بخشندگی از نظر احادیث

بخشندگى، گرامى ترين اخلاق است

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

ما جَبَلَ اللّه ُ ولِيّا لَهُ إلاّ عَلى السَّخاءِ .

خداوند همه اولياى خود را بر خميره بخشندگى سرشته است .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

السَّخاءُ خُلُقُ اللّه ِ الأعظَمُ

بخشندگى، بزرگترين خوى خداوند است .

امام على عليه السلام :

السَّخاءُ سَجِيَّةٌ .

بخشندگى، خصلت [فطرى ]است.

امام على عليه السلام :

السَّخاءُ خُلُقٌ .

بخشندگى ، خوى [ذاتى ]است .

امام على عليه السلام :

السَّخاءُ خُلُقُ الأنبياءِ .

بخشندگى ، خوى پيامبران است .

امام على عليه السلام :

السَّخاءُ و الشَّجاعةُ غَرائزُ شَريفَةٌ يَضَعُها اللّه ُ سبحانَهُ فِيمَن أحَبَّهُ و امتَحَنَهُ .

بخشندگى و شجاعت ، دو خصلت ارجمندند كه خداوند سبحان آنها را در وجود هر كه دوستش بدارد و او را آزموده باشد قرار مى دهد .

امام على عليه السلام :

أشجَعُ الناسِ أسخاهُم .

شجاعترين مردم، بخشنده ترين آنهاست .

امام على عليه السلام :

أكرمُ الأخلاقِ السَّخاءُ و أعَمُّها نَفعا العَدلُ .

گراميترين خويها، بخشندگى است و خويى كه فايده اش فراگيرتر مى باشد عدالت است .

امام على عليه السلام :

السَّخاءُ قُربَةٌ .

بخشندگى موجب نزديكى [به خدا و مردم] است .

امام على عليه السلام :

تَحَلَّ بِالسَّخاءِ و الوَرَعِ ، فهما حِليَةُ الإيمانِ و أشرَفُ خِلالِكَ .

به زيور بخشندگى و پارسايى آراسته شو ؛ كه اين دو، زيورِ ايمانند و بهترين خصلتهاى تو .

امام صادق عليه السلام :

السَّخاءُ مِن أخلاقِ الأنبياءِ ، و هُو عِمادُ الإيمانِ ، و لا يكونُ مؤمنٌ إلاّ سَخيّا ، و لا يكونُ سَخيّا إلاّ ذو يَقينٍ و هِمَّةٍ عالِيَةٍ ؛ لأنَّ السَّخاءَ شُعاعُ نورِ اليَقينِ ، و مَن عَرَفَ ما قَصَدَ ، هانَ علَيهِ ما بَذَلَ .

بخشندگى از اخلاق پيامبران است و ستون ايمان مى باشد . هيچ مؤمنى نيست مگر آن كه بخشنده است و تنها آن كس بخشنده است كه از يقين و همّت والا برخوردار باشد ؛ زيرا بخشندگى ، پرتو نور يقين است . هر كه هدف را بشناسد ، بخشش بر او آسان شود .

بخشندگى، ميوه خرد است

امام على عليه السلام :

السَّخاءُ فِطنَةٌ .

بخشندگى ، هوشمندى است .

امام على عليه السلام :

لا يُستَعانُ عَلَى اللُّبِّ إلاّ بالسَّخاءِ .

براى يارى خرد ، جز از بخشندگى كمك گرفته نشود .

امام على عليه السلام :

السَّخاءُ ثَمَرَةُ العَقلِ، و القَناعَةُ بُرهانُ النُّبلِ .

بخشندگى ، ميوه خرد است، و قناعت ، دليل شرافت .

بخشندگى، پوشاننده عيبهاست

امام على عليه السلام :

السَّخاءُ سِترُ العُيوبِ

بخشندگى ، پوشاننده عيبهاست .

امام على عليه السلام :

غِطاءُ العُيوبِ السَّخاءُ و العَفافُ

پرده پوش عيبها ، بخشندگى و مناعت [طبع] است .

امام على عليه السلام :

غَطُّوا مَعايِبَكُم بِالسَّخاءِ، فإنّهُ سِترُ العُيوبِ .

