میانه روی در نهج البلاغه

1. اسراف، كار منافقين

إن عذلوا كشفوا، و إن حكموا أسرفوا.
در توصيف منافقان مى فرمايد: هرگاه سرزنش كنند پرده درى مى كنند و هرگاه حكم رانند از حد مى گذرانند.

2. بخشش مال و ثروت

ألا ان اعطاء المال فى غير حقّه تبذير و اسراف، و هو يرفع صاحبه فى الدنيا و يضعه فى الاخره، و يكرمه فى الناس و يُهينه عند الله.
همانا بخشيدن مال در غير محلش تبذير و اسراف است. اين كار، شخص را در دنيا سربلند، ولى در آخرت سرافكنده مى سازد، در ميان مردم او را گرامی و در نزد خداوند پست مى گرداند.

3. بهترين مردم

خير الناس فىّ حالاً النمَط الاوسط ، فالزموه.
بهترين مردم درباره من (على عليه السلام) گروه ميانه رو هستند (نه دشمنى دارند و نه غلو كنند)بنابراين از آن ها جدا نشويد.

4. احوال جاهلان

لا ترى الجاهل الا مُفرِطا او مُفرّطا.
جاهل را نمى بينى مگر آن كه يا زياده روى (افراط) مى كند و يا كوتاهى (تفريط) مى كند.

5. اعتدال در زندگى

كُن سَمَحاً و لا تكن مبذّرا، و كُن مُقدّرا و لا تكن مُقتّرا.
بخشنده باش ولی ولخرج مباش، و (در زندگى) حسابگر باش ولی سخت گير و تنگ نظر مباش.

6. تكيه گاه اعتدال

نحن النُمرُقه الوُسطى، بها يلحق التالى، و إليها يرجع الغالى.
ما تكيه گاه اعتداليم كه بايد عقب ماندگان خود را بدان برسانند و تندروان بدان بازگردند.

7. تعادل در امور زندگى

لا تسألوا فيها فوق الكفاف، و لا تطلبوا منها اكثر من البلاغ.
در دنيا بيش از احتياج نخواهيد و بيش از آنچه برای زندگی لازم است از آن طلب نكنيد.

8. دورى از حرص و آز

من اقلّ منها استكثر مما يؤمنه و من استكثر منها استكثر مما يوبِقُه.
كسى كه از دنيا كم (به اندازه نياز) برگيرد، مايه ايمنى بسيار به دست آورده است و هر كه از آن مقدار زيادى به دست آورد، مايه هلاك خود را افزون ساخته است.

9. ميانه روى در اموال

دَع الاسراف مُقتصدا، و اذكر فى اليوم غداً، و امسك من المال بقدر ضرورتك، و قدّم الفضل ليوم حاجتك.
اسراف را كنار بگذار و ميانه روى پيشه كن، از امروز به فكر فردا باش و از اموال دنيا به مقدار ضرورت براى خويش نگهدار و زيادى را براى روز نیازمندیت (در قيامت) از پيش بفرست.

10. بسنده به اندك نمودن

المَنية و لا الدنية و التقلّل و لا التوسّل.
مرگ آرى! اما پستى و خوارى هرگز، و به اندك بسنده كردن آرى! اما دست سوى اين و آن دراز كردن هرگز.

11. راه مستقيم و ميانه

اليمين و الشمال مضلّه، و الطريق الوسطى هى الجاده، عليها باقى الكتاب و آثار النبوه.
انحراف به راست و چپ گمراهى است و راه مستقيم و ميانه، جاده حق است و قرآن و آثار نبوت (خاندان پيامبر) بر همين راه است.

12. افراط و تفريط

لقد علق بنياط هذا الانسان بضعه هى اعجب مافيه. و ذلك القلب، و ذلك ان له مواد من الحكمه و اضدادا من خلافها؛ فان سنح له الرجاء اذله الطمع، و ان هاج به الطمع اهلكه الحرص، و ان ملكه اليأس قتله الاسف... و ان افرط به الشبع كظته البطنه. فكل تقصير به مضر، و كل افراط له مفسد.
هر آينه و به تحقيق پاره گوشتى كه به رگ هاى بدن انسان، آويخته، آن پاره گوشت، عجيب ترين چيزى است كه در او (يعنى انسان) يافته مى شود و آن قلب، است كه ريشه هايى از حكمت و فضايل اخلاقى و نيز چيزهايى كه مخالف حكمت و فضايل اخلاقى است ؛ يعنى اخلاق رذيله، در آن وجود دارد. پس اگر اميد در قلب آشكار گردد، طمع انسان را خوار مى سازد و اگر طمع آن را به هيجان و جنبش درآورد، حرص، او را هلاك مى كند و اگر نااميدى بر آن چيره گردد، اندوه، آن را مى كشد. و اگر در سيرى زياده روى كند، پرى معده او را رنج مى دهد. بنابراين هر كوتاهى و سهل انگارى براى انسان زيانبار و هر زياده روى در هر كارى براى او فساد آور است.

13. بخشش فقط در راه خدا

ليس لواضع المعروف فى غير حقه و عند غير اهله من الحظّ فيما أتى الا مَحمدة اللئام و ثناء الاشرار و مقالة الجهال، مادام مُنعماً عليهم ما أجود يده! و هو عن ذات الله بخيل !
كسى كه كار نيك خود را در غير راه صحيح و نزد نااهلان قرار دهد، بهره اى جز ستايش ناپاكان و ثناگويى اشرار و گفتار نادانان ندارد و اين ها هم تا هنگامى است كه به آن ها بخشش مى كند و مى گويند: چه دست سخاوتمندى دارد؛ و حال آن كه از بخشش در راه خدا بخيل است.

14. ميوه تفريط

ثمرة التفريط الندامة، و ثمرة الحزم السلامة.
پشيمانى ميوه تفريط است و سلامت امنیت محصول احتياط است.

_________________________
پی نوشت:

1. خطبه 194.
2. خطبه 126.
3. خطبه 47.
4. حكمت 70.
5. حكمت 33.
6. حكمت 109.
7. خطبه 45.
8. خطبه 111.
9. نامه 31.
10. حكمت 396.
11. خطبه 16.
12. حكمت 108.
13. خطبه 142.
14. حکمت 181.

منبع:
نهج البلاغه موضوعى، عباس عزيزى