ترجمه و شرح حکمت 477 نهج البلاغه: نکوهش کوچک شمردن گناه

از گناهى كه كوچك مى شمرى بترس!
امام(عليه السلام) در اين گفتار حكيمانه به نكته مهمى در باب سنجش گناهان اشاره كرده، مى فرمايد: «بدترين و خطرناك ترين گناهان گناهى است كه مرتكب شونده آن، آن را كوچك بشمرد»; (أَشَدُّ الذُّنُوبِ مَا اسْتَخَفَّ بِهِ صَاحِبُهُ).
بعضى معتقدند كه گناهان را نبايد به صغيره و كبيره تقسيم كرد; همه گناهان نسبت به مقام شامخ الهى كبيره است زيرا هرقدر شخصى كه معصيتش مى شود بزرگ تر باشد معصيت، بزرگ تر خواهد بود و چون خداوند از هرچيز برتر و بالاتر است هر معصيتى در پيشگاهش عظيم است. البته اين سخن از يك نظر صحيح است ولى از يك نظر مى توان ميان گناهان تفاوت گذاشت. گاهى ذات گناهان با هم متفاوت است; تفاوتى كه مثلاً در ميان سيلى زدن به يك شخص بى گناه يا كشتن او مى باشد و تفاوتى كه ميان زناى با غير محارم و زناى با محارم است. و گاه تفاوت به سبب اصرار يا ندامت و استغفار است. ممكن است كسى گناه كبيره اى انجام دهد ولى فوراً پشيمان شود و به درگاه خدا توبه كند اين گناه نسبت به گناه كسى كه صغيره اى را انجام مى دهد و اصرار بر آن دارد كوچك تر محسوب مى شود و گاهى اين تفاوت به سبب نيت گناهكار است گاهى گناهكار گناه را با ترس و وحشت و اضطراب انجام مى دهد و گاه با بى اعتنايى و كوچك شمردن گناه. به يقين دومى از اولى بزرگ تر است هرچند خودِ گناه هيچ تفاوتى نكند.
اين از يك نظر، ازنظر ديگر گناهى كه انسان درباره آن بى اعتناست به آسانى دامن او را مى گيرد و به او ضربه مى زند ولى گناهى كه در نظر او عظيم و خطرناك است كمتر به آن گرفتار مى شود. درست مثل اين كه انسان، دشمنى را كوچك بشمرد، از چنين دشمنى ممكن است به آسانى غافل شود و ضربه بخورد ولى از دشمنى كه او را بزرگ و خطرناك مى شمرد در امان بماند.
در روايات اسلامى اين مسأله نيز به صورت گسترده آمده است. مرحوم شيخ حر عاملى در كتاب وسائل الشيعه در ابواب جهاد نفس، بابى تحت عنوان «وجوب اجتناب المحقرات من الذنوب» ذكر كرده و در آن باب، چهارده روايت از معصومين(عليهم السلام) در همين زمينه آورده است. ازجمله در حديثى از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) مى خوانيم كه فرمود: «لاَ تُحَقِّرُوا شَيْئاً مِنَ الشَّرِّ وَإِنْ صَغُرَ فِى أَعْيُنِكُمْ وَلاَ تَسْتَكْثِرُوا شَيْئاً مِنَ الْخَيْرِ وَإِنْ كَثُرَ فِى أَعْيُنِكُمْ فَإِنَّهُ لاَ كَبِيرَ مَعَ الاِسْتِغْفَارِ وَلاَ صَغِيرَ مَعَ الاِْصْرَارِ; چيزى از كار بد را كوچك نشمريد هرچند در نظر شما كوچك باشد و چيزى از كار نيك را بزرگ نشمريد هرچند در نظر شما بزرگ و فراوان باشد زيرا هيچ گناه كبيره اى با استغفار باقى نمى ماند و هيچ گناه صغيره اى با اصرار بر آن بخشوده نخواهد شد».[1]
از سويى ديگر هنگامى كه انسان درباره گناهى بى اعتنا باشد، آن گناه تكرار مى شود و روى هم انباشته مى گردد و تبديل به گناهى بسيار عظيم مى شود. همان گونه كه در حديثى از پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) مى خوانيم: «إِيَّاكُمْ وَ مُحَقَّرَاتِ الذُّنُوبِ فَإِنَّ لَهَا مِنَ اللَّهِ طَالِباً وَ إِنَّهَا لَتَجْتَمِعُ عَلَى الْمَرْءِ حَتَّى تُهْلِكَهُ; از گناهان كوچك برحذر باشيد زيرا از سوى خدا درباره آن مطالبه مى شود و آن ها روى هم انباشته مى گردد تا انسان را هلاك كند».[2]
در حديث ديگرى از امام باقر(عليه السلام) مى خوانيم: «وَمِنَ الذُّنُوبِ الَّتِى لا تُغْفَرُ قَوْلُ الرَّجُلِ لَيْتَنِى لا أُؤَاخَذُ إِلاَّ بِهَذَا; ازجمله گناهانى كه هرگز بخشوده نمى شود گناهى است كه كسى كه آن را انجام مى دهد (هنگامى كه به او بگويند: چرا چنين مى كنى؟) بگويد: (اين كه گناه مهمى نيست) كاش من با همين يك گناه مؤاخذه مى شدم».[3]
در روايتى از حضرت مسيح(عليه السلام) مى خوانيم: «بِحَقّ أَقُولُ لَكُمْ إِنَّ صِغَارَ الْخَطَايَا وَمُحَقَّرَاتِهَا لَمِنْ مَكَايِدِ إِبْلِيسَ يُحَقِّرُهَا لَكُمْ وَيُصَغِّرُهَا فِى أَعْيُنِكُمْ فَتَجْتَمِعُ فَتَكْثُرُ فَتُحِيطُ بِكُمْ; حق را به شما مى گويم كه گناهان كوچك و حقير از دام هاى شيطان است. آن را در نظر شما حقير مى شمرد و در چشم شما كوچك مى نمايد تا روى هم انباشته شود و وجود شما را احاطه كند (بر حذر باشيد)»[4]. [5]
*****
پی نوشت:
[1]. وسائل الشيعه، ج 11، ص 246، ح 8 .
[2]. وسائل الشيعه، ج 11، ص 247، ح 11.
[3]. همان، ح 10.
[4]. مستدرك الوسائل، ج 11، ص 350، ح 11.
[5]. سند گفتار حكيمانه: اين گفتار حكيمانه نيز از روايات تكرارى مرحوم سيد رضى است زيرا عين آن با تفاوت بسيار كمى در حكمت 348 گذشت. در آن جا بدين صورت بود: «أشَدُّ الذُّنُوبِ مَا اسْتَهانَ بِهِ صاحِبُهُ». مرحوم خطيب در ذيل همان حكمت آن را از زمخشرى در كتاب ربيع الابرار و ابن قاسم در روضة الاخيار نقل كرده است و در اين جا چيزى بر آن نمى افزايد. اضافه مى كنيم: در غررالحكم نيز با تفاوتى به اين صورت آمده است: «أشَدُّ الذّنوبِ عِندَاللهِ سُبحانَه ذَنبٌ استَهانَ به راكِبُه». (غررالحكم، ح 3570)