راههای قطع وابستگی فرزندان به والدین

نوشته زیر برگرفته از کتاب «نسیم مهر» (متن پیاده شده برنامه پرسش و پاسخ رادیویی استاد حسین دهنوی) می باشد.

سؤال 1ـ وقتی صبح ها برای کار از منزل خارج می شوم، فرزند 2 ساله ام بی قراری و گریه می کند و اجازه نمی دهد از منزل خارج شوم. برای رفع این مشکل چه کنم؟

جواب:
برای از بین بردن این وابستگی، از راهکارهای ذیل استفاده کنید:
1. استفاده از قصه:
شب ها در قالب قصه، به ویژه قصه حیوانات، ضرورت جدایی و خروج از منزل برای کار و اشتغال را برایش روشن کنید.
2. تبیین علت جدایی:
صبح ها هنگام خروج از منزل، به او بگویید کجا می روید؛ چه می کنید، و چه زمانی برمی گردید. در این صورت، راحت تر از شما جدا می شود. با توجه به این که زمان برایش مفهوم ندارد می توانید از اذان، حرکت عقربه ساعت، اتمام آشپزی مادر و... استفاده کنید.
3. خداحافظی گرم:
با او به گرمی خداحافظی کنید.هرگز بدون خداحافظی و پنهانی از او جدا نشوید. خداحافظی را طولانی نکنید. اگر برنامه خداحافظی، یکنواخت و شبیه روزهای قبل باشد، بهتر است. هنگام خداحافظی به او اجازه دهید کیف دستی تان را تا در منزل بیاورد و شما را بدرقه کند.

چند توصیه:
الف. هنگام خداحافظی، هرگز احساس گناه نکنید. وجود آثار نگرانی در چهره شما، جدایی را برای فرزندتان سخت تر می کند. با چهره ای خندان و شاداب از او جدا شوید و به وی بگویید که وقتی برگشتید، نقاشی یا کاردستی یا مدلی را که با اسباب بازی هایش ساخته است، خواهید دید. به او اطمینان دهید همان طور که او دلش برای شما تنگ می شود، دل شما نیز برای او تنگ خواهد شد.
ب. هرگز در رفتن به محل کار تردید نکنید یا با تأخیر نروید.
ج. بد نیست یک بار او را به محل کار خود ببرید تا آن جا را ببیند و تصویری از آن جا در ذهن خود داشته باشد. این مسأله آرامش خاطر بیشتری به او می دهد.
د. زمان جدایی را با شغل دوم، جلسات طولانی، دیدار دوستان و نزدیکان و... طولانی نکنید. در صورت ضرورت، پس از تعطیلی محل کار، ابتدا فرزند خود را ببینید و بعد به امور دیگر بپردازید.
ه. فرزند شما در غیاب شما به محبت مادر بیشتر نیاز دارد.
و. وقتی از محل کار خود بازمی گردید، برخوردی گرم داشته باشید و به فرزندتان توجه کنید. خستگی و بی حوصلگی شما هنگام بازگشت، او را به اشتغال و خروجتان از منزل بدبین می کند.
ز. در صورتی که هنگام بازگشت، با پرخاشگری او مواجه شدید، آن را بپذیرید، فرزندتان به تخلیه احساسات نیازمند است.

سؤال 2ـ فرزند 18 ماهه ام به من که مادرش هستم، بسیار وابسته است، به گونه ای که یک لحظه از من جدا نمی شود. برای قطع این وابستگی چه کنم؟

جواب:
وابستگی کودک به مادر در این سن طبیعی است و با تولد خواهر یا برادر جدید یا اثاث کشی به منزل جدید، شدت می یابد؛ البته این وابستگی ماندگار نیست و به مرور از بین خواهد رفت. اگر وابستگی فرزند شما با ترس و واهمه شدید همراه شد و بیش از 6 ماه ادامه یافت، به متخصص مراجعه کنید.

