بخشندگى

امام على عليه السلام :

إنّي لَأَرفَعُ نَفْسي أنْ تَكونَ حاجَةٌ لا يَسَعُها جُودي ، أو جَهْلٌ لا يَسَعُهُ حِلْمي ، أو ذَنبٌ لا يَسَعُهُ عَفْوي ، أو أنْ يكونَ زمانٌ أطوَلَ مِن زماني .
من خود را برتر از آن مى دانم كه نيازى باشد و بخشندگى من گنجايشِ آن را نداشته باشد، يا رفتار جهالت آميزى باشد و بردبارى من تحمّلش را نداشته باشد، يا گناهى باشد و گذشت من آن را فرا نگيرد، يا زمانى درازتر از زمان من باشد.

امام على عليه السلام :

جُدْ بِما تَجِدُ تُحْمَدْ .
آنچه را به دست مى آورى ، ببخش تا مورد ستايش قرار گيرى.

امام على عليه السلام :

جُودُ الفقيرِ يُجِلّهُ ، و بُخلُ الغَنيِّ يُذِلّهُ .
بخشندگىِ تهيدست، او را ارجمند مى سازد و بخلِ توانگر خوارش مى كند.

امام على عليه السلام :

جُودُ الرّجُلِ يُحَبّبُهُ إلى أضْدادِهِ ، و بُخْلُهُ يُبَغِّضُهُ إلى أولادِهِ .
بخشندگى مرد ، او را محبوب دشمنانش مى كند و بخلش ، او را [حتّى ]نزد فرزندانش منفور مى سازد.

امام على عليه السلام :

جُودوا في اللّه ِ و جاهِدوا أنفسَكُم على طاعَتِهِ يعْظمْ لكُمُ الجَزاء و يحسن لكُمُ الْحَباء .
به خاطر خدا بخشش كنيد و در راه طاعت او با نفْسهايتان بجنگيد، تا پاداشتان بزرگ و عطيّه تان نيكو گردد.

امام على عليه السلام :

الجُودُ مِن كَرَمِ الطَّبيعةِ .
بخشندگى ، از بزرگ منشى است.

امام على عليه السلام :

الجُودُ حارِسُ الأعْراضِ .
بخشندگى، نگهبان آبروهاست.

امام على عليه السلام :

الجُودُ عِزٌّ مَوجودٌ .
بخشندگى، عزّتى نقد است.

امام حسين عليه السلام :

مَن جادَ سادَ .
هر كه بخشنده باشد ، آقايى كند.

برترين بخشندگى

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

أجْوَدُ النّاسِ مَن جادَ بنَفسِهِ و مالِهِ في سبيلِ اللّه ِ
بخشنده ترينِ مردمان ، آن كس است كه جان و مال خود را در راه خدا ببخشد.

امام على عليه السلام :

أفضَلُ الجُودِ إيصالُ الحُقوقِ إلى أهلِها .
برترين بخشش، رسانيدن حقوق به صاحبان آنهاست.

امام على عليه السلام :

أفضَلُ الجُودِ ما كانَ عن عُسْرَةٍ .
برترين بخشندگى ، آن است كه با وجود تنگدستى باشد.

امام على عليه السلام :

جُودُ الفقيرِ أفضَلُ الجُودِ .
بخششِ تهيدست، برترين بخشش است.

امام على عليه السلام :

إتْباعُ الإحْسانِ بالإحْسانِ مِن كمالِ الجُودِ .
پياپى نيكى كردن، از كمال بخشندگى است.

امام على عليه السلام :

غايَةُ الجُودِ بَذْلُ المَوجودِ .
اوج بخشندگى، بخشيدن داشته موجود است.

امام على عليه السلام :

أفضَلُ الجُودِ بَذْلُ المَوجودِ .
برترين بخشندگى، بخشيدن داشته موجود است.

امام على عليه السلام :

غايَةُ الجُودِ أنْ تُعْطيَ مِن نَفسِكَ المَجهودَ .
نهايت بخشندگى ، اين است كه دسترنجت را ببخشى.

امام على عليه السلام :

أفضَلُ الجُودِ بَذْلُ الجَهْدِ .
برترين بخشندگى، بخشيدن دسترنج است.

