آزمایش در احادیث

آزمايش

امام على عليه السلام :

أيُّها النّاسُ ، إنّ اللّه َ قد أعاذَكُم مِن أنْ يَجورَ علَيكُم و لَم يُعِذْكُم مِن أنْ يَبْتليَكُم ، و قد قالَ جَلَّ مِن قائلٍ : «إنّ في ذلك لآياتٍ و إن كُنّا لَمُبتَلينَ» .
اى مردم! خداوند شما را پناه داده است كه بر شما ستم روا ندارد اما پناه نداده است كه آزمايشتان نكند. خداوند عظيم الشأن فرموده است: «براستى در اين [داستان] نشانه هايى است و ما بى گمان آزمايش كننده بوديم».

امام صادق عليه السلام :

ما مِن قَبضٍ و لا بَسطٍ إلاّ و للّه ِ فيهِ المَنُّ و الابْتِلاءُ .
هيچ گرفتگى و گشايشى صورت نمى گيرد مگر اين كه خداوند در آن، بخشش و آزمايشى دارد.

امام صادق عليه السلام :

ما مِن قَبضٍ و لا بَسطٍ إلاّ و للّه ِ فيهِ مَشيّةٌ و قَضاءٌ و ابْتِلاءٌ .
هيچ گرفتارى و گشايشى نيست، مگر اين كه خدا را در آن، خواست و قضا و آزمايشى است.

امام صادق عليه السلام :

ليسَ شيءٌ فيهِ قَبضٌ أو بَسطٌ مِمّا أمرَ اللّه ُ بهِ أو نهى عنهُ إلاّ و فيهِ مِن اللّه ِ عزّ و جلّ ابْتِلاءٌ و قَضاءٌ .
در امر و نهى خدا هيچ گرفتگى و گشايشى صورت نمى گيرد مگر از جانب خداوند عزّ و جلّ در آن آزمايش و قضايى است.

امام صادق عليه السلام :

مَرِضَ أميرُ المؤمنينَ عليه السلام فعادَهُ قَومٌ فقالوا لَه : كيفَ أصبحتَ يا أميرَ المؤمنينَ ؟ فقالَ : أصبحتُ بِشَرٍّ ! فقالوا لَه : سُبحانَ اللّه ! هذا كلامُ مِثلِكَ؟! فقالَ : يقولُ اللّه ُ تعالى : «و نَبلُوكُم بِالشَّرِّ وَ الخيرِ فتنةً» فالخيرُ الصِّحّةُ و الغِنى ، و الشّرُّ المَرضُ و الفقرُ ، ابْتِلاءً و اخْتِبارا .
امير المؤمنين عليه السلام بيمار شد و گروهى به عيادت آن حضرت رفتند و عرض كردند: چگونه ايد اى امير المؤمنين؟ فرمود: بد. عرض كردند: سبحان اللّه ! چنين سخنى از چون شمايى؟! فرمود: خداوند متعال مى فرمايد: «و شما را با بد و خوب مى آزماييم» . خوبى، همان تندرستى و توانگرى است و بدى، همان بيمارى و نادارى. و اين هر دو براى آزمايش و امتحان است.

حكمت آزمايش

امام على عليه السلام :

ألاَ إنّ اللّه َ تعالى قد كَشفَ الخَلقَ كَشْفةً ، لا أنّه جَهِلَ ما أخْفَوهُ مِن مَصُونِ أسْرارِهِم و مَكْنونِ ضَمائرِهِم ، و لكنْ لِيَبلُوَهُم أيُّهُم أحْسَنُ عَملاً ، فيكونَ الثّوابُ جَزاءً و العِقابُ بَواءً
بدانيد كه خداوند متعال درون مردمان را آشكار ساخت نه اين كه از رازهاى نهفته و درونهاى پوشيده شان آگاه نبود بلكه تا آنان را بيازمايد كه كدام يك بهتر عمل مى كنند. آن گاه ثواب، سزاى [كار نيك] باشد و عقاب، كيفر [كار بد].

امام على عليه السلام ـ درباره آيه «همانا داراييها و فرزندانتان مايه آزمايشند» ـ فرمود:

 و معنى ذلك أنّه يَخْتبِرُهُم بالأموالِ و الأولادِ لِيَتَبيّنَ السّاخِطَ لِرزقِهِ و الرّاضي بقِسمِهِ ، و إنْ كانَ سبحانه أعلَمَ بهِم مِن أنفسِهِم ، و لكنْ لِتظْهرَ الأفعالُ الّتي بِها يُستَحَقُّ الثّوابُ و العِقابُ.
معنايش اين است كه خداوند سبحان بندگان خود را به وسيله ثروت و فرزند مى آزمايد تا معلوم شود چه كسى از روزى خود ناخشنود است و چه كسى به بهره خود راضى.گر چه خداوند سبحان بندگان را بهتر از خود آنان مى شناسد، اما [مى آزمايد ]تا كردارهايى كه پاداش و كيفر سزاوار آن است، پديدار شود.

امام على عليه السلام :

في تَقلُّبِ الأحْوالِ عُلِمَ جواهِرُ الرِّجالِ ، و الأيّامُ تُوضِحُ لكَ السَّرائرَ الكامِنَةَ .
در دگرگونيهاى احوال و زمانه است كه گوهر مردان شناخته مى شود، و روزگار نيّت هاى پنهان را براى تو آشكار مى سازد.

امام على عليه السلام ـ درباره آزمودن فرشتگان با سجده كردن بر آدم ـ فرمود:

و لَو أرادَ اللّه ُ أنْ يَخلُقَ آدَم مِن نورٍ يَخطِفُ الأبْصارَ ضِياؤهُ ··· لَفعَلَ ، و لَو فَعلَ لَظلَّتْ لَهُ الأعْناقُ خاضِعةً ، و لَخَفَّتِ البَلوى فيهِ على الملائكةِ ، و لكنَّ اللّه َ سبحانه يَبْتَلي خَلقَهُ بِبَعضِ ما يَجْهلونَ أصْلَهُ ، تَمييزا بالاخْتِبارِ لَهُم و نَفْيا للاسْتِكبارِ عنهُم .
اگر خدا مى خواست آدم را از نورى خيره كننده ··· بيافريند بى گمان مى توانست چنين كند و اگر چنين مى كرد، گردنها در برابر او فرود مى آمد و كار آزمايش بر فرشتگان آسان مى شد، ليك خداوند سبحان، آفريدگان خود را به چيزهايى كه اصل آن را نمى دانند مى آزمايد، تا با امتحان [فرمانبر و نافرمان ]ايشان را جدا سازد و خصلتِ خودْ بزرگ بينى را از آنان بزدايد و تكبّر را از ايشان دور سازد.

امام على عليه السلام :

كُلّما كانتِ البَلوى و الاختبارُ أعظمَ كانتِ المَثُوبةُ و الجَزاءُ أجْزَلَ ، أ لاَ تَرَونَ أنَّ اللّه سبحانه اخْتَبرَ الأوَّلِينَ مِن لَدُنْ آدمَ صلواتُ اللّه ِ عليهِ إلى الآخِرينَ مِن هذا العالَمِ بأحجارٍ لا تَضُرُّ و لا تَنفَعُ ، و لا تُبصِرُ و لا تَسمَعُ ، فجَعَلَها بَيتَهُ الحَرامَ الّذي جَعَلَهَ اللّه ُ للنّاسِ قِياما ···؟!و لكنّ اللّه يَخْتبِرُ عِبادَهُ بأنواعِ الشَّدائدِ ، و يَتَعبّدُهُم بأنواعِ المَجاهِدِ ، و يَبْتَليهِم بضُروبِ المَكارِهِ ؛ إخْراجا للتَّكَبُّرِ مِن قلوبهِمْ ، و إسْكانا للتَّذَلُّلِ في نُفوسِهِم ، و لِيَجْعلَ ذلكَ أبوابا فُتُحا إلى فضلِهِ ، و أسبابا ذُلُلاً لِعَفوِهِ .
هر چه امتحان و آزمايش بزرگتر باشد ثواب و پاداش فراوانتر است. مگر نمى بينيد كه خداوند سبحان پيشينيان را، از زمان آدم صلوات اللّه عليه تا آخرين نفر از مردم اين جهان، با سنگهايى كه زيان و سودى نمى رسانند و نمى توانند ببينند و بشنوند، آزمود و آن سنگها را خانه با حرمت خود ساخت؛ خانه اى كه براى مردم بر پا گردانيد···؟!اما خداوند بندگانش را با انواع سختيها مى آزمايد و با رنج و كوششهاى گوناگون به بندگى وادارشان مى كند و با انواع ناخوشايندها امتحانشان مى كند تا خود بزرگ بينى را از دلهايشان بيرون كند و فروتنى را در جانهاشان جاى دهد و اين را درهايى قرار دهد گشوده به سوى فضل و بخشش خود و وسايلى آماده براى گذشت و آمرزش خويش.

