گذشت خداوند سبحان از نظر احادیث

گذشت خدا

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در پاسخ به سؤال عايشه از دعاى شب قدر ـ فرمود :

اللّهُمَّ إنَّكَ عَفُوٌّ تُحِبُّ العَفوَ ، فَاعفُ عَنّي .

مى گويى: بار خدايا! تو بخشايشگرى و گذشت و بخشش را دوست مى دارى؛ پس مرا ببخش.

امام على عليه السلام :

الحَمدُ للّه ِِ الفاشي في الخَلقِ حَمدُهُ ، و الغالِبِ جُندُهُ ، و المُتَعالي جَدُّهُ ، أحمَدُهُ عَلى نِعَمِهِ التُّؤَامِ ، و آلائهِ العِظامِ ، الّذي عَظُمَ حِلمُهُ فعَفا ، و عَدَلَ في كُلِّ ما قَضى .
ستايش خدايى را سزد كه ستايشش در ميان آفريدگان منتشر است و لشكرش پيروز و بزرگيش برتر از هر چيز، او را بر نعمتهاى پياپيش و بخششهاى بزرگش مى ستايم. آن خدايى كه بردباريش زياد است و مى بخشايد و در هر آنچه حكم كرده عدالت ورزيده است.

امام على عليه السلام ـ درباره عظمت خدا ـ فرمود :

أمرُهُ قَضاءٌ و حِكمَةٌ ، و رِضاهُ أمانٌ و رَحمَةٌ ، يَقضي بِعِلمٍ ، و يَعفو (يَغفِرُ) بِحِلمٍ
 فرمان خدا حتمى و حكيمانه است و خشنودى او ايمنى و رحمت است، با دانايى حكم مى كند و با بردبارى مى بخشد (مى آمرزد).

امام على عليه السلام :

 إنَّ اللّه َ تَعالى يُسائلُكُم مَعشَرَ عِبادِهِ عَنِ الصَّغيرَةِ مِن أعمالِكُم وَ الكَبيرَةِ ، و الظّاهِرَةِ و المَستورَةِ ، فإن يُعَذِّبْ فأنتُم أظلَمُ ، و إن يَعفُ فهُوَ أكرَمُ .
اى جماعت بندگان خدا! همانا خداوند متعال از كارهاى ريز و درشت و بى پرده و در پرده شما بازخواستتان مى كند. آن گاه، اگر كيفرتان دهد شما بيش از اينها ستمكار بوده ايد و اگر گذشت كند او بيش از آن بخشايشگر است.

امام على عليه السلام ـ در فرمان حكومت مصر به مالك اشتر ـ نوشت :

 وَ لا تنَصِبَنَّ نَفسَكَ لِحَربِ اللّه ِ ؛ فإنَّهُ لا يَدَ لَكَ بِنِقمَتِهِ ، و لا غِنى بِكَ عَن عَفوِهِ و رَحمَتِهِ .
 مبادا به جنگ با خدا برخيزى؛ زيرا تو توانايى خشم او را ندارى و از گذشت و مهربانيش بى نياز نيستى.

امام على عليه السلام ـ در مناجات ـ گفت :

إلهي اُفَكِّرُ في عَفوِكَ فتَهونُ عَلَيَّ خَطيئَتي ، ثُمَّ أذكُرُ العَظيمَ مِن أخذِكَ فتَعظُمُ عَلَيّ بَلِيَّتي .
الهى! به بخشايش تو مى انديشم، در نتيجه خطا و گناهم بر من آسان مى شود، سپس سختى كيفر تو را به ياد مى آورم ، پس بلا و گرفتاريم بر من بزرگ مى نمايد.

امام على عليه السلام ـ در مناجات ـ گفت :

إلهي جودُكَ بَسَطَ أمَلي ، و عَفوُكَ أفضَلُ مِن عَمَلي ··· إلهي إن أخَذتَني بِجُرمي أخَذتُكَ بِعَفوِكَ ، و إن أخَذتَني بِذُنوبي أخَذتُكَ بِمَغفِرَتِكَ ··· فَلا تَجعَلْني مِمَّن صَرَفتَ عَنهُ وَجهَكَ ، و حَجَبَهُ سَهوُهُ عَن عَفوِكَ
خداى من! بخشش تو به اميد من ميدان مى دهد و گذشت تو بالاتر از عمل من است··· خداى من! اگر تو مرا به جُرمم مؤاخذه كنى من تو را به گذشتت باز خواست مى كنم و اگر تو به گناهانم مؤاخذه ام كنى من تو را به آمرزشت باز خواست مى كنم··· پس، مرا چنان كسى قرار مده كه رويت را از او برگرداندى و غفلت او، وى را از بخشايش تو بازداشته است.

امام على عليه السلام ـ در مناجات ـ گفت :

إلهي عَظُمَ جُرمي إذ كُنتَ المُبارَزَ بِهِ ، و كَبُرَ ذَنبي إذ كنتَ المطالِبَ بِهِ ، إلاّ أنّي إذا ذَكَرتُ كَبيرَ جُرمي و عَظيمَ غُفرانِكَ ، وَجَدتُ الحاصِلَ لي مِن بَينِهِما عَفوَ رِضوانِكَ .
خداى من! جُرمم سنگين است؛ زيرا با انجام آن به ميدان جنگ با تو آمدم و گناهم سترگ است؛ زيرا با ارتكاب آن تو را به هماوردى طلبيدم. اما وقتى جرم بزرگ خود و عظمت آمرزش تو را به ياد مى آورم، نتيجه اى كه براى خود از اين دو مى گيرم، گذشتِ رضايتمندانه توست.