امام على عليه السلام :

أتَمُّ الجُودِ ابْتِناءُ المَكارِمِ ، و احْتِمالُ المَغارِمِ .
كاملترين بخشندگى، كسب مكارم اخلاق و به عهده گرفتن خسارتها و تاوانهاست.

امام حسن عليه السلام ـ در پاسخ به اين سؤال كه بخشندگى چيست؟ ـ فرمود :

 بَذْلُ المَجْهودِ .
 بخشيدن دسترنج.

امام حسين عليه السلام :

إنّ أجْوَدَ النّاسِ مَن أعطى مَن لا يَرجو .
بخشنده ترين مردم ، كسى است كه به آن كه به او چشم اميد نبسته بخشش كند.

تفسير گشاده دستى

امام حسن عليه السلام ـ آنگاه كه امير المؤمنين عليه السلام از او پرسيد :

 يا بُنَيَّ ، ما السَّماحَةُ ؟ ـ : البَذْلُ في العُسْرِ و اليُسْرِ .
فرزندم! گشاده دستى چيست؟ ـ فرمود : بخشش كردن در تنگدستى و توانگرى.

امام حسن عليه السلام ـ در پاسخى ديگر ـ فرمود :

 إجابَةُ السّائلِ و بَذْلُ النّائلِ .
 اين كه نياز سائل را برآورى و هر چه دارى ببخشى.

ويژگى انسان بخشنده

امام على عليه السلام :

الجَوادُ في الدُّنيا مَحمودٌ ، و في الآخِرَةِ مَسعودٌ .
بخشنده، در دنيا ستوده است و در آخرت ، نيكبخت.

امام على عليه السلام :

الجَوادُ مَن بَذلَ ما يُضَنُّ بمِثْلِهِ .
بخشنده ، كسى است كه چيزى را بخشد كه از بخشيدن امثال آن دريغ مى شود.

امام على عليه السلام :

النّاسُ رجُلانِ : جَوادٌ لا يَجِدُ ، و واجِدٌ لا يُسعِفُ .
مردم دو گروهند: بخشنده اى كه ندارد و دارايى كه نمى بخشد.

امام صادق عليه السلام :

لا يَكونُ الجَوادُ جَوادا إلاّ بثَلاثةٍ : يَكونُ سَخِيّا بمالِهِ على حالِ اليُسْرِ و العُسْرِ ، و أنْ يَبْذلَهُ للمُستَحِقِّ ، و يَرى أنَّ الّذي أخَذَهُ مِن شُكْرِ الّذي أسْدى إلَيهِ أكْثَرُ مِمّا أعْطاهُ .
بخشنده، بخشنده نباشد مگر آن كه سه خصلت داشته باشد: در توانگرى و تنگدستى مال خويش را ببخشد، آن را به كسى كه مستحقّ است ببخشد ، و تشكّرى را كه دريافت مى كند بيشتر و ارزشمندتر از آن چيزى بداند كه بخشيده است.

امام صادق عليه السلام :

إنّ الجَوادَ السيّدَ مَن وَضعَ حقَّ اللّه ِ مَوضِعَهُ ، و لَيس الجَوادُ مَن يأخُذُ المالَ مِن غَيرِ حِلّهِ و يَضَعُ في غيرِ حَقّهِ .
بخشنده آقا، كسى است كه حقِّ خدا را بگزارد . بخشنده ، كسى نيست كه مالى را به ناروا بگيرد و به ناحقّ ببخشد.

امام رضا عليه السلام ـ در طواف ، هنگامى كه از وى سؤال شد : بخشنده كيست؟ ـ فرمود :

