دعا در احادیث

دعا :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

تَركُ الدُّعاءِ  ، مَعصِيَةٌ .

ترك دعا  ، گناه است .

( تنبيه الخواطر : ۲/۱۲۰ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

الدُّعاءُ ، مُخُّ العِبادَةِ  و لا يَهلِكُ مَعَ الدُّعاءِ أحَدٌ .

 دعا  ، مغز عبادت است و با وجود دعا هيچ كس هلاك نمى شود.

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۰۰/۳۷ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 الدُّعاءُ  ، سِلاحُ المُؤمِنِ وَ عَمودُ الدّينِ وَ نورُ السَّماواتِ و الأرضِ .

 دعا  ، سلاح مؤمن و  ستون دين و نور آسمانها و زمين است .

( الكافي : ۲/۴۶۸/۱ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

ما مِن شَيءٍ أكرَمَ عَلَى اللّه ِ تَعالى مِنَ الدُّعاءِ .

 نزد خداوند متعال چيزى گراميتر از دعا نيست .

( بحار الأنوار : ۹۳/۲۹۴/۲۳ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : 

إنَّ أعجَزَ النّاسِ مَن عَجَزَ عَنِ الدُّعاءِ .

نا توانترين مردم كسى است كه از دعا كردن ناتوان باشد .

( الأمالي للطوسي : ۸۹/۱۳۶ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 أفضَلُ العِبادَةِ الدُّعاءُ ؛ 

فإذا أذِنَ اللّه ُ لِلعَبدِ في الدُّعاءِ ، فَتَحَ لَهُ بابَ الرَّحمَةِ ؛

إنّهُ لَن يَهلِكَ مَعَ الدُّعاءِ أحَدٌ .

برترين عبادت دعاست ؛

هرگاه خداوند به بنده اذن ( توفيق ) دعا دهد ، درِ رحمت را به روى او بگشايد ؛

با وجود دعا هرگز كسى هلاك نمى شود .

( تنبيه الخواطر : ۲/۲۳۷ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

أفضَلُ العِبادَةِ ، الدُّعاءُ .

 برترين عبادت ، دعاست .

( كنز العمّال : ۳۱۳۴ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

عَمَلُ البِرِّ كُلُّهُ  ، نِصفُ العِبادَةِ  وَ الدُّعاءُ ، نِصفٌ .

 همه اعمال نيك ، نيمى از عبادت است و نيم ديگر عبادت ، دعاست .

( كنز العمّال : ۳۱۳۷ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

يَدخُلُ الجَنَّةَ رَجُلانِ كانا يَعمَلاَنِ عَمَلاً واحِدا .

فَيَرى أحَدُهُما صاحِبَهُ  ، فَوقَهُ . فَيَقولُ :

يا رَبِّ ! بِما أعطَيتَهُ وَ كانَ عَمَلُنا واحِدا ؟

فَيَقولُ اللّه ُ تَبارَكَ و تَعالى : سَألَني وَ لَم تَسألْني .

دو نفر، كه هر دو يك كار كرده اند، به بهشت مى روند . 

اما يكى از آن دو، ديگرى را برتر از خود مى بيند و مى گويد :

پروردگارا! عمل ما هر دو يكسان بود . پس براى چه او را مقام بالاترى دادى ؟

خداوند تبارك و تعالى مى فرمايد : او از من درخواست كرد و تو نكردى .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۰۲/۳۹ )

امام على عليه السلام ـ در وصيّت به فرزند خود حسن عليه السلام ـ فرمود :

 اِعلَمْ أنَّ الَّذي بِيَدِهِ خَزائنُ مَلَكُوتِ الدُّنيا وَ الآخِرَةِ ، قَد أذِنَ لِدُعائكَ 

و تَكَفَّلَ لإِجابَتِكَ وَ أمَرَكَ أن تَسألَهُ لِيُعطِيَكَ ، وَ هُوَ رَحيمٌ كَريمٌ .

لَم يَجعَلْ بَينَكَ وَ بَينَهُ مَن يَحجُبُكَ عَنهُ وَ لَم يُلْجِئْكَ إلى مَن يَشفَعُ لَكَ إلَيهِ ···

ثُمَّ جَعَلَ في يَدِكَ مَفاتيحَ خَزائنِهِ بِما أذِنَ فيهِ مِن مَسألَتِهِ .

فَمَتى شِئتَ ، استَفتَحتَ بِالدُّعاءِ أبوابَ خَزائنِهِ .

 بدان كه آن كسى كه ملكوت و خزاين دنيا و آخرت در دست اوست ، به تو اجازه داده است تااو را بخوانى

و اجابت دعاى تو را ضمانت كرده و به تو فرمان داده است كه از او بخواهى تا به تو عطا كند و او مهربان و بخشنده است .

ميان تو و خودش حجابى ننهاده و تو را به آوردن واسطه و ميانجى وادار نكرده است . . .

سپس كليدهاى خزائن و گنجينه هايش را ، كه همان دعا كردن و خواستن از اوست ، در اختيار تو نهاده است ؛

پس هر گاه تو بخواهى ، با دعا كردن درهاى گنجينه هاى او را مى گشايى .

( بحار الأنوار : ۷۷/۲۰۴/۱ )

امام على عليه السلام :

الدُّعاءُ ، مفاتيحُ النَّجاحِ و مَقالِيدُ الفَلاحِ .

 دعا ، كليد كاميابى و رستگارى است .

( بحار الأنوار : ۹۳/ ۳۴۱/۱۱ )

امام على عليه السلام :

الدُّعاءُ ، مَقاليدُ الفَلاحِ وَ مَصابيحُ النَّجاحِ .

 دعا ، كليد رستگارى و چراغ موفّقيت است .

( تنبيه الخواطر : ۲/۱۵۴ )

امام على عليه السلام :

الدُّعاءُ  ، مِفتاحُ الرَّحمَةِ وَ مِصباحُ الظُّلمَةِ .

دعا ، كليد رحمت و چراغ تاريكى است .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۰۰/۳۷ )

امام على عليه السلام :

أحَبُّ الأعمالِ إلى اللّه ِ عزّ و جلّ فِي الأرضِ ،  الدُّعاءُ .

محبوبترين كار نزد خداوند عزّ و جلّ در روى زمين  ، دعاست .

( الكافي : ۲/۴۶۷/۸ )

امام على عليه السلام :

أكثِرِ الدُّعاءَ ؛ تَسلَمْ مِن سَوْرَةِ الشَّيطانِ .

 بسيار دعا كن ؛  تا از گزند شيطان در امان بمانى .

( بحار الأنوار : ۷۸/۹/۶۴ )

امام على عليه السلام :

 أعلَمُ النّاسِ بِاللّه ِ سُبحانَهُ ، أكثَرُهُم لَهُ مَسألَةً .

خدا شناس ترين انسان ها كسانى اند كه ، بيشتر از ديگران دست مسئلت به سوى خدا دراز مى كنند .

( غرر الحكم : ۳۲۶۰ )

امام باقر عليه السلام ـ در پاسخ به اين سؤال كه زياد قرآن خواندن بهتر است يا زياد دعا كردن ؟ ـ فرمود : 

الدُّعاءُ . 

أ ما تَسمَعُ لِقَولِهِ تَعالى :

« قُلْ ما يَعْبَأُ بِكُمْ ··· » .

دعا كردن .

مگر نشنيده اى اين سخن خداوند متعال را كه فرمود :

« بگو : پروردگار من از [عذاب ] شما چه باك دارد [ اگر دعاى شما نباشد ] . . . » ؟ (  الفرقان : ۷۷ )

( بحار الأنوار : ۹۳/۲۹۹/۳۰ )

الكافى ـ  به نقل از زراره ـاز امام باقر عليه السلام : 

 

إنَّ اللّهَ عزّ و جلّ يَقولُ :« إنّ الَّذينَ يَستَكبِرونَ عَن عِبادَتي ، سَيَدخُلونَ جَهَنَّمَ داخِرِينَ » .

قالَ : هُوَ الدُّعاءُ ؛ وَ أفضَلُ العِبادَةِ الدُّعاءُ .

قُلتُ : « إنّ إبراهيمَ لَأَوَّاهٌ حَليمٌ » ؟

قال : الأوَّاهُ هُوَ الدَّعّاءُ .

خداوند عزّ و جلّ مى فرمايد: « آنان كه از عبادت من كبر مى ورزند ، زودا كه با خوارى به جهنّم درآيند» . 

حضرت فرمود : منظور از عبادت، دعاست ؛ دعا برترين عبادت است .

عرض كردم : مقصود از «اوّاه» در آيه «همانا ابراهيم اوّاه و بردبار بود» ( التوبة : ۱۱۴ )  چيست؟ 

حضرت فرمود : اوّاه ، يعنى كسى كه بسيار دعا كند .

( الكافي : ۲/۴۶۶/۱ )

امام باقر عليه السلام :

ما مِن شَيءٍ أحَبَّ إلَى اللّه ِ مِن أن يُسألَ .

 نزد خدا چيزى محبوبتر از اين نيست كه از او درخواست شود .

( بحار الأنوار : ۶۹/۳۹۳/۷۲ )

الكافى ـ به نقل از ميسّر بن عبد العزيز ـ :امام صادق عليه السلام به من فرمود :

يا ميسّر ! اُدعُ و لا تَقُلْ : إنَّ الأمرَ قَد فُرِغَ مِنهُ ؛

إنَّ عِندَ اللّه ِ عزّ و جلّ مَنزِلَةً لا تُنالُ إلاّ بِمَسألَةٍ .

 اى ميسّر ! دعا كن و مگو : كار از كار گذشته است [ و آنچه مقدّر شده ، همان مى شود ] ؛

همانا نزد خداوند عزّ و جلّ مقام و منزلتى است كه جز با درخواست به دست نمى آيد .

( الكافي : ۲/۴۶۶/۳ )

امام صادق عليه السلام :

وَ اللّه ُ مُصَيِّرٌ دُعاءَ المُؤمِنينَ يَومَ القِيامَةِ لَهُم عَمَلاً يَزيدُهُم بِهِ فِي الجَنَّةِ .

 خداوند دعاى مؤمنان را براى آنان تبديل به عمل مى كند و به سبب آن  در بهشت به ايشان فزونى مى دهد .

( بحار الأنوار : ۷۸/۲۹۴/۳ )

امام صادق عليه السلام :

 كانَ أميرُ المُؤمِنينَ عليه السلام رَجُلاً دَعَّاءً .

 امير المؤمنين مردى بود كه بسيار دعا مى كرد .

( الكافي : ۲/۴۶۸/۸ )

الكافى ـ به نقل از زرارة از مردى ـ :

امام صادق عليه السلام فرمود :

اُدعُ اللّه َ عزّ و جلّ وَ لا تَقُلْ : إنَّ الأمرَ قَد فُرِغَ مِنهُ.

 خداوند عزّ و جلّ را بخوان و مگو : كار از كار گذشته است . 

( الكافي : ۲/۴۶۷/۷ )

دعا، سلاح پيامبران است : 

فلاح السائل ـ به نقل از سكونى ـ از امام صادق از پدرش [ امام باقر] عليه السلام : 

قالَ رسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله : 

أ لاَ أدُلُّكُم عَلى سِلاحٍ يُنجِيكُم مِن عدوكم  وَ يُدِرُّ أرزاقَكُم ؟

قالوا : بَلى .

قالَ : تَدعُونَ رَبَّكُم بِاللَّيلِ و النَّهارِ؛ 

فَإنّ الدُّعاءُ سِلاحَ المؤمنين .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود :

 آيا سلاحى را به شما نشان دهم كه از دشمنان نجاتتان مى دهد و روزى تان را زياد مى كند؟

عرض كردند : آرى .

فرمود : شب و روز به درگاه پروردگارتان دعا كنيد ؛

زيرا سلاح مؤمنين دعاست .

( فلاح السلائل : ۷۲/۵ ، مكارم الأخلاق : ۲/۸/۱۹۸۰ )

امام على عليه السلام :

 نِعمَ السِّلاحُ ، الدُّعاءُ!

 چه خوب سلاحى است ، دعا ! 

امام على عليه السلام :

 الدُّعاءُ ، تُرْسُ المُؤمِنِ .

 دعا  ، سپر مؤمن است .

( الكافي : ۲/۴۶۸/۴ )

امام صادق عليه السلام :

 الدُّعاءُ ، أنفَذُ مِنَ السِّنانِ .

 دعا ، كارى تر از نيزه است .

( مكارم الأخلاق : ۲/۱۲/۲۰۰۵ )

امام صادق عليه السلام :

 إنَّ الدُّعاءَ ، أنفَذُ مِنَ السِّلاحِ الحَديدِ .

