عجله و شتاب کاری در احادیث

شتاب كارى

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 إنَّما أهلَكَ النّاسَ العَجَلَةُ، و لَو أنَّ النّاسَ تَثَبَّتوا لَم يَهلِكْ أحَدٌ
 مردم را، در حقيقت، شتابزدگى به هلاكت افكنده است. اگر مردم آرام و از شتاب كارى به دور بودند هيچ كس هلاك نمى شد.

( المحاسن: ۱/۳۴۰/۶۹۷ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مَن تَأنّى أصابَ أو كادَ، و مَن عَجِلَ أخطَأ أو كادَ .
هركه تأنّى ورزد به مطلوب رسد، يا به آن نزديك شود و كسى كه شتاب كند به خطا رود، يا در آستانه خطا قرار گيرد.

( كنز العمّال : ۵۶۷۸ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

الأناةُ مِنَ اللّه ِ، و العَجَلَةُ مِنَ الشَّيطانِ .
درنگ از [صفات ]خداست و شتاب كارى از [خصلتهاى ]شيطان.

( المحاسن : ۱/۳۴۰/۶۹۸؛ كنز العمّال : ۵۶۷۴ )

امام على عليه السلام :

العَجَلُ يوجِبُ العِثارَ .
شتاب كارى، موجب لغزش است.

( غرر الحكم : ۴۳۲ )

امام على عليه السلام :

مَعَ العَجَلِ يَكثُرُ الزَّلَلُ .
با شتابزدگى، لغزشها زياد مى شود.

( غرر الحكم : ۹۷۴۰ )

امام على عليه السلام ـ در سفارش هنگام مرگ به فرزندش حسن عليه السلام ـ فرمود :

أنهاكَ عَنِ التَّسَرُّعِ بِالقَولِ و الفِعلِ .
 تو را از شتاب در گفتار و كردار نهى مى كنم.

( الأمالي للطوسي : ۷/۸ )

امام على عليه السلام : 

العَجولُ مُخطِئٌ و إن مَلَكَ، المُتَأنّي مُصيبٌ و إن هَلَكَ .
آدم شتابكار دچار اشتباه مى شود، هرچند به مطلوب برسد. كسى كه با آرامش كار كند، كارش صحيح است گر چه هلاك شود.

( غرر الحكم : ۱۲۲۸ ـ ۱۲۲۹ )

امام على عليه السلام :

أصابَ مُتَأنٍّ أو كادَ، أخطَأ مُستَعجِلٌ أو كادَ .
 كسى كه با آرامش كار كرد به مطلوب رسيد، يا بدان نزديك شد. شتابكار به خطا رفت، يا بدان نزديك شد.

( غرر الحكم : ۱۲۹۰ )

امام على عليه السلام :

التَأنّي في الفِعلِ يُؤمِنُ الخَطَلَ، التَّرَوّي في القَولِ يُؤمِنُ الزَّلَلَ .
آرامش در كردار، از اشتباهكارى در امان مى دارد و انديشيدن در گفتار، از لغزش.

( غرر الحكم : ۱۳۱۰ ـ ۱۳۱۱)

امام على عليه السلام ـ در سفارش به فرزند خود حسن عليه السلام ـ فرمود :

أخِّرِ الشَّرَّ؛ فإنَّكَ إذا شِئتَ تَعَجَّلتَهُ .
 بدى را به تأخير افكن؛ زيرا هر زمان بخواهى مى توانى آن را جلو اندازى.

( نهج البلاغة: الكتاب۳۱ )

امام على عليه السلام :

تَأخِيرُ الشَّرِّ إفادَةُ خَيرٍ .
به تأخير افكندن بدى، خود نوعى به دست آوردن (رساندن) خوبى است.

( غرر الحكم : ۴۵۶۹ )

امام على عليه السلام :

يا عَبدَ اللّه ِ لا تَعجَلْ في عَيبِ أحَدٍ (عَبدٍ) بِذَنبِهِ، فَلَعَلَّهُ مَغفورٌ لَهُ، و لا تَأمَنْ عَلى نَفسِكَ صَغيرَ مَعصِيَةٍ ، فلَعَلَّكَ مُعَذَّبٌ عَلَيهِ
 اى بنده خدا! در عيبجويى هيچ كس به خاطر گناهش، شتاب مكن؛ زيرا ممكن است آمرزيده شده باشد. ولى در مورد خودت، از گناه كوچكى هم كه كرده اى ايمن مباش؛ چرا كه شايد براى همان گناه عذاب شوى.

( نهج البلاغة : الخطبة ۱۴۰ )

امام على عليه السلام ـ در فرمان ولايت مصر به مالك اشتر ـ فرمود :

لا تَعجَلَنَّ إلى تَصديقِ ساعٍ؛ فإنَّ السّاعِيَ غاشٌّ، و إن تَشَبَّهَ بِالنّاصِحينَ .
در پذيرفتن سخنان سعايت كننده، شتاب به خرج مده؛ زيرا سعايت كننده بدخواه است، هرچند خود را خيرخواه جلوه دهد.

