ترجمه و شرح خطبه 133 نهج البلاغه؛ بخش سوم: رسالت پیامبر خاتم

«ارسله علي حين فتره من الرسل و تنازع من الالسن فقفي به الرسل و ختم به الوحي، فجاهد في الله المدبرين عنه، و العادلين به» (از جمله اين خطبه است: خداوند او را در دوراني خالي از پيامبران و در دوران اختلاف در عقائد و سخنان فرستاد و او را در آخر پيامبران قرار داد و وحي را با نبوت او ختم فرمود و در راه او با كساني كه از خدا رويگردان و از او منحرف بودند، جهاد كرد).
پيامبر اسلام، خاتم الانبياء عليهم‌السلام، و دين او خاتم الاديان و براي بشريت جاوداني است و بحثي در اختلاف احكام شرايع الهي:
همانگونه كه در مباحث مربوط به رسول خدا و رسالت او بيان نموده‌ايم، متن كلي دين الهي كه براي انسانها آمده است همان است كه حضرت ابراهيم خليل الرحمن عليه‌السلام تبليغ فرموده است، اديان بعدي همگي مستند به اين دين كلي الهي است و همين دين نيز از حضرت نوح عليه‌السلام در روي زمين عرضه شده است- شرع لكم من الدين ما وصي به نوحا و الذي اوحينا اليك و ما وصينا به ابراهيم و موسي و عيسي ان اقيموا الدين و لا تتفرقوا فيه كبر علي المشركين ما تدعوهم اليه الله يجتبي اليه من يشاء و يهدي اليه من ينيب (الشوري آيه 13) (خداوند از دين براي شما تشريع كرده است آنچه را كه به نوح توصيه نموده و آنچه را كه به تو وحي كرديم و آنچه را كه به ابراهيم و موسي و عيسي توصيه نموديم كه دين را بر پا داريد و در آن پراكنده نشويد آنچه كه شما به آن دعوت مي‌كنيد تحمل آن به مشركين سخت است خداوند برمي‌گزيند از انسانها هر كه را كه بخواهد و هدايت مي‌كند بسوي خود هر كه را بسوي او بازگشت نمايد.)
مرحوم علامه طباطبايي در تفسير آيه 213 از سوره البقره چنين نظر مي‌دهد كه پيش از حضرت نوح عليه‌السلام شريعت كلي وجود نداشته است. البته معناي اين نظريه آن نيست كه بشر در روي زمين بدون تكيه به دين زندگي كرده است، بلكه مقصود اينست كه پيش از حضرت نوح عليه‌السلام جمعيت روي زمين اندك و متفرق بوده و در اين صورت اديان وحي يا الهام شده به آنان، محلي و محدود بوده است. و پس از آن دوران دين كلي الهي بوسيله حضرت نوح عليه‌السلام به مردم روي زمين ابلاغ شده است. اما درباره احكام عملي مخصوص كه در شريعت هر يك از انبياي سلف بوده و در شريعت ديگر انبياء وارد نشده است دو نظريه موجود است:
نظريه يكم- اينكه احكام خصوصي هر شريعتي كه چه در زمان خود صاحب آن شريعت و چه بعد از آن، از بين رفته است، منسوخ شده است، يعني مدت و علت بقاء آن احكام محدود به زمان و اقوام معيني بوده است، نه اينكه شريعت بعدي آمده و بي‌علت آن را باطل اعلان نموده است.
