روانشناسان معتقدند، اگرچه تجربه داشتن يك فرزند، امكان ارتباط بيشتر و كامل تر را ميان والدين و فرزند برقرار كرده و صرف هزينه هاي كمتري را نيز به دنبال خواهد داشت، اما تربیت تك فرزند بسیار مشکل تر است. به نحوی که والدین کودک تک فرزند بايستي روش هاي متفاوت تري را در مقايسه با ديگر والدين اجرا كرده تا از پيامدهاي احتمالي آن مانند متوقع شدن بيش از حد فرزند، احساس تنهايي يا منزوي شدن كودك پيشگيري شود. برخي از تک فرزندها هيچ گاه نمي آموزند كه چگونه با ناكامي ها و شكست ها مبارزه كنند و تصور مي كنند تمام منابع و امكانات اقتصادي چه در خانواده و چه در اجتماع به او تعلق دارد
تبعات تربیتی تک فرزندی
گرایش به انزوا، افسردگی، ضعف در برقراری ارتباط با همسالان، توجه بیش از حد به بازی های رایانه ای و انفرادی، ترس یا تنفر از حضور در گروه های اجتماعی از جمله خصوصیات تک فرزندهاست. زندگی در کنار برادر یا خواهر روحیه جامعه گرایانه کودک را تقویت کرده و مدیریت درروابط اجتماعی را به وی می آموزد. هم دلی و هم سویی با افراد خانواده، عشق ورزی و سهولت در برقراری ارتباط با افراد هم سن در جامعه و مدرسه از اصلی ترین ویژگی های فرزندان خانواده های دارای بیش از یک فرزند است.
فقدان بلوغ اجتماعی در تک فرزندان
دكتر غزال زاهد، فوق تخصص روانپزشكي كودك و نوجوان در خصوص گسترش اين پديده در جامعه مدرن امروز و پيامدهاي آن مي گويد: تك فرزندي كه رواج آن از چند دهه اخير در كشورهاي پيشرفته آغاز و در حال حاضر در كشورهاي در حال توسعه به سرعت در حال گسترش است، در صورت بي توجهي به شيوه هاي صحيح تربيتي و برنامه ريزي هاي غلط، تبعات و پيامدهاي غيرقابل جبراني را در برخواهد داشت. اين روانپزشك اضافه مي كند، خانواده هايي كه از نظر اقتصادي و شرايط فرهنگي – خانوادگي آمادگي فرزندپروري در شرايط مطلوب را دارند، بهتر است به جاي داشتن يك فرزند، حضور فرزند ديگري را نيز تجربه كنند. حضور دو فرزند در خانواده اين مزايا را دارد كه باتوجه به اينكه ميزان امكانات و توجه والدين تنها معطوف يك فرزند نمي شود، كودكان فرصت يادگيري مهارت و توانايي هاي مختلف زندگي را پيدا مي كنند. اين در حالي است كه در شرايط تك فرزندي، اين كودكان به علت شرايط ويژه اي كه دارند، در كسب برخي مهارت هاي زندگي ضعف دارند. براي نمونه برخي از آنها هيچ گاه نمي آموزند كه چگونه با ناكامي ها و شكست ها مبارزه كنند و تصور مي كنند تمام منابع و امكانات اقتصادي چه در خانواده و چه در اجتماع به او تعلق دارد و اين وظيفه والدين است كه به او بياموزند كه هميشه اوضاع طبق ميل و خواسته آنها پيش نمي رود و بايد آماده مقابله و كنار آمدن با محدوديت ها باشند.
باید توجه داشت که بلوغ روحی و روانی، پدیده ای کاملاً ارثی نیست بلکه اکتسابی است. این بلوغ مواردی همچون شناخت خود، میزان واقع بینی و انتخاب مؤثر را شامل می شود و به راحتی به دست نمی آید، بلکه به تجربه هائی سخت و طاقت فرسا نیاز دارد. کودکی که تک فرزند خانواده است کمتر با مشکلات مواجه می شود و در معرض تجربه کردن شکست، ناکامی رانده شدن و... قرار نمی گیرد و شرایطی را که لازمه بلوغ روحی، روانی است، تجربه نمی کند.
جایگزینی بزرگترها به جای همسالان
دكتر متين ثابتي، روانپزشك كودك در خصوص تبعات تك فرزندي مي گويد: اكثر كودكان تك فرزند، تنهايي را تجربه كرده و براي فرار از اين گوشه گيري، مجبور به تعامل با دنياي بزرگ ترها مي شوند. از طرف ديگر، تمام توجه والدين و اطرافيان به سوي اين گروه از كودكان جلب شده و اين مسئله باعث وابستگي بيش از حد كودك به پدر و مادر مي شود. تا جايي كه از دست دادن يكي از والدين يا هر دوي آنها به عنوان دغدغه اي بزرگ تا پايان عمر، همراه هميشگي آنها است.
تاثیر منفی تک فرزندی بر مراحل رشد کودک
یکی از معایب تک فرزند بودن، تأثیر آن بر مراحل رشد کودک است. این کودکان کسی را ندارند تا با او رقابت یا بازی و دعوا کنند. آنها دوست و همدمی در منزل ندارند، بنابراین برخی از احساسات را تجربه نمی کنند و فرصتی برای کنترل و مدیریت آنها نخواهند داشت.
