تربيت به سبك تشويق
۲۷ شهریور ۱۳۹۵ 0 فرهنگ و اجتماعپدر و مادري كردن هم مانند هر هنر ديگري ابزار مي‌خواهد. ابزارهاي هنر والديني بسيار متنوع و با زمان در حال تغيير است. سال‌ها پيش ضرب‌المثلي بين مردم رايج بود كه مي‌گفت: «بچه بايد به چشم خار و به دل عزيز باشه». به توصيه اين ضرب‌المثل پدربزرگ و مادربزرگ‌ها، همين كه بچه‌ها را از دل دوست داشته باشيد كافي بود و در حضور آنها فقط جديت و سختگيري و تنبيه مي‌توانست بچه‌هاي خوبي باربياورد. نتيجه اين تفكر استفاده رايج از ابزار تنبيه، حتي تنبيه بدني در خانه و مدرسه‌ها بود اما كم‌كم اين ضرب‌المثل به فراموشي سپرده شد. بچه‌هاي نسل امروز و حتي يك نسل قبل حاصل تربيتي هستند كه پدر و مادرها و مدرسه‌هايشان اغلب از ابزار تشويق براي هنر تربيت استفاده مي‌كنند اما قضيه به همين راحتي نيست.
چه تشويقي به نتيجه مي‌رسد؟ آيا تشويق‌هاي خطرناك هم داريم؟ ترفندهاي يك تشويق خوب چيست ؟ و... سؤالاتي هستند كه جواب‌شان مي‌تواند شما را به يك تشويق‌كننده حرفهاي و بدون خطا تبديل كند. براي آنكه بدانيد از چه تشويقي براي چه كودك يا نوجواني بايد استفاده كنيد، قانون‌هاي راحتي وجود دارد كه انتخاب در آن لحظه كمي حواس جمع و خلاقيت لازم دارد.
گاهي پدر و مادرها براي ياد‌دادن رفتاري به فرزند خود به تشويق متوسل مي‌شوند اما درنهايت از روش خود مايوس مي‌شوند و شايد نسبت به فرزندشان دلخور و عصباني شوند؛ به اين علت كه فراموش كرده‌اند قدم اول، آموزش است و بعد تشويق. كودكي كه روش درست غذا خوردن، نحوه تميز‌كردن اتاق خود يا استفاده مناسب از دفتر مشق يا تلويزيون را ياد نگرفته است و فقط توصيه‌هاي پراكنده دريافت كرده، با تشويق‌هاي مستمر هم نمي‌تواند عملكرد خوبي داشته باشد. بهتر است در فرصتي مناسب مانند زمان صرف عصرانه، يا در زمان مانند تماشاي تلويزيون و... تمام آنچه لازم است فرزندتان ياد بگيرد را به‌صورت ساده و خلاصه با او مطرح كنيد. نوشتن يا درست كردن يك كاردستي و پوستر كه حاوي حرفهاي شما باشد به يادآوري آموزش‌تان كمك مي‌كند. نقش يادآوري را در انجام تكليف درست ناديده نگيريد.
پدر يا مادري كه سابقه خوش‌قولي داشته باشد، بيشتر مي‌تواند به نتيجه تشويق اميدوار باشد. قبل از هر تشويقي لازم است كه پدر و مادر يا مربي توان جسمي، زماني و مالي خود را بسنجند و در موقعيت‌هاي ديگر خوش‌قولي خود را ثابت كنند و بعد به برنامه‌ريزي تربيتي بپردازند. اگر بين انجام عمل بچه‌ها و به‌دست آوردن تشويق فاصله بيفتد، اثر تشويق كم خواهد شد. از سوي ديگر اگر رفتار موردنظر شما مثل رعايت نظم اتاق كودك يا نحوه درست استفاده از بازي‌هاي كامپيوتري و... موضوعي است كه زمان لازم دارد تا كودك ادعاي رعايت كردن قوانين شما را ثابت كند، راه‌حل ديگري نيز براي تشويق كردن وجود دارد؛ در تنظيم قانون بين خود و كودكتان مي‌توانيد زمان هم براي آن مشخص كنيد؛ به‌عنوان نمونه يك هفته زمان براي ارزيابي شما لازم است. بازبيني‌هاي كوتاه‌مدت خود را در يك دفتر يا حتي نموداري كه در اتاق كودك و جلوي چشم او به ديوار زده‌ايد، مشخص كنيد تا پايان هفته فرابرسد. فراموش نكنيد كودكان كوچك‌تر تحمل كمتري دارند و بهتر است براي آنها برنامه‌هاي روزانه داشته باشيد.