رعایت چند نکته:
1. از او بیش از حد مراقبت نکنید. مراقبت بیش از حد، به او پیام می دهد که دنیا جای ناامنی است و وابستگی اش را بیشتر می کند.
2. او را با جمله هایی چون «خجالت بکش» و...، هنگامی که به شما می چسبد، نیازارید.
3. به او اجازه دهید هرگاه دوست دارد، شما را در آغوش کشد. این اجازه وابستگی، او را به دور شدن از شما تشویق می کند.

راهکارهایی برای تخفیف:
الف. از بازی «قایم باشک» استفاده کنید. توجه داشته باشید که در ابتدا، خیلی از او دور نشوید و پشت مبل یا در کمد پنهان شوید و به تدریج فاصله را بیشتر و به اتاق های مجاور بروید.
ب. او را به طور مقطعی و برای زمانی کوتاه با پدر، بعد پدربزرگ یا مادربزرگ، سپس با یکی از نزدیکان تنها بگذارید. زمان تنهایی باید با توجه به میزان وابستگی اش به شما باشد؛ بنابراین، هر قدر وابستگی اش بیشتر است، زمان تنهایی باید کمتر باشد. پیشنهاد می کنم زمان جدایی از شما، کیف، روسری یا عکسی از خودتان را در اختیارش قرار دهید.
ج. او را به پارک ببرید و وقتی مشغول بازی شد، به آرامی، 5 قدم از او دور شوید. اگر ترسید، 3 قدم بازگردید و این کار را با فاصله زمانی مناسب تکرار کنید.
د. وقتی جدایی چند قدمی را پذیرفت، در پارک، روی نیمکتی بنشینید و مطالعه کنید؛ ولی گاهی برایش دست تکان دهید و با او صحبت کنید. توجه داشته باشید که وقتی از او جدا می شوید، از جمله های آرامش دهنده (نگران نباش، من این جا هستم، اگر مشکلی پیش آمد مرا صدا کن و...) استفاده نکنید.

سؤال 3ـ مادری هستم که دختر 15 ساله‏‌ام را خود به مدرسه می‏‌برم. آیا این رفتار من اشکال دارد؟

جواب:
این رفتار شما به چند دلیل درست نیست:
1. تلقی او این خواهد بود که هنوز کودکش می‏‌پندارید؛ در حالی که بزرگ شده و استقلال طلب است.
2. همسالان، داوری خوبی درباره‏‌ی او نخواهند داشت و با تعبیرهایی چون «بچه ننه»، «لوس» و... او را می‏‌آزارند.
3. برداشت آشنایان و همسایگان این خواهد بود که به دخترتان اعتماد ندارید و او از این مسأله رنج می‏‌برد. اجازه دهید فرزندتان خود به مدرسه برود تا حس استقلال او تقویت شود. او در سنی است که از همراهی با همسالان لذت می‏‌برد و روحیه‏‌ی اجتماعی‏‌اش تقویت می‏‌شود. وابستگی به شما مطلوب نیست. اگر به هر دلیلی مجبور هستید با او همراه باشید، دویست متر مانده به مدرسه از وی جدا شوید.
اگر نگران مسائل اخلاقی هستید، با برخورد خوب و توجه به خواسته‏‌های منطقی‏‌اش، و اظهار اعتماد، پشتوانه‏‌ی فرهنگی ایجاد کنید. هنگام رفتن به مدرسه از تذکرهای مستقیم اخلاقی (به نامحرم نگاه نکنی؛ حجابت را حفظ کنی؛ عفت داشته باشی؛ به بیراهه نروی و...) بپرهیزید و از تذکرهای غیر مستقیم (دختر من آن قدر خوب و فهمیده است که شأن خود و خانواده‏‌اش را رعایت می‏‌کند) استفاده کنید.
اگر نگران خطرها هستید، به خدا توکل کنید؛ خود را به اقیانوس بیکران الاهی بسپارید و به حفاظت خدای بزرگ و مهربان معتقد باشید.
گر نگهدار من آن است که من می‏‌دانم‏‌            شیشه را در بغل سنگ نگه می‏‌دارد
شب تاریک و راه باریک و من مست‏‌            قدح از دست من افتاد و نشکست‏‌
نگه دارنده ‏‌اش نیکو نگه داشت،‏‌                   و گرنه صد قدح، نفتاده بشکست‏‌
صدقه‏‌ی روزانه در ایجاد آرامش برای شما و فرزندتان بسیار مؤثر است.