جایگزینی شدن رسانه برای رفع تنهایی
رسانه ها مانند دریچه ای به جهان خارج دردیدگاه ها و رفتارهای افراد موثر هستند؛ کم شدن ارتباطات کلامی، در خانواده های کم جمعیت، سبب حاکمیت رسانه های تصویری می‌گرد
د، این امر تغییر الگوی ارتباطی در خانواده را به همراه دارد. کودک یا نوجوانی که از تنهایی رنج می برد به دنبال جایگزینی برای اوقات فراغت خود است در نتیجه به تلویزیون، جاذبه های گرافیکی و هیجان های کاذب در بازی های رایانه ایو دنیای مجازی رو می آورد.
تبعات اجتماعی منفی تک فرزندی
متوقع بودن تک فرزندان مانع ارتباط اجتماعی درست آنان
از ديدگاه جامعه شناختي، شيوع تك فرزندي براي جوامع خطر محسوب مي شود و تاثيري كه اين پديده بر نظام خانواده مي گذارد به طور مستقيم بر نظام اجتماعي نيز تاثيرگذار خواهد بود.
دكتر غلامرضا عليزاده، جامعه شناس در خصوص تاثير منفي اين پديده در خانواده مي گويد: در برخي از خانواده هاي تك فرزند، كودكان بسيار متوقع و در عين حال تماميت خواه تربيت مي شوند و از آنجايي كه تمام توجهات معطوف كودكان تك فرزند مي شود، آنها خود را محور تمام خانواده دانسته و تصور مي كنند آنچه را كه مي خواهند بايد در سريع ترين زمان ممكن به دست بياورند.
اين جامعه شناس اضافه مي كند، در چنين شرايطي در صورتي كه كودك تنها بوده و در محيط همسالان مانند مهد كودك قرار نگيرد، كنش متقابل با ديگران را نياموخته و از آنجايي كه با افراد بزرگسال در ارتباط است، بخشي از مرحله رشد كه در صورت تعامل با گروه همسالان شكل گرفته و تكامل پيدا مي كند، محقق نمي شود. دكتر عليزاده تصريح مي كند، اين در حالي است كه در خانواده هايي كه حداقل دو فرزند دارد، حس مالكيت كمتر وجود داشته و به واسطه تمرينات اجتماعي شدن، فرآيند رشد در كودكان افزايش پيدا مي كند و اگر چنين فضاهايي براي كودكان تك فرزند محقق نشود، مراحل رشد اجتماعي در كودك شكل نگرفته و اين كودكان نسبت به نوع تعاملات بيگانه مي شوند كه در آينده و در ارتباطات اجتماعي و كلامي تاثير منفي خواهد گذاشت. دكتر غزال زاهد در خصوص ويژگي هاي شخصيتي تك فرزندها مي گويد: دسته اي از كودكان تك فرزند، داراي شخصيتي شكننده، آسيب پذير، متوقع و تحريك پذير در مقايسه با ساير كودكان بوده و در كسب مهارت هايي كه با جامعه و فرهنگ هاي بيرون از محيط خانواده در ارتباط است ضعف دارند. دكتر غلامرضا عليزاده، جامعه شناس نيز در اين خصوص مي گويد، گروهي كودكان تك فرزند در برخورد با جامعه بيروني انتظار دارند كه افراد در خارج از نظام خانوادگي همانگونه با آنها رفتار كنند كه در خانواده با آنها رفتار مي شود، از اين رو والدين بايد شيوه هاي تربيتي و رفتاري مناسبي را اعمال كنند.
تک فرزندی تهديدي براي سرمايه نیروی انسانی
دكتر غلامرضا عليزاده، جامعه شناس در خصوص عوامل شكل گيري تك فرزندي در جوامع مختلف مي گويد: بخشي از علل ترويج پديده تك فرزندي، تحت تاثير الگوبرداري هايي است كه پاره اي از خانواده ها بخصوص قشر متوسط و بالاتر از الگوهاي جوامع ديگر دارند. از طرف ديگر در بيشتر جوامع صنعتي رشد تك فرزندي به دليل مشغله هاي بيروني و شغلي افراد جامعه بوده و در پاره اي از الگوهاي اجتماعي به دليل اينكه هر دو والد شاغل بوده و زمان كمي براي نگهداري از كودك دارند به سمت تك فرزندي مي روند.
اين جامعه شناس اضافه مي كند: از سوي ديگر ازدواج ديرهنگام و افزايش سن ازدواج در جوامع پيشرفته و در حال توسعه از ديگر عوامل تك فرزند شدن خانواده ها است كه اين مسئله در صورتي كه اينگونه پيش رود، جوامع در هزاره سوم با مشكل جدي در تجديد نسل روبه رو خواهند شد. با اين حال بايد توجه داشت، علاوه بر مشكل تجديد نسل در قرون آينده، نيروي انساني، سرمايه اي مهم براي جوامع محسوب شده و در صورتي كه به روند رشد كيفي جمعيت توجه شده و از توانايي هاي نيروي انساني براي كشور استفاده شود، پيشرفت جوامع تضمين خواهد شد و در صورتي كه مديريتي دقيق اعمال نشود، فرصت ها به تهديد تبديل خواهد شد. از سويي ديگر در جوامعي مانند چين كه تك فرزندي به امري ناگزير تبديل شده، مسئله جنسيت مطرح مي شود و برنامه ريزي هاي ناصحيح باعث برهم خوردن توازن جمعيت ميان زنان و مردان شده و مشكلات متعددي را به دنبال خواهد داشت.
منبع:
