ترجمه و شرح خطبه 147 نهج البلاغه؛ بخش سوم: غفلت از مرگ

پيام امام اميرالمؤمنين عليه ‏السلام، ج‏5، ص: 681-679

عامل بدبختى انسانها:
در اين بخش از خطبه امام (عليه السلام) به همگان هشدار مى دهد که تاريخ امم پيشين را مطالعه کنند، و درباره عوامل بدبختى آنها بينديشند، و درس عبرت گيرند، مى فرمايد: «آنها که پيش از شما بودند تنها به جهت آرزوهاى طولانى و پنهان بودن (و فراموش کردن) سرآمد زندگيشان، گمراه و هلاک شدند، و اين (طول امل و غفلت و بى خبرى از پايان زندگى،) همچنان ادامه يافت تا مرگشان فرارسيد» (وَإنَّما هَلَکَ مَنْ کَانَ قَبْلَکُمْ بِطُولِ آمَالِهِمْ وَ تَغَيُّبِ آجَالِهِمْ، حَتَّى نَزَلَ بِهِمُ الْمَوْعُودُ).
منظور از هلاکت در جمله «وَإنَّما هَلَکَ» به گفته جمعى از مفسران «نهج البلاغه»، هلاکت معنوى يعنى گمراهى است که نتيجه آن عذاب اخروى مى باشد.
ولى بعيد نيست که هم هلاکت معنوى و اخروى، و هم هلاکت مادى و دنيوى را شامل بشود يعنى آرزوهاى دور و دراز و فراموش کردن پايان زندگى، و غرق شدن در شهوات، هم آخرت آنها را تباه کرد و هم قدرت و عظمت آنها را در دنيا بر باد داد و سرانجام آنها را گرفتار انواع عذابهاى دنيوى مانند «طوفان قوم نوح»، زمين لرزه هاى «قوم لوط» و صاعقه هاى آسمانى اقوام ديگر.
آرى طول امل که يکى از آثار آن «تَغَيُّبِ آجَالِ» (به فراموشى سپردن سرآمد زندگى) است، از بزرگترين دشمن سعادت انسانهاست چرا که حجاب ضخيمى در برابر ديد عقل انسان مى افکند و هوا و هوس را بر وجود او حاکم مى سازد، و او را غرق انواع گناهان و معاصى خطرناک مى کند، اين همان چيزى است که در حديث معروف پيامبر اکرم (صلى الله عليه وآله) و اميرمؤمنان (عليه السلام) آمده است : «وَاَمّا طُوْلُ الأَملِ فَيُنْسِي الاْخِرَةَ; آرزوهاى دراز، آخرت را به فراموشى مى سپارد»(13).
از جمله «حَتَّى نَزَلَ بِهِمُ الْمَوْعُودُ; تا زمانى که وعده الهى يعنى مرگ آنها فرا رسد»، چنين برمى آيد که اين افراد در آن لحظه بيدار مى شوند، آرى بيدار مى شوند ولى اين بيدارى براى آنها سودى ندارد و لذا امام (عليه السلام) مى فرمايد : «همان مرگى که به هنگام فرا رسيدنش عذرها پذيرفته نمى شود و درهاى توبه بسته مى شود و مصائب سخت و مجازاتها با آن فرا مى رسد» (الَّذِي تُرَدُّ عَنْهُ الْمَعْذِرَةُ، وَ تُرْفَعُ عَنْهُ التَّوْبَةُ، وَ تَحُلُّ مَعَهُ الْقَارِعَةُ(14) والنِّقْمَةُ(15)).
آرى سرچشمه همه آن جنايتها و خلاف کاريها که در بخش پيشين از اين خطبه، بيان شد حبّ دنيا و طول امل و به فراموشى سپردن سر پايان زندگى است، پايانى که راه بازگشت، در آن نيست و جبران خطاهاى گذشته در آن ممکن نباشد.
****
پی نوشت:
13. خطبه 42 و بحار الانوار، جلد 70 صفحه 91.
14. «قارعه» از مادّه «قرع» (بر وزن فرع) به معنى کوبيدن چيزى بر چيز ديگرى است و «قارعه» به هر حادثه مهم و سخت و کوبنده گفته مى شود.
15. «نقمة» در اصل به معنى زشت شمردن چيزى است که گاه با زبان و گاه به صورت مجازاتِ عملى انجام مى شود ولذا غالباً اين واژه به معنى مجازات کردن بکار مى رود.