خویشاوندی در احادیث

فضيلت صله رحم

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 إنَّ أعجَلَ الخَيرِ ثَوابا صِلةُ الرَّحِمِ .
 ثواب صله رحم زودتر از ثواب هر كار خير ديگرى مى رسد .

امام على عليه السلام :

 أيُّها الناسُ ، إنّهُ لا يَستَغنِي الرَّجُلُ ـ و إن كانَ ذا مالٍ ـ عَن عِترَتِهِ (عَشِيرَتِهِ) ، و دِفاعِهِم عَنهُ بأيدِيهِم و ألسِنَتِهِم ، و هُم أعظَمُ الناسِ حِيطةً مِن وَرائهِ و ألَمُّهُم لِشَعَثِهِ ، و أعطَفُهُم علَيهِ عندَ نازِلَةٍ إذا نَزَلَتْ بهِ و لِسانُ الصِّدقِ يَجعَلُهُ اللّه ُ للمَرءِ في الناسِ خَيرٌ لَهُ مِنَ المالِ يَرِثُهُ غيرُهُألا لا يَعدِلَنَّ أحَدُكُم عن القَرابَةِ يَرى بها الخَصاصَةَ أن يَسُدَّها بالذي لا يَزِيدُهُ إن أمسَكَهُ ، و لا يَنقُصُهُ إن أهلَكَهُ ، و مَن يَقبِضْ يَدَهُ عن عَشيرَتِهِ ، فإنّما تُقْبَضُ مِنهُ عَنهُم يَدٌ واحِدَةٌ ، و تُقبَضُ مِنهُم عَنهُ أيدٍ كثيرَةٌ ، و مَن تَلِنْ حاشِيَتُهُ يَستَدِمْ مِن قَومِهِ المَوَدَّةَ (المَحَبَّةَ) .
اى مردم! هيچ كس ـ هر اندازه هم ثروتمند باشد ـ از خويشان (ايل و عشيره) خود و حمايت عملى و زبانى آنها از او، بى نياز نيست . آنان بزرگترين گروهى هستند كه از انسان پشتيبانى مى كنند و پراكندگى و پريشانى او را از بين مى برند و در مصيبتها و حوادثى كه برايش پيش مى آيد ، بيش از همه به او مهربان و دلسوزند . نام نيكى كه خداوند براى انسان در ميان مردم پديد مى آورَد، بهتر است از مال و ثروتى كه وى براى ديگران باقى مى گذارد .هان! مبادا از خويشاوند نيازمند خود روى برتابيد و از دادن اندك مالى به او دريغ كنيد ، كه اگر ندهيد چيزى بر ثروت شما نمى افزايد و اگر بدهيد چيزى كم نمى شود . هر كه از خويشان خود دست كشد، يك دست از آنان باز گرفته، اما دستهاى فراوانى از خود كنار زده است . و آن كس كه با قوم و خويشان خود نرمخو و مهربان باشد، دوستى و محبّت هميشگى آنان را به دست آورَد .

امام على عليه السلام :

 و أكرِمْ عَشِيرَتَكَ ، فإنّهُم جَناحُكَ الذي بهِ تَطِيرُ ، و أصْلُكَ الذي إلَيهِ تَصِيرُ ، و يَدُكَ التي بها تَصولُ .
 وابستگان خود را گرامى بدار ؛ چه آنان [همچون] پر و بالِ پرواز تو هستند و ريشه تو هستند كه به آن بر مى گردى و دست تو هستند كه با آن حمله مى كنى.

امام صادق عليه السلام ـ درباره آيه  «الّذين يَصِلُونَ ما أَمَرَ اللّه ُ بهِ أن يُوصَلَ»(نساء،90)  فرمود :

هي أرحامُ الناسِ، إنّ اللّه َ عزّ و جلّ أمَرَ بِصِلَتِها و عَظَّمَها ، أ لا تَرى أنَّهُ جَعَلَها مِنهُ ؟!

يكى از مصاديق آن صله رحم است و تأويل نهايى آن، پيوند برقرار كردنت با ما [خاندان ]است.