 دعا ، كارى تر از سلاح تيز است .

( بحار الأنوار : ۹۳/۲۹۷/۲۵ )

امام صادق عليه السلام :

 الدُّعاءُ ، أنفَذُ مِنَ السِّنانِ الحَديدِ .
 

دعا ، از نيزه تيز كارى تر است .

(  الكافي : ۲/۴۶۹/۷ )

الكافى : امام رضا عليه السلام فرمود :

عَلَيكُم بِسِلاحِ الأنبِياءِ .

فَقيلَ : و ما سِلاحُ الأنبِياءِ؟

قالَ : الدُّعاءُ .

 بر شما باد سلاح پيامبران .

عرض شد : سلاح پيامبران چيست؟

فرمود : دعا .

( الكافي : ۲/۴۶۸/۵ )

دعا، قضاى حتمى را برمى گرداند :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

لا يَرُدُّ القَضاءَ إلاَّ الدُّعاءُ .

قضا را چيزى جز دعا بر نمى گرداند .

( مكارم الأخلاق : ۲/۷/۱۹۷۸ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنَّ الحَذَرَ، لا يُنجي مِنَ القَدَرِ ، وَ لكِن يُنجِي مِنَ القَدَرِ ، الدُّعاءُ .

پرهيز و حذر كردن، [ انسان را ] از تقدير نجات نمى دهد، اما دعا ، از تقدير نجات مى دهد .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۰۰/۳۷ ، كنز العمّال : ۳۱۲۳ نحوه )

امام زين العابدين عليه السلام :

 الدُّعاءُ ، يَدفَعُ البَلاءَ النّازِلَ وَ ما لَم يَنزِلْ .

دعا ، بلاى نازل شده و نازل نشده را دفع مى كند .

( الكافي : ۲/۴۶۹/۵ )

الكافى ـ به نقل از زراره ـ : امام باقر عليه السلام به من فرمود :

أ لاَ أدُلُّكَ عَلى شَيءٍ لَم يَسْتَثنِ فيهِ رَسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله ؟

قُلتُ : بَلى . 

قالَ : الدُّعاءُ ،  يَرُدُّ القَضاءَ وَ قَد اُبرِمَ إبراما

ـ وَ ضَمَّ أصابِعَهُ .

آيا تو را به چيزى راهنمايى نكنم كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در آن استثنا نزده است؟

عرض كردم : آرى .

فرمود : دعا، قضا را ـ گر چه حتمى و قطعى شده باشد ـ بر مى گرداند .

حضرت [ براى تشبيه و بيان قضاى محتوم ] انگشتانش را به هم چسباند .

( الكافي : ۲/۴۷۰/ ۶ )

مكارم الأخلاق ـ به نقل از هشام بن سالم ـ :امام صادق عليه السلام خطاب به اصحاب خود ـ فرمود :

 هَل تَعرِفونَ طولَ البَلاءِ مِن قِصَرِهِ ؟

قُلنا : لا . 

قالَ : إذا اُلْهِمَ أحَدُكُمُ الدُّعاءَ عِندَ البَلاءِ ، فاعْلَموا أنَّ البَلاءَ قَصيرٌ .

 آيا طولانى بودن بلا را از كوتاه بودن آن باز مى شناسيد؟

عرض كرديم : خير .

فرمود : هرگاه به يكى از شما در بلا و گرفتارى  دعا كردن الهام شد، بدانيد كه بلا كوتاه است [ و به زودى رفع مى شود ] .

( مكارم الأخلاق : ۲/۹/۱۹۸۹ )

امام كاظم عليه السلام :

عَلَيكُم بِالدُّعاءِ ؛

فَإنَّ الدُّعاءَ للّه ِِ  وَ الطَّلَبَ إلى اللّه ِ ، يَرُدُّ البَلاءَ وَ قَد قُدِّرَ وَ قُضِيَ وَ لَم يَبقَ إلاّ إمضاؤهُ ؛

  فإِذا دُعِيَ اللّه ُ عزّ و جلّ و سُئلَ ، صَرْفَ البَلاءِ صَرَفَهُ .
 

بر شما باد دعا كردن ؛

زيرا دعا به درگاه خدا و مسئلت كردن از او، بلايى را كه قضا و قدر الهى به آن تعلق گرفته و فقط مانده كه قطعى شود، دفع مى كند ؛

پس چون خداوند عزّ و جلّ خوانده شود و از او دفع بلا مسئلت گردد، آن را بر مى گرداند .

( الكافي : ۲/۴۷۰/۸ )

الكافى ـ به نقل از عمر بن يزيد ـ : از حضرت ابو الحسن (امام كاظم) عليه السلام شنيدم كه مى فرمود :

 إنَّ الدُّعاءَ  ، يَرُدُّ ما قَد قُدِّرَ وَ ما لَم يُقَدَّرْ . 

قُلتُ : وَ ما قَد قُدِّرَ عَرَفتُهُ ، فَما لَم يُقَدَّرْ ؟

قالَ : حَتّى لا يَكُونَ .
 

دعا آنچه را كه مقدّر شده و آنچه را كه مقدّر نشده است بر مى گرداند .

عرض كردم : مقدّر شده را دانستم ، اما آنچه را مقدّر نشده چگونه دفع مى كند؟

فرمود : [ دعا مى كند ] تا مقدّر نشود .

( الكافي : ۲/۴۶۹/۲ )

دعا، شفاى هر دردى است :

امام صادق عليه السلام :

 عَلَيكَ بِالدُّعاءِ ؛

فإنَّ فيهِ شِفاءً مِن كُلِّ داءٍ .

بر تو باد دعا كردن ؛

كه آن شفاى هر دردى است .

( مكارم الأخلاق: ۲/۱۲/۲۰۰۸ )

 

بحار الأنوار ـ به نقل از محمّد بن مسلم ـ :

قُلتُ لأبي جَعفَرٍ عليه السلام : قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله : في هذِهِ الحَبَّةِ السَّوداءِ ، شِفاءٌ مِن كُلِّ داءٍ  ، إلاّ السَّامَ ؟

فَقالَ : نَعَم . ثُمَّ قالَ : أ لاَ اُخبِرُكَ بِما فيهِ شِفاءٌ مِن كُلِّ داءٍ و سامٍ ؟

قُلتُ : بَلى . 

قالَ : الدُّعاءُ .

به امام باقر عليه السلام عرض كردم : آيا  پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرموده است  : اين سياه دانه ، هر دردى را شفا مى دهد  ، به جز مرگ ؟ 

فرمود : آرى . سپس فرمود : آيا تو را خبر ندهم از چيزى كه در آن شفاى هر درد و مرگى است؟

عرض كردم : بفرماييد . 

فرمود : دعا .

( بحار الأنوار : ۹۳/۲۹۹/۳۲ )

دعا انواع بلاها را دفع مى كند :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 اِدفَعوا أبوابَ البَلاءِ بِالدُّعاءِ .

انواع بلاها را با دعا برطرف كنيد.

( بحار الأنوار:۹۳/۲۸۸/۳ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 اِدفَعوا أبوابَ البَلاءِ بِالاستغِفارِ .

 انواع بلاها را با استغفار برطرف كنيد .

( الاُصول الستّة عشر : ۷۷ )

امام على عليه السلام :

اِدفَعوا أمواجَ البَلاءِ عَنكُم بِالدُّعاءِ قَبلَ وُرودِ البَلاءِ ؛

فَوَالَّذي فَلَقَ الحَبَّةَ و بَرَأ النَّسَمَةَ ! 

لَلبَلاءُ أسرَعُ إلَى المُؤمنِ مِنِ انحِدارِ السَّيلِ مِن أعلَى التَّلْعَةِ إلى أسفَلِها  وَ مِن رَكْضِ البَراذينِ .

موجهاى بلا را پيش از آن كه بلا سر رسد، از خود دفع كنيد ؛

سوگند به آن كه دانه را شكافت و مردمان را بيافريد !

شتاب بلا به سوى مؤمن بيشتر است تا شتاب سيلاب از فراز تپه به پايين آن و از تاخت اسبهاى تاتارى .

( الخصال : ۶۲۱/۱۰ )

امام على عليه السلام :

اِدفَعُوا أمواجَ البَلاءِ بِالدُّعاءِ ؛ 

ما المُبتَلَى الَّذي استَدَرَّ بِهِ البَلاءُ بِأحوَجَ إلَى الدُّعاءِ مِنَ المُعافَى الَّذي لا يَأمَنُ البَلاءَ .

 امواج بلا را با دعا پس زنيد ؛

بلا ديده اى كه بلا جانش را به لب رسانده است نيازش به دعا بيشتر از عافيت چشيده اى نيست كه از بلا در امان نيست .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۰۱/۳۷ )

امام على عليه السلام :

إنَّ للّه ِِ سُبحانَهُ سَطَواتٍ وَ نَقَماتٍ ؛

فَإذا نَزَلَت بِكُم فَادفَعوها بِالدُّعاءِ ؛

فَإنَّهُ لا يَدفَعُ البَلاءَ إلاّ الدُّعاءُ .

همانا خداوند سبحان را خشمها و كيفرهايى است ؛

پس هرگاه بر شما فرود آمدند ، آنها را با دعا دور سازيد ؛

زيرا كه بلا را چيزى جز دعا دور نمى كند .

(غرر الحكم : ۳۵۱۲ )

امام زين العابدين عليه السلام :

الدُّعاءُ بَعدَ ما يَنزِلُ البَلاءُ ، لا يُنتَفَعُ بِهِ .

 دعا كردن بعد از نازل شدن بلا ، چندان فايده اى ندارد .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۱۴/۱۹ )

امام صادق عليه السلام :

 مَن تَخَوَّفَ بَلاءً يُصيبُهُ فَتَقَدَّمَ فيهِ بِالدُّعاءِ ،  لَم يُرِهِ اللّه ُ عزّ و جلّ ذلكَ البَلاءَ أبَدا .

هر كه نگران رسيدن بلايى به خود باشد و پيش از رسيدن بلا دعا كند ، خداوند عزّ و جلّ هرگز آن بلا را به او نرساند .

( مكارم الأخلاق : ۲/۱۰/۱۹۹۲ )

امام كاظم عليه السلام :

إنَّ الدُّعاءَ يَستَقبِلُ البَلاءَ  فَيَتَواقَفانِ إلى يَومِ القِيامَةِ .

همانا دعا به مقابله بلا مى رود و تا روز قيامت در برابر هم مى ايستند .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۰۰/۳۵ )

پيشدستى در دعا : 

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 تَعَرَّفْ إلَى اللّه ِ فِي الرَّخاءِ  يَعرِفْكَ فِي الشِّدَّةِ .

 هنگام آسايش خود را به خدا بشناسان  تا هنگام گرفتارى و سختى، تو را بشناسد .

( بحار الأنوار : ۷۷/۸۷/۳ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 إذا ذَكَرَ العبدُ رَبَّهُ في الرَّخاءِ أنْجاهُ اللّه ُ مِن البلاءِ .

هرگاه بنده در روزگار خوشى به ياد پروردگارش باشد ، خداوند او را از بلا مى رهاند .

( كنز العمّال : ۵۸۹۹ )

امام زين العابدين عليه السلام ـ در مناجات خويش ـ گفت :

 لا تَجعَلْني مِمَّن يُبطِرُهُ الرَّخاءُ و يَصرَعُهُ البلاءُ .

فلا يَدعُوَكَ إلاّ عِندَ حُلولِ نازِلَةٍ و لا يَذكُرَكَ إلاّ عِندَ وُقوعِ جائحَةٍ .

فَيصرَعُ لَكَ خَدَّهُ ، و تُرفَعُ بالمَسألَةِ إلَيكَ يَدُهُ .

مرا از آنان قرار مده كه خوشى  سرمستشان مى كند و بلا و گرفتارى  از پايشان در مى آورد .

اينان فقط زمانى تو را مى خوانند كه گرفتار شوند و تنها هنگامى به ياد تو مى افتند كه به مصيبتى سخت دچار گردند .

در اين هنگام در برابر تو به خاك مى افتند و دست خواهش به سويت دراز مى كنند .

( بحار الأنوار : ۹۴/۱۳۰/۱۹ )

امام باقر عليه السلام :

 يَنبَغي للمُؤمِنِ أن يَكونَ دُعاؤهُ فِي الرَّخاءِ نَحْوا مِن دُعائهِ فِي الشِّدَّةِ .

سزاوار است كه مؤمن هنگام آسايش همان گونه دعا كند كه هنگام گرفتارى .