( نهج البلاغة: الكتاب۵۳ )

امام على عليه السلام :

مِن كَمالِ الحِلمِ تَأخيرُ العُقوبَةِ .
به تأخير افكندن كيفر، نشانه كمال بردبارى است.

( غرر الحكم : ۹۳۳۲)

شتافتن به كارهاى نيك

امام صادق عليه السلام : 

مَـعَ التَّثَبُّتِ تَكـونُ السَّلامَةُ، و مَعَ العَجَلَةِ تَكونُ النَّدامَةُ
با آرامش و درنگ، سلامت [از خطا و لغزش] همراه است و با شتابزدگى، پشيمانى.

( الخصال : ۱۰۰/۵۲  )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنَّ اللّه َ يُحِبُّ مِنَ الخَيرِ ما يُعَجَّلُ .
 خداوند كار خيرى را كه با شتاب صورت گيرد، دوست دارد.

( الكافي : ۲/۱۴۲/۴ )

امام باقر عليه السلام :

مَن هَمَّ بِشَيءٍ مِنَ الخَيرِ فلْيُعَجِّلْهُ، فإنَّ كُلَّ شَيءٍ فيهِ تَأخيرٌ فإنَّ لِلشَّيطانِ فيهِ نَظرَةً .
 هر كه قصد كار خيرى كند، زود آن را انجام دهد؛ زيرا در هر چيز كه تأخير افتد، شيطان در آن مهلتى پيدا كند.

( الكافي : ۲/۱۴۳/۹ )

امام صادق عليه السلام : پدرم مى فرمود: 

إذا هَمَمتَ بِخَيرٍ فبادِرْ؛ فإنَّكَ لا تَدري ما يَحدُثُ .
هرگاه آهنگ كار خوبى كردى، بشتاب؛ زيرا نمى دانى كه چه پيش خواهد آمد.

( الكافي : ۲/۱۴۲/۳ )

ستايش شتاب كردن در استفاده از فرصتهاى خوب

امام صادق عليه السلام :

إذا هَمَّ أحَدُكُم بِخَيرٍ أو صِلَةٍ فإنَّ عَن يَمينِهِ و شِمالِهِ شَيطانَينِ، فلْيُبادِرْ لا يَكُفّاهُ عَن ذلكَ .
هرگاه يكى از شما آهنگ كارى نيك يا بخششى كند، در طرف راست و چپ او دو شيطان قرار گيرند؛ پس بشتابد كه آن دو شيطان او را از تصميمش باز ندارند.

( الكافي : ۲/۱۴۳/۸ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

التُّؤَدَةُ في كُلِّ شَيءٍ خَيرٌ إلاّ في عَمَلِ الآخِرَةِ .
درنگ كردن در هر كارى خوب است، به جز در كار آخرت.

( كنز العمّال : ۵۶۷۳ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

الأناةُ في كُلِّ شَيءٍ خَيرٌ إلاّ في ثَلاثٍ : إذا صِيحَ في خَيلِ اللّه ِ فَكونوا أوَّلَ مَن يَشخَصُ، و إذا نُودِيَ للصَّلاةِ فَكونوا أوَّلَ مَن يَخرُجُ، و إذا كانَتِ الجَنازَةُ فعَجِّلوا بِها، ثُمّ الأناةُ بَعدُ خَيرٌ .
درنگ در هر كارى خوب است، مگر در سه جا: هرگاه براى جهاد در راه خدا فراخوان شود، نخستين كسى باشيد كه بيرون مى آيد. هرگاه بانگ نماز بلند شد، نخستين كسى باشيد كه از خانه خارج مى شود. و هرگاه تشييع جنازه اى باشد، به سوى آن بشتابيد. از اين سه كار كه گذشت، در هر كارى درنگ نيكوست.

( كنز العمّال : ۵۸۳۲  )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

ثَلاثَةٌ لا تُؤَخَّرُ : الصَّلاةُ إذا أتَت، و الجَنازَةُ إذا حَضَرَت، و الأيِّمُ إذا وَجَدَت كُفوا .
 سه چيز نبايد به تأخير افتد: نماز، هرگاه زمانش فرا رسد، جنازه، هرگاه آماده تشييع شود و ازدواج كردنِ بيوه زن، هرگاه همسرى مناسب بيابد.

( تنبيه الخواطر : ۲/۱۲۲ )

امام على عليه السلام : 

إذا عَرَضَ شَيءٌ مِن أمرِ الآخِرَةِ فابدَأْ بِهِ، و إذا عَرَضَ شَيءٌ مِن أمرِ الدّنيا فَتأنَّهْ .حديث حتّى تُصيبَ رُشدَكَ فيهِ .
هرگاه چيزى از كار آخرت پيش آمد، آن را شروع كن و هرگاه چيزى از كار دنيا پيش آمد، در آن درنگ كن، تا از درستىِ آن مطمئن شوى.