امام على عليه السلام :

لَتُبَلْبَلُنّ بَلْبَلةً ، و لَتُغربَلُنّ غَرْبَلةً ، حتّى يعودَ أسفلُكُم أعلاكم ، و أعلاكم أسفلَكُم ، و ليَسبقنّ سَبّاقونَ كانوا قَصَّروا، و ليُقَصِّرَنَّ سبّاقونَ كانوا سَبَقوا .
همانا شما درهم آميخته و غربال خواهيد شد تا آن كه پايين است به رو آيد و آن كه بالاست به زير رود و آنان كه وا پس مانده اند پيش برانند و آنان كه پيش افتاده اند وا پس مانند.

امام على عليه السلام :

لا تَفرَحْ بالغَناءِ و الرَّخاءِ ، و لا تَغتمَّ بالفقرِ و البلاءِ؛ فإنّ الذَّهبَ يُجَرَّبُ بالنّارِ ، و المؤمنُ يُجَرَّبُ بالبلاءِ .
به ثروت و رفاه، دل شاد مشو و از تهيدستى و گرفتارى، اندوه به دل راه مده؛ زيرا طلا با آتش گداخته و ناب مى شود و مؤمن با بلا و گرفتارى.

امام حسين عليه السلام ـ در راهِ رفتن به كربلا ـ فرمود:

إنّ النّاسَ عَبيدُ الدُّنيا ، و الدِّينُ لَعْقٌ على ألْسِنَتِهِم ، يَحُوطونَهُ ما دَرَّتْ مَعايِشُهُم، فإذا مُحِّصوا بالبلاءِ قَلَّ الدَّيّانونَ .
براستى كه مردم، بندگان دنيا هستند و دين [فقط] بر سر زبان آنهاست و آن را تا زمانى كه براى آنها آب و نان دارد، مى چرخانند و چون در بوته آزمايش گذاشته شوند، آن گاه دين دارانْ اندكند.

امام رضا عليه السلام ـ در تفسير آيه «تا شما را بيازمايد كه كدام يك نكو كارتريد» ـ فرمود :

 إنّه عزّ و جلّ خَلقَ خَلقَهُ ليبلوَهم بِتَكليفِ طاعتِهِ و عِبادتِهِ، لا على سبيلِ الامْتِحانِ و التَّجْرِبةِ ؛ لأنـهُ لَم يَزَلْ عَلِيما بكُلِّ شَيءٍ .
 خداوند عزّ و جلّ بندگان خود را آفريد تا ايشان را با تكليف به طاعت و عبادتش بيازمايد و اين كار را براى امتحان و [كسب ]تجربه نكرد؛ زيرا او همواره به همه چيز آگاه است.

آزمايش سخت مؤمن

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

المؤمنُ بَينَ خَمسِ شَدائدَ: مؤمنٌ يَحْسِدُهُ، و منافقٌ يُبغِضُهُ ، و كافرٌ يُقاتِلُهُ ، و نَفْسٌ تُنازِعُهُ ، و شَيطانٌ يُضِلُّهُ .
مؤمن، با پنج سختى دست به گريبان است: مؤمنى ديگر كه به او حسادت مى ورزد، منافقى كه او را دشمن مى دارد، كافرى كه با او مى جنگد، نفْسى كه با او كشمكش مى كند و شيطانى كه در صدد گمراه كردن اوست.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

كانَ الرّجُلُ قَبلَكُم يُؤخَذُ فيُحفَرُ لَهُ الأرضُ فيُجعَلُ فيها، فَيُجاءُ بالمِنْشارِ فيُوضَعُ على رأسِهِ فيُشَقُّ باثنَينِ ما يَصُدُّهُ ذلكَ عن دِينِهِ ، و يُمَشَّطُ بأمْشاطِ الحديدِ مِمّا دُونَ لَحمِهِ مِن عَظمٍ أو عَصَبٍ ما يَصُدُّهُ ذلكَ عن دِينِهِ .
[در دورانهاى] پيش از شما ، مرد [مؤمن] را مى گرفتند و زمين را مى كندند و او را در گودال مى گذاشتند و با ارّه ، از فرق سر ، به دو نيمش مى كردند و با اين همه ، از دين خود دست بر نمى داشت. با شانه هاى آهنين، گوشت بدنش را تا استخوان و عصب مى كندند و اين همه او را از دينش باز نمى داشت.

امام على عليه السلام :

إنَّ البلاءَ أسْرَعُ إلى المؤمنِ التّقيِّ مِن المَطرِ إلى قَرارِ الأرضِ .
شتاب بلا به سوى مؤمنِ پرهيزگار بيشتر از شتاب باران به سوى زمين گود است.

امام زين العابدين عليه السلام :

ما مِن مؤمنٍ تُصيبُهُ رَفاهِيَةٌ في دَولةِ الباطلِ إلاّ ابتُليَ قَبلَ مَوتِهِ ببدنِهِ أو مالِهِ ، حتّى يَتَوفّرَ حَظُّهُ في دَولةِ الحقِّ .
هيچ مؤمنى نيست كه در دولت باطل ، رفاه و آسايشى به او رسد، مگر آن كه پيش از مردن، در بدن يا دارايى اش گرفتارى اى پيش آيد تا بهره او در دولت حقّ بيشتر فراهم آيد.

الخرائج و الجرائح ـ به نقل از امام زين العابدين عليه السلام ـ :

فما تَمُدّونَ أعيُنَكُم ؟ ! أ لستُم آمِنينَ ؟ ! لَقد كانَ مِن قَبلِكُم مَن هُو على ما أنتُم علَيهِ ، يُؤخَذُ فيُقْطَعُ يَدُهُ و رِجْلُهُ و يُصلَبُ ، ثُمّ تَلا : «أمْ حَسِبتُم أن تَدخُلوا الجنّةَ وَ لَمّا يَأتِكُمْ مَثَلُ الَّذِينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِكُمْ» .
چرا [به رفاه ديگران ]چشم مى دوزيد؟! آيا در امان نيستيد؟! پيش از شما كسانى بودند كه حال و روز شما را داشتند؛ دستگير مى شدند و دست و پايشان قطع مى شد و به دار آويخته مى گشتند. آن گاه حضرت اين آيه را تلاوت كرد: «آيا مى پنداريد كه وارد بهشت مى شويد ، حالْ آن كه هنوز مانند آنچه بر سر پيشينيان شما آمده ، بر شما نگذشته است ؟!».

امام باقر عليه السلام :

بَعثَ اللّه ُ نبيّا حَبَشيّا إلى قَومِهِ، فقاتَلَهُم فقُتِلَ أصْحابُهُ و اُسِروا، و خَدُّوا لهُم اُخْدودا مِن نارٍ، ثُمّ نادَوا : مَن كانَ مِن أهلِ مِلّتِنا فلْيَعْتزِلْ ، و مَن كانَ على دينِ هذا النّبيِّ فلْيَقْتحِمِحديث النّارَ ، فجَعَلوا يَقْتَحِمونَ النّارَ ، و أقبَلَتِ امْرأةٌ مَعها صَبيٌّ لَها فَهابَتِ النّارَ، فقالَ لَها صَبِيُّها: اقْتَحِمي، قال: فاقْتَحَمتِ النّارَ، و هُم أصْحابُ الاُخْدودِ .
خداوند پيامبرى حبشى براى قوم خودش برانگيخت. او با آنان جنگيد و يارانش كشته و اسير گشتند. آنان شيارهايى در زمين كندند و در آنها آتش افروختند و آن گاه [خطاب به پيروان اسير آن پيامبر ]فرياد زدند: هر كه بر آيين ماست به كنارى رود و هر كه پيرو دين اين پيامبر است خود را به آتش زند. آنان خود را به دل آتش مى زدند. زنى همراه كودك خود جلو آمد، اما از آتش ترسيد. كودكش به او گفت: درون آتش رو و مادر خود را در دل آتش افكند. و اينان، همان اصحاب اُخدودند.

امام صادق عليه السلام :

إنّ أشدَّ النّاسِ بلاءً الأنبياءُ، ثُمّ الّذين يَلُونَهُم ، ثُمّ الأمْثَلُ فالأمثلُ .
سخت ترين بلاها و آزمايشها را پيامبران از سر مى گذرانند، پس از آنها جانشينان و پيروانشان و سپس به ترتيب ، كسانى كه نزد خدا مقامى ارجمندتر دارند.

امام صادق عليه السلام :

الدُّنيا سِجنُ المؤمنِ ، فأيُّ سِجنٍ جاءَ مِنهُ خيرٌ؟!
دنيا، زندان مؤمن است؛ كدام زندان است كه از آن خيرى رسد؟!

امام صادق عليه السلام :

إنَّ أهلَ الحقِّ لَم يَزالوا مُنذُ كانوا في شِدّةٍ، أمَا إنَّ ذلكَ إلى مُدّةٍ قَلِيلَةٍ و عافيةٍ طويلةٍ .

اهل حق تا بوده اند هميشه در سختى قرار داشته اند؛ اما بدانيد كه [دوره ]اين سختى، كوتاه است، ولى آسايشى طولانى [در پى] دارد .