امام صادق عليه السلام : درباره آيه «بترسيد از آن خدايى كه به نام او از يكديگر چيزى مى خواهيد و از بريدن خويشاونديها پروا كنيد»(نساء،1) ـ فرمود :

هي أرحامُ الناسِ، إنّ اللّه َ عزّ و جلّ أمَرَ بِصِلَتِها و عَظَّمَها ، أ لا تَرى أنَّهُ جَعَلَها مِنهُ ؟! .
منظور خويشاونديهاى مردم است . همانا خداوند عزّ و جلّ به پيوند آن فرمان داده و آن را بزرگ و مهم شمرده است ، مگر نمى بينى كه آن را در رديف [نام ]خود قرار داده است .

هيچ چيز پيوند خويشاوندى را نمى بُرد

امام صادق عليه السلام ـ آنگاه كه جهم بن حميد به ايشان عرض كرد :

 تكونُ لي القَرابَةُ على غَيرِ أمرِي، أ لَهُم عَلَيَّ حَقٌّ ؟ ـ : نَعَم ، حَقُّ الرَّحِمِ لا يَقطَعُهُ شيءٌ و إذا كانوا على أمرِكَ كانَ لَهُم حَقّانِ : حَقُّ الرَّحِمِ ، و حَقُّ الإسلامِ
خويشاوندانى دارم كه عقيده و مذهب مرا ندارند ، با اين حال ، آيا آنان را بر من حقّى هست؟ ـ فرمود : آرى ، حقّ خويشاوندى را هيچ چيز از بين نمى برد . در صورتى كه با تو هم باور بودند ، دو حق داشتند : حقّ خويشاوندى و حقّ اسلام .

الكافى ـ به نقل از ابو بصير ـ : از امام صادق عليه السلام پرسيدم : آيا انسان مى تواند با خويشاوندى كه [مذهب] حق را نمى شناسد قطع رابطه كند؟ حضرت فرمود :

لا يَنبَغِي لَهُ أن يَصرِمَهُ .
نبايد از او ببُرد .

آثار صله رحم كردن

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 اِتَّقُوا اللّه َ و صِلُوا الأرحامَ ، فإنّهُ أبقى لَكُم في الدنيا و خَيرٌ لَكُم في الآخِرَةِ .
از خدا بترسيد و صله رحم به جاى آوريد ؛ زيرا اين كار مايه پايندگى بيشتر شما در دنياست و در آخرت براى شما بهتر است .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 صِلَةُ الرَّحِمِ تَزِيدُ في العُمُرِ ، و تَنفِي الفَقرَ
صله رحم ، عمر را زياد مى كند و فقر را از ميان مى برد .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مَن سَرَّهُ أن يُبسَطَ لَهُ في رِزقِهِ ، و يُنسَأ لَهُ في أجَلِهِ فَليَصِلْ رَحِمَهُ .
هر كه خوش دارد روزى اش زياد شود و مرگش به تأخير افتد ، صله رحم كند .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

صِلَةُ الرَّحِمِ تَعمُرُ الدِّيارَ ، و تَزيدُ في الأعمارِ و إن كان أهلُها غيرَ أخيارٍ .
 صله رحم ، خانه ها را آباد و عمرها را زياد مى كند ، هر چند به جا آورندگان صله رحم از نيكان نباشند .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

صلةُ الرَّحِمِ تُهَوِّنُ الحِسابَ و تَقِي مِيتَةَ السَّوءِ .
 صله رحم ، حساب [قيامت] را آسان مى كند و از مرگِ بد نگه مى دارد .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنّ القَومَ لَيَكونُونَ فَجَرَةً ، و لا يَكونونَ بَرَرَةً فَيَصِلُونَ أرحامَهُم فَتَنْمي أموالُهُم، و تَطُولُ أعمارُهُم ، فكيفَ إذا كانوا أبرارا بَرَرَةً؟!
 مردمان بد كردارى كه نيكوكار هم نيستند صله رحم به جاى مى آورند و در نتيجه داراييهايشان زياد و عمرهايشان طولانى مى شود ، چه رسد به اينكه نيكوكار و نيك باشند .

