کنجکاوی کودکان و پاسخ به آنها

نوشته زیر برگرفته از کتاب «نسیم مهر» (متن پیاده شده برنامه پرسش و پاسخ رادیویی استاد حسین دهنوی) می باشد.

سؤال 1. فرزند یک ساله‏‌‌ام بسیار کنجکاو است و گاهی برای خود خطر ایجاد می‏‌‌کند. با او چگونه رفتار کنم؟

جواب:
کنجکاوی کودک در این سن طبیعی است. او دیگر در سنی نیست که مانند عروسک در دست شما باشد. او در این سن، شوق کشف کردن دارد و همین شوق ممکن است خطرهایی را برایش پدید آورد؛ بنابراین، باید مراقب خطرها (اشیایی که به راحتی واژگون می‏‌‌شوند، پله‏‌‌ها، پنجره‏‌‌های بدون حفاظ)، ظرف‏‌‌های غذای داغ در روی اجاق، اشیای کوچک مانند دگمه، مهره، سکه، فندق، بادام و...، داروها، اجسام تیز، پریزهای برق، درهای خروجی، ابزار برقی، استخر، شیشه‏‌‌های شکسته، مواد سمی و...) باشید.
مراقبت شما از کودک نباید با هراس در چهره همراه باشد. مراقبت شدید همراه با ترس و دلهره، از او، کودکی ترسو و وابسته خواهد ساخت.
اجازه دهید به وسایلی که خطرناک نیستند و به او صدمه نمی‏‌‌زنند، دست بزند تا کنجکاوی‏‌‌اش ارضا شود.
هنگامی که فرزند شما می‏‌‌خواهد کار خطرناکی (کشیدن سیم برق، دست زدن به ظرف داغ، هل دادن میز و...) را انجام دهد، گفتن نه یا نکن با لحنی خصمانه فایده ندارد. در این موقعیت، به سمت او بروید؛ کودک را به قسمت دیگری از اتاق ببرید و قاطعانه بگویید نکن تا بفهمد معنای حرف شما چیست و بی‏‌‌درنگ اسباب بازی مورد علاقه‏‌‌اش یا وسیله‏‌‌ای را که برایش جالب است و خطری هم ندارد، در اختیارش قرار دهید و بدین وسیله حواسش را پرت کنید. کودک در این سن بسیار زود حواسش پرت می‏‌‌شود و این، کمک بزرگی به مادر است.
اگر به کار خطرناکی چون فرو کردن میخ در پریز برق و امثال آن دست زد، ضربه‏‌‌ای آرام به پشت دستش، از نهی کلامی مؤثرتر است و پیام روشن‏‌‌تری به او می‏‌‌دهد.
در صورت اصرار بر کار خطرناک، بهترین تنبیه او، محرومیت موقت است. او را یک یا دو دقیقه روی صندلی بنشانید و کنارش بایستید و پس از اتمام محرومیت رهایش سازید.