تناسب موضوع موردنظر پدر و مادرها، سن كودك و كيفيت، تنوع و تازگي تشويق مهم است اما در كنار توجه به اين نكات، قبل از آنكه دست به تشويق كردن بزنيد، به موضوعي كه براي شما مهم شده است دقت كنيد. گاهي براي آموزش يك موضوع به كودكان فقط تشويق كافي نيست و نياز است تا به‌علت ايجاد آن مشكل توجه كرد. اگر علت بي‌نظمي يك كودك، آشپزخانه بي‌نظم مادر يا وسايل كار يا اتومبيل بي‌نظم پدر باشد و كودك به‌خاطر تقليد از پدر و مادري كه احتمال مي‌دهد آنها چون بزرگ‌اند، حتما كارهاي درست انجام مي‌دهند بي‌نظم شده باشد، در اينجا نمي‌توان از تشويق توقع داشت كه مشكل را حل كند. مثال ديگر آنكه گاهي موانعي بزرگ‌تر از تشويق شما بر انجام ندادن يك رفتار مؤثر است. پدر و مادري را درنظر بگيريد كه براي ساعت خواب كودكشان زمان و قانون وتشويق مشخص كرده‌اند اما كودك حاضر به اطاعت نيست. علت مهم‌تر از تشويق پدر و مادر در بيدار ماندن اين كودك مي‌تواند تلويزيون روشني باشد كه فيلم هيجان‌انگيزي پخش مي‌كند يا كنجكاوي براي شنيدن حرف آهسته پدرو مادر يا حتي ترس از اتاق تاريك كودك!
آيا اين تشويق به مقصد مي‌رسد؟
تشويق هم مي‌تواند به اندازه تنبيه مضر باشد اگر جايگزين توجه يا ميل و انگيزه دروني بچه‌ها شود. اگر همه رفتارهاي بچه‌ها با تشويق همراه شود تا آنجا كه مسئوليت‌پذيري را از آنها بگيرد يا تشويق‌هايي كه در پول خلاصه مي‌شوند؛ اينگونه تشويق كردن مي‌تواند داستان‌هاي ادامه‌داري را بين والدين و بچه‌ها به‌وجود بياورد.
- همه پدر و مادرها به فرزندان خود محبت دارند اما تفاوت تربيت والدين به 2 معيار ديگر هم مربوط مي‌شود؛ علم و مهارت. تشويقي هم كه با علم و مهارت همراه نشود نتيجه عكس دارد. به‌خاطر اينكه والدين هيچ خلاقيتي در تشويق كردن بچه‌ها ندارند به پول متوسل مي‌شوند. به‌خاطر همين بچه‌هاي امروز بيشتر پول دوست دارند. به‌خاطر داشته باشيد كه تشويق‌هاي مالي، حتي اگر يك فايده داشته باشد، آسيب‌هاي فراواني هم به‌دنبال دارد؛ بچه‌ها كم‌كم يادمي‌گيرند كه معيار خوب و بد مثلا آدم خوب يا بد، همسر خوب يا بد و... پولدار بودن يا نبودن است. تشويق‌هاي پولي به كودكان مي‌آموزد كه پدر و مادرشان را بايد با پول محك بزنند و سطح انتظارات آنها به مرور تا جايي بالا خواهد رفت كه براي خانواده دردسرساز مي‌شود. اين بچه‌ها احتمالا همان زنان و مردان بزرگسالي مي‌شوند كه جهيزيه تجملي و چند ده‌ميليوني يا خريد خانه و ماشين براي فرزندان را وظيفه پدر و مادر و شرط ازدواجشان بدانند. نمي‌خواهيم بگويم استفاده گاه به گاه و با ميزان كم از پول راهي براي تشويق نيست اما والدين امروز در دام تشويق‌هاي مادي گير افتاده‌اند.
- گروه ديگري از خطاهاي تشويقي آنجا رخ مي‌دهد كه تشويق در خانواده تبديل به زمينه رقابت هميشگي بين خواهر و برادرها مي‌شود كه در آن بهره‌مند شدن يكي، ديگري را محروم، ناراحت و ريشه اختلاف را سبز مي‌كند. در خطاي ديگر اسم هديه كه نشان محبت است تغيير نام مي‌دهد به تشويق كه اغلب همراه با شرط و كنترل است. گاهي بچه‌ها را به‌حساب و كتاب وا مي‌دارد كه مگر اين تشويق مامان چقدر مي‌ارزد كه به‌خاطرش خانه را جارو كنم؟ درحالي‌كه تا ديروز ممكن است برسر جارو كردن بچه‌ها در خانه دعوا و رقابت بوده باشد.
هنر تشويق‌گري
علاوه بر تشويق مادي يا پولي راه‌هاي ديگري هم برايتشويق وجود دارد؛ راه‌هايي كه با طبيعت بچه‌ها سازگار‌تر است.
