن و با وى همسخن مشو ؛ زيرا آدم احمق، غايب باشد يا حاضر ، پست و فرومايه است ؛ هرگاه زبان به سخن گشايد حماقتش او را رسوا كند و هرگاه خاموش شود به دليل ناتوانى در سخن گفتن باشد ، اگر كارى كند خرابى به بار آورد و چون مسؤوليتى به عهده گيرد آن را تباه سازد ، نه علم خودش به كار او مى آيد و نه دانش ديگران سودش مى رساند ، به سخن خيرخواه خود گوش نمى دهد، و همنشينش از دست او آسوده نيست ، مادرش آرزوى مرگ او را دارد و همسرش آرزوى از دست دادن او را و همسايه اش آرزوى رفتن از همسايگى اش را و همنشينش آرزوى خلاصى از همنشينى او را. اگر در مجلسى كمترين فرد مجلس باشد بالاتر از خود را به رنج افكند و اگر بالاترين فرد باشد فرو دستان خود را به فساد و تباهى كشاند .

( الأمالي للطوسي : ۶۱۳ / ۱۲۶۸ )

امام صادق عليه السلام :

 مَن لَم يَجْتَنِبْ مُصادقَةَ الأحمَقِ أوْشَكَ أنْ يَتَخلّقَ بأخْلاقِهِ .
هركه از دوستى با احمق دورى نكند بزودى خلق و خوى او را به خود گيرد .

( الأمالي للصدوق : ۳۴۳ / ۴۰۹ )

درمان احمق

امام صادق عليه السلام : عيسى بن مريم گفت :

 إنّ عيسى بنَ مَريمَ عليه السلام قالَ: داوَيْتُ المَرْضى فشَفَيتُهُم بإذنِ اللّه ِ ، و أبْرَأتُ الأكْمَهَ و الأبْرَصَ بإذنِ اللّه ِ ، و عالَجْتُ المَوْتى فأحْيَيتُهُم بإذنِ اللّه ِ ، و عالَجْتُ الأحمَقَ فلَم أقْدِرْ على إصْلاحِهِ .
 بيماران را طبابت كردم و به اذن خدا آنان را درمان كردم ، كورانِ مادر زاد و مبتلايان به پيسى را به اذن خدا بهبود بخشيدم ، و مردگان را به اذن خدا زنده كردم، اما احمق را نتوانستم اصلاح كنم .

( الاختصاص : ۲۲۱ )

احمق ترين آدمها

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

أحمَقُ الحُمْقِ الفُجورُ .
 بدترين حماقت، نابكارى و هرزگى است .

( الأمالي للصدوق : ۵۷۷/۷۸۸ )

امام على عليه السلام ـ در پاسخ به سؤال از احمق ترين آدمها ـ فرمود :

 المُغْتَرُّ بالدُّنيا و هُو يَرى ما فيها مِن تَقَلُّبِ أحْوالِها .
كسى كه دگرگونيهاى دنيا را مى بيند و باز، دلبسته و فريفته آن مى شود .

( معاني الأخبار : ۱۹۹/۴ )

امام على عليه السلام :

 أحمَقُ النّاسِ مَن ظَنَّ أنّهُ أعْقَلُ النّاسِ .
احمق ترين مردم كسى است كه خود را خردمندترين مردم مى داند .

( غرر الحكم : ۳۰۸۹ )

امام على عليه السلام :

 أحمَقُ النّاسِ مَن يَمْنَعُ البِرَّ و يَطْلُبُ الشُّكْرَ ، و يَفعَلُ الشَّرَّ و يَتَوقّعُ ثَوابَ الخَيرِ .
 احمق ترين آدمها كسى است كه خوبى نمى كند و انتظار تشكر دارد و بدى مى كند و توقع پاداش نيك دارد .

( غرر الحكم : ۳۲۸۳ )

امام على عليه السلام :

 أحمَقُ النّاسِ مَن أنْكَر على غَيرِهِ رَذيلَةً و هُو مُقيمٌ علَيها .
 احمق ترين مردم كسى است كه عيب ديگران را زشت مى شمارد، در حالى كه خود آن عيب را داراست .

