اسراف از نظر احادیث

اسراف و زياده روى

امام على عليه السلام :

 وَيحَ المُسرِفِ ، ما أبعَدَهُ عن صَلاحِ نفسِهِ و استِدراكِ أمرِهِ !
بيچاره اسرافكار! چه دور است از اصلاح نفس و جبران كار خود .

امام على عليه السلام :

 مَن كانَ لَهُ مالٌ فإيّاهُ و الفَسادَ ؛ فإنَّ إعطاءَكَ المالَ في غَيرِ وَجهِهِ تَبذيرٌ و إسرافٌ ، و هُو يَرفَعُ ذِكرَ صاحِبِهِ في الناسِ و يَضَعُهُ عندَ اللّه ِ .
 هر كه ثروتى دارد ، مبادا آن را تباه كند ؛ زيرا صرف كردن بى موردِ آن ريخت و پاش و اسراف است . اين كار او را در ميان مردم بلند آوازه مى كند، اما نزد خدا بى مقدار مى سازد .

امام على عليه السلام ـ در نامه خود به زياد ـ نوشت :

دَعِ الإسرافَ مُقتَصِدا ، و اذكُرْ في اليَومِ غَدا ، و أمسِكْ مِن المالِ بقَدرِ ضَرُورَتِكَ ، و قَدِّمِ الفَضلَ لِيَومِ حاجَتِكَ .
اسراف را رها كن و ميانه روى در پيش گير و امروز به ياد فردا باش و از مال به اندازه ضرورتت نگه دار و اضافى آن را براى روز نيازمندى ات (قيامت) پيش فرست .

امام على عليه السلام :

 السَّرَفُ مَثواةٌ ، و القَصدُ مَثراةٌ .
اسراف ، موجب هلاكت است و ميانه روى ، مايه زياد شدن ثروت .

امام على عليه السلام :

حُسنُ التَّدبيرِ مَع الكَفافِ أكفى لكَ مِنَ الكَثيرِ مَع الإسرافِ
روزىِ به قدر كفاف كه با حُسن تدبير همراه باشد ، تو را بيشتر كفايت مى كند از ثروت زيادى كه با اسراف همراه باشد .

امام على عليه السلام :

الإسرافُ يُفنِي الجَزِيلَ .
اسراف، ثروت زياد را هم به باد فنا مى دهد .

امام على عليه السلام :

أقبَحُ البَذلِ السَّرَفُ
 زشت ترين بخشش ، اسراف است .

امام على عليه السلام ـ در توصيف منافقان ـ فرمود :

إن عَذَلُوا كَشَفُوا ، و إن حَكَمُوا أسرَفُوا
هرگاه سرزنش كنند پرده درى مى كنند، و هرگاه حكم (داورى) كنند زياده روى مى نمايند .

امام زين العابدين عليه السلام ـ در دعا ـ گفت :

و امنَعْني مِنَ السَّرَفِ ، و حَصِّنْ رِزقي مِن التَّلَفِ ، و وَفِّرْ مَلَكَتِي بالبَرَكَةِ فيهِ ، و أصِبْ بِي سَبيلَ الهِدايَةِ لِلبِرِّ فيما اُنفِقُ مِنهُ .
و مرا از زياده روى باز دار و روزى ام را از تلف شدن نگاه دار و دارايى ام را با بركت دادن به آن افزون گردان و راه مصرف آن را در كارهاى خير به من بنمايان .

مرز انفاق

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : در پاسخ به سؤال از تفسير آيه پيش گفته ـ :

مَن أعطى فِي غَيرِ حَقٍّ فقد أسرَفَ ، و مَن مَنَعَ عَن حَقٍّ فَقَد قَتَرَ
 هر كه به ناحق (بيجا) عطا كند اسراف كرده است و هر كه بحق (بجا) خرج نكند، سختگيرى و خسّت ورزيده است .

امام على عليه السلام :

إنَّ مَنعَ المُقتَصِدِ أحسَنُ مِن عَطاءِ المُبَذِّرِ ، إنَّ إمساكَ الحافِظِ أجمَلُ مِن بَذلِ المُضَيِّعِ
نبخشيدن صرفه جو، بهتر از بخشيدن اسرافكار است و امساك كسى كه مال خود را حفظ مى كند ، نيكوتر از بخشش كسى است كه مالش را بر باد مى دهد .