( الأمالي للطوسي : ۷/۸ )

امام على عليه السلام :

التُّؤَدَةُ مَمدوحَةٌ في كُلِّ شَيءٍ إلاّ في فُرَصِ الخَيرِ .
 درنگ در هر چيزى پسنديده است، مگر در فرصتهايى كه براى انجام كار خوب دست مى دهد.

( غرر الحكم : ۱۹۳۷ )

امام على عليه السلام :

 التَّثبُّتُ خَيرٌ مِنَ العَجَلَةِ إلاّ في فُرَصِ البِرِّ، العَجَلَةُ مَذمومَةٌ في كُلِّ أمرٍ إلاّ فيما يَدفَعُ الشَّرَّ .
 درنگ كردن بهتر از شتاب كارى است، مگر در فرصتهاى كار خير. شتابزدگى در هر كارى نكوهيده است، مگر براى دور كردن بدى.

( غرر الحكم : ۱۹۴۹ ـ ۱۹۵۰ )

امام على عليه السلام :

لا يَستَقيمُ قَضاءُ الحَوائجِ إلاّ بِثَلاثٍ: بِاستِصغارِها لِتَعظُمَ، و بِاستِكتامِها لِتَظهَرَ، و بِتَعجيلِها لِتَهنُؤَ .
 برآوردن نيازهاى مردم پا نگيرد، مگر با مراعات سه كار: با كوچك شمردن آن ها، تا در نتيجه [در نظر خدا و مردم ]بزرگ گردند، با پنهان داشتن آن ها، تا در نتيجه آشكار شوند، و با شتاب كردن در برآوردن آن ها، تا [بر نيازمند ]گوارا شوند.

( نهج البلاغة : الحكمة ۱۰۱)

امام على عليه السلام :

لَيسَ مِن عادَةِ الكِرامِ تَأخيرُ الإنعامِ .
 به تأخير انداختن احسان، از عادت كريمان نيست.

( غرر الحكم : ۷۴۸۹ )

شتاب و درنگ نابجا

امام على عليه السلام :

لا تُؤَخِّرْ إنالَةَ المُحتاجِ إلى غَدٍ؛ فإنَّكَ لا تَدري ما يَعرِضُ لَكَ و لَهُ في غَدٍ .
عطا كردن به نيازمند را به فردا مينداز؛ زيرا نمى دانى كه فردا براى تو و او چه پيش خواهد آمد.

( غرر الحكم : ۱۰۳۶۴ )

امام على عليه السلام :

إيّاكَ و العَجَلَةَ بِالاُمورِ قَبلَ أوانِها، و التَّساقُطَ فيها عِندَ زَمانِها .
 از شتاب كردن در كارها، پيش از فرا رسيدنِ زمان آنها، و كوتاهى كردن در آنها وقتى زمانشان فرا رسيد، دورى كن.

( تحف العقول : ۱۴۷ )

امام على عليه السلام :

مِنَ الخُرقِ المُعاجَلَةُ قَبلَ الإمكانِ، و الأناةُ بَعدَ الفُرصَةِ .
شتاب در كارى پيش از توانايى يافتن بر آن و سستى و درنگ بعدِ از دست دادن فرصت، نشانه نابخردى است.

( نهج البلاغة : الحكمة ۳۶۳ )

امام على عليه السلام :

العَجَلُ قَبلَ الإمكانِ يوجِبُ الغُصَّةَ .
شتاب كردن پيش از توانايى يافتن بر كارى، موجب اندوه است.

( غرر الحكم : ۱۳۳۳)

امام على عليه السلام ـ در ضمن سفارشهاى خود به محمّد بن ابى بكر، هنگامى كه ولايت مصر را به او سپرد ـ نوشت :

صَلِّ الصَّلاةَ لِوَقتِها المُؤَقَّتِ لَها، و لا تُعَجِّلْ وَقتَها لِفَراغٍ، و لا تُؤَخِّرْها عَن وَقتِها لاِشتِغالٍ .
 نماز را در وقتى كه براى آن معيّن شده است بخوان و به خاطر بيكارى ، آن را جلو مينداز و به سبب كار و گرفتارى نيز آن را از وقتش به تأخير ميفكن .

( نهج البلاغة : الكتاب ۲۷ )

امام على عليه السلام ـ در خطبه اى كه طى آن به حوادث آينده اشاره مى كند ـ فرمود :

لا تَستَعجِلوا ما هُوَ كائنٌ مُرصَدٌ، و لا تَستَبطِئُوا ما يَجيءُ بِهِ الغَدُ، فكَم مِن مُستَعجِلٍ بِما إن أدرَكَهُ وَدَّ أنَّهُ لَم يُدرِكْهُ .
در رسيدن به آنچه منتظر و آماده است، شتاب مكنيد و آنچه را كه فردا خواهد آمد، كُند مشماريد؛ زيرا بسا شتابنده به سوى چيزى كه اگر به آن برسد، آرزو كند اى كاش به آن نرسيده بود.

( نهج البلاغة : الخطبة ۱۵۰ )

میزان الحکمه،جلد هفتم.