سؤال 2. به پرسش‏‌‌های کودکان پیش دبستانی درباره‏‌‌ی خدا چگونه پاسخ دهیم؟

جواب:
پرسش‏‌‌های کودکان درباره‏‌‌ی خدا را جدی بگیرید و بدان‏‌‌ها پاسخ دهید. پاسخ‏‌‌هایی از قبیل این که «بعد می‏‌‌فهمی» یا «بزرگ می‏‌‌شوی و خواهی فهمید»، درست نیست؛ زیرا ممکن است از ناآگاهان یا غرض‏‌‌ورزان بپرسد و دچار سردرگمی یا انحراف شود.
هیچ‏‌‌گاه به پرسش‏‌‌های کودکان درباره‏‌‌ی خدا، بی‏‌‌درنگ و بدون تأمل پاسخ ندهید. پاسخ به این گونه پرسش‏‌‌ها باید در زمان و مکان مناسبی باشد. هنگام آشپزی، زمان آماده شدن برای خروج از منزل، هنگام مرتب کردن اتاق‏‌‌ها و...، زمان‏‌‌های مناسبی نیستند و اگر کودک شما در این گونه موقعیت‏‌‌ها پرسید، پاسخ آن را به زمان مناسبی واگذارید.
پاسخ‏‌‌های شما باید با سن کودک متناسب باشد. استفاده از استدلال‏‌‌های ساده برای اقناع کودک خوب است؛ اما استدلال‏‌‌های فلسفی سنگین فایده‏‌‌ای ندارد.
مهم‏‌‌ترین و شایع‏‌‌ترین پرسش‏‌‌های کودکان درباره‏‌‌ی خدا عبارتند از:
1. خدا کیست و چیست؟
برای پاسخ به این سؤال، باید از اوصاف خداوند و مقایسه‏‌‌ی او با دیگران استفاده کرد: خدا کسی است که مهربانی‏‌‌اش از پدر و مادر هم بیشتر است. او کسی است که از پدر و مادر هم بیشتر از تو مراقبت می‏‌‌کند. خدا از قوی‏‌‌ترین کسی که می‏‌‌شناسی هم قوی‏‌‌تر است.
2. خدا کجا است؟
خدا همه جا هست.
3. چه طور و چگونه خدا همه جا هست؟
خدا مثل ما انسان‏‌‌ها نیست که فقط در یک جا هستیم. او قدرتی دارد که می‏‌‌تواند همه جا باشد؛ مثل سخنران تلویزیون که در همه‏‌‌ی خانه‏‌‌ها او را می‏‌‌بینند.
4. اگر خدا همه جا هست، چرا او را نمی‏‌‌بینیم؟
خیلی چیزها مانند هوا، گرما و برق را نمی‏‌‌بینیم؛ اما وجود دارند. فرزندی، همین نکته را از پدر خود می‏‌‌پرسد. پدر لیوانی آب و دو حبه قند می‏‌‌آورد و مقابل دیدگان فرزند، آن دو حبه قند را داخل آب در لیوان قرار می‏‌‌دهد و آن‏‌‌ها را در آب حل می‏‌‌کند؛ آن گاه می‏‌‌پرسد: آیا حبه‏‌‌های قند داخل لیوان هستند یا از آن خارج شده‏‌‌اند؟ فرزند پاسخ می‏‌‌دهد: داخل لیوان هستند. پدر: آیا تو آن‏‌‌ها را می‏‌‌بینی؟ فرزند: خیر. پدر: آن‏‌‌ها داخل لیوان هستند؛ اما با چشم دیده نمی‏‌‌شوند؛ خدا هم این گونه است.
5. خدا چقدر بزرگ است؟
نمی‏‌‌دانم چقدر بزرگ است؛ اما می‏‌‌دانم که هیچ چیز در دنیا بزرگ‏‌‌تر از خدا نیست. خدا از بزرگ‏‌‌ترین کسی که تو می‏‌‌شناسی، بزرگ‏‌‌تر است.
6. لباس‏‌‌های خدا چه اندازه است؟
خدا مثل ما آدم‏‌‌ها نیست که لباس بخواهد.
7. اگر خدا بالا هست، چرا پاهای او را نمی‏‌‌بینیم؟
خدا مثل ما آدم‏‌‌ها نیست که پا داشته باشد. گذشته از این، ما خدا را با چشم نمی‏‌‌بینیم.
8. اگر خدا همه جا هست، چرا به آسمان نگاه می‏‌‌کنیم؟
برکت‏‌‌های خدا مثل باران، از آسمان فرود می‏‌‌آید. ما آدم‏‌‌ها، جاهای بلند را بهتر می‏‌‌دانیم؛ به همین دلیل، نفر اول مسابقه، بر روی سکوی بالاتر می‏‌‌ایستد.
9. خدا که بزرگ است، چگونه در قلب ما جا می‏‌‌گیرد؟
همان طور که پدر و مادرت در قلب تو هستند.
10. آیا خدا در جاهای بد مانند توالت هم هست؟
بله، خدا همه جا هست. توالت از نظر ما آدم‏‌‌ها بد است؛ ولی از نظر خدا بد نیست؛ چون او همه چیز را آفریده است؛ مانند مامان که وقتی برادر کوچولویت را تمیز می‏‌‌کند، بدش نمی‏‌‌آید.
11. خدا را چه کسی آفریده است؟
خدا همیشه بوده، و ما به این مطلب ایمان داریم و در پی دلیل آن نمی‏‌‌رویم؛ مانند این که تو ایمان داری هیچ‏‌‌گاه از روی زمین بلند نمی‏‌‌شوی؛ ولی دلیل آن را هم نمی‏‌‌دانی.