عيبهاى خود را با بخشندگى بپوشانيد ؛ كه آن، پوشاننده عيبهاست .

بخشندگى، بذر محبّت مى افشاند

امام على عليه السلام :

السَّخاءُ يَزرَعُ المَحَبَّةَ .

بخشندگى، بذر دوستى مى افشاند .

امام على عليه السلام :

السَّخاءُ يُثمِرُ الصَّفاءَ .

بخشندگى، صفا و صميميت به بار مى نشاند .

امام على عليه السلام :

السَّخاءُ يُكسِبُ المَحَبَّةَ و يُزَيِّنُ الأخلاقَ .

بخشندگى ، دوستى مى آورد و اخلاق را مى آرايد .

امام على عليه السلام :

السَّخاءُ يُمَحِّصُ الذُنوبَ و يَجلُبُ مَحَبَّةَ القلوبِ .

بخشندگى ، گناهان را پاك مى كند و محبّتِ دلها را جلب مى كند .

امام على عليه السلام :

علَيكُم بالسَّخاءِ و حُسنِ الخُلُقِ فإنّهُما يَزِيدانِ الرِّزقَ و يُوجِبانِ المَحَبَّةَ .

بر شما باد بخشندگى و خوش خويى كه اين دو خصلت روزى را زياد مى كند و موجب دوستى مى شود .

امام على عليه السلام :

كَثرَةُ السَّخاءِ تُكثِرُ الأولياءَ و تَستَصلِحُ الأعداءَ .

بخشندگى زياد ، بر شمار دوستان مى افزايد و دشمنان را به آشتى مى كشاند .

امام على عليه السلام :

ما استُجلِبَتِ المَحَبَّةُ بمِثلِ السَّخاءِ و الرِّفقِ و حُسنِ الخُلُقِ .

هيچ چيز مانند بخشندگى و مدارا و خوش خويى، جلب محبّت نمى كند .

بخشنده

الكافى :

أوحى اللّه ُ عزّ و جلّ إلى موسى عليه السلام : أن لا تَقتُلِ السّامِرِيَّ، فإنّهُ سَخِيٌّ .

خداوند عزّ و جلّ به موسى عليه السلام وحى فرمود كه : سامرى را نكش ؛ زيرا او سخاوتمند است .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

السَّخِيُّ قَريبٌ مِنَ اللّه ِ ، قريبٌ مِن الناسِ ، قَريبٌ مِن الجَنَّةِ .

شخص بخشنده به خدا و مردم و بهشت نزديك است .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ به عدىّ پسر حاتم طايى ـ فرمود :

دُفِعَ عن أبيكَ العَذابُ الشَّديدُ ، لِسَخاءِ نَفسِهِ .

عذاب سخت از پدرت به خاطر سخاوتش دفع شد .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

شابٌّ سَخِيٌّ حَسَنُ الخُلُقِ أحَبُّ إلى اللّه ِ تعالى مِن شَيخٍ بَخيلٍ عابِدٍ سَيِّئِ الخُلُقِ .

جوانِ سخاوتمند خوش اخلاق، نزد خداوند متعال، از پير مردِ بخيلِ عابدِ بد اخلاق محبوب تر است .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنَّ السَّخاءَ شَجَرَةٌ مِن أشجارِ الجَنَّة لَها أغصانٌ مُتَدَلِّيَةٌ في الدنيا ، فمَن كانَ سَخِيّا تَعَلَّقَ بِغُصنٍ مِن أغصانِها، فَساقَهُ ذلكَ الغُصنُ إلى الجَنَّةِ .

بخشندگى ، يكى از درختان بهشت است كه شاخه هاى آن در دنيا آويزان است . بنا بر اين ، هر كه بخشنده باشد، به يكى از شاخه هاى آن آويزان شده و آن شاخه او را به طرف بهشت مى كشاند .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

تَجافَوا عن ذَنبِ السَّخِيِّ فإنَّ اللّه َ آخِذٌ بيدِهِ كُلَّما عَثَرَ .

از خطاى شخص بخشنده درگذريد ؛ زيرا هر بار بلغزد ، خداوند دست او را مى گيرد .

امام على عليه السلام :

سادَةُ الناسِ في الدنيا الأسخِياءُ ، و في الآخِرَةِ الأتقِياءُ .