( غرر الحكم : ۳۳۴۳ )

امام على عليه السلام :

أكثَرُ النّاسِ حُمْقا الفَقيرُ المُتَكبِّرُ .
احمق ترين مردم، تهيدست متكبّر است .

( غرر الحكم : ۳۱۶۳)

امام على عليه السلام :

أحمَقُ الحُمْقِ الاغْتِرارُ .
بدترين حماقت، غفلت است .

( غرر الحكم : ۲۹۱۵ )

امام على عليه السلام :

 أكبَرُ الحُمْقِ الإغْراقُ في المَدحِ و الذَّمِّ .
بزرگترين حماقت، افراط در ستايش و نكوهش است .

( غرر الحكم : ۲۹۸۵ )

امام على عليه السلام :

 مِن أعظَمِ الحُمْقِ مُؤاخاةُ الفُجّارِ .
 دوستى كردن با نابكاران، بالاترين حماقت است .

( غرر الحكم : ۹۳۱۲ )

امام على عليه السلام :

 لا حُمقَ أعظَمُ مِن الفَخْرِ .
حماقتى بالاتر از فخر فروشى نيست.

( غرر الحكم : ۱۰۶۵۵ )

امام على عليه السلام :

مِن كمالِ الحَماقَةِ الاخْتِيالُ في الفاقَةِ .
 تكبّر داشتن در زمان تنگدستى، از كمال حماقت است .

( غرر الحكم : ۹۳۰۲ )

جواب احمق

امام على عليه السلام :

 لا عُوقِبَ الأحمَقُ بمِثْلِ السُّكوتِ عَنه .
احمق به چيزى مانند سكوت در برابر او، مجازات نشده است .

( الأمالي للمفيد : ۱۱۸/۲ )

امام على عليه السلام :

السُّكوتُ على الأحمَقِ أفضَلُ (مِن) جَوابِهِ .
سكوت در برابر احمق، بهتر از جواب دادن به اوست .

( غرر الحكم : ۱۱۶۰ )

گوناگون

امام على عليه السلام :

العاجِلَةُ غُرورُ الحَمْقى .
 دنياى زودگذر ، فريب دهنده مردمان احمق است .

( غرر الحكم : ۸۹۶ )

امام على عليه السلام :

الآمالُ غُرورُ الحَمقى .
 آرزوها نابخردان را مى فريبد .

( غرر الحكم : ۶۳۱ )

امام على عليه السلام :

 الدُّنيا غَنيمَةُ الحَمقى .
 دنيا، غنيمت ابلهان است .

( غرر الحكم : ۱۱۱۰ )

امام على عليه السلام :

 اللّهوُ قُوتُ الحَماقَةِ .
 هوسرانى خوراك حماقت است .

( غرر الحكم : ۹۳۷ )

امام على عليه السلام :

الفَرَحُ بالدُّنيا حُمْقٌ .
شاد شدن به دنيا، حماقت است .

( غرر الحكم : ۴۵۴ )

امام على عليه السلام :

 التَّكبُّرُ عَينُ الحَماقَةِ .
گردن فرازى، عين حماقت است .

( غرر الحكم : ۸۸۹ )

امام على عليه السلام :

مِن الحُمقِ الدّالّةُ على السُّلطانِ .
نازيدن و گستاخى بر پادشاه از حماقت است .

( غرر الحكم : ۹۴۴۰ )

امام على عليه السلام :

 مِن الخُرْقِ المُعاجَلةُ قبلَ الإمْكانِ ، و الأناةُ بَعدَ الفُرْصَةِ .
شتاب كردن در كارى پيش از توانايى بر آن و درنگ كردن بعد از دست يافتن به فرصت، نشانه حماقت است.

( نهج البلاغة : الحكمة ۳۶۳ )

امام حسن عليه السلام :

ما أعْرِفُ أحَدا إلاّ و هُو أحمَقُ فيما بَينَهُ و بَينَ ربِّهِ .
هيچ كس را نمى شناسم جز آن كه در آنچه ميان او و پروردگار اوست احمق است .

( بحار الأنوار : ۷۸/۱۰۷/۱۱ )

میزان الحکمه،جلد سوم.

 برای مشاهده گزیده ای از احادیث و روایات با موضوع  حماقت  در قاب تصویری به (مجموعه حدیث تصویری حماقت) مراجعه کنید.