(  الكافي : ۲/۴۸۸/۱ )

امام صادق عليه السلام :

مَن تَقَدَّمَ في الدُّعاءِ ،  استُجيبَ لَهُ ، إذا نَزَلَ بِهِ البَلاءُ 

و قالَتِ المَلائكَةُ : صَوْتٌ مَعروفٌ  وَ لَم يُحجَبْ عَنِ السَّماءِ

وَ مَن لَم يَتَقَدَّمْ في الدُّعاءِ ،  لَم يُستَجَبْ لَهُ  ، إذا نَزَلَ بِهِ البَلاءُ

وَ قالَتِ المَلائكَةُ : إنَّ ذَا الصَّوتَ  لا نَعرِفُهُ .

 كسى كه در دعا كردن پيشدستى كند ( هميشه دعا كند نه فقط موقع بلا و گرفتارى ) ، هرگاه بلا بر او نازل شود، دعايش اجابت گردد 

و فرشتگان گويند : صدايى آشناست و از آسمان ( درگاه خدا )  پوشيده نمانَد  

و اما كسى كه در دعا كردن پيشدستى نكند ، چون بلا به او رسد، دعايش مستجاب نشود 

و فرشتگان گويند : ما اين صدا را نمى شناسيم .

( الكافي : ۲/۴۷۲/۱ )

امام صادق عليه السلام : خداوند متعال به داوود عليه السلام وحى فرمود كه :

اُذكُرْني في سَرَّائكَ  ، أستَجِبْ لَكَ في ضَرَّائكَ .

در زمان آسايشت به ياد من باش ، تا من هنگام گرفتارى ات دعاى تو را اجابت كنم .

( مكارم الأخلاق : ۲/۱۰/۱۹۹۱ )

تشويق به دعا كردن براى هر حاجتى : 

بحار الأنوار : در آنچه خداوند به موسى وحى كرده است :

 يا موسى !  سَلْني كلَّ ما تَحتاجُ إلَيهِ ، حتّى عَلَفَ شاتِكَ  و مِلحَ عَجينِكَ .
 

اى موسى ! هر چه نياز دارى از من بخواه ، حتّى علوفه گوسفند و نمك خميرت را .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۰۳/۳۹ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 سَلُوا اللّه َ عزّ و جلّ ما بدا لَكُم مِن حوائجِكُم  ، حتّى شِسعَ النَّعلِ ؛

فإنّهُ إنْ لَم يُيَسِّرْهُ ،  لَم يَتَيسَّرْ

براى هر حاجتى كه داريد ، حتى اگر بند كفش باشد ، دست خواهش به سوى خداوند عزّ و جلّ دراز كنيد؛

زيرا تا او آن را آسان نگرداند ، آسان [ برآورده] نشود .

( بحار الأنوار : ۹۳/۲۹۵/۲۳ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

لِيَسألْ أحدُكُم رَبَّه حاجَتَهُ كُلَّها  ، حتّى يسألَهُ شِسْعَ نَعلِهِ إذا انقَطَعَ

 هر يك از شما بايد تمام نيازهاى خود را از خدا درخواست كند ؛ حتّى اگر بندِ كفشش پاره شد، آن را از خدا بخواهد .

( بحار الأنوار : ۹۳/۲۹۵/۲۳ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 لِيَسألْ أحدُكُم ربَّهُ حاجَتَهُ، حتّى يَسألَهُ المِلحَ و حتّى يَسألَهُ شِسْعَهُ .

هر يك از شما بايد [ همه ] حاجت خويش را از پروردگارش بخواهد ، حتّى نمك را از او بخواهد و حتّى بندِ كفش خود را از او بخواهد .

( كنز العمّال : ۳۱۴۰ )

امام باقر عليه السلام :

 لا تُحَقِّرُوا صَغيرا مِن حَوائجِكُم ؛

فإنّ أحَبَّ المؤمنينَ إلَى اللّه ِ تَعالى أسألُهُم .

حاجتهاى كوچك خود را خرد و كم اهميت مشماريد ؛

زيرا محبوبترين مؤمنان نزد خداوند متعال كسى است كه بيشترين درخواست را داشته باشد .

( مكارم الأخلاق : ۲/۹۷/۲۲۷۵ )

امام صادق عليه السلام :

علَيكُم بِالدُّعاءِ ؛

فإنَّكُم لا تَقَرَّبونَ إلَى اللّه ِ بمِثلِهِ 

و لا تَترُكوا صَغيرةً لِصِغَرِها أنْ تَدْعُوا بِها ؛

  إنَّ صاحِبَ الصِّغارِ هو صاحِبُ الكِبارِ .

بر شما باد دعا كردن ؛

زيرا با هيچ چيز به مانند دعا، به خدا نزديك نمى شويد .

دعا كردن براى هيچ امر كوچكى را ، به خاطر ناچيز بودنش، رها نكنيد ؛

زيرا حاجتهاى كوچك نيز به دست همان كسى است كه حاجتهاى بزرگ به دست اوست .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۰۳/۳۹ )

دعا، كليد اجابت است : 

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنَّ اللّه َ تَبارَكَ وَ تَعالى··· كانَ إذا بَعَثَ نبيّاً قالَ لَهُ :

إذا أحزَنَكَ أمرٌ تَكرَهُهُ ، فادْعُني أستَجِبْ لَكَ 

و إنّ اللّه َ أعطَى اُمَّتي ذلكَ  ،

حيثُ يقولُ : « اُدعُوني أستَجِبْ لكم » .

خداوند تبارك و تعالى··· هرگاه پيامبرى را مى فرستاد به او مى فرمود :

هرگاه امر ناخوشايندى تو را اندوهگين ساخت  ، مرا بخوان تا پاسخت را بدهم

خداوند اين را به امّت من نيز ارزانى داشته است ،

آن جا كه مى فرمايد : « مرا بخوانيد تا شما را پاسخ گويم » .

( قرب الإسناد : ۸۴/۲۷۷ - غافر : ۶۰ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مَن فُتِحَ له مِن الدُّعاءِ مِنكُم ، فُتِحَت لَهُ أبوابُ الإجابَةِ .

هر كس از شما كه درِ دعا به رويش گشوده شد ، درهاى اجابت نيز به رويش گشوده شده است .

( كنز العمّال : ۳۱۵۴ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

ما كانَ اللّه ُ لِيَفتَحَ لعبدٍ الدُّعاءَ ، فيُغلِقَ عَنهُ بابَ الإجابةِ .

اللّه ُ أكرَمُ مِن ذلكَ .

 خدا را نسزد كه درِ دعا را براى بنده اى بگشايد  ، ولى درِ اجابت را به رويش ببندد .

خدا كريمتر از آن است كه چنين كند .

( كنز العمّال : ۳۱۵۵ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 إذا أرادَ اللّه ُ أن يَستَجِيبَ لعبدٍ ، أذِنَ لَهُ في الدُّعاءِ

 هرگاه خداوند بخواهد كه خواهش بنده اى را برآورد، اجازه ( توفيق ) دعا كردن به او عطا فرمايد .

( كنز العمّال : ۳۱۵۶ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 مَن تَمَنّى شَيئا و هُو للّه ِِ عزّ و جلّ رِضا ، لم يَخرُجْ مِن الدّنيا حتّى يُعْطاهُ .

هر كه چيزى را آرزو كند و آن چيز مورد رضاى خداوند عزّ و جلّ باشد ، از دنيا نرود تا آن كه خداوند آن چيز را بدو عطا فرمايد .

(  الخصال : ۴/۷ )

امام على عليه السلام :

مَنِ استأذَنَ عَلَى اللّه ِ، أذِنَ لَهُ .

 هر كه از خدا [ براى سخن گفتن با او ] اجازه بخواهد، خداوند به او اجازه دهد .

( غرر الحكم : ۸۲۹۱ )

امام على عليه السلام :

 مَن قَرَعَ بابَ اللّه ِ سبحانَهُ ، فُتِحَ لَهُ .

هر كه درِ [ رحمت ] خداى سبحان را بكوبد ، آن در به رويش باز شود .

(غرر الحكم : ۸۲۹۲ )

امام حسن عليه السلام :

 ما فَتَحَ اللّه ُ عزّ و جلّ على أحدٍ بابَ مسألةٍ  ، فَخَزنَ عَنهُ بابَ الإجابةِ .

خداوند عزّ و جلّ باب مسئلت ( دعا ) را به روى هيچ كس نگشود، كه باب اجابت را به روى او بسته باشد .

( بحار الأنوار:۷۸/۱۱۳/۷ )

امام صادق عليه السلام ـ درباره آيه: « هر رحمتى كه خدا بر مردم بگشايد ، بازدارنده اى براى آن نيست » ( فاطر : ۲ ) ـ فرمود :

الدُّعاءُ .

 آن رحمت، دعاست .

( بحار الأنوار : ۹۳/۲۹۹/۳۱ )

امام صادق عليه السلام :

الدُّعاءُ ، كَهفُ الإجابَةِ  ،كما أنّ السَّحابَ  ، كَهفُ المَطَرِ .

دعا، مخزن اجابت است ، همچنان كه ابر، مخزن باران است .

( بحار الأنوار : ۹۳/۲۹۵/۲۳ )

امام صادق عليه السلام :

 لَيسَ مِن بابٍ يُقرَعُ  ، إلاّ يُوشِكُ أنْ يُفتَحَ لِصاحِبِهِ .

هيچ درى نيست كه كوبيده شود ، مگر آن كه به زودى به روى كوبنده باز گردد .

( الكافي : ۲/۴۶۷/۳ )

امام صادق عليه السلام :

أكثِرْ مِن الدُّعاءِ ؛

فإنّهُ مفتاحُ كلِّ رحمةٍ  و نجاحُ كلِّ حاجةٍ

و لا يُنالُ ما عِندَ اللّه ِ  ، إلاّ بالدُّعاءِ

و ليسَ بابٌ يَكثُرُ قَرعُهُ  ، إلاّ يُوشِكُ أنْ يُفتَحَ لِصاحِبِهِ .

بسيار دعا كن ؛

زيرا دعا كليد هر رحمتى است و مايه روا شدن هر حاجتى

و آنچه نزد خداست  ، جز با دعا به دست نمى آيد .

هيچ درى نيست كه بسيار كوبيده شود، مگر آن كه به زودى به روى كوبنده در باز گردد .

( بحار الأنوار: ۹۳/۲۹۵/۲۳ )

قرب الإسناد ـ به نقل از بزنطى ـ :

 قلتُ للرِّضا عليه السلام : جُعِلتُ فداكَ ، إنّي قد سألتُ اللّه َ تباركَ و تعالى حاجةً منذُ كذا و كذا سنةً و قد دَخَلَ قلبي مِن إبطائها شيءٌ ···

فقال لي : أخبِرْني عنكَ لو أنّي قلتُ قولاً  ، كُنتَ تَثِقُ بِهِ مِنّي ؟

قلتُ : جعلتُ فداكَ ، و إذا لم أثِقْ بقَولِكَ ،  فَبِمَن أثِقُ ؟ ! ···

قالَ : فكُنْ باللّه ِ أوثَقَ ؛ 

فإنَّك عَلى مَوعِدٍ مِن اللّه ِ . 

أ ليسَ اللّه ُ تباركَ و تعالى يقولُ:

« و إذا سَأَلَكَ عبادِي عَنِّي فَإنِّي قَرِيبٌ اُجيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إذا دَعانِ ؛

فَلْيَستَجيبُوا لِي وَ لْيُؤمِنوا بِي لَعَلَّهُم يَرْشُدُونَ» . ( البقرة : ۱۸۶ )

 به حضرت رضا عليه السلام عرض كردم : فدايت شوم ، من چند سال است كه از خدا حاجتى مى خواهم و از تأخير در اجابتش در دلم شبهه اى پديد آمده است . . .

حضرت به من فرمود : بگو بدانم اگر من سخنى به تو بگويم ، آيا به آن اعتماد مى كنى ؟

عرض كردم : فدايت شوم ، اگر به سخن شما اعتماد نكنم ، به [ سخن ] چه كسى اعتماد كنم؟! . . .

حضرت فرمود : پس  به خدا بيشتر اعتماد داشته باش ؛

زيرا خداوند به تو [ به اجابت ] وعده داده است .