1- اگر نياز به تشويق كوچك داريد يا فرزندتان در سن پايين است، بهترين تشويق بيان بازخورد‌هاي مثبت و توجه به آنهاست. تجسم كنيد فرزندتان توانسته لباس‌هاي شسته خود را جمع كند و در كمد بگذارد. مي‌توانيد با بازخورد مثبت به او بگوييد: «آفرين! كشوي لباس‌هات خيلي باسليقه و زيبا شد».نگاه محبت‌آميز، بغل‌كردن فرزند و توجه به او هم مشوق بزرگ و تأثيرگذاري است كه براي سنين بالاتر لازم و در كنار تشويق‌هاي ديگر مكمل خوبي است.2- وقتي به او آموزش داديد كه جوراب‌هايش را خودش بشويد، آموزش را متوقف كنيد تا يك‌بار كه او را در حال انجام اين كار ببينيد، دقيقا در زماني كه مشغول شستن جوراب است با او حرف بزنيد و او را تشويق كنيد و بگوييد كه چقدر از انجام اين كارش خوشحال هستيد.3- بچه‌ها را با قانون و نتيجه طبيعي بعضي رفتار‌ها آشنا كنيد. شايد براي ايجاد عادت زود خوابيدن در كودكان انرژي زيادي لازم باشد اما اگر آنها را با قانون‌هايي كه نتيجه طبيعي به همراه دارد، آشنا كنيد كار آسان مي‌شود؛ به‌عنوان مثال به او بگوييد: «اگر زود بخوابي كه من خسته نباشم، مي‌توانم برايت قصه مورد علاقه‌ات را بخوانم» يا «اگر زود بخوابي كه فردا صبح خوابت نيايد، مي‌تواني با من به خريد بيايي».4- بعضي از تشويق‌ها با وجود اينكه توانايي ايجاد انگيزه دارند، هزينه‌آور نيستند و تغيير زيادي در خانواده به‌وجود نمي‌آورند: انتخاب محل تفريح جمعه اين هفته، انتخاب غذاي امشب، مسئوليت پختن غذاي امشب خانه را مي‌تواني به‌عهده بگيري (مورد علاقه دخترها)، مسئوليت آتش درست كردن براي پختن غذا در پارك با تو (مورد علاقه پسرها و...).اگر از قبل تنبيهي براي كودكان درنظر گرفته‌ايد، حذف آن هم مي‌تواند تشويق خوبي براي بچه‌ها باشد.
چي فكر مي‌كرديم چي شد؟
اين فكري است كه شايد بعد از تشويقي اشتباه به فكر پدر و مادر يا مربي برسد. براي ايجاد انگيزه و ميل به انجام يك كار، انگيزه دروني كه از درون به كودك و نوجوان ميل انجام دادن يا انجام ندادن يك كار را مي‌دهد بسيار مهم است. مادري كه مي‌خواهد فرزند كوچكش را به غذاخوردن متمايل كند و بشقاب به‌دست دنبال او مي‌دود و مي‌گويد: اگر اين لقمه را بخوري بهت شكلات مي‌دهم يا پدري كه در برابر لجبازي و جيغ‌زدن كودكش در پارك به تشويق رشوه‌اي رو آورده و وعده خريد يك اسباب‌بازي را مي‌دهد تا كودك ساكت شود و حتي معلمي كه براي تشويق دانش‌آموزش به درس خواندن، به او هديه مي‌دهد؛ كار را خراب‌تر مي‌كند. احتمالا اين كودكان در كوتاه‌مدت بهتر مي‌شوند اما راه جديدي براي خود نشان دادن، خوراكي گرفتن يا خريد رفتن ياد مي‌گيرند درحالي‌كه غذا خوردن، با آرامش بازي كردن، درس خواندن و... ميل دروني هر فرد است اما شما با تشويق‌هاي اشتباهي اين ميل را از بين مي‌بريد. درواقع شما نياز و ميل به غذا خوردن را به اهرم فشاري براي رسيدن به خواسته‌هاي كودكانه تبديل مي‌كنيد. اگر وقتي كه عملكرد خوب و رفتار درستي از بچه‌ها سر مي‌زند، درست به كودكان و نوجوانان توجه نكنيد و با آنها وقت صرف نكنيد، خواسته يا ناخواسته كودك خوبتان را به بدرفتاري سوق داده‌ايد؛ چراكه با اين كار شما بچه‌ها فهميده‌اند براي جلب توجه، بدرفتاري راه بهتري است. تحقيقات ثابت كرده است كه استفاده نامناسب ازتشويق، متوسل‌شدن به تنبيه را هم در پي دارد؛ چراكه تنبيه و تشويق 2 روي يك سكه‌اند.
منبع: همشهری
کانال قرآن و حدیث را درشبکه های اجتماعی دنبال کنید.