امام صادق عليه السلام ـ در تفسير آيه «و در كتاب از اسماعيل ياد كن» ـ فرمود :

 سَلّطَ اللّه ُ علَيهِ قومَهُ فكَشَطوا وَجهَهُ و فَرْوَةَ رأسِهِ···و لَيس هُو إسماعيلَ بنَ إبراهيمَ .
خداوند قوم اسماعيل [بن حزقيل ]را بر او مسلّط كرد و آنها پوست سر و صورتش را كندند ··· اين اسماعيل ، آن اسماعيل پسر ابراهيم عليه السلام نيست.

امام صادق عليه السلام :

قد كانَ قَبلَكُم قَومٌ يُقتَلونَ و يُحرَقونَ و يُنشَرونَ بالمَناشِيرِ و تَضِيقُ علَيهِمُ الأرضُ بِرُحْبِها فما يَردُّهُم عمّا هُم علَيهِ شَيءٌ مِمّا هُم فيهِ مِن غير تِرَةٍ وَ تَروا مَن فَعلَ ذلكَ بهِم و لا أذىً ، بَل ما نَقِموا مِنهُم إلاّ أنْ يؤمِنوا باللّه ِ العَزيزِ الحَميدِ ، فاسْألوا ربَّكُم دَرَجاتِهِم ، و اصبِروا على نَوائبِ دَهرِكُم تُدْرِكوا سَعْيَهُم .
پيش از شما مردمى بودند كه كشته مى شدند، سوخته مى شدند، با ارّه قطعه قطعه مى شدند و زمين با همه فراخى بر آنان تنگ مى گشت، ولى هيچ يك از اينها، آنان را از دين حق و عقيده شان، روي گردان نمى كرد. آنان نه ستمى كرده و نه آزارى رسانده بودند كه سزاوار اين كيفرها باشند، بلكه تنها بدين سبب از آنان انتقام مى كشيدند كه به خداى توانا و ستوده ايمان داشتند. از خدا بخواهيد كه درجات آنان را به شما عطا فرمايد. بر سختيها و گرفتاريهاى زمان خود صبورى ورزيد، تا به پاى تلاش آنها برسيد.

آزمايش مؤمن به انواع بلاها

امام صادق عليه السلام ـ وقتى از ايشان پرسيده شد:آيا مؤمن به جذام و پيسى و امثال آن مبتلا مى شود؟ ـ فرمود :

و هلْ كُتِبَ البلاءُ إلاّ على المؤمنِ ؟!
مگر بلا جز براى مؤمن نوشته شده است؟!

امام باقر عليه السلام :

إنَّ المؤمنَ يُبْتلى بكُلِّ بَليّةٍ و يَموتُ بكُلِّ مِيتةٍ ، إلاّ أنَّهُ لاَ يقتُلُ نَفسَهُ .
مؤمن به هر بلايى گرفتار مى شود و به هر مرگى مى ميرد، امّا خود كشى نمى كند.

بحار الأنوار ـ به نقل از سدير ـ :

قُلتُ لأبي جَعفَرٍ عليه السلام : هلْ يَبْتلي اللّه ُ المؤمنَ؟ فَقالَ : و هلْ يُبْتلى إلاّ المؤمنُ ؟ حتّى أنّ صاحِبَ ياسِينَ قالَ : «يا لَيْتَ قَومِي يَعْلَمونَ» حديث كانَ مُكَنَّعا ، قلتُ: و ما المُكَنَّعُ ؟! قالَ: كانَ بهِ جُذامٌ .
 به امام باقر عليه السلام عرض كردم : آيا خداوند مؤمن را مبتلا مى كند؟ فرمود: مگر كسى جز مؤمن دچار بلا مى شود؟ حتّى صاحب ياسي نحديث كه گفت:«كاش قوم من بدانند»،مكنّع بود.عرض كردم: مكنّع چيست؟ فرمود: جذام داشت.

نقش اعمال بد در پيش آمدن بلا

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :خداوند متعال به ايّوب وحى فرمود:

هَل تَدري ما ذَنبُكَ إليَّ حينَ أصابَكَ البلاءُ؟ قالَ : لا . قالَ : إنّكَ دَخَلتَ على فِرْعَونَ فَداهَنْتَ في كَلِمتَينِ .
 آيا مى دانى گناه تو نزد من چه بود كه بلا به تو رسيد؟ عرض كرد: نه؛ فرمود: تو نزد فرعون رفتى و در دو كلمه سازش به خرج دادى .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

لا يَجْني على المَرءِ إلاّ يَدُهُ .
بر آدمى، جز دست او جنايت نمى كند.

كسى كه دچار بلا نشود مبغوض خداست

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنَّ اللّه َ يُبغِضُ العِفْرِيَةَ النِّفْرِيَةَ الّذي لَم يُرْزَأْ في جِسمِهِ و لا مالِهِ .
خداوند انسان خبيثِ شيطان صفت را كه بلاى جسمى و مالى نمى بيند دشمن مى دارد.

امام على عليه السلام :

لا حاجةَ للّه ِ فيمَن ليسَ للّه ِ في نَفسِهِ و مالِهِ نَصيبٌ .
خداوند به كسى كه از جان و مال وى چيزى نگرفته است، احتياجى ندارد.

امام على عليه السلام :

كَفى بالسَّلامةِ داءً .
سلامت (بى بلايى) ، خود براى دردمند بودن انسان كافى است.

امام زين العابدين عليه السلام :

إنّي لَأكرَهُ أنْ يُعافى الرَّجُلُ في الدُّنيا و لا يُصيبَهُ شَيءٌ مِن المَصائبِ .
من خوش ندارم كه آدمى در دنيا در عافيت باشد و هيچ گرفتارى و مصيبتى به وى نرسد.

امام زين العابدين عليه السلام ـ درباره آيه «اگر نه آن بود كه همه مردم يك امّت مى شدند···» ـ فرمود :

 «لولا أنْ يكونَ النّاسُ اُمّةً واحدةً ···» ـ : عَنى بذلكَ اُمّةَ محمّدٍ أنْ يَكونوا على دِينٍ واحدٍ كُفّارا كُلّهُم .
 مقصود خداوند از اين آيه، امّت محمّد است كه به يك دين [ديگر ]در آيند و همگى كافر شوند.

امام صادق عليه السلام ـ در تفسير همين آيه ـ فرمود :

لَو فَعلَ اللّه ُ ذلكَ لَما آمَنَ أحَدٌ ، و لكنَّهُ جَعلَ في المؤمنينَ أغْنياءَ و في الكافِرينَ فُقَراءَ ، و جَعلَ في الكافِرينَ أغْنياءَ و في المؤمنينَ فُقَراءَ ، ثُمّ امْتَحَنهُم بالأمرِ و النَّهيِ ، و الصَّبرِ و الرِّضا .
اگر خدا چنين مى كرد، هيچ كس ايمان نمى آورد. اما او در ميان مؤمنان، توانگر و تهيدست قرار داد و در ميان كافران نيز توانگر و تهيدست. آن گاه آنان را با امر و نهى و صبر و رضا بيازمود.

امام صادق عليه السلام :

قالَ اللّه ُ عزّ و جلّ: لولا أنْ يَجِدَ عَبدي المؤمنُ في قَلبِهِ لَعَصَبْتُ رأسَ الكافرِ بعِصابَةِ حديدٍ لا يُصَدَّعُ رأسُهُ أبدا .
خداوند عزّ و جلّ فرموده است: اگر بنده مؤمن من به دل نمى گرفت، هر آينه سر كافر را دستارى آهنى مى بستم تا هرگز سر درد نگيرد.

نعمت بلا

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

لا تكونُ مؤمنا حتّى تَعُدَّ البلاءَ نِعمَةً و الرَّخاء مِحنَةً ، لأنَّ بلاءَ الدُّنيا نِعمَةٌ في الآخِرَةِ، و رَخاءَ الدُّنيا مِحنَةٌ في الآخِرَةِ .
مؤمن نيستى مگر آنگاه كه بلا و گرفتارى را نعمت شمارى و آسايش را محنت؛ زيرا بلاى دنيا ، نعمت آخرت است و خوشى دنيا ، رنج آخرت.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنّ اللّه َ لَيَتعَهّدُ عبدَهُ المؤمنَ بأنواعِ البلاءِ كما يَتَعهّدُ أهلَ البيتِ سَيِّدُهم بِطُرَفِ الطَّعام .
همچنان كه مرد خانه با خوراكى هاى نوبر ، خانواده خود را مى نوازد خداوند نيز بنده مؤمن خود را با انواع بلاها مى نوازد .

امام على عليه السلام :

إذا رأيتَ ربَّكَ يُوالي علَيكَ البلاءَ فاشْكُرْهُ، إذا رأيتَ ربَّكَ يُتابِعُ علَيكَ النِّعَمَ فاحْذَرْهُ .
هرگاه ديدى پروردگارت بلا از پى بلا بر تو نازل مى كند ، سپاسگزار او باش. و هرگاه ديدى نعمتهاى پروردگارت پياپى به تو مى رسد از او برحذر باش (بترس) .