سؤال 3. دختری 5 ساله دارم که بسیار کنجکاو است و درباره‏‌‌ همه چیز می‏‌‌پرسد. با او چگونه برخورد کنم؟

جواب:
3 تا 6 سالگی، سن کنجکاوی کودک است. او می‏‌‌خواهد از همه چیز سر در بیاورد؛ پس این زمان، بهترین موقعیت برای آموزش مطالب و افزایش معلومات او است.
هیچ‏‌‌گاه پرسش کودک را به تمسخر نگیرید. از پرسش‏‌‌های فراوان او کلافه نشوید و ابراز خستگی و ناراحتی نکنید. اگر کاری دارید، با مهربانی به او بگویید که زمان دیگری به او پاسخ خواهید داد. پاسخ‏‌‌هایی از قبیل «بعد می‏‌‌فهمی» یا «بزرگ می‏‌‌شی می‏‌‌فهمی» درست نیست؛ زیرا کنجکاوی کودک ارضا نمی‏‌‌شود و سراغ دیگری می‏‌‌رود، و ممکن است دیگران، پاسخ مناسب یا درستی به او ندهند و در آینده، مشکلاتی را برایش پدید آورد.

اغلب کودکان، با پاسخ‏‌‌هایی ساده قانع می‏‌‌شوند. او می‏‌‌پرسد: گاو چرا پا دارد؟ پاسخ می‏‌‌دهید: برای این که روی پاهایش بایستد و بدنش به زمین نخورد. اگر از این پاسخ شما قانع نشد، از خودش بپرسید: تو چی گمان می‏‌‌کنی؟ پاسخ می‏‌‌دهد: برای راه رفتن. بگویید: آفرین، و از همین موقعیت برای آموزش مطلب اضافی بهره ببرید. از او بپرسید: گاو به چی علاقه دارد؟ پاسخ می‏‌‌دهد: به علف ـ پاهای گاو به او چه کمکی می‏‌‌کند؟ ـ با پاهایش به سمت علف می‏‌‌رود.

در برابر پرسش‏‌‌هایی که پاسخ آن را نمی‏‌‌دانید، دست او را بگیرید و به سمت قفسه‏‌‌ی کتابخانه‏‌‌ی منزل بروید و برای یافتن پاسخ، از کتاب‏‌‌ها استفاده کنید. برای این مقصود، دائرة المعارف کودکان و نوجوانان (دو جلد)، تدوین استاد قاسم قالیباف و حجت‏‌‌الاسلام و المسلمین جواد محدثی (شاعر و نویسنده‏‌‌ی معاصر) از انتشارات پیام آزادی مفید است. این دائرة المعارف، مشتمل بر 1500 عنوان اصلی، 350000 کلمه، و 4000 تصویر است.
اگر می‏‌‌خواهید از اینترنت استفاده کنید، وارد سایت کودکان (KOODAKAN.ORG) شوید. بانک اطلاعاتی این سایت جالب است. این سایت، سایت‏‌‌های دیگر مربوط به کودکان (دوستانه، کانون پرورش، سروش کودکان، فرزند، دوچرخه و...) را به شما معرفی می‏‌‌کند.
_________________________
منبع:
نسیم مهر جلد 1، پرسش و پاسخ تربیت کودک و نوجوان؛ حسین دهنوی