امام على عليه السلام ـ در مناجات ـ گفت :

فإن عَفَوتَ فَمَن أولى مِنكَ بِذلكَ ، و إن عَذَّبتَ فَمَن أعدَلُ مِنكَ في الحُكمِ هُنالِكَ ؟! .
اگر گذشت كنى، چه كسى سزاوارتر از تو به گذشت است و اگر كيفر دهى، چه كسى دادگرتر از تو در داورى است؟

امام على عليه السلام :

اَللّهُمَّ احَمِلني عَلى عَفوِكَ و لا تَحمِلْني عَلى عَدِلكَ .
 بار خدايا! با من به عفوَت رفتار كن، نه به عدلت.

امام على عليه السلام :

وُ كُن للّه ِِ مُطيعا ، و بِذِكرِهِ آنِسا ، و تَمَثَّل في حالِ تَوَلِّيكَ عَنهُ إقبالَهُ عَلَيكَ ، يَدعوكَ إلى عَفوِهِ ، و يَتَغَمَّدُكَ بِفَضلِهِ ، و أنتَ مُتَوَلٍّ عَنهُ إلى غَيرِهِ !
 فرمانبردار خدا باش و با يادش دمخور و در آن وقت كه از او روى مى گردانى، رويكرد او را به خود در نظر آر؛ او تو را، با آن كه از وى روى گردانده اى و به ديگرى روى آورده اى، به عفو و بخشايش خويش فرا مى خواند و تو را غرق در فضل و كرم خود مى گرداند!

امام صادق عليه السلام ـ بارها ـ مى گفت :

اللّهُمَّ إنَّكَ بِما أنتَ لَهُ أهلٌ مِنَ العَفوِ ، أولى مِنّي بِما أنا لَهُ أهلٌ مِنَ العُقوبَةِ .
 بار خدايا! سزامندى تو به گذشت بيشتر از سزامندى من به مجازات است.

گذشت بخشنده به هنگام قدرت

تنبيه الخواطر :

قالَ أعرابيٌّ : يا رَسولَ اللّه ِ ، مَن يُحاسِبُ الخَلقَ يَومَ القِيامَةِ ؟ قالَ : اللّه ُ عزَّ و جلَّ ، قالَ : نَجَونا و رَبِّ الكَعبَةِ ! قالَ :و كَيفَ ذاكَ يا أعرابِيُّ ؟ ! قالَ : لأِنَّ الكَريمَ إذا قَدَرَ عَفا .
عربى باديه نشين به رسول خدا صلى الله عليه و آله عرض كرد: اى رسول خدا! روز قيامت چه كسى به حساب خلايق مى رسد؟ فرمود: خداوند عزّ و جلّ. باديه نشين گفت: به خداوندگار كعبه سوگند كه نجات يافته ايم! حضرت فرمود: چگونه، اى اعرابى؟ عرض كرد: زيرا كريم هر گاه قدرت يابد ببخشايد.

موجبات گذشت خدا

امام على عليه السلام :

 مَن تَنَزَّهَ عَن حُرُماتِ اللّه ِ سارَعَ إلَيهِ عَفوُ اللّه ِ .
هر كه از حرامهاى خداوند خويشتندارى كند، بخشش خدا به سوى او بشتابد.

امام على عليه السلام :

و لكِنَّ اللّه َ يَختَبِرُ عِبادَهُ بِأنواعِ الشَّدائدِ ، و يَتَعَبَّدُهُم بِأنواعِ المَجاهِدِ ، و يَبتَليهِم بِضُروبِ المَكارِهِ ؛ إخراجا لِلتَّكَبُّرِ مِن قُلوبِهِم ، و إسكانا لِلتَّذَلُّلِ في نُفوسِهِم ، و لِيَجعَلَ ذلكَ أبوابا فُتُحا إلى فَضلِهِ ، و أسبابا ذُلُلاً لِعَفوِهِ .
 ليكن خداوند بندگان خود را به انواع سختيها مى آزمايد و به واسطه كوششهاى گوناگون به بندگيشان مى كشد و به اقسام ناخوشايندها و ناملايمات مبتلايشان مى كند تا بدين وسيله كبر را از دلهايشان بيرون بَرد و فروتنى را در جانهايشان جاى دهد و آن را درهايى گشوده به سوى فضل خود و وسايل آسانى براى بخشش خويش قرار دهد.

امام صادق عليه السلام :

 اُعفُ عَمَّن ظَلَمَكَ كَما أنَّكَ تُحِبُّ أن يُعفى عَنكَ ، فَاعتَبِرْ بِعَفوِ اللّه ِ عَنكَ .
از كسى كه به تو ستم كرده است گذشت كن همچنان كه دوست دارى از تو گذشت شود. از بخشايش خدا نسبت به خودت پند گير.

میزان الحکمه،جلد هفتم.