سروران مردم در دنيا بخشندگانند و در آخرت پرهيزگاران .

الاختصاص :

رُوِيَ أنّ قَوما اُسارى جِيءَ بِهِم إلى رسولِ اللّه ِ صلى الله عليه و آله فَأمَرَ أميرَ المؤمنينَ عليه السلام بضَربِ أعناقِهِم، ثُمّ أمَرَهُ بِإفرادِ واحدٍ مِنهُم و أن لا يَقتُلَهُ ، فقالَ الرجُلُ: لِمَ أفرَدْتَني مِن أصحابي و الجِنايَةُ واحِدَةٌ ؟ فقالَ : إنَّ اللّه َ عزّ و جلّ أوحَى إلَيَّ أنَّكَ سَخِيُّ قَومِكَ و لا أقتُلْكَ ، فقالَ الرجلُ : فإنّي أشهَدُ أن لا إلَهَ إلاّ اللّه ُ و أنَّكَ رسولُ اللّه ِ .

روايت شده كه اسيرانى را نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله آوردند . آن حضرت به امير مؤمنان عليه السلام دستور داد گردنشان را بزند و سپس فرمود يك نفر از آنان را جدا كند و او را نكشد . آن مرد گفت : چرا مرا از دوستانم جدا كردى، در حالى كه گناه همه ما يكسان است؟ پيامبر فرمود : خداوند عزّ و جلّ به من وحى فرمود كه تو سخاوتمند قوم خود هستى و تو را نكشم . مرد گفت : پس من نيز گواهى مى دهم كه خدايى جز اللّه نيست و تو رسول خدا هستى .

امام صادق عليه السلام :

جاهِلٌ سَخِيٌّ أفضَلُ مِن ناسِكٍ بَخِيلٍ

نابخرد بخشنده، برتر از عابد خسيس است .

امام صادق عليه السلام :

شابٌّ سَخِيٌّ مُرَهَّقٌ في الذُّنوبِ أحَبُّ إلى اللّه ِ عزّ و جلّ مِن شَيخٍ عابِدٍ بَخيلٍ .

جوانِ بخشنده آلوده به گناهان، نزد خداوند عزّ و جلّ محبوبتر از پير مردِ عابد خسيس است .

امام صادق عليه السلام :

إنّ اللّه َ تباركَ و تعالى رَضِيَ لَكُم الإسلامَ دِينا،فَأحسِنُوا صُحبَتَهُ بالسَّخاءِ حُسنِ الخُلُق .

خداوند تبارك و تعالى اسلام را به عنوان دين شما پسنديد ، پس با بخشندگى و خوش خويى به خوبى همراهى اش كنيد .

امام صادق عليه السلام :

سُمَحاؤكُم و شِرارُكُم بُخَلاؤكُم .

بهترين افراد شما ، بخشندگان شمايند و بدترينتان ، بخيلانتان .

غذاى بخشنده و اطعام او

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

طعامُ السَّخِيِّ دَواءٌ و طعامُ الشَّحِيحِ داءٌ .

غذاى بخشنده ، داروست و غذاى بخيل ، درد .

امام رضا عليه السلام :

السَّخِيُّ يَأكُلُ مِن طَعامِ الناسِ لِيَأكُلُوا مِن طَعامِهِ ، و البَخيلُ لا يَأكُلُ مِن طَعامِ الناسِ لِئَلاّ يَأكُلُوا مِن طَعامِهِ .

شخص بخشنده از غذاى مردم مى خورد ، تا مردم از غذاى او بخورند ، اما شخص خسيس از غذاى مردم نمى خورد تا آنها نيز از غذاى او نخورند .

مرز بخشندگى

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

السَّخِيُّ بِما مَلَكَ و أرادَ به وَجهَ اللّه ِ ، و أمّا السَّخِيُّ في مَعصيَةِ اللّه ِ فَحَمّالُ سَخَطِ اللّه ِ و غَضَبِهِ ، و هُو أبخَلُ الناسِ على نَفسِهِ فكَيفَ لِغَيرِهِ ! .