مگر نه اين كه خداى تبارك و تعالى مى فرمايد :

« هرگاه بندگانم درباره من از تو پرسند ، بگو كه من نزديكم و به نداى كسى كه مرا بخواند پاسخ مى دهم ؛

پس بايد به نداى من پاسخ دهند و به من ايمان آورند تا راه راست يابند » ؟

( قرب الإسناد : ۳۸۵/۱۳۵۸ )

شرايط استجابت دعا : 

امام صادق عليه السلام :

 اِحفَظْ آدابَ الدُّعاءِ ···

فإنْ لَم تَأتِ بشَرطِ الدّعاءِ ، فلا تَنتَظِر الإجابَةَ ···

اعلَمْ أنّهُ لَو لَم يَكُنِ اللّه ُ أمَرَنا بِالدُّعاءِ  ، لكُنّا إذا أخلَصْنا الدُّعاءَ ، تَفَضَّلَ علَينا بالإجابَةِ ؛

فَكَيفَ و قَد ضَمِنَ ذلكَ  ، لِمَن أتَى بِشرائطِ الدُّعاءِ ؟!

 آداب دعا را رعايت كن . . .

اگر شرايط دعا را به جا نياوردى ، منتظر اجابت مباش . . .

و بدان كه اگر خدا ما را به دعا كردن فرمان نداده بود، ولى ما خالصانه او را مى خوانديم ، باز از روى فضل و كرم اجابت مى كرد ؛

پس چه رسد به اين كه خودش اجابت دعاى كسى را كه شرايط آن را به جا آورد ، ضمانت كرده است ؟!

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۲۲/۳۶ )

مهمترين شرايط استجابت دعا : 

1 ـ شناخت :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

يقولُ اللّهُ عزّ و جلّ :

مَن سَألَني  و هو يَعلَمُ أنّي أضُرُّ و أنفَعُ  ، أستَجِيبُ لَهُ .

خداوند عزّ و جلّ مى فرمايد :

هر كس با آگاهى از اين نكته  كه سود و زيان به دست من است  از من چيزى بخواهد ، اجابتش مى گويم .

( عدّة الداعي : ۱۳۱ )

امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به گروهى كه از ايشان پرسيدند : چرا ما دعا مى كنيم  ، اما مستجاب نمى شود؟ ـ فرمود :

لأنَّكُم تَدعونَ مَن لا تَعرِفونَهُ .

 چون كسى را مى خوانيد كه نمى شناسيدش.

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۶۸/۴ )

امام صادق عليه السلام ـ درباره آيه: « پس  دعوت مرا اجابت كنند و به من ايمان آورند » ( البقرة : ۱۸۶ ) ـ فرمود : 

يَعلَمُونَ أنِّي أقدِرُ عَلَى أنْ اُعطِيَهُم ما يَسألُونِّي .

يعنى بدانند كه من مى توانم آنچه را از من مى خواهند به آنان بدهم .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۲۳/۳۷ )

2 ـ عمل كردن به مقتضاى شناخت :

بحار الأنوار : خداوند متعال به موسى عليه السلام وحى فرمود كه :

يا موسى ! اُدْعُني بِالقَلبِ النَّقِيِّ و اللِّسانِ الصّادقِ .

اى موسى ! مرا با دل پاك و زبان راست بخوان .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۴۱/۱۱ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

الدَّاعي بلا عَمَلٍ  ، كالرّامِي بِلاَ وَتَرٍ .

 كسى كه دعا كند و عمل نكند ، مانند كسى است كه با كمانِ بى زه تير اندازد .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۱۲/۱۷ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 يَكْفِي مِن الدُّعاءِ مَعَ البِرِّ ، ما يَكفِي الطعامَ مِن المِلْحِ .

 به مقدارى كه نمك براى غذا لازم است، دعا كردن با كار نيك لازم است.

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۰۵/۱ )

امام على عليه السلام ـ در پاسخ به اين سؤال كه خداوند فرموده است : « مرا بخوانيد ، اجابتتان مى كنم» ( غافر : ۶۰ ) ؛  پس  چرا دعا مى كنيم  ، ولى دعايمان اجابت نمى شود ـ فرمود :

 لأنَّ قُلوبَكُم  ، خانَتْ بِثَماني خصالٍ :

أوّلُها أنَّكُم عَرَفتُمُ اللّه َ ،  فلَم تُؤَدُّوا حَقَّهُ كما أوجَبَ علَيكُم ؛ 

فما أغنَتْ عنكُم مَعرِفَتُكُم شَيئا ···

فأيُّ دُعاءٍ يُستَجابُ لَكُم مَع هذا  ، و قد سَدَدْتُم أبوابَهُ و طُرُقَهُ؟! .

زيرا دلهاى شما ، هشت خيانت كرده است :

نخستين آنها اين است كه شما خدا را شناختيد ، اما حقّ او را چنان كه بر شما واجب كرده است  ادا نكرديد ؛

بنا بر اين ، شناخت شما به كارتان نيامد . . .

وقتى درها و راههاى دعا را بسته ايد  ، چه دعايى از شما مستجاب مى شود؟!

( أعلام الدين : ۲۶۹ ، انظر تمام الحديث )

امام صادق عليه السلام ـ نيز در پاسخ به همين پرسش ـ فرمود :

لأنّكُم لا تَفونَ للّه ِِ بِعَهْدِهِ

و أنّ اللّه َ يقولُ : « أوْفُوا بِعَهْدِي أُوْفِ بِعَهْدِكُم » .

و اللّه ِ! لَو وَفَيْتُم للّه ِِ ، لَوَفى اللّه ُ لَكُم .

زيرا شما به عهد و پيمان خدا وفا نمى كنيد .

خداوند مى فرمايد : « به عهد من وفا كنيد به عهد شما وفا مى كنم » . (  البقرة : ۴۰ ) 

به خدا قسم  ! اگر به عهدتان با خدا وفا مى كرديد، خداوند به عهدش با شما وفا مى كرد .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۶۸/۳ )

امام صادق عليه السلام :

إنَّ العبدَ إذا دَعا اللّه َ تَبارَكَ و تَعالى ، بِنِيَّةٍ صادِقَةٍ و قَلبٍ مُخلِصٍ ،  اُستُجِيبَ لَهُ ،  بعدَ وَفائهِ  بِعَهدِ اللّه ِ عزّ و جلّ 

و إذا دَعا اللّه َ عزّ و جلّ لِغَيرِ نِيَّةٍ و إخلاصٍ ،  لم يُستَجَبْ لَهُ . 

أ لَيسَ اللّه ُ تَعالى يقولُ : « وَ أوْفُوا بِعَهْدِي اُوفِ بِعَهْدِكُم » ( البقرة : ۴۰ )؟! ؛ 

فَمَن وَفَى اُوفِيَ لَه .

 هرگاه بنده با نيّتى راست و درست و دلى با اخلاص ، خداوند تبارك و تعالى را بخواند و به عهد خداوند عزّ و جلّ نيز وفا كند، دعايش مستجاب مى شود.

اما اگر خداوند عزّ و جلّ را بدون نيّت و اخلاص بخواند، دعايش اجابت نشود .

مگر نه اين كه خداوند متعال مى فرمايد : « به عهد من وفا كنيد، به عهد شما وفا مى كنم » ؟!؛

پس كسى كه وفا كند، وفا بيند .

( الاختصاص : ۲۴۲ )

3 ـ پاكى دل :

امام على عليه السلام :

 خَيرُ الدُّعاءِ  ، ما صَدَرَ عن صَدرٍ تَقيٍّ و قَلبٍ نَقِيٍّ .

بهترين دعا، دعايى است كه از سينه اى پرهيزگار و دلى پاك برخيزد .

( تنبيه الخواطر : ۲/۱۵۴ )

 4ـ پاكى درآمد :

بحار الأنوار : در حديث قدسى آمده است :

فمِنكَ الدُّعاءُ و عَلَيَّ الإجابةُ ؛ 

فلا تُحجَبُ عنّي دَعوَةٌ ،  إلاّ دعوةُ آكِلِ الحرامِ .

 از تو دعا كردن است و از من اجابت نمودن ؛

هيچ دعايى از من پوشيده و در حجاب نماند، مگر دعاى حرام خوار .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۷۳/۱۶ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : 

إنَّ العبدَ لَيَرفَعُ يَدَهُ إلى اللّه ِ، و مَطعَمُهُ حَرامٌ ؛

فكيفَ يُستَجابُ لَهُ ، و هذا حالُهُ ؟!

همانا بنده دستش را [ براى دعا ] به درگاه خدا بالا مى برد  ، در حالى كه خوراكش حرام است ؛

با چنين حالى ، چگونه دعايش مستجاب شود ؟!

( إرشاد القلوب : ۱۴۹ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در پاسخ به كسى كه عرض كرد : دوست دارم دعايم پذيرفته شود ـ فرمود :

 طَهِّرْ مَأكَلَكَ و لا تُدخِلْ بَطنَكَ الحَرَامَ .

خوراكت را پاك گردان و حرام وارد شكمت مكن .

( عدّة الداعي : ۱۲۸ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

أطِبْ كَسبَكَ تُستَجَبْ دَعوَتُكَ ؛ 

فإنَّ الرّجلَ يَرفَعُ اللُّقْمَةَ إلى فِيهِ (حَراما) ،  فما تُستَجابُ له دَعوَةٌ أربَعينَ يوما .

درآمدت را پاك كن تا دعايت مستجاب شود؛

زيرا هرگاه آدمى لقمه[ اى حرام ] به دهان خود ببرد ،  تا چهل روز دعايى از او پذيرفته نمى شود .

( ما بين القوسين أثبتناه من بحار الأنوار : ۹۳/۳۵۸/۱۶ نقلاً عن المصدر- مكارم الأخلاق : ۲/۲۰/۲۰۴۵ )

امام صادق عليه السلام :

 مَن سَرَّهُ أن يُستَجابَ دُعاؤهُ ،  فَليُطَيِّبْ كَسبَهُ .

هر كه دوست دارد دعايش مستجاب گردد ، بايد كسب و كار خود را پاك گرداند .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۷۳/۱۶ )

امام صادق عليه السلام :

إذا أرَادَ أحدُكُم أن يُستَجابَ لَهُ  ، فَليُطَيِّبْ كَسبَهُ و لْيَخرُجْ مِن مَظالِمِ الناسِ 

و إنَّ اللّه َ لا يُرفَعُ إلَيهِ دُعاءُ عبدٍ ، و في بَطنِهِ حرامٌ أو عندَهُ مَظلِمَةٌ لِأحَدٍ مِن خَلقِهِ .

هر يك از شما كه مى خواهد دعايش مستجاب شود  ، درآمد خود را پاك كند و حقّ مردم را بپردازد .

دعاى هيچ بنده اى كه مال حرامى در شكمش باشد يا مظلمه كسى به گردنش باشد ، به درگاه خدا بالا نمى رود .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۲۱/۳۱ )

الدعوات :

رُويَ أنّ موسى عليه السلام رَأى رَجُلاً يَتَضرَّعُ تَضَرُّعا عظيما  و يَدعو رافعا يَديهِ و يَبتَهِلُ . 

فَأوحَى اللّه ُ إلى موسى عليه السلام : لو فَعَلَ كذا و كذا ، لَما اُسْتُجيبَ دُعاؤهُ ؛

لأنَّ في بطنِهِ حراما و على ظَهرِهِ حراما و في بيتِهِ حراما .

روايت شده است كه موسى عليه السلام مردى را ديد كه به شدّت زارى مى كند و دستهايش را به سوى آسمان بالا برده  دعا و تضرّع مى كند .

پس  خداوند به موسى عليه السلام وحى كرد : اگر او چنين و چنان هم مى كرد  ، دعايش مستجاب نمى شد ؛

زيرا در شكمش [ خوراك ] حرام جاى دارد و بر پشتش حرام و در خانه اش حرام .

( الدعوات : ۲۴/۳۴ )

 5ـ حضور و رقّت قلب در هنگام دعا :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

اِعلَموا أنّ اللّه َ   لا يَستجيبُ  دُعاءً مِن قلبٍ غافِلٍ لاهٍ .

 بدانيد كه خداوند  دعايى را كه از دلى غافل و بى خبر باشد  نمى پذيرد .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۲۱/۳۱ )

 

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 اِعلَموا أنّ اللّه َ لا يَقبلُ دعاءً مِن قلبٍ غافِلٍ .

بدانيد كه خداوند از دلِ غافل  دعايى را نمى پذيرد .

( أعلام الدين : ۲۹۵ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در پاسخ به اين پرسش كه اسم اعظم خدا چيست ـ فرمود :

كُلُّ اسمٍ مِن أسماءِ اللّه ِ أعظَمُ ؛

فَفَرِّغْ قَلبَكَ مِن كُلِّ ما سِواهُ و ادْعُهُ بِأيِّ اسمٍ شِئتَ .