فاطمه زهرا عليها السلام :

 فَرَضَ اللّه ُ صِلَةَ الأرحامِ مَنماةً لِلعدَدِ
 خداوند صله ارحام را به جهت فزونى نفرات مقرّر داشته است .

 امام حسين عليه السلام :

مَن سَرَّهُ أن يُنسَأ في أجَلِهِ ، و يُزادَ في رِزقِهِ ، فَلْيَصِلْ رَحِمَهُ .
هر كه دوست دارد مرگش به تأخير افتد و روزى اش افزايش يابد ، صله رحم به جاى آورَد .

امام باقر عليه السلام :

صِلَةُ الأرحامِ تُزَكِّي الأعمالَ و تُنْمِي الأموالَ ، و تَدفَعُ البَلوى ، و تُيَسِّرُ الحِسابَ و تُنسِئُ في الأجَلِ
صله رحم، اعمال را پاك مى كند ، داراييها را فزونى مى بخشد ، بلا را مى گرداند ، كار حسابرسى [در قيامت ]را آسان مى كند، و مرگ را به تأخير مى اندازد .

امام باقر عليه السلام :

 صلةُ الأرحامِ تُحَسِّنُ الخُلُقَ و تُسَمِّحُ الكَفَّ و تُطَيِّبُ النَّفْسَ ، و تَزِيدُ في الرّزقِ و تُنسِئُ في الأجَلِ .
 صله رحم، خلق و خوى را نيكو ، دست را بخشنده ، جان را پاكيزه و روزى را زياد مى كند و اجل را به تأخير مى اندازد .

امام صادق عليه السلام :

إنّ صِلَةَ الرَّحِمِ و البِرَّ لَيُهَوِّنانِ الحِسابَ و يَعصِمانِ مِنَ الذُّنوبِ ، فَصِلُوا أرحامَكُم ، و بَرُّوا بِإخوانِكم ، و لو بِحُسنِ السَّلامِ و رَدِّ الجوابِ
 صله رحم و نيكوكارى، حساب را آسان مى سازند و از گناهان نگه مى دارند . پس ، صله ارحام به جاى آوريد و به برادران خود نيكى كنيد ، اگر چه با سلام كردنى نيكو و جواب سلام دادن باشد .

امام هادى عليه السلام :

 لَمّا كَلَّمَ اللّه ُ عزّ و جلّ موسى ابنَ عِمرانَ عليه السلام قالَ موسى : إلهي ··· ما جَزاءُ مَن وَصَلَ رَحِمَهُ ؟ قالَ: يا موسى، أنسَأُ .حديث لَهُ أجَلَهُ، و اُهَوِّنُ علَيهِ سَكَراتِ المَوتِ .
آنگاه كه خداى عزّ و جلّ با موسى بن عمران عليه السلام سخن گفت، موسى عرض كرد : پاداش كسى كه صله رحم كند چيست؟ خداوند فرمود : اى موسى! مرگ او را به تأخير مى اندازم و سختيهاى جان كندن را بر او آسان مى كنم .

صله رحم و طول عمر

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 إنّ المرءَ لَيَصِلُ رَحِمَهُ و ما بَقِيَ مِن عُمُرِهِ إلاّ ثلاثةُ أيّامٍ فَيُنسِئُهُ اللّه ُ ثَلاثينَ سنةً ، و إنّ الرجُلَ لَيَقطَعُ الرَّحِمَ و قد بَقِيَ مِن عُمرِهِ ثَلاثونَ سَنَةً فَيُصَيِّرُهُ اللّه ُ إلى ثَلاثةِ أيّامٍ .
 گاهى مى شود از عمر كسى سه روز باقى مانده است ، اما صله رحم به جاى مى آورد، پس خداوند آن را تا سى سال به تأخير مى اندازد و گاه مى شود كه از عمر كسى سى سال باقى مانده است، اما قطع رحم مى كند، پس خداوند آن را به سه روز تبديل مى كند .