الكافى به نقل از عبد الملك بن عمرو الأحول : امام صادق عليه السلام اين آيه را تلاوت كرد : «و آنان كه چون انفاق مى كنند زياده روى نمى كنند و بخل هم نمى ورزند و ميان اين دو ، حدّ وسط را نگه مى دارند» و سپس مشتى سنگريزه برداشت و آن را در مشتش نگه داشت و فرمود :

هذا الإقتارُ الذي ذَكَرَهُ اللّه ُ في كتابِهِ ، ثُمّ قَبَضَ قَبضَةً اُخرى فَأرخى كَفَّهُ كُلَّها ، ثُمّ قالَ: هذا الإسرافُ ، ثُمّ أخَذَ قَبضَةً اُخرى فَأرخى بَعضَها و أمسَكَ بَعضَها و قالَ : هذا القَوامُ .
اين همان سختگيرى و خسّتى است كه خداوند عزّ و جلّ در كتاب خود فرموده است . آنگاه مشتى ديگر برداشت و همه آنها را ريخت و فرمود: اين اسراف است. سپس مشتى ديگر برداشت و قسمتى از آن را ريخت و مقدارى را نگه داشت و فرمود : اين حدّ وسط است .

امام كاظم عليه السلام ـ در پاسخ به سؤال از خرجى زن و فرزند ـ فرمود : 

ما بَينَ المَكرُوهَينِ : الإسرافِ و الإقتارِ .
رعايتِ ميانه دو امرِ ناپسند است : زياده روى و سختگيرى .

نشانه هاى اسرافكار

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 أمّا علامةُ المُسرِفِ فأربَعةٌ : الفَخرُ بالباطِلِ ، و يَأكُلُ ما لَيسَ عِندَهُ ، و يَزهَدُ في اصطِناعِ المَعروفِ ، و يُنكِرُ مَن لا يَنتَفِعُ بِشَيءٍ مِنهُ .
نشانه اسرافكار چهار چيز است : به كارهاى باطل مى نازد ، آنچه را فراخور حالش نيست مى خورد ، در كارهاى خير بى رغبت است و هر كس را كه بدو سودى نرساند ، انكار مى كند .

امام على عليه السلام :

إعطاءُ المالِ في غَيرِ حَقِّهِ تَبذيرٌ و إسرافٌ .
خرج كردن به ناحق مال ، حيف و ميل و اسراف است .

امام باقر عليه السلام :

 المُسرِفُونَ هُمُ الذينَ يَستَحِلُّونَ المَحارِمَ و يَسفِكُونَ الدِّماءَ .
 اسرافكاران آنانى هستند كه حرامها را حلال مى شمارند و خون [ناروا ]مى ريزند .

امام صادق عليه السلام : لقمان به فرزندش گفت : اسرافكار سه نشانه دارد :

يَشتَرِي ما لَيسَ لَهُ ، و يَلبَسُ ما لَيسَ لَهُ ، و يَأكُلُ ما لَيسَ لَهُ
آنچه در شأنِ او نيست مى خرد و آنچه برازنده او نيست مى پوشد و آنچه فراخور حالِ او نيست مى خورد .

بحار الأنوار به نقل از اسحاق بن عمّار :

 قلتُ لأبي عبدِ اللّه ِ عليه السلام : يكونُ للمؤمِنِ عَشرَةُ أقْمِصَةٍ؟ قالَ : نَعَم ، قلتُ : وَ عِشرينَ ؟ قالَ : نَعَم ، و ليسَ ذلكَ مِنَ السَّرَفِ ، إنّما السَّرَفُ أن تَجعَلَ ثَوبَ صَونِكَ ثَوبَ بِذْلَتِكَ .
به امام صادق عليه السلام عرض كردم : آيا مؤمن مى تواند ده پيراهن داشته باشد؟ حضرت فرمود : آرى . عرض كردم : بيست پيراهن چه؟ فرمود : آرى . اينها اسراف نيست ؛ اسراف آن است كه لباس بيرونت (مهمانى ات) را لباس كار و دم دستى قرار دهى .

امام عسكرى عليه السلام :

إنَّ للسَّخاءِ مِقدارا ، فإن زادَ علَيهِ فهُو سَرَفٌ .
 همانا بخشندگى را اندازه اى است كه اگر از آن فراتر رود اسراف است .

