ربا در اسلام

ربا در اسلام

۰۵ بهمن ۱۳۹۴ 0

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَأْكُلُواْ الرِّبَا أَضْعَافًا مُّضَاعَفَةً وَاتَّقُواْ اللّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ ( آل عمران، آيه 130)

ای کسانی که ایمان آورده اید ، ربا را که سودهای افزوده و چند برابر است نخورید ، و از خدا پروا کنید ، شاید رستگار شوید.

ربا در اسلام

ربا اصطلاحی در دین اسلام است  به معنی گرفتن یک مال در عوض پرداخت مالی از همان جنس است به طوری که میزان یکی زیادتر از دیگری باشد. مثلا 100 هزار تومان به کسی داده شود و 110هزار تومان در زمانی بعد از او گرفته شود. اگر بخواهیم ربا را به صورت ملموس بیان کنیم می توان به نزول اشاره کرد و گفت که نزول شکلی از ربا است.

نزول همان ربا

چیزی که در میان عموم رایج است  نزول یا بهره ( پول نزولی یا پول بهره ایی ) است که شکلی از ربا است. نزول دقیقا همان ربا است ، اصطلاح ربا به صورت کلی است و نزول یک شکلی از ربا است.
 

اقسام ربا

ربا به دو شکل وجود دارد :

ربای معامله ایی
ربای قرضی

ربای معامله ایی یعنی معامله دو چیز همجنس ، به طوری که یکی از دیگری بیشتر باشد. مثلا 100 کیلو برنج درجه یک با 110 کیلو برنج درجه دو معاوضه شود ، که این شکل از معاوضه ربا و حرام است.
ربای قرضی یعنی قرضی که شرط شود همراه با مقداری بیشتر از قرض گرفته شده ، پس داده شود. مثلا 100 هزارتومان به کسی قرض داده شود و پس از مدتی 110 هزار تومان پس گرفته شود.
این نوع ربا ، امروزه بسیار رایج است که مواردی از جمله : پول نزولی یا پول بهره ایی ، وام با سود مشخص ، سرمایه گذاری با سود مشخص و ... در این دسته قرار دارند.

 