نظريه دوم- اينست كه آنچه مربوط به متن كلي دين الهي است كه در حقيقت تفسيركننده و سازنده فطرت آدمي است در همه شرايع و اديان الهي وجود دارد، مانند اصول عقائد و معارف مربوط به ارتباطات چهارگانه انسان (ارتباط انسان با خويشتن، ارتباط انسان با خدا، ارتباط انسان با جهان هستي و ارتباط انسان با همنوعان خود) از ديدگاه آنچنانكه هست و آنچنانكه بايد و شايد و همچنين احكام مربوط به ابعاد ثابت انسان، مانند تبعيت او از حقوق و تكاليف حافظ حيات فردي و اجتماعي او كه با اشكال گوناگون در همه دورانها با ثبات خاص خود بايد مراعات گردد. و اما احكام خاصي كه مربوط به هر يك از شرايع است، بر دو قسم است:
قسم يكم- احكامي است كه خداوند سبحان به مقتضاي شرايط زماني، محيطي و ديگر عوامل محيط بر حيات انسانها مقرر فرموده و با انتفاء هر يك از آنها احكام منتفي گشته است، يعني در حقيقت احكام مزبور از بابت سالبه به انتقاء موضوع، منتفي شده‌اند. و اين گونه تغييرات شبيه به همان دگرگونيها است كه در هر يك از شرايع بوسيله تغييرات عارض بر موضوعات و هرگونه مقتضيان و شرايط ديگر بوجود مي‌آيد.
قسم دوم- احكامي است كه بر دلهاي تزكيه شده و صفا يافته خود انبياء منعكس يا الهام مي‌شود كه بعنوان سنت پيامبر جزء شريعت تلقي مي‌گردد و همين قسم دوم از احكام هم مستند به اراده تشريعي خدواند سبحان مي‌باشد. از اين مبحث روشن مي‌شود كه اعتراض اشخاصي مانند دني ديدرو به اديان، بدان جهت كه چرا خداوند يك دين براي همه انسانها و در همه دورانها نفرستاده است، بر طرف مي‌گردد، زيرا همانگونه كه ملاحظه شد متن كلي دين الهي يك دين است و خصوصيات مربوط به احكام، ناشي از مختصات محدود و قابل زوال مصالح و موضوعات خود مي‌باشد. و همچنين با اين مبحث بي‌پايه بودن آن سخن كه برخي از فرقه‌هاي بي‌اساسي در آورده و بطلان دعاوي خود را پشت آن مخفي كرده‌اند، نيز اثبات مي‌شود آن سخن بي‌پايه اينست كه چون دين به تبع زندگي انسانها رو به تكامل مي‌رود، و چون از زمان پيامبر اسلام قرنها گذشته و همه چيز تكامل يافته است، پس مقوله دين هم تكامل يافته و دين ما همان دين تكامل يافته اين دوران است! مبحثي كه مطرح نموديم بي‌اساس بودن اين سخن را هم با كمال وضوح اثبات نمود كه دين الهي متكي به اصول ثابته در حيات بشري است و آن اصول ثابته قابل تغيير و دگرگوني نمي‌باشد.
با نظر به منابع اوليه دين اسلام كه جامع همه اديان الهي است (قرآن، سنت، اجماع و احكام بديهي و ثابت عقل) و با نظر به آن اصول كلي اين دين جاوداني كه محور اساسي خود را حيات شايسته در دو قلمرو ماده و معني و دنيا و آخرت قرار داده است، ابديت و شمول عام اسلام براي همه اقوام و ملل آشكار مي‌گردد. درباره نبوت و انبياء و نبوت و رسالت پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله مباحثي متعدد و متنوع در اين مجلدات آمده است كه مطالعه‌كنندگان ارجمند مي‌توانند به آنها مراجعه فرمايند. از آنجمله:
مجلد 2 ص 171- فلسفه اختصاص بعضي از انسانها براي پيامبري.
از ص 176 تا 179 وحي و الهام.
از ص 179 تا 181 وحي در قرآن.
از ص 181 تا 183 پيمان ابلاغ رسالت.
از ص 183 تا 185 فلسفه و هدف رسالتها.
از ص 185 تا 187 انطباق مواد و هدف رسالتها از ديدگاه علي عليه‌السلام بر مواد و هدف رسالتها در قرآن.