امام على عليه السلام ـ به نوف بكالى ـ فرمود :

يا نَوفُ، صِل رَحِمَكَ يَزِيدُ اللّه ُ في عُمرِكَ .
 اى نوف! صله رحم به جاى آر، تا خداوند بر عمرت بيفزايد .

امام صادق عليه السلام ـ به ميسّر ـ فرمود :

يا مُيسّرُ ، قد حَضَرَ أجَلُكَ غَيرَ مَرَّةٍ كُلَّ ذلكَ يُؤَخِّرُكَ اللّه ُ بِصِلَتِكَ رَحِمَكَ ، و بِرِّكَ قَرابَتَكَ
 اى ميسّر! بارها اجل تو سر رسيد، امّا هر بار، خداوند به سبب صله رحم و نيكى به خويشانت آن را از تو دور كرد .

بحار الأنوار ـ به نقل از ميسّر ـ : امام صادق عليه السلام فرمود :

يا مُيسّرُ، لَقد زِيدَ في عُمُرِكَ ، فَأيَّ شَيءٍ تَعمَلُ ؟ قلتُ : كنتُ أجِيرا و أنا غلامٌ بخَمسةِ دَراهِمَ فكُنتُ اُجرِيها على خالِي .
 اى ميسّر! بر عمر تو افزوده شده است ، چه كارى انجام داده اى؟ عرض كردم : زمانى كه نوجوان بودم كار مى كردم و پنج درهم مزد مى گرفتم و آن را خرج دايى خود مى كردم .

يك سال راه برو تا صله رحم كنى

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

سِرْ سَنَةً صِلْ رَحِمَكَ .
براى به جا آوردن صله رحم [حتى اگر شده] يك سال راه بپيما .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

اُوصِي الشاهدَ مِن اُمَّتِي و الغائبَ مِنهُم و مَن في أصلابِ الرِّجالِ و أرحامِ النساءِ إلى يومِ القِيامةِ ، أن يَصِلَ الرَّحمَ و إن كانَ مِنهُ على مَسيرَةِ سَنَةٍ ، فإنّ ذلكَ مِن الدِّينِ
به حاضران و غايبان امّت خود و آنهايى كه از امروز تا روز قيامت در پشت مردها و زهدانهاى زنان هستند ، سفارش مى كنم كه صله رحم به جاى آورند، هر چند [با ]خويشاوند [خود] يك سال راه فاصله داشته باشند ؛ زيرا صله رحم جزء دين است .

پيوند با خويشاوندى كه قطع رحم كرده است

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 صِلْ مَن قَطَعَكَ ، و أحسِنْ إلى مَن أساءَ إلَيكَ ، و قُلِ الحَقَّ و لَو على نفسِكَ .
 با خويشاوندى كه از تو بريده، پيوند برقرار كن و به آن كس كه به تو بدى كرده است، خوبى كن و حق را ، هر چند به زيان خود ، بگو .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 لا تَقطَعْ رَحِمَكَ و إن قَطَعَتكَ .
 از خويشاوند خود مبُر گر چه او از تو ببرد .

الخصال ـ به نقل از ابوذر ـ :

أوصانِي رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله ··· أن أصِلَ رَحِمِي و إن أدبَرَتْ .
رسول خدا صلى الله عليه و آله به من سفارش فرمود كه . . . با خويشاوندم پيوند داشته باشم ، هر چند او به من پشت كرده باشد .

امام على عليه السلام :

صِلُوا أرحامَكُم و إن قَطَعُوكُم .
با خويشان خود پيوند برقرار كنيد، هرچند آنان از شما بِبُرند .

امام حسين عليه السلام :

 إنّ أوصَلَ الناسِ مَن وَصَلَ مَن قَطَعَهُ
 قوى ترين كَس در صله رحم كسى است كه با خويشاوند بريده از خود پيوند برقرار كند .