امام باقر عليه السلام :

إنَّ اللّه َ عزّ و جلّ لَيَتعاهَدُ المؤمنَ بالبلاءِ كما يَتعاهَدُ الرَّجُلُ أهلَهُ بالهَدِيّةِ مِن الغَيبةِ ، و يَحْميهِ الدُّنيا كما يَحْمي الطّبيبُ المريضَ .
خداوند عزّ و جلّ مؤمن را با بلا و سختى مى نوازد، همچنان كه مرد خانه با آوردن هديه از سفر، خانواده خود را مى نوازد، و او را از دنيا پرهيز مى دهد، همچنان كه پزشك بيمار را پرهيز مى دهد .

امام صادق عليه السلام :

المَصائبُ مِنَحٌ مِن اللّه ِ ، و الفَقرُ مَخزونٌ عندَ اللّه ِ .
مصيبتها، هديه هايى هستند از سوى خداوند، و فقر، در خزانه خدا نگهدارى مى شود [و آن را جز به بندگان خاصّش نمى دهد] .

امام كاظم عليه السلام :

لَن تَكونوا مؤمنينَ حتّى تَعُدّوا البلاءَ نِعمَةً و الرَّخاءَ مُصيبَةً ، و ذلكَ أنَّ الصَّبرَ عِند البلاءِ أعظَمُ مِن الغَفلةِ عندَ الرَّخاءِ .
شما هرگز مؤمن نيستيد مگر آن كه بلا و گرفتارى را نعمت شماريد و آسايش و رفاه را مصيبت؛ زيرا صبر بر بلا و گرفتارى ارزشمندتر است از غفلت به هنگام آسايش و خوشى.

امام عسكرى عليه السلام :

ما مِن بَلِيّةٍ إلاّ و للّه ِ فيها نِعمَةٌ تُحيطُ بِها .
هيچ گرفتارى و بلايى نيست مگر آن كه نعمتى از خداوند آن را در ميان گرفته است.

ارج نهادن به مؤمن به وسيله بلا

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنَّ اللّه َ لَيُغذّي عَبدَهُ المؤمنَ بالبلاءِ كما تُغذِّي الوالِدَةُ ولَدَها باللَّبَنِ .
خداوند بنده مؤمن خود را با بلا و گرفتارى تغذيه مى كند ، همچنانكه مادر فرزند خود را با شير .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

ما كَرُمَ عبدٌ على اللّه ِ إلاّ ازْدادَ علَيهِ البلاءُ .
بنده اى نزد خدا گرامى نشد، مگر آن كه بلا و گرفتارى او فزونى يافت.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إذا أرادَ اللّه ُ بقَومٍ خَيرا ابْتَلاهُم .
هرگاه خداوند خير مردمى را بخواهد آنان را مبتلا مى كند.

امام صادق عليه السلام :

البلاءُ زَيْنُ المؤمنِ ، و كَرامةٌ لِمَن عَقَلَ ، لأنَّ في مُباشَرتِهِ و الصَّبرِ علَيهِ و الثَّباتِ عندَهُ تَصْحيحَ نِسْبةِ الإيمانِ .
بلا و گرفتارى زيور مؤمن است و كرامت خردمند؛ زيرا گرفتار بلا شدن و در برابر آن شكيبايى و پايدارى ورزيدن، مؤمن را شايسته نام مؤمن مى كند.

امام صادق عليه السلام :

ما أثنى اللّه ُ تعالى على عبدٍ من عِبادِهِ مِن لَدُنْ آدمَ إلى محمّدٍ صلى الله عليه و آله إلاّ بعدَ ابْتِلائهِ و وَفاءِ حقِّ العُبوديّةِ فيهِ ، فَكَراماتُ اللّه ِ في الحقيقةِ نِهاياتٌ ، بِداياتُها البلاءُ .
خداوند متعال هيچ بنده اى را، از آدم تا محمّد صلى الله عليه و آله ، نستود مگر پس از آن كه وى را دچار بلا ساخت و او در آن بلا، حقّ بندگى را ادا كرد. پس كرامتهاى خداوند در حقيقت، پايان مسيرى است كه با بلا آغاز مى شود.

امام صادق عليه السلام :

إنَّ بَلاياهُ [اللّه ] مَحْشُوَّةٌ بكَراماتِهِ الأبَديّةِ، و مِحَنَهُ مُورِثَةٌ رِضاهُ و قُربَهُ و لَو بعدَ حينٍ .
همانا بلاياى خداوند آكنده از كرامتهاى جاودانه اوست و رنج و محنتهايش، اگر چه پس از مدّتى، خشنودى و قُرب او را به بار مى آورد.

امام صادق عليه السلام :

إنّ للّه ِ عزّ و جلّ عِبادا في الأرضِ مِن خالِصِ عِبادِهِ ، ما يَنزِلُ منَ السّماءِ تُحْفَةٌ إلى الأرضِ إلاّ صَرَفَها عنهُم إلى غيرِهِم ، و لا بَلِيّةٌ إلاّ صَرَفَها إلَيهِم .
خداوند عزّ و جلّ بر روى زمين بندگانى دارد ناب و خالص كه هيچ تحفه اى از آسمان به زمين نمى فرستد، مگر اين كه آن تحفه را نصيب ديگران و نه آنان مى كند و هيچ بلايى نمى فرستد، مگر اين كه آن را متوجّه ايشان مى گرداند.

بلا و تنبّه

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

لَولا ثلاثةٌ في ابنِ آدمَ ما طَأْطَأ رأسَهُ شَيءٌ : المَرضُ ، و المَوتُ ، و الفَقرُ ، و كلُّهنَّ فيهِ ، و إنّه لَمَعهُنَّ لَوثّابٌ!
اگر سه [نقطه ضعف] در آدمى نبود، چيزى سر او را فرود نمى آورد: بيمارى، مرگ و فقر. اين هر سه را دارد و با اين حال چموشى مى كند!

امام على عليه السلام :

إذا رَأيتَ اللّه َ سُبحانَهُ يُتابِعُ علَيكَ البلاءَ فقَد أيْقَظَكَ ، إذا رَأيتَ اللّه َ سُبحانَهُ يُتابِعُ علَيكَ النِّعَمَ مَعَ المَعاصي فَهُوَ اسْتِدراجٌ لكَ .
هرگاه ديدى خداوند سبحان پياپى بر تو بلا نازل مى كند هر آينه تو را بيدار باش داده است. و چون ديدى خداوند سبحان، با وجود آن كه گناه مى كنى، پياپى به تو نعمت مى دهد، اين، براى غافلگير كردن [و به دام انداختن ]توست.

امام على عليه السلام ـ هنگام بيرون رفتن براى طلب باران ـ فرمود :

إنّ اللّه َ يَبتَلي عِبادَهُ عندَ الأعمالِ السَّيِّئةِ بنَقْصِ الثَّمَراتِ و حَبْسِ البَرَكاتِ و إغْلاقِ خَزائنِ الخَيراتِ ، لِيَتوبَ تائبٌ و يُقْلِعَ مُقْلِعٌ و يَتَذكَّرَ مُتَذكِّرٌ و يَزْدَجرَ مُزْدَجِرٌ .
هرگاه بندگان خدا گناه و بد كردارى كنند خداوند آنان را به كاهش محصولات و بازداشت بركات و بستن دَرِ گنجينه هاى خير مبتلا مى سازد تا توبه گر توبه كند و گنهكار دل از گناه بركند و پند گيرنده پند پذيرد و نهى شده [از گناه ]باز ايستد.

امام صادق عليه السلام :

المؤمنُ لا يَمْضي علَيهِ أربَعونَ لَيلةً إلاّ عَرَضَ لهُ أمرٌ يُحزِنُهُ يُذَكَّرُ بهِ .
مؤمن چهل شب بر او نمى گذرد جز آن كه پيشامدى برايش شود كه غمگينش سازد و بدان وسيله متنبّه گردد.

امام صادق عليه السلام :

إذا أرادَ اللّه ُ عزّ و جلّ بعبدٍ خيرا فأذْنبَ ذَنبا تَبِعَهُ بنِقمَةٍ و يُذكِّرُهُ الاسْتِغفارَ ، و إذا أرادَ اللّه ُ عزّ و جلّ بعبدٍ شَرّا فأذْنبَ ذَنبا تَبِعَهُ بنِعمَةٍ لِيُنْسِيَهُ الاسْتِغفارَ و يَتَمادى بهِ ، و هُو قولُ اللّه ِ عزّ و جلّ : «سنَسْتدرِجُهُم من حيثُ لا يعلمونَ» حديث بالنِّعَمِ عند المَعاصي .
هرگاه خداوند خير بنده اى را بخواهد و از او گناهى سر زند، در پى آن گناه به مصيبتى گرفتارش مى سازد تا او را به ياد استغفار كردن اندازد. و هرگاه خداوند بدى بنده اى را خواهد و از او گناهى سر زند، در پى آن بدو نعمتى مى بخشد تا آمرزش خواهى را از ياد ببرد و آن گناه را ادامه دهد. اين است فرموده خداوند عزّ و جلّ كه: «از جايى كه خود نمى دانند بتدريج آنان را فرو مى گيريم» يعنى با نعمت دادن به هنگام گناه.