كمترين حدّ اسراف

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 في الوَضُوءِ إسرافٌ ، و في كُلِّ شَيءٍ إسرافٌ .
در شستشو [نيز ]اسراف هست ، در هر چيزى اسراف وجود دارد .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنَّ مِنَ السَّرَفِ أن تَأكُلَ كُلَّ ما اشتَهَيتَ .
اين كه هرچه دلت بخواهد بخورى ، از اسراف است .

امام صادق عليه السلام : 

إنَّ القَصدَ أمرٌ يُحِبُّهُ اللّه ُ عزّ و جلّ ، و إنَّ السَّرَفَ يُبغِضُـهُ ؛ حتّى طَرْحُكَ النَّواةَ فإنّها تَصلُحُ لِشَيءٍ ، و حَتّى صَبُّكَ فَضلَ شَرابِكَ
ميانه روى ، كارى است كه خداوند عزّ و جلّ آن را دوست دارد ، و اسراف را ناخوش مى دارد ، حتّى دور انداختن هسته[ى ميوه] را ؛ زيرا آن به كارى مى آيد و حتّى دور ريختن زيادى نوشيدنى ات را

امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به سؤال از كمترين حدّ اسراف ـ فرمود :

إبذالُكَ ثَوبَ صَونِكَ ، و إهراقُكَ فَضلَ إنائكَ ، و أكلُكَ التَّمرَ و رَميُكَ النَّوى هاهُنا و هاهُنا
كمترين اندازه آن اين است كه لباس بيرونت را لباس خانه و دم دستى قرار دهى ، ته مانده ظرفت را دور بريزى و خرما بخورى و هسته هايش را اين طرف و آن طرف پرت كنى

تفسير العيّاشى به نقل از بشر بن مروان :

دَخَلنا على أبي عبدِ اللّه ِ عليه السلام ، فَدَعا بِرُطَبٍ فَأقبَلَ بعضُهُم يَرمِي بِالنَّوى ، قالَ : فَأمسَكَ أبو عبدِ اللّه ِ يَدَهُ فقالَ : لا تَفعَل ؛ إنَّ هذا مِن التَّبذيرِ ، و إنَّ اللّه َ لا يُحِبُّ الفَسادَ
خدمت امام صادق عليه السلام رسيديم . آن حضرت دستور داد مقدارى خرما آوردند . يكى از افراد هسته ها را دور مى انداخت . حضرت دستش را گرفت و فرمود : اين كار را نكن ؛ اين حيف و ميل است و خداوند تباهكارى را دوست ندارد

آنچه اسراف به شمار نمى آيد

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

لا خَيرَ في السَّرَفِ ، و لا سَرَفَ في الخَيرِ
در اسراف ، خيرى نيست و در [كارهاى] خير اسراف نيست

امام على عليه السلام :

الإسرافُ مَذمومٌ في كُلِّ شَيءٍ إلاّ في أفعالِ البِرِّ
 اسراف در هر چيزى ناپسند است ، مگر در كارهاى خير

امام صادق عليه السلام :

لَيسَ فيما أصلَحَ البَدَنَ إسرافٌ··· إنّما الإسرافُ فيما أتلَفَ المالَ و أضَرَّ بالبَدَنِ
 در آنچه بدن را سالم نگه مى دارد اسراف نيست . . . بلكه اسراف در چيزهايى است كه مال را تلف كند و به بدن زيان رساند

امام كاظم عليه السلام ـ وقتى از ايشان سؤال شد : آيا داشتن ده پيراهن اسراف است؟ ـ فرمود :

لا ، و لكن ذلكَ أبقى لِثِيابِهِ ، و لكنَّ السَّرَفَ أن تَلبَسَ ثَوبَ صَونِكَ في المكانِ القَذِرِ
خير . بلكه داشتن پيراهن زياد باعث مى شود كه پيراهنهايش بيشتر عمر كند . اسراف آن است كه لباس بيرونت را در جاى كثيف بپوشى

میزان الحکمه،جلد پنجم.

 برای مشاهده گزیده ای از احادیث و روایات  این موضوع در قاب تصویری به (مجموعه حدیث تصویری درباره اسراف)  مراجعه کنید.