امام زين العابدين عليه السلام :

ما مِن خُطوَةٍ أحَبَّ إلى اللّه ِ عزّ و جلّ مِن خُطوَتَينِ : خُطوةٍ يَسُدُّ بها المؤمنُ صَفّا في سَبيلِ اللّه ِ ، و خطوةٍ إلى ذِي رَحِمٍ قاطِعٍ .
هيچ گامى نزد خداوند عزّ و جلّ محبوبتر از دو گام نيست : گامى كه مؤمن با آن در راه خدا صف [جنگ ]مى بندد، و گامى كه براى پيوند با خويشاوندى بر مى دارد كه قطع رحم كرده است .

امام زين العابدين عليه السلام :

 إنّ رجُلاً أتى النبيَّ صلى الله عليه و آله فقالَ : يا رسولَ اللّه ِ، إنّ لي أهلاً قد كُنتُ أصِلُهُم و هُم يُؤذُونِّي ، و قد أرَدتُ رَفضَهُم ، فقالَ لَهُ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : إذَنْ يَرفِضَكُمُ اللّه ُ جَميعاقال : و كيفَ أصنَعُ ؟ قالَ : تُعطِي مَن حَرَمَكَ ، و تَصِلُ مَن قَطَعَكَ ، و تَعفُو عَمَّن ظَلَمَكَ ، فإذا فَعَلتَ ذلكَ كان اللّه ُ عزّ و جلّ لَكَ علَيهِم ظَهيرا .
امام صادق عليه السلام : مردى خدمت پيامبر صلى الله عليه و آله آمد و عرض كرد : اى رسول خدا ! خويشاوندانى دارم كه با آنان رفت و آمد دارم، ولى آنها مرا مى آزارند، لذا تصميم دارم آنان را رها كنم . رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود :در اين صورت خداوند همه شما را رها مى كندعرض كرد : پس چه كنم؟ فرمود : به كسى كه تو را محروم كرده ، بخششى مى كنى و با كسى كه از تو بريده، پيوند برقرار مى كنى و از كسى كه به تو ستم كرده، درمى گذرى ؛ و چون چنين كردى، خداوند عزّ و جلّ در برابر آنها پشتيبان تو خواهد بود .

برحذر داشتن از قطع رحم

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 ثَلاثةٌ لا يَدخُلُونَ الجَنَّةَ : مُدمِنُ خَمرٍ ، و مُدمِنُ سِحرٍ ، و قاطِعُ رَحِمٍ .
 سه گروه به بهشت نمى روند : دائم الخمر ، جادوگر، و كسى كه پيوند خويشاوندى را بِبُرد .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنّ الرحمَةَ لا تَنزِلُ على قَومٍ فيهِم قاطِعُ رَحِمٍ .
 رحمت [خداوند ]بر مردمى كه در ميان آنها قطع كننده رحم باشد ، فرود نمى آيد .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنّ الملائكةَ لا تَنزِلُ على قَومٍ فيهِم قاطِعُ رَحِمٍ
فرشتگان بر مردمى كه در ميان آنها كسى قطع رحم كرده باشد ، فرود نمى آيند .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

ما مِن ذَنبٍ أجدَرَ أن يُعَجِّلَ اللّه ُ تعالى لِصاحِبِهِ العُقوبَةَ في الدنيا مَع ما يَدَّخِرُ لَهُ في الآخِرَةِ مِن قَطيعَةِ الرَّحِمِ و الخِيانَةِ و الكَذِبِ .
هيچ گناهى به اندازه قطع رحم و خيانت و دروغ ، سزامند آن نيست كه خداوند علاوه بر كيفر اُخروى ، مرتكب آن را در همين جهان نيز بزودى كيفر دهد .