بخشنده كسى است كه در اموال خود و براى رضاى خدا، بخشندگى داشته باشد . كسى كه در راه معصيت خدا دست و دل باز باشد ، خشم و ناخشنودى خدا را براى خود آورده است. چنين كسى، بخيل ترين مردمان نسبت به خود است، چه رسد به ديگران

امام على عليه السلام :

كُن سَمْحا و لا تَكُن مُبَذِّرا ، و كُن مُقَدِّرا و لا تَكُن مُقَتِّرا .

بخشنده باش اما ولخرج مباش ، صرفه جو باش اما سختگير مباش .

امام صادق عليه السلام :

لَيسَ السَّخِيُّ المُبَذِّرَ الذي يُنفِقُ مالَهُ في غَيرِ حَقِّهِ ، و لكنَّهُ الذي يُؤَدِّي إلى اللّه ِ عزّ و جلّ ما فَرَضَ علَيهِ في مالِهِ مِنَ الزَّكاةِ و غَيرِها

انسان بخشنده، آن ولخرجى نيست كه اموال خود را نابجا حيف و ميل كند ، بلكه بخشنده، كسى است كه زكات و ديگر حقوق مالى را كه خداوند عزّ و جلّ بر او واجب كرده است، بپردازد .

امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به سؤال از حد و مرز بخشندگى ـ فرمود :

تُخرِجُ مِن مالِكَ الحَقَّ الذي أوجَبَهُ اللّه ُ علَيكَ ، فَتَضَعُهُ في مَوضِعِهِ .

حقوقى را كه خداوند بر اموال تو واجب كرده است ، خارج كنى و آن را در جاى خودش قرار دهى .

امام صادق عليه السلام :

السَّخِيُّ الكريمُ الذي يُنفِقُ مالَهُ في حَقٍّ .

سخاوتمندِ كريم كسى است كه اموال خود را به حق خرج كند .

امام صادق عليه السلام :

السَّخاءُ أن تَسخُوَ نَفسُ العَبدِ عن الحَرامِ أن تَطلُبَهُ ، فإذا ظَفِرَ بالحلالِ طابَت نَفسُهُ أن يُنفِقَهُ في طاعَةِ اللّه ِ عزّ و جلّ .

بخشندگى آن است كه نفْس بنده از طلب حرام صرف نظر كند و هرگاه به مال حلالى دست يافت ، با رضايت خاطر آن را در راه طاعت خداوند عزّ و جلّ خرج كند .

امام صادق عليه السلام :

ما كانَ ابتِداءً ، فَأمّا ما كانَ مِن مَسألَةٍ فَحَياءٌ و تَذَمُّمٌ .

بخشندگى آن است كه بى خواهش كسى صورت گيرد ؛ اما آن بخشندگى كه در مقابل درخواست انجام گيرد ، ناشى از شرمندگى و براى فرار از نكوهش است .

امام صادق عليه السلام :

المُؤمنُ لَهُ قُوَّةٌ في دِينٍ··· و سَخاءٌ في حَقٍّ .

مؤمن در دين نيرومند است . . . و سخاوتش به جا و به حق .

امام عسكرى عليه السلام :

إنّ للسَّخاءِ مِقدارا فإنْ زادَ علَيهِ فهُو سَرَفٌ .

بخشندگى اندازه اى دارد كه اگر از آن فراتر رود اسراف است .

بخشنده ترين مردمان

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

أسخَى الناسِ مَن أدّى زَكاةَ مالِهِ .

بخشنده ترين مردم ، كسى است كه زكات مال خود را بپردازد .

امام على عليه السلام :

السَّخاءُ أن تَكونَ بمالِكَ مُتَبَرِّعا و عن مالِ غَيرِكَ مُتَوَرِّعا

بخشندگى آن است كه مال خود را بذل و بخشش كنى و در برابر ثروت ديگران پارسايى نشان دهى .

نكوهش بخيلى كه در هنگام مرگ بخشنده شود

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنَّ اللّه َ يُبغِضُ البَخِيلَ في حَياتِهِ ، السَّخِيَّ عندَ وَفاتِهِ .

خداوند از كسى كه در زمان حيات خود خسيس باشد و در هنگام فرا رسيدن مرگش بخشنده شود ، نفرت دارد .

میزان الحکمه،جلد پنجم.