سؤال 4ـ دختر 9 ساله‏‌ی تک فرزندی دارم که به شدت به والدین وابسته است. برای قطع این وابستگی چه کنم؟

جواب:
این، مشکل جدی بسیاری از تک فرزندها است. برای قطع این وابستگی از راهکارهای ذیل استفاده کنید:
1. پرهیز از کمک بیش از حد به فرزند:
کارهای شخصی او (مرتب کردن رختخواب، مرتب کردن اتاق و...) را به خودش واگذارید.
2. ایجاد حس استقلال:
مراقبت از او را کم کنید. اجازه دهید پول توجیبی‏‌اش را با میل و نظر خود خرج کند و برخی نیازمندی‏‌هایش را خود بخرد.
3. اعطای آزادی بیشتر:
آزادی بیشتری به او بدهید. اجازه دهید همسالان خوب را به منزل دعوت کند و خود نیز در منزل همسالان (در صورت آماده بودن شرایط و مصونیت از انحراف) حضور یابد.
4. ترجیح همسالان بر والدین:
به او اجازه دهید، گاهی دوستان خود را بر شما ترجیح دهد و در این صورت، با سخن و نگاه، او را توبیخ نکنید. والدین نمی‏‌توانند جای همسالان را بگیرند.
5. جدایی موردی:
زمینه‏‌ی حضور فرزند را در اردوهای مدرسه فراهم سازید و اجازه دهید تعطیلات آخر هفته را جدا از شما با پدر و مادربزرگ یا نزدیکان قابل اعتماد بگذراند.
6. ابراز نظر مخالف شما:
زمینه‏‌های ابراز نظر او را فراهم آورید؛ حتی اگر مخالف شما باشد و به او اجازه دهید به شما انتقاد کند و از انتقادهای درست و به جای او نهراسید.

سؤال 5ـ دختر 3 ساله ‏‌ام به شدت به من وابسته است. برای قطع این وابستگی چه کنم؟

جواب:
برای قطع وابستگی او باید بکوشید؛ زیرا در صورت تداوم این حالت، در مرحله پیش دبستانی و دبستان با مشکلاتی مواجه خواهید شد.
برای قطع وابستگی از کارهای ذیل استفاده کنید:
1. اجازه دهید در کارهای شخصی اش (پوشیدن لباس و کفش، خوردن غذا، استحمام با نظارت شما و...) مستقل باشد. اتاق مستقل نیز مؤثر است.
2. ارتباط او را با همسالان در منزل یا بیرون از منزل بیشتر کنید.
3. از بازی قایم باشک استفاده کنید (فاصله شما از کودک در بازی، به میزان و شدت وابستگی او بستگی دارد؛ یعنی هر قدر وابستگی شدیدتر است، به گونه ای که دائم پای شما را می گیرد و لحظه ای از شما دور نمی شود، فاصله پنهان شما باید کمتر باشد).
4. باید به مرور و به طور مقطعی از او جدا شوید (میزان جدایی باید با توجه به حدّ وابستگی کودک باشد).
بکوشید آغار جدایی شما از او با نزدیکترین و محبوبترین فرد به او (پدر، پدر بزرگ، مادر بزرگ و...) باشد. در صورت استفاده از دوست یا پرستار، بهتر است کسی باشد که کودک او را می شناسد و در صورت عدم آشنایی کودک با او، مطلوب است دست کم یک ساعت قبل از جدایی، در منزل شما حضور یابد.
___________________________
منبع:
نسیم مهر جلد 1، پرسش و پاسخ تربیت کودک و نوجوان؛ حسین دهنوی