الكافى : امام على عليه السلام در خطبه اى فرمود :

أعوذُ باللّه ِ مِنَ الذُّنوبِ التي تُعَجِّلُ الفَناءَ، فقامَ إليهِ عبدُ اللّه ِ بنُ الكوّاءِ اليَشْكُرِيُّ فقالَ : يا أميرَ المؤمنينَ، أو تكونُ ذُنوبٌ تُعَجِّلُ الفَناءَ ؟ فقالَ : نَعَم وَيلَكَ قَطيعَةُ الرَّحِمِ .
 پناه مى برم به خدا، از گناهانى كه مرگ را شتاب مى بخشند . عبد اللّه بن كوّاء يشكرى برخاست و عرض كرد : يا امير المؤمنين! آيا گناهانى هم هست كه مرگ را تسريع كند؟ حضرت فرمود : واى بر تو! آرى ، بريدن پيوند از خويشان .

امام على عليه السلام :

 أقبَحُ المَعاصِي قَطيعَةُ الرَّحِمِ و العُقوقُ .
 زشت ترين گناهان بريدن پيوند خويشاوندى و نافرمانى از پدر و مادر است .

امام على عليه السلام :

 حُلُولُ النِّقَمِ في قَطيعَةِ الرَّحِمِ .
 با بريدن پيوند خويشاوندى، خشم و انتقامها فرود مى آيد .

امام على عليه السلام :

 إذا قَطَعُوا الأرحامَ جُعِلَتِ الأموالُ في أيدِي الأشرارِ .
هرگاه مردم قطع رحم كنند، ثروتها در دست تبهكاران قرار گيرد .

امام باقر عليه السلام :

 وَجَدْنا في كتابِ رسولِ اللّه صلى الله عليه و آله : ··· إذا قَطَعُوا الأرحامَ جُعِلَتِ الأموالُ في أيدِي الأشرارِ
در كتاب رسول خدا صلى الله عليه و آله ديديم كه : . . . هرگاه مردم پيوند خويشاوندى يكديگر را ببرند، اموال و داراييها در دست بدكاران قرار گيرد .

امام صادق عليه السلام :

الذُّنوبُ التي تُعَجِّلُ الفَناءَ قَطيعَةُ الرَّحِمِ .
از جمله گناهانى كه مرگ و نابودى را شتاب مى بخشد ، قطع رحم است .

الكافى ـ به نقل از حذيفة بن منصور ـ : امام صادق عليه السلام فرمود :

قالَ أبو عبدِ اللّه ِ عليه السلام : اِتَّقُوا الحالِقَةَ ،فإنّها تُمِيتُ الرِّجالَ ، قلتُ : و ما الحالقةُ؟ قالَ : قَطيعَةُ الرَّحِمِ .
از حالقه بپرهيزيد ، كه آن مردان را به نابودى مى كشاند . عرض كردم : حالقه چيست؟ فرمود : قطع رحم كردن .

كمترين مصداق صله رحم

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 بُلُّوا أرحامَكُم و لَو بالسَّلامِ .
 صله ارحام به جاى آوريد حتى با يك سلام .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 صِلُوا أرحامَكُم و لو بِالسَّلامِ .
 صله رحم كنيد ، گر چه با يك سلام .

امام على عليه السلام :

صِلُوا أرحامَكُم و لو بالسَّلامِ، يقولُ اللّه ُ تباركَ و تعالى : «وَ اتَّقُوا اللّه َ الّذي تَساءَلُونَ بهِ و الأَرْحامَ إِنَّ اللّه َ كانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبا»(نساء،1)
 با يك سلام هم كه شده صله ارحام كنيد ؛ زيرا خداوند تبارك و تعالى مى فرمايد : «از خدايى كه به نام او از يكديگر چيزى مى طلبيد ، بترسيد و از بريدن خويشاونديها پروا كنيد ، همانا خداوند ناظر بر اعمال شماست» .

امام صادق عليه السلام :

صِلْ رَحِمَكَ و لو بِشَربَةٍ مِن ماءٍ، و أفضَلُ ما تُوصَلُ بهِ الرَّحِمُ كَفُّ الأذى عَنها .
حتى اگر شده با نوشاندن جرعه اى آب، با خويشاوندت صله رحم كن و بهترين صله رحم، آزار نرساندن به خويشاوند است .

میزان الحکمه،جلد چهارم.