إنَّ لِكلامِكَ وَجهَينِ : فإنْ كنتَ تَسألُ عنِ المَخلوقِ فإنَّ الجَوادَ الّذي يُؤَدّي ما افْتَرَضَ اللّه ُ تعالى علَيهِ ، و البَخيلُ مَن بَخِلَ بما افْتَرَضَ اللّه ُ تعالى علَيـهِ ، و إنْ كنتَ تَعني الخالِقَ فهُو الجَوادُ إنْ أعطى ، فهُو الجَوادُ إنْ مَنَعَ ، لأنَّهُ إنْ أعْطى عَبدا أعْطاهُ ما لَيس لَهُ ، و إنْ مَنعَ مَنعَ ما لَيس لَهُ .
سخن تو دو صورت دارد: اگر از مخلوق مى پرسى، بخشنده كسى است كه آنچه را خدا بر او واجب كرده است بپردازد و بخيل ، كسى است كه از پرداختن آنچه خدا بر او واجب كرده است دريغ ورزد. ولى اگر منظورت خالق است ، او بخشنده است، چه عطا كند و چه نكند؛ زيرا اگر به بنده اى عطا كند، به او چيزى داده است كه از آنِ او نيست و اگر عطا نكند، چيزى از او دريغ داشته است كه از آنِ او نيست.

جستنِ معدن هاى بخشندگى

امام صادق عليه السلام :

إذا طَلَبتَ الجُودَ فعَلَيكَ بمَعادنِهِ ؛ فإنَّ للجُودِ مَعادِنَ ، و للمَعادِنِ اُصولاً ، و للاُصولِ فُروعا ، و للفُـروعِ ثَمَرا، و لا يَطيـبُ ثَمرٌ إلاّ بِفَرْعٍ ، و لا فَرْعٌ إلاّ بأصْـلٍ ، و لا أصْلٌ إلاّ بمَعدِنٍ طَيِّبٍ .
اگر جوياى بخشندگى هستى ، به معدنهاى آن رجوع كن؛ زيرا بخشندگى را معدنهايى است و معدنها را ريشه هاست و ريشه ها را شاخه ها و شاخه ها را ميوه. هيچ ميوه اى جز با شاخه، خوش نباشد و هيچ شاخه اى جز با ريشه و هيچ ريشه اى جز با معدنى نيكو و پر بركت.

گوناگون

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

أ لا اُخبِرُكُمْ عنِ الأجوَدِ الأجوَدِ ؟ اللّه ُ الأجوَدُ (الأجوَدُ) ، و أنا أجوَدُ ولدِ آدَمَ ، و أجوَدُهمْ مِن بَعدِي رجُلٌ علِمَ عِلْما فَنَشرَ عِلمَهُ يُبعَثُ يَومَ القِيامَةِ اُمَّةً واحِدةً ، و رجُلٌ جادَ بِنَفسِه في سَبيل اللّه ِ حتّى يُقتلَ .
آيا شما را از بخشنده ترينِ بخشندگان خبر ندهم؟ خداوند، بخشنده ترينِ بخشندگان است و من بخشنده ترينِ فرزندان آدم هستم و بخشنده ترينِ آنها پس از من، كسى است كه دانشى را فرا گيرد و دانشش را منتشر كند. چنين كسى روز قيامت، [به تنهايى همچون ]يك امّت مبعوث مى شود؛ و [همچنين ]كسى كه در راه خدا جانفشانى كند تا كشته شود.

امام على عليه السلام :

جُودُ الوُلاةِ بفَيءِ المسلمينَ جَورٌ و خَتَرٌ .
بخشش زمام داران از بيت المال مسلمانان، ستم و خيانت است.

امام على عليه السلام :

الجُودُ مِن غيرِ خَوفٍ و لا رَجاءِ مُكافاةٍ حَقيقةُ الجُودِ .
بخششى كه از روى ترس و يا به اميد تلافى نباشد، بخشش واقعى است.

امام حسن عليه السلام :

الوَعدُ مَرضٌ في الجُودِ ، و الإنْجازُ دَواؤهُ .
وعده دادن، آفت بخشندگى است و به وعده عمل كردن، داروى آن.

امام حسين عليه السلام ـ در قطعه شعرى ـ فرمود :

امام عسكرى عليه السلام :

مَن لَم يُحْسِنْ أنْ يَمنَعَ لَم يُحْسِنْ أنْ يُعطي .
كسى كه نبخشيدن [به جا ]را بلد نباشد، بخشيدنِ به موقع را نيز بلد نيست.

منبع: میزان الحکمه، جلد دوم.

 مجموعه حدیث درباره بخشندگی (+ پوستر)