ربا در قرآن

فَبِظُـلْم مِّنَ الَّذِينَ هَادُواْ حَرَّمْنَا عَلَيْهِمْ طَيِّبَـت أُحِلَّتْ لَهُمْ وَبِصَدِّهِمْ عَن سَبِيلِ اللَّهِ كَثِيرًا * وَأَخْذِهِمُ الرِّبَواْ وَقَدْ نُهُواْ عَنْهُ وَأَكْلِهِمْ أَمْوَ لَ النَّاسِ بِالْبَـطِـلِ وَأَعْتَدْنَا لِلْكَـفِرِينَ مِنْهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا .
و ( همچنین ) بخاطر ربا گرفتن ، در حالی که از آن نهی شده بودند و خوردن اموال مردم بباطل و برای کافران آنها ، عذاب دردناکی آماده کرده ایم.  ( نساء، آيه 160 ـ 161)
يَـأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ لاَ تَأْكُلُواْ الرِّبَواْ أَضْعَـفًا مُّضَـعَفَةً وَاتَّقُواْ اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ .
ای کسانی که ایمان آورده اید ، ربا را که سودهای افزوده و چند برابر است نخورید ، و از خدا پروا کنید ، شاید رستگار شوید. ( آل عمران، آيه 130)
الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبَواْ لاَ يَقُومُونَ إِلاَّ كَمَا يَقُومُ الَّذِى يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَـنُ مِنَ الْمَسِّ ذَ لِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُواْ إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبَواْ وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَواْ فَمَن جَآءَهُ مَوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّهِ فَانتَهَى فَلَهُ و مَاسَلَفَ وَأَمْرُهُو إِلَى اللَّهِ وَمَنْ عَادَ فَأُوْلَـئِكَ أَصْحَـبُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَــلِدُونَ * يَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبَواْ وَيُرْبِى الصَّدَقَـتِ وَاللَّهُ لاَ يُحِبُّ كُلَّ كَفَّار أَثِيم * إِنَّ الَّذِينَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّــلِحَـتِ وَأَقَامُواْ الصَّلَوةَ وَءَاتَوُاْ الزَّكَوةَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلاَ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ * يَـأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ وَذَرُواْ مَا بَقِىَ مِنَ الرِّبَواْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ * فَإِن لَّمْ تَفْعَلُواْ فَأْذَنُواْ بِحَرْب مِّنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَإِن تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُءُوسُ أَمْوَ لِكُمْ لاَ تَظْـلِمُونَ وَلاَ تُظْـلَمُونَ.
کسانی که ربا می خورند ، ( در قیامت ) برنمی خیزند مگر مانند کسی که بر اثر تماسّ شیطان ، دیوانه شده ( و نمی تواند تعادل خود را حفظ کند گاهی زمین می خورد ، گاهی بپا می خیزد ) . این ، به خاطر آن است که گفتند: «داد و ستد هم مانند ربا است ( و تفاوتی میان آن دو نیست. ) » در حالی که خدا بیع را حلال کرده ، و ربا را حرام! ( زیرا فرق میان این دو ، بسیار است. ) و اگر کسی اندرز الهی به او رسد ، و ( از رباخواری ) خودداری کند ، سودهایی که در سابق [ قبل از نزول حکم تحریم ] به دست آورده ، مال اوست ( و این حکم ، گذشته را شامل نمی گردد ) و کار او به خدا واگذار می شود ( و گذشته او را خواهد بخشید. ) امّا کسانی که بازگردند ( و بار دیگر مرتکب این گناه شوند ) ، اهل آتشند و همیشه در آن می مانند.  ( بقره، آيه 275 ـ 279)
وَما اتَيْتُمْ مِنْ رِباً لِيَرْبُوا في اَموالِ النّاسِ فَلايَرْبُوا عِنْدَالله وَ ما آتَيْتُمْ مِنْ زَکاةٍ تُريدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ .
آنچه بعنوان ربا می پردازید تا در اموال مردم فزونی یابد ، نزد خدا فزونی نخواهد یافت و آنچه را بعنوان زکات می پردازید و تنها رضای خدا را می طلبید ( مایه برکت است و ) کسانی که چنین می کنند دارای پاداش مضاعفند. ( روم ، آيه 39 )
 يَمْحَقُ اللهُ الرّبوا و يُرْبي الصَدقاتِ وَاللهُ لا يُحِبُّ کُلَّ کَفّارِ اَثيم. (بقره ، آيه 276 )
خداوند ، ربا را نابود می کند و صدقات را افزایش می دهد! و خداوند ، هیچ انسانِ ناسپاسِ گنهکاری را دوست نمی دارد. (بقره ، آيه 276 )

يك درهم ربا نزد خداوند سنگين تر است از هفتاد بار زنا كردن با محارم در خانه خدا.