امام صادق عليه السلام :

ما منِ مؤمنٍ إلاّ و هُو يُذَكَّرُ في كُلِّ أربَعينَ يَوما ببلاءٍ ، إمّا في مالِهِ أو في ولدِهِ أو في نَفسِهِ فيؤجَرُ علَيهِ ، أو هَمٍّ لا يَدري مِن أينَ هُو .
هيچ مؤمنى نيست مگر آن كه هر چهل روز يك بار ، به وسيله بلايى متنبّه مى شود. اين بلا يا به مال او مى رسد ، يا به فرزندش يا به خودش ؛ كه پاداش آن را مى بيند ، و يا اندوهى به او مى رسد كه نمى داند از كجاست.

زدوده شدن گناهان به وسيله بلا

امام على عليه السلام :

الحَمدُ للّه ِ الّذي جَعلَ تَمْحيصَ ذُنوبِ شِيعتِنا في الدُّنيا بمِحْنتِهِم، لِتَسْلَمَ بِها طاعاتُهُم و يَسْتَحِقّوا علَيها ثَوابَها .
سپاس و ستايش خدايى را كه رنج و گرفتارى پيروان ما را مايه زدوده شدن گناهان آنان در دنيا قرار داد تا با اين رنجها و بلاها طاعاتشان سالم ماند و سزاوار پاداش آن شوند.

امام على عليه السلام :

أ لا اُخبِرُكُم بأفضَلِ آيةٍ في كتابِ اللّه ِ عزّ و جلّ؟ حَدّثَنا رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله «و ما أصابكُم مِن مصيبةٍ فبما كسَبَتْ أيديكم» ، و اللّه ُ عزّ و جلّ أكْرَمُ مِن أن يُثَنّيَ علَيهِ العُقوبَةَ في الآخِرَةِ ، و ما عَفا عنهُ في الدُّنيا فاللّه ُ تباركَ و تعالى أحْلَمُ مِن أنْ يَعودَ في عَفوهِ .
آيا شما را از برترين آيه در كتاب خداوند عزّ و جلّ خبر ندهم؟ پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به ما فرمود آيه «هر مصيبتى كه به شما مى رسد دستاورد خود شماست»، خداوند عزّ و جلّ بزرگوارتر از آن است كه [كسى را كه در دنيا كيفر داده است] دوباره در آخرت كيفر دهد و با گذشت تر از آن است كه از آنچه در دنيا عفو و گذشت كرده است [در آخرت ]از عفو خود بازگردد.

امام على عليه السلام :

ما عاقَبَ اللّه ُ عَبدا مؤمنا في هذهِ الدُّنيا إلاّ كانَ اللّه ُ أحْلَمَ و أمْجَدَ و أجْوَدَ و أكْرَمَ مِن أنْ يَعودَ في عِقابِهِ يومَ القيامةِ .
هرگاه خداوند بنده مؤمنى را در اين دنيا كيفر دهد با گذشت تر و ارجمندتر و بخشنده تر و بزرگوارتر از آن است كه روز قيامت نيز كيفرش رساند.

امام باقر عليه السلام :

إنَّ اللّه َ تباركَ و تعالى إذا كانَ مِن أمْرِهِ أن يُكرِمَ عَبدا و له عِندَه ذَنبٌ ابْتَلاهُ بالسُّقْمِ ، فإنْ لَم يَفعَلْ فبِالحاجةِ، فإنْ لَم يَفعَلْ شَدَّدَ علَيه عندَ المَوتِ . و إذا كانَ مِن أمرِهِ أنْ يُهينَ عَبدا و لَه عندَهُ حَسَنةٌ أصَحَّ بَدنَهُ، فإنْ لم يفعلْ وسَّعَ علَيهِ في مَعيشتِهِ ، فإنْ لَم يَفعلْ هَوّنَ علَيهِ المَوتَ .
هرگاه خداوند متعال بنايش اين باشد كه بنده اى را گرامى بدارد و آن بنده گناهى كرده باشد او را به بيمارى مبتلا مى گرداند، اگر چنين نكرد به فقر و نيازمندى دچارش مى سازد و اگر اين را هم نكرد هنگام جان كندن بر او سخت مى گيرد. و اگر بنايش اين باشد كه بنده اى را خوار و بي مقدار سازد و او كارى نيك نزد خدا داشته باشد، تن سالم به او مى دهد، اگر چنين نكرد زندگى اش را فراخ مى گرداند و اگر اين را هم نكرد مرگ را بر او آسان مى سازد.

بحار الأنوار ـ به نقل از يونس بن يعقوب ـ :

سمعتُ جعفرَ بنَ محمّدٍ عليه السلام يقولُ : مَلعونٌ مَلعونٌ كُلُّ بدَنٍ لا يُصابُ في كلِّ أربعينَ يوما . قلتُ : ملعونٌ؟! قالَ : ملعونٌ . فلَمّا رأى عِظَمَ ذلكَ علَيَّ قالَ لي : يا يُونسُ ، إنّ مِن البَلِيّةِ الخَدْشَةَ و اللَّطْمَةَ و العَثْرَةَ و النَّكْبَةَ و القَفْزَةَ و انْقِطاعَ الشِّسْعِ و أشْباهَ ذلكَ.يا يُونسُ، إنّ المؤمنَ أكْرَمُ على اللّه ِ تعالى مِن أنْ يَمُرَّ علَيهِ أربَعونَ لا يُمَحِّصُ فيها ذُنوبَهُ ، و لَو بغَمٍ يُصيبُهُ لا يَدري ما وَجهُهُ . و اللّه ِ، إنَّ أحَدَكُم لَيَضَعُ الدَّراهِمَ بينَ يدَيهِ فَيَزِنُها فيَجِدُها ناقِصةً فيَغْتَمُّ بذلكَ ثُمّ يَزِنُها فيَجِدُها سَواءً ، فيكونُ ذلكَ حَطّا لبَعضِ ذُنوبِهِ .
 از امام صادق عليه السلام شنيدم كه مى فرمود : ملعون است، ملعون آن بدنى كه هر چهل روز بلايى به آن نرسد. عرض كردم: ملعون است؟! فرمود: ملعون است. چون آن حضرت ديد اين مطلب بر من گران آمده است فرمود: اى يونس! جراحت برداشتن، سيلى خوردن، لغزيدن، گرفتارى ، از جا پريدن، پاره شدن بند كفش و امثال اينها، همه بلاست.اى يونس! مؤمن نزد خداوند متعال ارجمندتر از آن است كه چهل روز بر او بگذرد و خداوند در آن مدّت گناهانش را پاك نكند، گر چه با رسيدن اندوهى به او، كه خود نمى داند علّتش چيست. به خدا سوگند، فردى از شما درهمهايش را جلوى خود مى گذارد و آنها را وزن مى كند و مى بيند كم است و غمگين مى شود .دوباره آنها را وزن مى كند و مى بيند درست است. همين اندوه، برخى گناهان او را فرو مى ريزد.

بلا ، نشانه محبّت خداوند سبحان

بحار الأنوار :پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود :

إذا أحَبَّ اللّه ُ عبدا ابْتَلاهُ ، فإذا أحَبّهُ اللّه ُ الحُبَّ البالِغَ افْتَناهُ . قالوا : و ما افْتِناؤهُ؟ قالَ : لا يَتْرُكُ لهُ مالاً و ولَدا .
هرگاه خداوند بنده اى را دوست بدارد، مبتلايش مى گرداند و چون فراوان دوستش بدارد او را به فنا مى كشاند. عرض كردند: چگونه او را به فنا مى كشاند؟ فرمود: مال و فرزندى برايش باقى نمى گذارد.

امام باقر عليه السلام :

إنَّ اللّه َ تباركَ و تعالى إذا أحَبَّ عبدا غَتَّهُ بالبلاءِ غَتّا و ثَجَّهُ بالبلاءِ ثَجّا ، فإذا دعاهُ قالَ : لَبَّيكَ عبدي ، لَئنْ عَجّلْتُ لكَ ما سَألتَ إنّي على ذلكَ لَقادرٌ، و لكنِ ادَّخَرْتُ لكَ، فما ادَّخَرتُ لكَ خيرٌ لكَ .
هرگاه خداوند تبارك و تعالى بنده اى را دوست داشته باشد، او را در غرقاب بلا فرو مى برد و باران بلا بر سر او فرو مى ريزد و چون او خدا را بخواند، مى فرمايد: لبّيك بنده من ؛ اگر بخواهم خواسته ات را زود برآورده سازم مى توانم، اما آن را براى تو مى اندوزم و آنچه برايت بيندوزم، تو را بهتر است.