 همه اسمهاى خدا اعظمند ؛

پس دل خود را از هر چه جز اوست خالى گردان و آن گاه به هر نامى كه خواهى بخوانش .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۲۲/۳۶ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 اغتَنِموا الدُّعاءَ عند الرِّقَّةِ ؛  فإنَّها ، رحمةٌ .

 دعا كردن را هنگام رقّت قلب غنيمت شمريد ؛ كه رقّت قلب ، رحمت است .

( الدعوات : ۳۰/۶۰ )

امام على عليه السلام :

 لا يَقبَلُ اللّه ُ دُعاءَ قَلبٍ لاهٍ .

خداوند دعاى دلِ غافل را نمى پذيرد .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۱۴/۱۹ )

امام صادق عليه السلام :

إنَّ اللّه َ عزّ و جلّ لا يَستَجِيبُ دُعاءً بِظَهرِ قلبٍ ساهٍ ؛

فإذا دَعَوتَ فَأقبِلْ بقلبِكَ  ثمّ استَيقِنْ بالإجابَةِ .

خداوند عزّ و جلّ دعايى را كه از دلى غافل و بى توجه سرزند، اجابت نمى كند ؛

پس هرگاه دعا كردى، با دلت [ به خدا] روى آر و يقين بدان كه در اين صورت دعايت مستجاب مى شود .

( الكافي : ۲/۴۷۳/۱ )

امام صادق عليه السلام :

 إنَّ اللّه َ لا يَستَجِيبُ دُعاءً بظَهرِ قلبٍ قاسٍ .

 خداوند دعايى را كه از پشت قلب با قساوت برخيزد مستجاب نمى كند .

( الكافي : ۲/۴۷۴/۴ )

امام صادق عليه السلام :

 إذا اقشَعَرَّ جِلدُكَ و دَمَعَتْ عَيناكَ و وَجِلَ قلبُكَ فَدُونَكَ دُونَكَ فقد قُصِدَ قَصدُكَ .

هر زمان كه بدنت به لرزه درآمد و چشمانت گريان شد و دلت تپيدن گرفت ، آن لحظه را [ براى دعا كردن ] غنيمت شمار كه به خواسته ات عنايت شده است .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۴۴/۵ )

امام صادق عليه السلام :

إذا رَقَّ أحدُكُم فَليَدعُ ؛ 

فإنَّ القلبَ لا يَرِقُّ  ، حَتّى يَخلُصَ .

 هر زمان كه به يكى از شما رقّت قلب دست داد ، دعا كند ؛

زيرا قلب تا خالص و پاك نشود  ، رقّت نمى يابد .

( الكافي : ۲/۴۷۷/۵ - و يأتي ما يناسب هذا الباب )

موانع اجابت دعا : 
1 ـ گناه :

امام باقر عليه السلام :

إنَّ العبدَ يسألُ اللّه َ الحاجةَ فيكونُ من شَأنِهِ قضاؤها إلى أجلٍ قريبٍ أو إلى وقتٍ بَطيءٍ ؛

فيُذنِبُ العبدُ ذنبا  ؛

فيقولُ اللّه ُ تَبارَكَ وَ تَعالى للمَلَكِ : لا تَقضِ حاجَتَهُ و احرِمْهُ إيَّاها ؛ 

فإنَّهُ تَعَرَّضَ لِسَخَطي و استَوجَبَ الحِرمانَ مِنّي .

 [ گاه ] بنده حاجتى را از خداوند مى خواهد و از شأن خداست كه آن را در آينده اى نزديك يا با تأخير برآورده سازد ؛

اما بنده بعدا مرتكب گناهى مى شود ؛

پس خداوند تبارك و تعالى به فرشته مى گويد : حاجت او را بر مياور و او را از آن محروم گردان ؛

زيرا او خود را در معرض خشم من نهاد و مستوجب محروميت از سوى من شد .

( بحار الأنوار : ۷۳/۳۲۹/۱۱ )

2 ـ ستم :

امام على عليه السلام :

إنَّ اللّه َ عزّ و جلّ أوحى إلى عيسَى بنِ مَريَمَ عليه السلام : قُلْ لِلمَلإ مِن بَني إسرائيلَ ···

إنّي غَيرُ مُستَجِيبٍ لِأحَدٍ مِنكُم دَعوَةً و لِأحَدٍ من خَلْقي قِبَلَهُ مَظلِمَةٌ .

خداوند عزّ و جلّ به عيسى بن مريم عليه السلام وحى فرمود : به اشراف بنى اسرائيل بگو : . . .

من دعاى هيچ يك از شما و هيچ يك از كسانى را كه مظلمه اى به گردن دارند اجابت نمى كنم .

( الخصال : ۳۳۷/۴۰ )

امام صادق عليه السلام :

إنَّ اللّه َ عزّ و جلّ يَقولُ :

وَ عِزَّتي وَ جَلالي ! لا اُجِيبُ دَعوَةَ مَظلومٍ دَعاني في مَظلِمَةٍ ظُلِمَها و لأحدٍ عندَهُ مثلُ تِلك المَظلِمَةِ .

 خداوند عزّ و جلّ مى فرمايد : سوگند به عزّت و جلالم  !

كه نفرين ستمديده اى را در حقّ ستم كننده بدو اجابت نمى كنم  ، اگر خود نسبت به ديگرى چنان ستمى را روا داشته است

.( بحار الأنوار : ۷۵/۳۱۲/۲۰ )

امام صادق عليه السلام :

 إذا ظُلِمَ الرَّجُلُ فَظَلَّ يَدعو عَلى صاحِبِهِ، قال اللّه ُ جَلَ جلالُهُ :

إنَّ هاهُنا آخَرَ يَدعو عَلَيكَ يَزعُمُ أنّكَ ظَلَمتَهُ ؛ 

فإنْ شِئتَ  ، أجَبتُكَ و أجَبتُ عَلَيكَ

و إنْ شِئتَ ،  أخَّرتُكُما فَيُوسِعُكُما عَفْوي

هر گاه مردى ستم بيند و به نفرين ستمگرِ خود پردازد ، خداوند عزّ و جلّ فرمايد :

كس ديگرى هم هست كه مى گويد تو به او ستم كرده اى و تو را نفرين مى كند ؛

اگر مى خواهى  ، نفرين هر دوى شما را مستجاب كنم

و اگر مى خواهى ،  به تأخير اندازم  تا مشمول عفوم شويد .

( الأمالي للصدوق : ۳۹۶/۵۰۹ )

بحار الأنوار :

 فيما وَعَظَ اللّه ُ بِهِ عيسى عليه السلام :

يا عيسى !  قُلْ لِظَلَمَةِ بَني إسرائيلَ :

لا تَدعُوني و السُّحتُ تحتَ أقدامِكُم و الأصنامُ في بُيوتِكُم ؛ 

فإنّي آلَيتُ أن اُجِيبَ مَن دَعاني

و إنَّ إجابَتي  إيَّاهُم ، لَعنٌ لَهُم ، حَتّى يَتَفَرَّقوا .

 از جمله اندرزهاى خداوند متعال به عيسى عليه السلام است كه :

اى عيسى ! به ستمگران بنى اسرائيل بگو :

در حالى كه زير پاهاى شما حرام قرار دارد و در خانه هايتان بت  مرا مخوانيد ؛

زيرا من سوگند خورده ام كه هر كس مرا بخواند پاسخش را بدهم 

و پاسخ من به آنان ، تا زمانى كه  از محفل دعا  پراكنده شوند ، نفرين كردن بر ايشان است .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۷۳/۱۶ )

3 ـ ناسازگارى درخواست، با حكمت خداوند :

امام على عليه السلام :

إنَّ كَرَمَ اللّه ِ سُبحانَهُ لا يَنقُضُ حِكمَتَهُ ؛

فَلِذلِكَ لا يَقَعُ الإجابَةُ في كُلِّ دَعوَةٍ .

 كرم خداى سبحان حكمتش را نقض نمى كند ؛

از اين روست كه هر دعايى مستجاب نمى شود .

( غرر الحكم : ۳۴۷۸ - بحار الأنوار : ۹۳/۳۶۱/۲۳ ، انظر تمام الكلام )

آداب دعا كردن : 

1ـ بسم اللّه گفتن :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

لا يُرَدُّ دُعاءٌ أوَّلُهُ بِسمِ اللّه ِ الرّحمنِ الرَّحيمِ .

 دعايى كه با بسم اللّه الرحمن الرحيم آغاز گردد رد نمى شود .

( الدعوات : ۵۲/۱۳۱ )

2 ـ تمجيد خداوند :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنَّ كُلَّ دُعاءٍ  لا يَكونُ قَبلَهُ تَمجيدٌ  ، فَهُوَ أبتَرُ .

هر دعايى كه پيش از آن ستايش [ خدا ] نشود ، نا فرجام است .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۱۷/۲۱ )

بحار الأنوار ـ به نقل از محمّد بن مسلم از امام صادق عليه السلام ـ :

 در كتاب امير المؤمنين عليه السلام آمده است:

 

 إنَّ المِدحَةَ قَبلَ المَسألَةِ ؛ 

فإذا دَعَوتَ اللّه  َعزّ و جلّ ، فَمَجِّدْهُ .

قالَ : قلتُ : كَيفَ اُمَجِّدُهُ ؟

قالَ : تَقولُ : يا مَن هُوَ أقرَبُ إلَيَّ مِن حَبلِ الوَريدِ !

يا مَن يَحولُ بَينَ المَرءِ و قَلبِهِ !

يا مَن هُوَ بِالمَنظَرِ الأعلى!

يا مَن لَيسَ كَمِثلِهِ شَيءٌ !

ستايش پيش از خواهش ؛

پس هرگاه خداوند عزّ و جلّ را خواندى ،  [ ابتدا ] او را تمجيد كن .

عرض كردم : چگونه تمجيدش كنم ؟

حضرت فرمود : مى گويى : اى كسى كه از رگ گردن به من نزديكترى !

اى كسى كه ميان انسان و دلش حائل مى شوى !

اى كسى كه در بالاترين چشم اندازى!

اى كسى كه مثل و مانندى ندارى !

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۱۵/۲۰ )

3 ـ صلوات بر محمّد و خاندانش :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

صَلاَتُكُم عَلَيَّ ،  إجابَةٌ لِدُعائكُم و زَكاةٌ لِأعمالِكُم .

 صلوات فرستادن شما بر من ، دعاى شما را مستجاب مى گرداند و زكات ( مايه پاكيزگى ) اعمال شماست .

( بحار الأنوار: ۹۴/۵۴/۲۲ )

امام على عليه السلام :

كُلُّ دُعاءٍ  ، مَحجوبٌ عَنِ السَّماءِ  ، حَتّى يُصَلّى عَلى مُحَمَّدٍ وَعَلى آلِ مُحَمَّدٍ .
 

هر دعايى ، تا در آن بر محمّد و آل محمّد، صلوات فرستاده نشود ، از [ ورود به ] آسمان ممنوع است .

( كنز العمّال : ۳۹۸۸ )

امام صادق عليه السلام :

 لا يَزالُ الدُّعاءُ مَحجوبا  ، حَتّى يُصَلّى عَلى مُحَمَّدٍ و عَلى آلِ مُحَمَّدٍ

دعا پيوسته در حجاب است ،  تا آن گاه كه بر محمّد و بر خاندان محمّد صلوات فرستاده شود .

( الكافي : ۲/۴۹۱/۱ )

امام صادق عليه السلام :

 مَن كانَت لَهُ حاجَةٌ إلى اللّه ِ عزّ و جلّ ،  فَلْيَبدَأ بِالصَّلاةِ عَلى مُحَمَّدٍ و آلِهِ ؛

ثُمَّ يَسألْ حاجَتَهُ  ثُمَّ يَختِمْ بِالصَّلاةِ عَلى مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّدٍ ؛

فإنَّ اللّه َ عزّ و جلّ أكرَمُ مِن أن يَقبَلَ الطَّرَفَينِ و يَدَعَ الوَسَطَ  ؛ 

إذ كانَتِ الصَّلاةُ عَلى مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّدٍ ، لا تُحجَبُ عَنهُ .

هر كه مى خواهد از خداوند عزّ و جلّ حاجتى طلب كند ، به صلوات فرستادن بر محمّد و خاندان او آغاز نمايد ؛

سپس حاجتش را بخواهد و در پايان نيز بر محمّد و آل محمّد صلوات فرستد ؛

زيرا خداوند عزّ و جلّ كريمتر از آن است كه آغاز و انجام دعا را بپذيرد و وسط را وا گذارد ؛

چرا كه صلوات بر محمّد و آل محمّد  ، از خداوند پوشيده نمى ماند .