ربا در احادیث

دِرْهَمُ رِبا أَعْظَمُ عِنْدَ اللّه مِنْ سَبْعينَ زِنْيَةً بِذاتِ مَحْرَمٍ فى بَيْتِ اللّه الْحَرامِ؛
يك درهم ربا نزد خداوند سنگين تر است از هفتاد بار زنا كردن با محارم در خانه خدا. ( امام صادق عليه السلام - نورالثقلين، ج 1، ص 295، ح 1177 )
إِنَّما حَرَّمَ اللّه عَزَّوَجَلَّ الرِّبا لِئَلاّ يَذْهَبَ الْمَعْروفُ؛
خداى عزوجل ربا را حرام فرمود تا احسان كردن از بين نرود. (امام باقر عليه السلام  - وسائل الشيعه، ج 12، ص 425، ح 10 )
يا عَلىُّ... لاتُصادِقْ آكِلَ الرِّبا فَإِنَّهُ يُبارِزُ اللّه لأَِنَّ اللّه تَعالى قالَ: (فَإِنْ لَمْ تَفْعَلوا فَأْذَنوا بِحَرْبٍ مِنَ اللّه وَرَسولِهِ)؛
اى على: با رباخوار رفاقت نكن، زيرا او با خداوند به مبارزه برخواسته، چون خداوند متعال مى فرمايد: «اگر دست از رباخوارى برنداشتيد پس به خدا و رسولش اعلان جنگ دهيد». ( رسول اكرم صلى الله عليه و آله - ميراث حديث شيعه، ج 2، ص 46، ح 189 )
مَعاشِرَ النّاسِ، اَلفِقْهَ ثُمَّ الْمَتْجَرَ ، وَاللّه لِلرِّبا فى هذِهِ الاُْمَّةِ أخْفى مِنْ دَبيبِ النَّمْلِ عَلَى الصَّفا؛
اى مردم! ابتدا احكام را ياد بگيريد، سپس تجارت كنيد! به خدا قسم كه ربا در ميان اين امت ناپيداتر از حركت مورچه بر روى تخته سنگ است. ( امام علی عليه السلام - بحارالانوار، ج 103، ص 117، ح 16 )
إِنَّهُ لَو كانَ الرِّبا حَلالاً لَتَرَكَ النّاسُ التِّجاراتِ وَما يَحْتاجونَ إِلَيْهِ فَحَرَّمَ اللّه  الرِّبا لِيَفِرَّ النّاسُ مِنَ الْحَرامِ إلَى الْحَلالِ وَ إِلَى التِّجاراتِ وَ إِلَى الْبَيْعِ وَالشِّراءِ فَيَبْقى ذلِكَ بَيْنَهُمْ فِى الْقَرْضِ؛
براستى، اگر ربا حلال بود، مردم تجارت و تلاش براى معاش را رها مى كردند. به همين دليل خداوند ربا را حرام كرد تا مردم از حرام به حلال و تجارت و خريد و فروش رو بياورند و به يكديگر قرض بدهند. (امام صادق عليه السلام - من لايحضره الفقيه، ج 3، ص 567، ح 4937)

از بین رفتن مهر و محبت و عاطفه و حس احسان و کمک به دیگران یکی از آثار سوء ربا و نزول است.


از بین رفتن مهر و محبت و عاطفه و حس احسان و کمک به دیگران یکی از آثار سوء ربا و نزول است.ربا و آثار فردی و اجتماعی آن

ترک کار خیر و قرض دادن

با رواج ربا و نزول در بین مردم یک جامعه ، مهمترین چیزی که از این جامعه خواهد رفت ، دادن قرض و وام های قرض الحسنه است.
از بین رفتن مهر و محبت و عاطفه و حس احسان و کمک به دیگران یکی از آثار سوء ربا و نزول است. با رواج این نوع کسب سود دیگر حتی برادر به برادر ، دوست به دوست خود هم پولی را قرض نمی دهد و تنها ملاک برای کمک به دیگران و قرض ، دریافت سود بیشتر خواهد شد که در این شرایط دیگر روابط انسانی و عاطفی به سمت کم رنگ شدن و نابودی خواهد رفت.

مشکلات فردی ، عصبی  

از جمله آثار فردی گرفتن ربا و نزول ، ایجاد مشکلات روحی و روانی است ، چرا که در غالب موارد دریافت نزول و ربا و پرداخت سود و اصل پول بیش از حد توان فرد است و فرد همیشه این نگرانی و استرس را در پرداخت آن دارد و همیشه دغدغه ای فکری او را آزار می دهد.
افرادی که امروزه از بانک ها و یا شرکت های دولتی و خصوصی پول و یا کالایی را اقساط و یا به صورت وام دریافت کرده اند این مطلب را بخوبی درک می کنند.