امام صادق عليه السلام ـ در حضور سدير ـ فرمود :

إنَّ اللّه َ إذا أحَبَّ عبدا غَتَّهُ بالبلاءِ غَتّا ، و إنّا و إيّاكُم يا سديرُ لَنُصبِحُ بهِ و نُمْسي .
خداوند هرگاه بنده اى را دوست بدارد او را در بلا غوطه ور مى سازد. اى سدير! ما و شما روز و شبمان را با بلا سپرى مى كنيم.

امام صادق عليه السلام :

إذا أحَبَّ اللّه ُ قَوما أو أحبَّ عبدا صَبَّ علَيهِ البلاءَ صَبّا، فلا يَخرُجُ مِن غَمٍّ إلاّ وقَعَ في غَمٍّ .
هرگاه خداوند مردمى يا بنده اى را دوست بدارد بر سر او بلا مى ريزد و از غمى به در نمى آيد مگر آن كه در غمى ديگر فرو مى افتد.

بلا به اندازه ايمان است

الأمالى للمفيد :

مِن كلامِ رجُلٍ يُصَبِّرُ عليّا عليه السلام على قِتالِ أعداءِ اللّه ِ بصِفّينَ ـ : لا أعلمُ أحَدا أعظَمَ في اللّه ِ عزّ و جلّ اسمُهُ بلاءً و لا أحْسنَ ثوابا مِنكَ ، و لا أرفعَ عندَ اللّه ِ مكانا . اصبِرْ يا أخي على ما أنتَ فيهِ حتّى تَلقى الحَبيبَ، فقَد رأيتَ أصحابَنا ما لَقُوا بالأمسِ من بَني إسرائيلَ ، نَشَروهُم بالمَناشِيرِ و حَملُوهُم على الخَشَبِ ···قالَ عليه السلام : هذا شَمعونُ وصيُّ عيسى ، بَعثَهُ اللّه ُ يُصَبِّرُني على قِتالِ أعدائِهِ .
مردى كه على عليه السلام را در صفّين به پايدارى در پيكار با دشمنان خدا تشويق مى كرد در سخنانش گفت ـ : كسى را سراغ ندارم كه در راه خدا بلا كش تر از تو و ثواب و منزلتش نزد خدا بيشتر از تو باشد. برادرم! به كار و راه خود ادامه بده تا به ديدار دوست بشتابى. هر آينه، يارانمان را ديدم كه ديروز از بنى اسرائيل چه ها ديدند. آنان را با ارّه قطعه قطعه كردند و بر دار آويختند ··· .
امام عليه السلام فرمود: اين شخص شمعون، وصىّ عيسى است؛ خداوند او را برانگيخته است تا مرا در پيكار با دشمنان خدا به پايدارى فرا خواند.

الكافى :

إنَّما يُبتلى المؤمنُ في الدُّنيا على قَدْرِ دِينِهِ ـ أو قالَ: ـ على حَسَبِ دِينِهِ .
امام باقر عليه السلام فرمود : مؤمن در دنيا به اندازه دين دارى اش مبتلا مى شود . يا فرمود : بر حسب دين دارى اش .

امام باقر عليه السلام :

كُلَّما ازْدادَ العبدُ إيمانا ازْدادَ ضِيقا في مَعيشَتِهِ .
هر چه بر ايمان بنده افزوده شود زندگى او سخت تر و تنگتر مى شود.

امام باقر عليه السلام ـ به مردى كه به امام عليه السلام عرض كرد:

 و اللّه ِ ، إنّي لاَُحِبُّكُم أهلَ البيتِ ـ : فاتّخِذْ للبلاءِ جِلْبابا ، فو اللّه ِ إنَّهُ لَأسْرَعُ إلَينا و إلى شِيعتِنا مِن السَّيلِ في الوادِي ، و بنا يَبدأ البلاءُ ثُمّ بِكُم ، و بنا يَبدأ الرَّخاءُ ثُمّ بِكُم .
به خدا قسم من شما خاندان را دوست دارم ـ فرمود : پس، بلا را رداى خود گردان؛ زيرا سوگند به خدا كه بلا به سوى ما و شيعيان ما شتابنده تر از سيل در درّه است. بلا و گرفتارى از ما آغاز مى شود، سپس به شما مى رسد و آسايش از ما آغاز مى گردد، آن گاه به شما مى رسد.

امام باقر عليه السلام :

يُبتلى المرءُ على قَـدْرِ حُبِّهِ .
انسان به اندازه محبّتش نسبت به خدا [بلا مى بيند.

امام صادق عليه السلام :

إنّما المؤمنُ بمنزِلَةِ كَفّةِ المِيزانِ : كُلّما زِيدَ في إيمانِهِ زِيدَ في بلائِهِ .
مؤمن مانند كفّه ترازوست: هر چه بر ايمانش افزوده شود بلا و گرفتارى اش فزونى مى گيرد.

امام صادق عليه السلام :

إنّما يُبتلى المؤمنُ على قَدْرِ أعمالِهِ الحَسَنةِ ، فمَن صَحَّ دينُهُ و حَسُنَ عملُهُ اشْتدَّ بلاؤهُ ، و ذلكَ أنَّ اللّه َ عزّ و جلّ لَم يَجعلِ الدُّنيا ثوابا لمؤمنٍ ، و لا عُقوبةً لكافرٍ، و مَن سَخُفَ دِينُهُ و ضَعُفَ عملُهُ قلَّ بلاؤهُ .
در كتاب على عليه السلام آمده است: همانا مؤمن به اندازه كارهاى نيكش بلا مى بيند . پس، هر كه دينش درست و كردارش نيكو باشد بلايش سخت است؛ زيرا خداوند عزّ و جلّ دنيا را پاداش مؤمن و كيفر كافر قرار نداده است. و هر كه دينش سست و كردارش ضعيف باشد بلايش اندك است.

امام صادق عليه السلام :

و إنْ كانَ النّبيُّ مِن الأنبياءِ لَيأتي قَومَهُ فيقومُ فيهِم ، يأمرُهُم بطاعةِ اللّه و يَدْعوهُم إلى توحيدِ اللّه ِ و ما معَهُ مَبِيتُ لَيلةٍ ، فما يَتركُونَهُ يَفرَغُ مِن كلامِهِ و لا يَستَمِعونَ إلَيهِ حتّى يَقتُلوهُ ، و إنّما يَبْتَلي اللّه ُ تباركَ و تعالى عِبادَهُ على قَدْرِ مَنازِلِـهِم عِندَهُ .
پيامبرى از پيامبران در ميان قوم خود ظهور مى كرد و آنان را به فرمانبرى از خدا فرمان مى داد و به يكتا پرستى فرا مى خواند و سر پناهى كه شب را در آن بگذراند نداشت. پس نمى گذاشتند سخنش را تمام كند و حرفهايش را نشنيده او را مى كشتند. راستى كه خداوند تبارك و تعالى بندگان خود را به فراخورِ منزلتى كه نزد او دارند، مبتلا مى كند.

امام كاظم عليه السلام :

مَثَلُ المؤمنِ مَثَلُ كَفَّتَيِ المِيزانِ : كلّما زِيدَ في إيمانِهِ زِيدَ في بلائِهِ ، لِيَلْقى اللّه َ عزّ و جلّ و لا خَطيئةَ لَه .
مؤمن به دو كفّه ترازو مى ماند كه هر چه بر ايمان او افزوده شود بلايش فزونى مى گيرد تا خداوند عزّ و جلّ را بدون گناه، ديدار كند.

بلا و رسيدن به كمال

امام على عليه السلام :

إنّ البلاءَ لِلظّالمِ أدَبٌ ، و للمؤمنِ امْتِحانٌ ، و للأنبياءِ دَرَجةٌ .
بلا براى ستمگر تأديب است و براى مؤمن امتحان و براى پيامبران درجه.

الكافى :

لمّا حُمِلَ عليُّ بنُ الحسينِ -صلّى اللّه عليهما- إلى يزيدَ بنِ معاويةَ فاُوقِفَ بين يدَيهِ ، قالَ يزيدُ لعنهُ اللّه ُ : «و ما أصابكم مِن مصيبةٍ فبما كسبتْ أيديكم» !حديث فقالَ عليُّ بنُ الحسينِ عليهما السلام: لَيستْ هذهِ الآيةُ فِينا ، إنّ فِينا قولَ اللّه ِ عزّ و جلّ: «ما أصابَ مِن مصيبةٍ في الأرضِ و لا في أنفسِكُم إلاّ في كتابٍ من قبلِ أن نَبْرَأها» .
هنگامى كه امام زين العابدين عليه السلام را نزد يزيد بردند و در برابر او نگه داشتند، يزيد ـ كه لعنت خدا بر او باد ـ اين آيه را خواند: «هر مصيبتى به شما مى رسد دستاورد خود شماست». امام زين العابدين عليه السلام فرمود: اين آيه درباره ما نيست، بلكه اين سخن خداوند عزّ و جلّ درباره ماست كه: «هيچ مصيبتى به مال يا جانتان نمى رسد، مگر پيش از آفرينش آن مكتوب شده است».

امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به پرسش از آيه «هر مصيبتى به شما مى رسد دستاورد خود شماست» ـ فرمود :

 أ رأيتَ ما أصابَ عليّا و أهلَ بيتِه: هُو بِما كَسَبَتْ أيديهِم ، و هُم أهلُ طهارةٍ مَعصومونَ؟ قالَ ـ : إنّ رسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله كانَ يَتوبُ إلى اللّه ِ و يَستَغفِرُهُ في كُلِّ يومٍ و لَيلةٍ مِائةَ مَرّةٍ من غيرِ ذَنبٍ ، إنّ اللّه َ يَخُصُّ أوْلِياءهُ بالمَصائبِ لِيأجُرَهُم علَيها مِن غيرِ ذَنبٍ
 آيا مى پندارى آنچه بر سر على و خاندان او آمد، دستاورد خودشان بود؟ در حالى كه آنان پاك و معصوم بودند. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله بى آن كه گناهى كرده باشد، در شبانه روز يكصد بار به درگاه خدا توبه و استغفار مى كرد. خداوند اولياى خود را بى آن كه گناهى كرده باشند، به مصيبت ها گرفتار مى سازد تا بدين وسيله پاداششان دهد.

بحار الأنوار: ـ در دعاى ندبه آمده است ـ :

اللَّهُمَّ لكَ الحَمدُ على ما جَرى بهِ قَضاؤكَ في أوليائِكَ الّذينَ اسْتَخلَصتَهُم لنفسِكَ و دِينِكَ، إذ اخْتَرْتَ لَهُم جَزيلَ ما عِندكَ مِن النَّعيمِ المُقيمِ ، الّذي لا زَوالَ لَهُ و لا اضْمِحْلالَ .
خدايا! تو را مى ستاييم براى آنچه بر اولياى خود، همانان كه براى خود و دينت برگزيده اى، مقدّر كرده اى؛ چون نعمت فراوان و پايدارى ]در برابر بلاها [برايشان فراهم آورده اى؛ نعمتى كه زوال و نابودى نمى پذيرد.

بلا، مايه شوق به ديدار خداوند سبحان

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

هَبطَ إلَيَّ جَبرئيلُ عليه السلام في أحْسَنِ صُورةٍ فقالَ : يا محمّدُ ، الحقُّ يُقْرِئُكَ السَّلامَ و يقولُ لكَ : إنّي أوحَيْتُ إلى الدُّنيا أنْ تَمَرَّري و تَكَدَّري و تَضَيَّقي و تَشَدَّدي على أوْلِيائي حتّى يُحِبّوا لِقائي ، و تَيَسَّري و تَسَهَّلي و تَطَيَّبي لأعْدائي حتّى يُبْغِضوا لِقائي ، فإنّي جَعَلتُ الدُّنيا سِجْنا لأوْلِيائي و جَنّةً لأعْدائي .
جبرئيل عليه السلام در نيكوترين چهره بر من فرود آمد و گفت: اى محمّد! حق، تو را درود مى فرستد و مى فرمايد: من به دنيا وحى كردم كه براى اوليا و دوستان من تلخ و ناگوار و تنگ و سخت باش، تا مشتاق ديدار من شوند و براى دشمنان من آسان و سهل و گوارا باش تا ديدار مرا ناخوش دارند؛ زيرا من دنيا را زندانِ دوستان خود و بهشتِ دشمنانم قرار دادم.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

يقولُ اللّه ُ عزّ و جلّ : يا دُنيا ، تَمَرَّري على عَبديَ المؤمِن بأنواعِ البلاءِ ، و ضَيِّقي علَيهِ في معيشتِهِ ، و لا تَحْلَولِي فيَركُنَ إليكِ .
خداوند عزّ و جلّ مى فرمايد: اى دنيا! با بلاهاى گوناگون به كام بنده مؤمن من تلخ شو و زندگى را بر او تنگ گير و به كامش شيرين ميا تا] مبادا ] به تو ميل كند.

درجاتى كه بنده با بلا به آنها مى رسد

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنَّ الرّجُل لَيكونُ لَه الدَّرَجةُ عندَ اللّه ِ لا يَبلُغُها بعملِهِ ، حتّى يُبْتَلى ببلاءٍ في جِسمِهِ فيَبلُغَها بذلكَ .
براى آدمى نزد خداوند درجه اى است كه او با عمل خود بدان نمى رسد، مگر آن كه بدنش به بلايى گرفتار شود و بدين وسيله، به آن درجه دست يابد.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنَّ العبدَ لَتكونُ لَه المَنزِلةُ من الجنّةِ فلا يَبلُغُها بشَيءٍ مِن البلاءِ حتّى يُدرِكَهُ المَوتُ ، و لم يَبلُغْ تلكَ الدَّرَجةَ فيُشَدَّدَ علَيهِ عندَ المَوتُ فيَبلُغُها .
براى بنده در بهشت جايگاهى است كه به وسيله هيچ بلايى به آن دست نمى يابد، تا مرگش در رسد و هنگام مرگ بر او سخت گرفته شود تا به آن جايگاه دست يابد.

امام صادق عليه السلام :

إنّ في الجَنّةِ مَنزِلةً لا يَبلُغُها عبدٌ إلاّ بالابْتِلاءِ في جَسدِهِ .
همانا در بهشت منزلتى است كه هيچ بنده اى بدان نمى رسد مگر با بلايى كه [در دنيا] به بدنش مى رسد.

امام صادق عليه السلام :

إنّه لَيكونُ لِلعبدِ مَنزِلةٌ عند اللّه ِ فما يَنالُها إلاّ بإحْدى خَصْلتَينِ : إمّا بذَهابِ مالِهِ أو ببَلِيّةٍ في جَسدِهِ .
بنده را نزد خداوند منزلتى است كه بدان نمى رسد مگر با يكى از اين دو: يا با از بين رفتن دارايى اش، يا با رسيدن بلايى به جسمش.

نكوهش بلا خواهى

امام صادق عليه السلام ـ آنگاه كه به ايشان عرض شد: از ابوذر رحمه الله نقل مى شود كه گفته است: مردم از سه چيز بدشان مى آيد ولى من آنها را دوست دارم: مرگ را دوست دارم، فقر را دوست دارم، بلا را دوست دارم ـ فرمود :

هذا ليسَ على ما يَرْوونَ ، إنّما عنى : المَوتُ في طاعةِ اللّه ِ أحَبُّ إلَيَّ مِن الحياةِ في مَعصيةِ اللّه ِ ، و الفَقرُ في طاعةِ اللّه ِ أحَبُّ إلَيّ مِن الغِنى في مَعصيةِ اللّه ِ ، و البلاءُ في طاعةِ اللّه ِ أحَبُّ إلَيّ مِن الصِّحّةِ في مَعصيةِ اللّه ِ .
اين برداشت آنها درست نيست، بلكه منظور ابوذر اين بوده است كه مرگ در راه طاعت خدا را خوشتر دارم از زندگى آلوده به معصيت خدا و فقر در راه طاعت خدا را دوست تر دارم تا ثروت با نافرمانى خدا و بلا و سختى ديدن در راه طاعت خدا برايم خوشايندتر است از سلامت و عافيت در معصيت خدا.

حالت مؤمن هنگام بلا

امام على عليه السلام ـ در وصف مؤمنان ـ فرمود :

 نَزلَتْ أنفسُهُم مِنهُم في البلاءِ كما نَزلَتْ في الرَّخاءِ .
در سختيها همان گونه اند كه در خوشيها.

دچار شدن مؤمن به بلا ، به سود اوست

امام باقر عليه السلام :

ما اُبالي أصْبَحتُ فَقيرا أو مَريضا أو غَنِيّا؛ لأنَّ اللّه َ يقولُ : لا أفْعَلُ بالمؤمنِ إلاّ ما هُو خَيرٌ لَهُ .
مرا چه باك كه فقير باشم يا بيمار و يا ثروتمند؛ زيرا خداوند متعال مى فرمايد: من با مؤمن كارى نمى كنم، مگر آنچه را كه برايش بهتر است.

امام صادق عليه السلام : از جمله چيزهايى كه خداوند متعال به موسى عليه السلام وحى كرد ، اين بود كه ـ :

 ما خَلَقتُ خَلْقا أحَبَّ إلَيَّ مِن عَبديَ المؤمنِ ، فإنّي إنّما أبْتَلِيهِ لِمَا هُو خَيرٌ لَهُ ، و اُعافِيهِ لِما هُو خيرٌ لَهُ ، و أزْوِي عَنهُ لِما هُو خَيرٌ لَهُ ، و أنا أعلَمُ بما يَصلُحُ علَيهِ عبدي ، فلْيَصْبِرْ على بلائي ، و لْيَشكُرْ نَعْمائي ، و لْيَرْضَ بقَضائي ، أكتُبْهُ في الصِّدِّيقينَ عِندي .
آفريده اى نيافريده ام كه نزد من محبوب تر از بنده مؤمنم باشد. او را مبتلا مى سازم چون برايش بهتر است؛ به او عافيت مى بخشم چون برايش بهتر است، از او مى گيرم و محرومش مى سازم چون برايش بهتر است. من بهتر مى دانم كه چه چيز بنده مرا اصلاح مى كند؛ پس بايد كه بر بلاى من صبور باشد و از نعمتهايم سپاسگزار و از حكم و قضاى من خشنود تا او را در شمار بندگان صدّيق خود بنويسم.