از ص 187 تا ص 192 رسالت و انواعي از عوامل ارتباط انسانها با پروردگارشان.
از ص 195 تا ص 202 پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله مبعوث مي‌شود.
از ص 202 تا ص 203 پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم مي‌رود و دو وسيله بزرگ حيات را در ميان مردم مي‌گذارد.
ص 253 تا 258 ايمان و شهادت علي عليه‌السلام يكي از روشنترين دلائل رسالت محمد صلي الله عليه و آله.
258 تا ص 264- توضيحي درباره محيط و دوراني كه پيامبر اسلام در آن مبعوث شد.
از ص 259 تا 260 هيچ انساني مانند پيامبر اكرم (ص) عظمت و جدي بودن لزوم اداي امانت رسالت را درك نكرده است.
از ص 307 تا ص 309- تبليغ رسالت الهي تنها شايسته پيامبران است.
از ص 309 تا 313- مختصات رسولان الهي.
و مجلد 5 از ص 147 تا 149- محمد صلي الله عليه و آله و سلم تبليغ‌كننده رسالت الهي با كمال امانت.
از ص 149 تا ص 157- آياتي از قرآن مجيد درباره عمومي بودن رسالت پيامبر اسلام بر همه جهانيان و اين همان رسالت حضرت ابراهيم عليه‌السلام است.
و مجلد 8 از ص 58 تا 67- شناخت پيوسته به وحي.
و از ص 284 تا 393- سرزمين حجاز پيش از بعثت پيامبر اكرم (ص).
و مجلد 11 از ص 153 تا ص 167- علل شايستگي پيامبر (ص) به درود خداوندي.
و مجلد 12 ص 13 و 14- عقل و وجدان و ارسال پيامبران و انزال كتابهاي آسماني، براي كسي جايي براي عذر نگذاشته است.
و مجلد 13 ص 276 و 277- خداوند سبحان پيامبرش را به قدري عمر عطا فرمود كه دين را براي او و شما تكميل فرمايد.
و مجلد 15 از ص 19 تا 21- اگر از روش پيامبر و عمل وصي او پيروي كنند، اختلاف از ميان آنان برداشته مي‌شود.
و مجلد 17 ص 9 انتخاب انبياء مستند به اصول با اهميتي بوده است.
و از ص 11 تا 75- بحثي مشروح درباره شخصيت الهي حضرت ابراهيم خليل و مقايسه قرآن و تورات و انجيل درباره شخصيت آن بزرگوار و اثبات اينكه دين او متن كلي اديان الهي است.
و از ص 75 تا 80- محمد رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم پيشواي متقيان و بينائي هدايت يافتگان.
و از ص 96 تا ص 99 دلهاي انسانهاي رشد يافته و جوياي كمال متمايل به سوي پيامبر اكرم (ص) است.
و ص 102- پيامبر اكرم (ص) اگر سخني بگويد، قطعا حق را بيان فرموده است و سكوت او نيز گوياي حقائقي است بدون استفاده از الفاظ.
و مجلد 18 از ص 52 تا 58- خداوند متعال پيامبر را براي اظهار حق و گويايي ذكر خود فرستاد.
و ص 197 و 198 تلاش شديد پيامبر اسلام (ص) در راه ايصال انسانها به رشد و كمال.
از ص 207 تا ص 211- پيامبر اسلام براي همه انسانها شاهد و بشارت دهنده و تهديدكننده مبعوث شده است.
و از ص 296 تا 298- آن برگزيده خدواندي و مبعوث براي اتمام نعمت، و رحمت عالميان، فروغ الهي را براي عاشقان برافروخت.
و از ص 298 تا 307- دعاي اميرالمومنين عليه‌السلام درباره پيامبر (ص).
مجلد 19 از ص 3 تا 57 حضرت رسول صلي الله عليه و آله و سلم از ديدگاه اميرالمومنين عليه‌السلام- نوريان مرنوريان را جاذبند.