( مكارم الأخلاق:۲/۱۹/۲۰۴۰ )

4 ـ شفيع قرار دادن صالحان :

امام صادق عليه السلام :

إنَّ للّه ِِ رُسُلاً مُسْتَعلِنِينَ و رُسُلاً مُستَخْفِينَ ؛

فإذا سَألتَهُ بِحَقِّ المُستَعْلِنِينَ ، فَسَلْهُ بِحَقِّ المُستَخْفِينَ .

همانا خداوند را فرستادگانى آشكار و فرستادگانى پنهان است ؛

پس هر گاه به حقِّ فرستادگانِ آشكار خدا از او چيزى خواستى ،  به حقِّ فرستادگانِ پنهانش نيز بخواه .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۱۱/۱۳ )

امام كاظم عليه السلام :

 إذا كانَت لَكَ حاجَةٌ إلى اللّه ِ، فَقُل :

اللّهُمَّ  ! إنّي أسألُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ و عَلِيٍّ ؛ 

فَإنّ لَهُما عِندَكَ شَأنا مِنَ الشَّأنِ

هرگاه خواستى از خداوند حاجتى طلب كنى ، بگو :

خدايا ! به حقّ محمّد و على از تو مسئلت مى كنم ؛

زيرا آن دو را نزد تو منزلتى است .

( الدعوات : ۵۱/۱۲۷ )

الدعوات : در دعاى معصومان عليهم السلام آمده است :

اللّهُمَّ  ! إنْ كانَت ذُنُوبي قَد أخلَقَتْ وَجْهي عِندَكَ و حَجَبَتْ دُعائي عَنكَ  ؛

فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ  و استَجِبْ لي  ، يا رَبِّ ! بِهِم ، دُعائي .

 خدايا ! اگر گناهان من آبروى مرا نزد تو برده و دعايم را از تو محجوب كرده است ؛

پس بر محمّد و خاندان محمّد صلوات فرست و به آبروى آنان ، اى پروردگار من ! دعايم را اجابت فرما .

(  الدعوات : ۳۰/۶۲ )

5 ـ اعتراف به گناه :

امام صادق عليه السلام :

إنّما هِيَ المِدحَةُ  ، ثُمَّ الإقرارُ بِالذَّنبِ ، ثُمَّ المَسألَةُ .

 [در دعا] ابتدا بايد خدا را ستود ، سپس به گناه اعتراف نمود و آن گاه حاجت خواست .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۱۸/۲۳ )

بحار الأنوار : 

فِيما أوحَى اللّه ُ إلى موسى عليه السلام :

يا موسى !  كُنْ إذا دَعَوتَنِي  ، خائفا مُشفِقا وَجِلاً 

و عَفِّرْ وَجهَكَ في التُّرابِ و اسجُد لي بِمَكارِمِ بَدَنِكَ و اقنُتْ بَينَ يَدَيَّ في القِيامِ 

و ناجِني  ، حَيثُ تُناجِيني  ، بِخَشيَةٍ من قَلبٍ وَجِلٍ .

خداوند متعال به موسى عليه السلام وحى فرمود كه :

 اى موسى! هرگاه مرا مى خوانى ، ترسان و هراسان و بيمناك باش

و چهره بر خاك بگذار و با اعضاى شريف بدنت در برابرم سجده كن و در پيشگاه من با خوارى و فروتنى بِايست

و هرگاه با من راز و نياز مى كنى ، با دلى هراسان و ترسان ، راز و نياز كن .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۰۵/۱ )

بحار الأنوار :

فيما وَعَظَ اللّه ُ بِهِ عيسى عليه السلام :

يا عيسى ! اُدعُني ، دُعاءَ الحَزينِ الغَريقِ الّذي لَيسَ لَهُ مُغِيثٌ ···

و لا تَدْعُني إلاَّ مُتَضَرِّعا إلَيَّ و هَمُّكَ هَمّاً واحِدا ؛ 

فَإنَّكَ مَتى تَدْعُني  ، كَذلِكَ أجَبتُكَ .

 از جمله اندرزهاى خداوند متعال به عيسى عليه السلام است كه :

اى عيسى! مرا چون شخص اندوهگين و در حال غرق كه فريادرسى ندارد ، بخوان . . .

مرا جز با خوارى و زارى و خلوص مخوان ؛ 

كه هر گاه با چنين حالى مرا بخوانى ، اجابتت كنم .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۱۴/۱۹ )

 

امام حسين عليه السلام :

كانَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله  ،  يَرفَعُ يَدَيهِ ، إذا ابتَهَلَ و دَعا  ، كَما يَستَطعِمُ المِسكينُ .

رسول خدا صلى الله عليه و آله  ، در هنگام ابتهال و دعا ، مانند بينوايى كه غذا مى طلبد ، دستانش را بالا مى برد .

( مكارم الأخلاق : ۲/۸/۱۹۸۱ )

6 ـ به جا آوردن دو ركعت نماز :

امام صادق عليه السلام :

إنَّ رَجُلاً دَخَلَ المَسجِدَ فَصَلّى رَكعَتَينِ  ثُمَّ سَألَ اللّه َ عزّ و جلّ

فَقالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : أعجَلَ العبدُ رَبَّهُ

و جاءَ آخَرُ فَصَلّى رَكعَتَينِ  ثُمَّ أثْنى عَلَى اللّه ِ عزّ و جلّ و صَلّى عَلَى النَّبيِّ وَ آلِهِ 

 فَقالَ صلى الله عليه و آله : سَلْ   تُعطَ .

مردى وارد مسجد شد و دو ركعت نماز خواند و سپس از خداوند عزّ و جلّ درخواست كرد  

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود : اين بنده از پروردگارش زود خواهش كرد .

مرد ديگرى آمد و دو ركعت نماز خواند و سپس خداوند عزّ و جلّ را ثنا گفت و بر پيامبر و خاندانش درود فرستاد 

در اين هنگام رسول خدا صلى الله عليه و آله [ به او ] فرمود : [ اكنون ] بخواه كه به تو داده مى شود .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۱۵/۲۱ )

امام صادق عليه السلام :

مَن تَوَضَّأ فَأحسَنَ الوُضوءَ ، ثُمَّ صَلّى رَكعَتَينِ ، فَأتَمَّ رُكوعَهُما وَ سُجودَهُما ،

ثُمَّ سَلَّمَ  و أثنى عَلَى اللّه ِ عزّ و جلّ و عَلى رَسولِ اللّه ِ صلى الله عليه و آله  ثُمَّ سَألَ حاجَتَهُ ، فَقَد طَلَبَ في مَظانِّهِ 

وَ مَن طَلَبَ الخَيرَ في مَظانِّهِ ، لَم يَخِبْ .

هركه درست وضو بگيرد و دو ركعت نماز بگزارد و ركوع و سجود آنها را به طور كامل به جا آورد ،

سپس سلام گويد و خداوند عزّ و جلّ و رسول خدا را مدح كند و آن گاه حاجتش را بخواهد ،  هر آينه آن را در جاى خود جسته است

و هر كه خير را در جايگاهش بجويد  ، ناكام برنگردد .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۱۴/۲۰ )

7 ـ كوچك نشمردن هيچ دعايى :

امام على عليه السلام :

إنَّ اللّه َ تَبارَكَ وَ تَعالى أخْفى ··· إجابَتَهُ في دَعوَتِهِ ؛

فَلا تَستَصغِرَنَّ شَيئا مِن دُعائهِ ؛

فَرُبَّما وَافَقَ إجابَتَهُ و أنتَ لا تَعلَمُ 

خداوند تبارك و تعالى . . . اجابت خود را در دل دعا پنهان كرده است ؛

پس هيچ دعايى را كوچك مشمار ؛

زيرا بسا كه اجابت شود و تو ندانى .

( الخصال : ۲۰۹/۳۱ )

8 ـ بسيار نشمردن خواسته :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 إنَّ اللّه َ يَقولُ : 

··· وَ لَو أنَّ قُلوبَ عِبادِي اجتَمَعَتْ عَلى قَلبِ أسعَدِ عَبدٍ لي ما زَادَ ذلِكَ ، 

إلاّ مِثلَ إبْرَةٍ جاءَ بِها عَبدٌ مِن عِبادِي  فَغَمَسَها في بَحرٍ ؛

و ذلِكَ أنَّ عَطائي كَلامٌ  و عُدَّتي كَلامٌ

و إنّما أقولُ لِلشَّيءِ : « كُنْ ، فَيَكونُ » .

خداوند مى فرمايد :

··· اگر دلهاى [ همه ] بندگانم آرزويى همچون آرزوى دل خوش بخت ترين بنده مرا بكنند [ و من آرزوى آنان را برآورم ] ،

اين آرزوها همچون سوزنى است كه بنده اى از بندگان من ، آن را در آب دريا فرو برد ؛

زيرا عطاى من با يك كلام است و ابزار من نيز يك كلام

و آن به اين است كه من به چيزى بگويم : « هست شو ، هست مى شود » .

(به محض اين كه هستى يافتنِ چيزى را اراده كنم  ، هستى مى يابد).

( الأمالي للطوسي : ۶۷۵/۱۴۲۴ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

قالَ اللّهُ تَعالى :

لَو أنَّ أوّلَكُم و آخِرَكُم و حَيَّكُم و مَيِّتَكُم و رَطْبَكُم و يابِسَكُمُ اجتَمَعوا فَتَمَنَّى كُلُّ واحِدٍ ما بَلَغَتْ اُمنِيَّتُهُ فَأعطَيتُهُ  ، لَم يَتَبَيّنْ ذلِكَ في مُلكي .

خداوند متعال فرموده است:

 اگر اولين و آخرين و زنده و مرده و تر و خشكتان جمع شوند و هر يك هر چه خواهش دارد بخواهد و من آنها را برآورم ،  در ملك من كمترين اثر نگذارد .

( بحار الأنوار : ۹۲/۲۵۳/۴۸ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 أوحَى اللّه ُ إلى بَعضِ أنبِيائهِ :

··· لو أنَّ أهلَ سَبعَ سَماواتٍ و أرَضِينَ سَألوني جَميعا و أعطيتُ كُلَّ واحدٍ مِنهُم مَسألَتَهُ  ، ما نَقَصَ ذلك من مُلْكي مثلَ جَناحِ البَعوضَةِ 

و كيفَ يَنقُصُ مُلْكٌ أنا قَيِّمُهُ ؟!

خداوند به يكى از پيامبرانش وحى فرمود :

. . . اگر اهلِ هفت آسمان و زمين همگى از من خواهشى كنند و خواهش يكايك آنان را برآورم ، به اندازه پَرِ پشه اى از ملك من كم نشود  

چگونه كاستى يابد ملكى كه من سرپرست و خداوندگار آنم ؟!

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۰۳/۳۹ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 سَلُوا اللّه َ و أجزِلُوا ؛ 

فإنَّهُ لا يَتَعاظَمُهُ شيءٌ .

از خداوند بخواهيد  و زياد بخواهيد ؛ 

زيرا هيچ چيز براى او زياد و بزرگ نيست .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۰۲/۳۹ )

امام باقر عليه السلام :

 لا تَستَكثِرُوا شَيئا ممّا تَطلُبُونَ ؛

فما عِندَ اللّه ِ ، أكثَرُ مِمّا تُقدِّرونَ .

 هيچ خواسته اى را زياد مشماريد ؛

زيرا آنچه نزد خداست ، بيش از آن است كه مى پنداريد .

( مكارم الأخلاق : ۲/۹۷/۲۲۷۵ )

9 ـ بلند همّتى در خواستن :

بحار الأنوار ـ به نقل از ربيعة بن كعب ـ :

قالَ لي ذاتَ يومٍ رسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله : 

يا ربيعةُ ! خَدَمْتَني سَبعَ سِنِينَ ، أ فلا تَسألُني حاجةً ؟

فقلتُ : يا رسولَ اللّه ! أمهِلني حتّى اُفَكِّرَ .

فلمّا أصْبحتُ و دخلتُ عليه ،  قال لي : يا رَبيعَةُ  ! هاتِ حاجَتَكَ . 

فَقُلتُ : تَسألُ اللّه َ أن يُدخِلَني مَعَكَ الجَنَّةَ . 

فَقالَ لي : مَن عَلَّمَكَ هذا ؟

فَقُلتُ : يا رَسولَ اللّه ِ ! ما عَلَّمَني أحَدٌ ، لكِنّي فَكَّرتُ في نَفْسي و قلتُ :

إن سَألتُهُ مالاً ،  كانَ إلى نَفادٍ  

و إن سألتُهُ عُمُرا طويلاً و أولادا  ، كانَ عاقِبَتُهُم الموتَ .