سخت ترين آزمايش بندگان

امام على عليه السلام :

مـا ابْتَلى اللّه ُ أحَـدا بمِثلِ الإمْلاءِ لَهُ .
خداوند هيچ كس را به چيزى همچون مهلت دادن به او نيازموده است.

بحار الأنوار :امام على عليه السلام فرمود :

ما ابْتُلِي المؤمنُ بشَيءٍ هُو أشَدُّ علَيهِ من خِصالٍ ثلاثٍ يُحْرَمُها. قيلَ: و ما هُنَّ؟ قالَ:المُواساةُ في ذاتِ يَدِهِ ، و الإنْصافُ مِن نَفسِهِ ، و ذِكرُ اللّه ِ كثيرا . أمَا إنّي لا أقولُ لكُم: سبحانَ اللّه و الحمدُ للّه ، و لكنْ ذِكرُ اللّه ِ عند ما أحَلَّ لَهُ ، و ذِكْرُ اللّه ِ عند ما حَرَّمَ علَيهِ .
سخت ترين بلا براى مؤمن محروم شدن از سه خصلت است. عرض شد: آن سه كدامند؟ فرمود: كمك مالى [به برادران خود] ، انصاف داشتن و ياد خدا در همه حال. مقصودم به زبان آوردن «سبحان اللّه » و «الحمد للّه » نيست؛ بلكه منظورم به ياد خدا بودن در مواردى است كه خداوند برايش حلال و يا حرام كرده است.

امام صادق عليه السلام :

ما بَلا اللّه ُ العِبادَ بشَيءٍ أشَدَّ علَيهِم مِن إخْراجِ الدِّرْهَمِ .
خداوند بندگان را به چيزى سخت تر از بذل مال نيازموده است.

سخت ترين بلاها

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنَّ اللّه َ أخَذَ مِيثاقَ المؤمنِ على بلايا أربَعٍ ، أشَدُّها علَيهِ :مؤمنٌ يقولُ بقَولِهِ يَحسِدُهُ، أو منافقٌ يَقْفو أثَرَهُ، أو شَيطانٌ يُغوِيهِ، أو كافرٌ يرى جِهادَهُ، فما بَقاءُ المؤمنِ بعدَ هذا؟!
خداوند از مؤمن بر چهار بلا پيمان گرفته است: سخت ترين آنها براى او، وجود مؤمنى است كه هم عقيده او باشد و با اين حال بر وى حسادت ورزد ، يا منافقى كه ردّ پاى او را دنبال كند،حديث يا شيطانى كه در صدد گمراه كردنش باشد، يا كافرى كه جهاد كردن با وى را بر خود لازم بداند [زيرا در اين صورت آن كافر به هر طريقى سعى مى كند به او آسيب برساند] ؛ حال با اين همه بلا، بقاى مؤمن چگونه [ممكن ]است؟!

امام على عليه السلام :

إنّ مِن البلاءِ الفاقةَ ، و أشدُّ مِن ذلكَ مَرضُ البَدنِ ، و أشدُّ مِن ذلكَ مَرضُ القلبِ .
بينوايى، بلاست و بدتر از بينوايى بيمارى تن است و از آن بدتر بيمارى دل است.

امام على عليه السلام :

أكبَرُ البلاءِ فَقرُ النَّفسِ .
بزرگترين بلا، فقر شخصيت است.

امام صادق عليه السلام :

لاثٌ مَنِ ابتُليَ بواحدةٍ مِنهُنَّ تَمنَّى الموتَ : فَقرٌ مُتَتابِعٌ ، و حُرْمَةٌ فاضِحَةٌ ، و عدُوٌّ غالِبٌ .
سه چيز است كه هر كس به يكى از آنها گرفتار شود آرزوى مرگ كند: فقر پياپى، محروميت رسوا ، و دشمن چيره.

امام صادق عليه السلام :

ثلاثٌ مَنِ ابتُليَ بواحدةٍ منهُنَّ كانَ طائحَ العقلِ : نِعمَةٌ مُوَلِّيةٌ ، و زَوجَةٌ فاسِدةٌ ، و فَجِيعةٌ بِحَبيبٍ .
سه چيز است كه هر كس به يكى از آنها گرفتار آيد پريشان عقل مى شود: نعمتِ از دست رفته، همسر بدكار ، و داغ عزيز.

گشايش پس از به اوج رسيدن بلا

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

أضيَقُ الأمْرِ أدْناهُ مِن الفرَجِ .
گرفته ترين كار، نزديكترين به گشايش است.

امام على عليه السلام :

عندَ تَناهِي البلاءِ يكونُ الفرَجُ .
با به اوج رسيدن بلا، گشايش حاصل مى شود.

امام صادق عليه السلام :

إذا اُضِيفَ البلاءُ إلى البلاءِ كانَ مِنَ البلاءِ عافيةً .
هرگاه بلا روى بلا بيايد، از بلا رهايى حاصل مى شود.

دعا به هنگام بلا

بحار الأنوار :

 فيما أوحى اللّه ُ إلى موسى ـ : يا موسى ··· اتَّخِذْني جُنّةً للشَّدائدِ و حِصْنا لِمُلِمّاتِ الاُمورِ
از جمله وحى هاى خداوند به موسى عليه السلام اين بود: اى موسى ! ··· مرا در برابر سختيها سپر كن و در مقابل بلاها و مصيبتها دژ خود قرار ده.

امام على عليه السلام :

قُلْ عندَ كلِّ شِدّةٍ : «لا حَولَ و لا قُوّةَ إلاّ باللّه ِ العليِّ العظيمِ» تُكْفَها .
هنگام هر سختى و مشكلى بگو: «لا حول و لا قوّة إلاّ باللّه العلىّ العظيم»، تو را كفايت مى كند.

امام رضا عليه السلام :

رأيتُ أبي عليه السلام في المَنامِ فقالَ : يا بُنَيَّ ، إذا كُنتَ في شِدّةٍ فأكْثِرْ أنْ تقولَ : «يا رؤوفُ يا رحيمُ»، و الّذي تَراهُ في المَنامِ كما تَراهُ في اليَقَظةِ .
پدرم را در خواب ديدم فرمود: پسرم! هرگاه در سختى و گرفتارى بودى جمله «يا رؤوف يا رحيم» را فراوان بگو و آنچه در خواب مى بينى چنان است كه در بيدارى مى بينى.

دعا به هنگام ديدن فرد بلا زده

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إذا رأيتُمْ أهلَ البلاءِ فاحمَدوا اللّه َ و لا تُسْمِعوهُم، فإنَّ ذلكَ يَحْزُنُهُم .
هرگاه بلا زدگانى را ديديد خدا را شكر كنيد، اما نه چنان كه آنها بشنوند ؛ زيرا ناراحت مى شوند.

امام باقر عليه السلام :

تقولُ ثلاثَ مرّاتٍ، إذا نَظَرتَ إلى المُبتلى مِن غيرِ أنْ تُسمِعَهُ : الحمدُ للّه ِ الّذي عافاني مِمّا ابتلاكَ بهِ و لو شاءَ فعلَ . مَن قالَ ذلكَ لَم يُصِبْهُ ذلكَ البلاءُ أبدا .
هرگاه بلا زده اى را ديدى به گونه اى كه او نشنود سه بار بگو: سپاس و ستايش خدايى را كه به بلاى تو گرفتارم نكرد كه اگر مى خواست مى توانست چنين كند. هر كس اين جمله را بگويد هرگز به آن بلا دچار نمى گردد.

امام صادق عليه السلام :

إذا رأيتَ الرَّجُلَ قدِ ابْتُلِي و أنْعَمَ اللّه ُ علَيكَ فقُلْ : اللّهُـمَّ إنّـي لا أسْخَرُ و لا أفْخَرُ، و لكنْ أحمَدُكَ على عَظيمِ نَعْمـائكَ علَـيَّ .
هرگاه ديدى مردى به بلايى دچار است و خداوند به تو نعمت ارزانى داشته، بگو: خدايا! مسخره نمى كنم و به خود نمى بالم امّا تو را به سبب نعمتهاى بزرگى كه به من داده اى سپاس مى گويم.

بلا ديده اى كه بايد برايش دلسوزى كرد

امام على عليه السلام :

مَن كنتَ سَببا لَهُ في بلائِهِ وَجَبَ علَيكَ التَّلطُّفُ في عِلاجِ دائِهِ .
آن كس را كه تو سبب گرفتارى و بلايش شده اى، بايد براى درمان دردش دلسوزى كنى.

میزان الحکمه جلد دوم.