راکد ماندن کار و فعالیت اقتصادی

با رواج ربا و نزول ، شخص دارنده ثروت به دنبال کسب و کار و تولید و فعالیت اقتصادی نخواهد رفت ، از آن جهت که به هر حال سرمایه گذاری در تولید و فعالیت اقتصادی ریسکی دارد ولو ریسک کم . اما دادن پول خود به صورت ربوی و نزولی هیچ ریسکی نداشته و سود مشخص را طلب می کند و تضمین مطمئنی را هم برای اصل و سود آن می گیرد. از طرفی هم ، شخص دریافت کننده ربا با توجه به سودی بالایی که قرار است پرداخت کند ، حتی اگر کار تولیدی و اقتصادی خوبی را هم با آن انجام دهد ، چندان موفق نخواهد شد . چرا که سود حاصل از تولید به جای صرف در خود تولید به اموال فرد ربا دهنده افزوده خواهد گشت .

ایجاد فاصله طبقاتی

ایجاد فاصله و شکاف طبقاتی مشخص ترین و واضح ترین آثار ربا و نزول است. در این فضا شخص ربا دهنده سود خود را دریافت می کند و اصل سرمایه اش هم تضمین شده است و روز به روز بر سرمایه اش افزوده می شود و شخص ربا گیرنده هم هر چه سود کند باید به ربا دهنده دهد و علاوه بر آن اصل سرمایه اش هم ممکن است از بین برود ، در این شرایط روز به روز این شکاف و فاصله طبقاتی بیشتر و بیشتر خواهد شد.

سود کم مانده برای تولید کننده ، یا موجب افزایش هزینه کالا می شود و یا باعث نابودی تولید کننده ، که هر دو حالت باعث تورم و بی ثباتی در تولید و اقتصاد می شود.
وقتی ربا و وام ها با سود ربوی درکار باشد ، صنایع و تولیدی ها که مجبور  به گرفتن چنین ربایی هستند ، کم کم شاهد بالا رفتن هزینه خود خواهند شد ، تولید کننده بخش اعظم سود خود را به ربا خوار و یا همان مرجع و سازمان وام دهنده خواهد داد ، سود کم مانده برای تولید کننده ، یا موجب افزایش هزینه کالا می شود و یا باعث نابودی تولید کننده ، که هر دو حالت باعث تورم و بی ثباتی در تولید و اقتصاد می شود. و در پی آن اقتصاد جامعه به اقتصادی بیمار تبدیل خواهد شد .

تورم

 

آثار سوء اقتصادی

ربا آثار سوء اقتصادی فروانی دارد که چند نمونه آن را مختصر بیان می کنید :
1-  افزایش و انباشت ثروت در دست گروهی اندک و ثروتمند
2- سرازیر شدن سود از سمت تولید کنندگان و افراد و اقشار ضعیف به سمت سرمایداران و ربا خواران
3- یجاد بحران های اقتصادی
4- نابودی صنایع و تولید کنندگان
5- تضعیف بنیه اقتصادی شخص ربا گیرنده

 

نگاه اسلام :

اسلام نگاهی دقیق و عمیق به نظام اقتصادی فردی و اجتماعی دارد ، اسلام تدابیر و احکام و برنامه های کاربردی و عملی را ارائه می کند که جامعه امروز  از آن غافل شده است  ، اگر اسلام کسب سود و درامد از راه ربا و نزول را حرام کرده است ، آثار سوء فردی و اجتماعی آن را به خوبی پیشبینی کرده است و از همه مهم تر در اسلام برای تمام این موارد راهی سالم و نظام اقتصادی عادلانه و کاملی را پیشنهاد می کند. که همان نظام سالم قرض الحسنه است که اگر این نظام اقتصادی با همان هدف اقتصادی مقدسش اجرا می شد خیلی از مشکلات اقتصادی جامعه امروز حل می گشت .

مطالب مرتبط:

ربا خواری، دانشنامه اسلامی

نویسنده: محمدرضا حیدریان

کانال قرآن و حدیث را درشبکه های اجتماعی دنبال کنید.
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام
کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام
تلگرام قرآن و حدیث
کانال قرآن و حدیث در ایتا
کانال قرآن و حدیث در گپ
پیام رسان سروش _ کانال قرآن و حدیث