قال ربيعةُ : فَنَكَسَ رأسَهُ ساعةً  ثمّ قال : أفعَلُ ذلكَ ، فَأعِنّي بكَثرَةِ السُّجودِ .

روزى رسول خدا صلى الله عليه و آله به من فرمود: 

 اى ربيعه ! هفت سال به من خدمت كردى ،  آيا از من حاجتى نمى خواهى ؟ 

من عرض كردم : اى رسول خدا ! مرا فرصتى ده تا بينديشم .

صبح روز بعد كه خدمت پيامبر رسيدم ،  فرمود : اى ربيعه ! حاجتت را بگو .

عرض كردم : از خداوند بخواه كه مرا با تو به بهشت برد .

حضرت فرمود : چه كسى اين را به تو ياد داد ؟ 

عرض كردم : اى رسول خدا ! هيچ كس به من ياد نداد ، بلكه با خودم انديشيدم و گفتم :

اگر از ايشان ثروت بخواهم ، عاقبتش نابودى است

و اگر عمر طولانى و اولاد بخواهم، عاقبت همه آنان مرگ است.

آن حضرت لحظاتى سرش را پايين انداخت و سپس فرمود : اين كار را مى كنم ،تو نيز با سجده زياد ، مرا [در برآورده شدن اين خواهش از خدا]  يارى رسان .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۲۶/۱۰ )

امام على عليه السلام ـ در وصيت خود به فرزندش حسن عليه السلام ـ فرمود :

 و لتَكُن مَسألَتُكَ فيما يَعنِيكَ مِمّا يَبقى لَكَ جَمالُهُ و يُنفى عنكَ وبالُهُ 

و المالُ لا يَبقى لك و لا تَبقى لَهُ .

 بايد براى خود  آن چيزى را [ از خدا ] بخواهى كه جمال و نيكى آن برايت بماند و وبال و آزارش از تو دور ماند .

مال و ثروت براى تو نمى ماند و تو نيز براى آن نخواهى ماند .

( بحار الأنوار : ۷۷/۲۰۵/۱ )

امام صادق عليه السلام :

 قَدِمَ رجلٌ على رسولِ اللّه ِ صلى الله عليه و آله فَسَلَّمَ عليه و أسلَمَ 

ثمّ قال له : تَعرِفُني ، يا رسولَ اللّه ِ ؟! 

قال : و مَن أنتَ ؟

قال : أنا رَبُّ المنزِلِ الذي نَزَلتَ به بالطائفِ في الجاهليّةِ يومَ كذا و كذا فَأكرَمْتُكَ .

فقال له رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : مَرحبا بكَ، سَلْ حاجَتَكَ .

فَقالَ : أسألُكَ مِائَتَي شاةٍ برُعاتِها . 

فَأمَرَ لَهُ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله بما سَألَ .

ثُمّ قالَ لأصحابِهِ : ما كانَ على هذا الرّجُلِ أن يَسْألَنِي سؤالَ عَجوزِ بني إسرائيلَ لموسى عليه السلام ؟ !.

 مردى خدمت رسول خدا صلى الله عليه و آله آمد و سلام كرد و مسلمان شد

و سپس عرض كرد : اى رسول خدا ، مرا مى شناسى؟

حضرت فرمود : تو كيستى ؟

عرض كرد : من صاحب همان منزلى هستم در طائف كه شما در فلان روز از دوره جاهليت بر من وارد شديد و من گرامى تان داشتم .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود : خوش آمدى ، حالا حاجتت را بخواه .

آن مرد عرض كرد : دويست گوسفند با چوپانان آنها .

رسول خدا صلى الله عليه و آله دستور داد به او بدهند . 

آن گاه به اصحابش فرمود : اين مرد آن همّتِ بلند را نداشت تا چيزى را از من بخواهد كه آن پير زن بنى اسرائيل از موسى عليه السلام خواست ؟! .

( الكافي : ۸/۱۵۵/۱۴۴ انظر تمام الخبر )

امام صادق عليه السلام ـ

 في خَبَرِ عجوزِ بني إسرائيلَ وَ قَد سَألَها موسى عليه السلام أن تُدِلَّه عَلى قَبرِ يوسُفَ عليه السلام ـ :

قالت : لا أفعَلُ حتّى تُعْطِيَني خِصالاً :

تُطلِقُ رِجْلي  و تُعِيدَ إلَيَّ بَصَري و تَرُدَّ إلَيَّ شَبابِي و تَجعَلَني معكَ في الجَنَّةِ .

در پاسخ به اين سؤال كه درخواست پير زن بنى اسرائيلى از موسى عليه السلام در قبال نشان دادن قبر يوسف عليه السلام چه بود؟ ـ فرمود :

آن پير زن گفت : اين كار را نمى كنم ، مگر آن كه چند كار برايم بكنى :

پايم را چابك گردانى ، بينايى مرا به من بازگردانى ، جوانى ام را به من برگردانى  و مرا با خودت در بهشت جاى دهى .

( كتاب من لا يحضره الفقيه : ۱/۱۹۳/۵۹۴ )

امام كاظم عليه السلام :

بَكى أبو ذرٍّ مِن خَشيَةِ اللّه ِ ، حتَّى اشتَكى بَصَرُهُ .

فقيلَ لَهُ : لو دَعَوتَ اللّه َ يَشفِي بَصَرَكَ ؟!

فقال : إنّي عن ذلكَ مَشغولٌ و ما هو بِأكبَرِ هَمّي .

قالوا : و ما يَشغَلُكَ عَنهُ ؟!

قالَ : العَظِيمَتانِ  ؛ الجَنَّةُ و النّارُ .

 ابوذر از خوف خدا چندان گريست ، كه چشمش آسيب ديد . 

به او گفته شد : كاش دعا مى كردى كه خدا چشمت را شفا دهد ؟!

ابوذر گفت : از اين غافل شده ام و مهم ترين مشغله فكرى ام نيست .

گفتند : چه چيز تو را از آن باز داشته است ؟!

گفت : دو امر بسيار بزرگ ؛ بهشت و دوزخ .

( بحار الأنوار : ۷۸/۴۵۱/۱۶ )

10 ـ دعا كردن براى همه :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 إذا دَعا أحَدٌ  ، فَلْيُعِمَّ  ؛

فإنّه أوجَبُ للدُّعاءِ .

و مَن قَدَّمَ أربعينَ رَجُلاً مِن إخوانِهِ قَبلَ أن يَدعُوَ لِنفسِهِ ، استُجِيبَ لَهُ فيهِم و في نفسِهِ .

 هر گاه يك نفر دعا مى كند ، براى همه دعا كند ؛

زيرا اين دعا به اجابت نزديكتر است .

كسى كه پيش از دعا كردن براى خود براى چهل نفر از برادرانش دعا كند ، آن دعا در حقّ آنان و در حقّ خودش مستجاب شود .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۱۳/۱۷ )

امام صادق عليه السلام :

مَن قَدَّمَ أربعينَ مِن المؤمنينَ ،  ثُمَّ دَعا ، استُجِيبَ لَهُ .

هر كس پيش از دعا كردن براى خودش ، چهل مؤمن را دعا كند، دعايش مستجاب شود .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۱۷/۲۱ )

11 ـ دعاى پنهانى :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

دَعوةٌ في السِّرِّ تَعدِلُ سبعينَ دَعوةً في العَلاَنِيَةِ .

يك دعاى پنهانى برابر است با هفتاد دعاى آشكار .

( الدعوات : ۱۸/۷ )

امام صادق عليه السلام :

ما يَعلَمُ  عِظَمَ ثوابِ الدُّعاءِ و تَسْبيحِ العبدِ فيما بينَهُ و بَينَ نفسِهِ  إلاّ اللّه ُ تبارَكَ و تعالى .

عظمتِ ثوابِ دعا و تسبيحى را كه بنده در خلوت خويش كند جز خداوند تبارك و تعالى كسى نداند .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۱۹/۲۵ )

12 ـ دعاى گروهى :

.

امام صادق عليه السلام :

 ما اجتَمَعَ أربعةُ رَهطٍ قَطُّ على أمرٍ واحدٍ فَدَعَوا اللّه َ ، إلاّ تَفَرَّقُوا عن إجابَةٍ .

 هيچ گاه چهار نفر گرد نيامدند و براى مطلبى به درگاه خدا دعا نكردند ، مگر اين كه با اجابت آن دعا از هم پراكنده شدند .

( الكافي : ۲/۴۸۷/۲ )

 

امام صادق عليه السلام :

كان أبي إذا حَزَبَهُ أمرٌ جَمَعَ النّساءَ و الصِّبيانَ  ثمّ دَعا و أمَّنُوا .

هرگاه امر دشوار و ناگوارى براى پدرم پيش مى آمد، زنان و كودكان را گرد مى آورد و سپس دعا مى كرد و آنها آمين مى گفتند .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۴۱/۱۱ )

13 ـ خوش بينى به اجابت دعا :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

اُدْعُوا اللّه َ و أنتُم مُوقِنونَ بالإجابَةِ .

خداوند را با حال يقين به اجابت بخوانيد .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۰۵/۱ )

امام صادق عليه السلام :

إذا دَعَوتَ ، فَأقبِلْ بقَلبِكَ و ظُنَّ حاجَتَكَ بالبابِ .

هر گاه دعا مى كنى ، با دل [ به خدا ] روى آر و چنين پندار كه حاجت و خواسته تو بر در خانه است .

( الكافي : ۲/۴۷۳/۳ )

امام صادق عليه السلام :

 إذا دَعَوْتَ  ، فَظُنَّ أنّ حاجَتَكَ بالبابِ .

چون دعا مى كنى  ، چنين خيال كن كه حاجتت بر در خانه است .

( الكافي : ۲/۴۷۳/۱ )

 14ـ انتخاب زمان مناسب :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مَن أدّى فَريضَةً  ، فَلَهُ عِندَ اللّه ِ دَعوَةٌ مُستَجابَةٌ .

 هر كه نمازى واجب به جاى آورد ، نزد خداوند دعايى مستجاب دارد .

( عيون أخبار الرِّضا : ۲/۲۸/۲۲ )

امام صادق عليه السلام :

 ثلاثةُ أوقاتٍ لا يُحجَبُ فيها الدُّعاءُ عن اللّه ِ :

في أثَرِ المكتوبةِ  و عند نُزُولِ القَطْرِ و ظُهورِ آيةٍ معجزةٍ للّه ِ في أرضِهِ .

 در سه زمان دعا از خداوند پوشيده نمى ماند :

بعد از اداى فريضه ، هنگام بارش باران و هنگام پديدار شدن نشانه اى از اعجاز خدا در زمين .

( بحار الأنوار : ۸۵/۳۲۱/۸ )

 امام صادق عليه السلام :

 

قالَ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله  :

خيرُ وقتٍ دَعَوتُم اللّه َ عزّ و جلّ فيهِ  ، الأسحارُ

  و تلا هذهِ الآيةَ في قولِ يعقوبَ عليه السلام : « سَوْفَ أسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّي »

و قال : أخَّرَهُم إلى السَّحَرِ .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود :

بهترين زمان براى اين كه خداوند عزّ و جلّ را بخوانيد ، سحرگاهان است.

سپس اين آيه را كه نقل سخن يعقوب عليه السلام است تلاوت كرد : « به زودى از پروردگار خود براى شما آمرزش مى خواهم . »

و فرمود : [ دعا كردن براى ] آنها را به وقت سحر موكول كرد .

( يوسف : ۹۸- الكافي : ۲/۴۷۷/۶ )

امام صادق عليه السلام :

مَن عادَ مريضا في اللّه ِ ،  لم يَسْألِ المريضُ للعايدِ شيئا  ، إلاّ استَجابَ اللّه ُ لَهُ .

هر كس براى خدا از بيمارى عيادت كند ، هر دعايى كه آن بيمار براى او بكند ، خداوند اجابت فرمايد .

( بحار الأنوار : ۸۱/۲۱۷/۱۰ )

15 ـ پافشارى :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنَّ اللّه َ،  يُحِبُّ السائلَ اللَّحُوحَ .

خداوند ، حاجت خواه اصرار كننده را دوست دارد .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۷۴/۱۶ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 رَحِمَ اللّه ُ عبدا طَلَبَ مِن اللّه ِ عزّ و جلّ حاجةً فَألَحَّ في الدُّعاءِ ، اُستُجِيبَ لَهُ أو لم يُستَجَبْ لَهُ .

