علل کابوس دیدن در کودکان و نوجوانان

نوشته زیر برگرفته از کتاب «نسیم مهر» (متن پیاده شده برنامه پرسش و پاسخ رادیویی استاد حسین دهنوی) می باشد.

سؤال 1ـ پسر 5 ساله ام شب ها کابوس می بیند. علت آن چیست و آیا می توانم برای خواب راحت و بدون کابوس او اقدامی کنم؟

جواب:
کابوس، خواب دیدن ترسناکی است که در همه سنین، حتی یک سالگی نیز وجود دارد. موضوع کابوس کودک یک ساله، جدایی از والدین؛ کابوس کودکان 3 تا 6 ساله، گم شدن، دزدیده شدن، و تعقیب از سوی انسان یا حیوان است، و کودکان 6 تا 10 ساله، بیشتر درباره مشکلات مدرسه کابوس می بینند.
علل کابوس دیدن کودک شما:
1. فشارهای روحی:
هرگونه فشار روحی ناشی از اختلاف والدین، فرزند جدید، آزار خواهر و برادر و همسالان و... سبب کابوس می شود؛ پس فشارهای روحی فرزندتان را از بین ببرید.
2. رنجیدگی خاطر:
اگر به سبب کتک، داد و فریاد و توبیخ شدید والدین، با رنجیدگی خاطر بخوابد، کابوس می بیند؛ بنابراین، به جای کتک و خشونت، از ساز و کارهای بازدارنده استفاده کنید و اگر او را کتک زدید یا به شدت توبیخ کردید، بکوشید تا پیش از خواب از او دلجویی کنید تا با آرامش بخوابد.
3. فیلم های وحشتناک:
زمینه دیدن فیلم های وحشتناک و صحنه های دلهره آور را از بین ببرید. شنیدن داستان های وحشتناک از شما و دیگران نیز زمینه کابوس او را فراهم می آورد.

چند توصیه:
الف. زمینه خوابی آرام را با رختخواب گرم و نرم و لباسی راحت و پتویی سبک فراهم آورید.
ب. وقتی کابوس می بیند، کنار بسترش قرار گیرید و از علت ترس او بپرسید و به او بگویید که خواب دیده، و خواب دیدن طبیعی است.
ج. پشت او را ماساژ دهید و با تکرار واژه «آرام» او را آرام کنید.
د. بدین جهت که شما را از خواب بیدار کرده است، او را توبیخ نکنید و نرنجانید.
ه. پس از این که آرام گرفت، مدتی نزد او بمانید.
و. او را به اتاق خود نخوانید. احتمال این که بدان عادت کند و بعد مشکلاتی را برایتان فراهم آورد، وجود دارد.

سؤال 2- فرزند 12 ساله ام کابوس می بیند. علل آن چیست و چگونه می توان آن را از بین برد؟

جواب:
علل کابوس نوجوان شما چنین است:
1. فشارهای روحی:
فشارهای روحی ناشی از اختلافات خانوادگی، مقایسه ها، تبعیض ها، مشکلات تحصیلی و... عامل مهمی برای کابوس های نوجوان است. فشارهای روحی او را از بین ببرید.
2. مشاجره با همسالان:
مشاجره و درگیری با همسالان در مدرسه یا محله، سبب کابوس می شود. در چنین حالتی، با گشودن باب گفت و گو، زمینه درد دل کردن او و راهنمایی اش را فراهم آورید.
3. عدم بیان احساسات درونی:
نوجوان شما با خواهر یا برادر کوچکش درگیر می شود و وقتی می خواهد از او شکایت کند، به این دلیل که بزرگ تر و مقصر است، اجازه بیان احساسات را به او نمی دهید و چون تخلیه احساسات نشده است، شب خواب می بیند که خواهر یا برادر کوچک تر را از ساختمان 10 طبقه هل می دهد و به پایین می اندازد. در چنین موقعیتی به او اجازه دهید، احساساتش را بیان کند.
4. فیلم های ترسناک:
فیلم های ترسناک ویدئو کلیپ ها که بدبختانه فراوان مورد استفاده نوجوانان قرار می گیرد، عامل دیگری برای کابوس های شبانه است. او را به دیدن فیلم های مناسب ترغیب نمایید و دیدن فیلم های دلهره آور را محدود کنید.
5. مجادله هنگام خواب:
مجادله های پیش از خواب با نوجوان، او را دچار کابوس می کند.

چـنـد توصیـه:
الف. باید خواب او منظم باشد و از چرت زدن در طول روز بپرهیزد تا در رختخواب بیدار نماند.
ب. ورزش یا دست کم 10 دقیقه نرمش روزانه، در آرامش روحی او بسیار مؤثر است.
ج. غذای سنگین به ویژه قبل از خواب، فرآیند هاضمه را دچار اختلال می کند و در کابوس شبانه مؤثر است؛ بنابراین، دست کم 2 ساعت قبل از خواب، از مصرف غذاهای سنگین، چای، قهوه و نوشابه بپرهیزد.
د. به او بیاموزید شب، هنگام خواب، نگرانی هایش را در ذهن فهرست کند و به مرور به یک به یک آن ها بپردازد. این کار مانع از غرق شدن وی در نگرانی ها می شود.
ه. یاد خداوند و تلاوت چند آیه از قرآن کریم پیش از خواب، بهترین آرامش دهنده است.
و. یک دوش آب گرم یا یک لیوان شیر ولرم یا مطالعه سبک قبل از خواب نیز به او آرامش می دهد.
 

منبع:
نسیم مهر جلد 2، پرسش و پاسخ تربیت کودک و نوجوان؛ حسین دهنوی