ترجمه و شرح حکمت 138 نهج البلاغه: سخاوت، نتیجه باور به پاداش خدا

سخاوتمند باش:
امام(عليه السلام) در اين گفتار حكيمانه به يكى از مهم ترين انگيزه هاى انفاق و بخشش در راه خدا اشاره كرده مى فرمايد: «كسى كه يقين به پاداش و عوض داشته باشد در بخشش سخاوت به خرج مى دهد»; (مَنْ أَيْقَنَ بِالْخَلَفِ جَادَ بِالْعَطِيَّةِ).
از جمله غرائز مسلم انسان جلب منفعت و دفع ضرر است; انسان همیشه مى خواهد کارى انجام دهد که سودى براى او داشته باشد یا ضررى را از او دور سازد و در همین راستا حاضر مى شود مواهبى را که در اختیار دارد براى رسیدن به امور مهم ترى هزینه کند و تمام تجارت هاى مادى با همین انگیزه صورت مى گیرد. در تجارت معنوى که قرآن نیز از همین لفظ براى آن استفاده کرده (مانند آیه شریفه (هَلْ أَدُلُّکُمْ عَلَى تِجَارَة تُنجِیکُمْ مِّنْ عَذَاب أَلِیم))(1) نیز بر همین اساس کار مى کند، بنابراین کسانى که به وعده هاى الهى ایمان و یقین داشته باشند و بدانند در برابر هر انفاق در راه خدا، بهتر و بیشتر از آن را در این دنیا یا در آخرت و یا در هر دو دریافت مى کنند هرگز در انفاق کردن تردیدى به خود راه نمى دهند; سخاوتمندانه مى بخشند و از اموال و ثروت هاى خود در این راه با روى گشاده استقبال مى کنند.
قرآن مجید مى فرماید: «(وَمَا أَنفَقْتُمْ مِّنْ شَىْء فَهُوَ یُخْلِفُهُ وَهُوَ خَیْرُ الرَّازِقِینَ); و هر چیزى را (در راه خدا) انفاق کنید، عوض آن را مى دهد (و جاى آن را پر مى کند)، و او بهترین روزى دهندگان است».(2)
البته انسان گاه تنها با ظن و گمانِ عوض نیز اموالى را که در دست دارد هزینه مى کند تا چه رسد به این که یقین داشته باشد. او در حال یقین بهتر و بیشتر خواهد پرداخت.
احادیث فراوانى از معصومین در تأثیر انفاق در راه خدا در برکات مادى و معنوى نقل شده است که نشان مى دهد این کار هم دنیاى انسان را رونق مى بخشد و هم مایه نجات او در آخرت است.
در حدیثى از امام على بن موسى الرضا(علیه السلام) مى خوانیم که یکى از دوستان آن حضرت خدمتش رسید امام(علیه السلام) فرمود: «هَلْ أنْفَقْتَ الْیَوْمَ شَیْئاً؟; آیا امروز چیزى در راه خدا انفاق کرده اى؟» گفت: نه به خدا سوگند. فرمود: «فَمِنْ أَیْنَ یُخْلِفُ اللهُ عَلَیْنا أنْفِقْ وَلَوْ دِرْهَماً واحِداً; چگونه خداوند عوض به ما مى دهد (اگر چیزى انفاق نکنیم) برو انفاق کن، هر چند یک درهم باشد».(3)
در حدیث دیگرى از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) آمده است که فرمود: «تَصَدَّقُوا فَإنَّ الصَّدَقَةَ تَزیدُ فِى الْمالِ کَثْرَةً وَتَصَدَّقُوا رَحِمَکُمُ اللهُ; صدقه بدهید که مال انسان را افزون مى کند. صدقه بدهید خدا شما را رحمت کند».(4)
در حدیث دیگرى از امام صادق(علیه السلام) آمده است که فرمود: «إنَّ الصَّدَقَةَ تَقْضِى الدِّین وَتَخْلُفُ بِالْبَرَکَةِ; صدقه موجب اداى دین مى شود و برکاتى به جا مى گذارد».(5)
البته این در مورد کسانى است که در اعمال نیک همواره انتظار عوض دارند اما مخلصان واقعى، آنها هستند که براى جلب رضاى الهى انفاق مى کنند همان گونه که در سوره «دهر»، آیه 9 آمده است: (إِنَّمَا نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللهِ لاَ نُرِیدُ مِنْکُمْ جَزَآءً وَلاَ شُکُوراً).(6)
*****
پی نوشت:
(1). صف، آیه 10 .
(2). سبأ، آیه 39.
(3). کافى، ج 4، ص 44
(4). همان، ص 9.
(5). همان.
(6). سند گفتار حکیمانه: مرحوم خطیب نویسنده کتاب مصادر بعد از آنکه این کلام حکیمانه را از کتاب زهر الآداب نقل مى کند مى گوید: در ذیل حکمت 221 منبع دیگرى براى این کلام آورده ایم. آن گاه در ذیل حکمت 221 حدیث طولانى و مفصلى از امالى صدوق و عیون اخبار الرضا(علیه السلام) از عبدالعظیم حسنى(رحمه الله) نقل مى کند که مى گوید: خدمت امام جواد(علیه السلام) رسیدم و عرض کردم حدیثى از پدرانت براى من نقل کن. آن حضرت حدیثى از امیرمؤمنان نقل فرمود. من پیوسته مى گفتم: باز هم حدیث دیگرى بفرما و آن حضرت پى در پى احادیث نابى از جدش امیرمؤمنان(علیه السلام) نقل مى کرد. تا رسیدم به اینجا گفتم: باز هم چیزى بیفزا و آن حضرت کلام مورد بحث (مَنْ أیْقَنَ بِالْخَلَفِ جادَ بِالْعطیَةِ) را ذکر فرمود. (مصادر نهج البلاغه، ج 4، ص 121 و 177). در کتاب خصال این کلام نورانى را در ضمن حدیث اربع مائة (چهار صد دستور که براى دین و دنیا مفید است) ذکر کرده است. (خصال، ج 2، ص 620)