خدا رحمت كند بنده اى را كه از خداوند عزّ و جلّ حاجتى بخواهد  و در دعا [ براى آن حاجت ] پافشارى كند ، خواه دعايش اجابت شود و يا نشود .

( الكافي : ۲/۴۷۵/۶ )

بحار الأنوار : از نجواهاى خداوند متعال با موسى است كه :

 

 يا موسى ···!  اُدعُ دُعاءَ الطامِعِ الراغِبِ فيما عِندي ،  النادمِ على ما قَدَّمَتْ يَداهُ .

 اى موسى! . . . مانند آن كسى دعا كن كه به آنچه نزد من است طمع بسته و رغبت دارد و از كرده خويش پشيمان است .

( الكافي : ۸/۴۹/۸ )

بحار الأنوار : از نجواهاى خداوند متعال با موسى است كه :

أيضا : اُنظُرْ حينَ تَسألُني ،  كَيفَ رَغبَتُكَ فيما عِندي؟ .

بنگر كه وقتى از من درخواست مى كنى ، رغبت تو به آنچه نزد من است  چگونه مى باشد ؟

( الكافي : ۸/۴۷/۸ )

بحار الأنوار : در تورات آمده است :

 ألِحُّوا في الدُّعاءِ تَشْمَلكُمُ الرَّحمةُ بالإجابَةِ و تُهَنِّيكُمُ العافِيةُ .

 در دعا پافشارى مى كنيد ، تا با اجابتِ دعا ، رحمت [ خدا ] شما را فراگيرد و عافيت به شما شاد باش گويد .

( بحار الأنوار:۷۷/۴۲/۱۱ )

بحار الأنوار : در تورات آمده است :

أيضا : مَن رجا مَعروفي ، ألَحَّ في مَسألَتي .

 كسى كه به احسان و خوبى من اميدوار باشد ، در خواهش از من پافشارى مى كند .

( بحار الأنوار: ۷۷/۴۲/۱۱ )

امام على عليه السلام :

فَألْحِحْ علَيهِ في المَسألَةِ يَفتَحْ لكَ أبوابَ الرَّحمَةِ .

 در مسئلت از خدا پافشارى كن ، تا درهاى رحمت به رويت گشوده شود .

( بحار الأنوار: ۷۷/۲۰۴/۱ )

امام باقر عليه السلام :

 إنَّ اللّه َ عزّ و جلّ كَرِهَ إلْحاحَ النّاسِ بَعضِهِم على بعضٍ في المَسألَةِ  و أحَبَّ ذلكَ لنفسِهِ

خداوند عزّ و جلّ پافشارى مردمان در خواهش از يكديگر را ناخوش مى دارد ، امّا اين كار را نسبت به خودش دوست دارد .

( الكافي : ۲/۴۷۵/۴ )

امام باقر عليه السلام :

 و اللّه ِ! لا يُلِحُّ عبدٌ مُؤمِن علَى اللّه ِ عزّ و جلّ في حاجتِهِ ، إلاّ قضاها لَهُ .

به خدا سوگند  ! هيچ بنده مؤمنى در حاجت خود به درگاه خداوند عزّ و جلّ اصرار نورزد، مگر آن كه حاجتش را بر آورد .

( الكافي : ۲/۴۷۵/۳ )

امورى كه بايد دعا كننده ترك كند : 

1 ـ دعا براى چيزهاى ناشدنى و ناروا :

امام على عليه السلام :

يا صاحِبَ الدُّعاءِ ! لا تَسأل عَمّا لا يَكونُ و لا يَحِلُّ .

 اى كسى كه دعا مى كنى ! آنچه را ناشدنى و نارواست  از خدا مخواه .

( الخصال : ۶۳۵/۱۰ )

 

امام على عليه السلام ـ در پاسخ به اين سؤال كه بى اثرترين دعاها كدام است ـ فرمود : 

الدَّاعي بِما لا يَكونُ .

دعا براى چيزهاى ناشدنى .

( معاني الأخبار: ۱۹۸/۴ )

امام على عليه السلام :

 قُلتُ : اللّهُمَّ  ! لا تُحْوِجْني إلى أحَدٍ مِن خَلقِكَ .

فَقالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : يا عَليُّ ! لا تَقولَنَّ هكَذا ؛

فَلَيسَ مِن أحَدٍ إلاّ وَ هُوَ مُحتاجٌ إلى النّاسِ .

قالَ : فَقُلتُ : كَيفَ  يا رَسولَ اللّه ِ ؟! 

قالَ : قُل : اَللّهُمَّ  ! لا تُحْوِجْني إلى شِرارِ خَلقِكَ .

عرض كردم : پروردگارا ! مرا محتاج هيچ يك از آفريدگانت مگردان .

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود : اى على ! چنين مگو ؛

زيرا هيچ كس نيست كه محتاج ديگران نباشد .

عرض كردم : پس  چه بگويم ، اى رسول خدا ؟! 

فرمود : بگو : خدايا ! مرا محتاج آفريدگانِ بدِ خود مفرما .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۲۵/۶ )

 

امام على عليه السلام ـ آنگاه كه شنيد مردى مى گويد : خدايا ! از فتنه به تو پناه مى برم ـ فرمود :

أراكَ تَتَعَوَّذُ مِن مالِكَ وَ وُلدِكَ . 

يَقولُ اللّه ُ تَعالى : « إِنَّما أمْوالُكُم و أوْلادُكُم فِتنَةٌ » . (  التغابن : ۱۵ ) 

و لكِن قُل : اللّهُمَّ إنّي أعوذُ بِكَ مِن مُضِلاَّتِ الفِتَنِ .

 مى بينم كه از مال و فرزندت به خدا پناه مى برى .

خداوند متعال مى فرمايد : « همانا داراييها و فرزندان شما فتنه (مايه آزمايش) هستند» .

 [ اين گونه مگو ] ،  بلكه بگو : خدايا ! من از فتنه هاى گمراه كننده به تو پناه مى برم .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۲۵/۷ ) 

 

امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به سؤال از آيه « آن چيزهايى را كه خدا بعضى از شما را به آنها بر بعضى ديگر برترى داده است، آرزو مكنيد » 

(  النساء : ۳۲ ) ـ فرمود :

لا يَتَمَنَّى الرَّجُلُ امرَأةَ الرَّجُلِ و لاَ ابْنَتَهُ  و لكنْ يَتَمَنّى مِثْلَهما .

 نبايد انسان آرزوى زن و دختر كسى را بكند ، بلكه بايد مانند آنها را آرزو كند [ كه خدا به او بدهد ] .

( تفسير العيّاشي : ۱/۲۳۹/۱۱۵ )

2 ـ شتاب داشتن :

تنبيه الخواطر : پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود :

 لا يَزالُ النّاسُ بِخَيرٍ  ، ما لَم يَستَعجِلُوا . 

قيلَ : يا رَسولَ اللّه ِ  ! صَلَّى اللّه ُ عَلَيكَ  ، وَ كَيفَ يَستَعجِلُونَ ؟

قالَ : يَقولونَ : دَعَوْنا ،  فَلَم يُستَجَبْ لَنا .

 مردم تا زمانى كه شتاب به خرج ندهند ، پيوسته در خير و خوبى خواهند بود .

عرض شد : اى رسول خدا ! درود خدا بر تو ، چگونه شتاب به خرج مى دهند؟

فرمود : به اين كه بگويند : دعا كرديم ، اما مستجاب نشد .

( تنبيه الخواطر : ۱/۶ )

امام صادق عليه السلام :

 إنَّ العَبدَ إذا دَعا ، لَم يَزَلِ اللّه ُ تَبارَكَ وَ تَعالى في حاجَتِهِ ، ما لَم يَسْتَعجِلْ .

هرگاه بنده دعا كند ، خداوند تبارك و تعالى پيوسته در فكر حاجت اوست، به شرط آن كه بنده شتاب به خرج ندهد .

( الكافي : ۲/۴۷۴/۱ )

امام صادق عليه السلام : 

إنَّ العَبدَ  إذا عَجَّلَ فَقامَ لِحاجَتِهِ ،  يَقولُ اللّه ُ تَعالى :

اِستَعجَلَ عَبدِي ؛  أ تَراهُ يَظُنُّ أنَّ حَوائجَهُ بِيَدِ غَيري ؟! .

هر گاه بنده شتاب كند و از حاجتْ خواهى خود [ از خدا ] دست بكشد، خداوند متعال فرمايد :

بنده ام عجله كرد ؛ گويى مى پندارد كه نيازهاى او را كسى جز من برآورده مى كند ؟! .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۷۴/۱۶ )

الكافى ـ به نقل از أبو بصير ـ از امام صادق عليه السلام  :

 لا يَزالُ المُؤمِنُ بِخَيرٍ و رَجاءَ رَحمَةٍ مِنَ اللّه ِ ، ما لَم يَستَعجِلْ ،  فَيَقنَطُ وَ يَترُكُ الدُّعاءَ .

قُلتُ لَهُ : كَيفَ يَستَعجِلُ ؟

قالَ : يَقولُ : قَد دَعَوتُ مُنذُ كَذا و كَذا و ما أرَى الإجابَةَ ! .

مؤمن پيوسته در خير و اميدوارى و رحمت خداست ،  مادام كه عجله نشان ندهد و نوميدانه دست از دعا نكشد .

[ راوى مى گويد : ] عرض كردم : چگونه عجله نشان مى دهد؟ 

فرمود : مى گويد : مدّتهاست دعا مى كنم و اجابتى نمى بينم ! .

( الكافي : ۲/۴۹۰/۸ ، بحار الأنوار : ۹۳/۳۷۴/۱۶ )

3 ـ صلاح كار خود را به خدا نياموزد :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

قالَ اللّهُ تَبارَكَ و تَعالى :

يا بنَ آدَمَ !  أطِعْني فيما أمَرتُكَ  و لا تُعَلِّمْني ما يُصلِحُكَ .

 خداوند تبارك و تعالى فرموده است :

 اى آدميزاد ! از فرمانى كه به تو داده ام  ، اطاعت كن و صلاح كار خود را به من نياموز .

( بحار الأنوار : ۷۱/۱۷۸/۲۴ )

امام على عليه السلام :

قالَ اللّه ُ عزّ و جلّ مِن فَوقِ عَرشِهِ :

يا عِبادِي ! اُعبُدُوني ،  فيما أمَرتُكُم بِهِ 

وَ لا تُعَلِّمُوني ما يُصلِحُكُم ؛ 

فَإنّي أعلَمُ بِهِ و لا أبخَلُ عليكم ، بِمَصالِحِكُم .

خداوند عزّ و جلّ از فراز عرش خود فرمود :

اى بندگان من ! مرا عبادت كنيد بر اساس آنچه به شما دستور داده ام

و به من نياموزيد كه چه چيز به صلاح شماست ؛

زيرا من به آن داناترم و آنچه را به صلاح شماست  ، از شما دريغ نمى كنم .

( تنبيه الخواطر : ۲/۱۰۸ )

كسى كه حاجتش بى درخواست برآورده مى شود :

بحار الأنوار :  خداوند به داوود عليه السلام وحى فرمود كه :

 يا داوود ! إنّه لَيسَ عبدٌ مِن عبادِي يُطِيعُني فيما آمُرُهُ  ،

إلاّ أعطَيتُهُ ، قَبلَ أن يَسألَني و أستَجِيبُ له ، قَبلَ أن يَدعُوَني

اى داوود! هيچ بنده اى نيست كه از فرمان من اطاعت كند ،

مگر آن كه خواسته او را پيش از آن كه بگويد ،  برآورم و پيش از آن كه مرا بخواند ، پاسخش گويم .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۷۶/۱۶ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : 

قالَ اللّهُ تَعالى :

مَن شَغَلَهُ ذِكري عن مَسألَتي ، أعطَيتُهُ  ، أفضَلَ ما اُعطِي السائلينَ .

خداوند مى فرمايد :

كسى كه ياد من او را از خواهش از من بازدارد ، بالاتر از آن چيزى كه به سائلان مى دهم  ، او را عطا كنم .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۲۳/۳۶ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 مَن شَغَلَتهُ عِبادةُ اللّه ِ عن مَسألَتِهِ  ، أعطاهُ اللّه ُ ،  أفضَلَ ما يُعطِي السائلينَ .

هر كس عبادت خدا او را از مسئلت از او غافل سازد ، خداوند بهترين چيزى را كه به سائلان خود مى دهد، عطايش فرمايد .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۴۲/۱۱ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

قالَ اللّهُ تَعالى : 

مَن شَغَلَهُ ذِكري عن مَسألَتي ،  أعطَيتُهُ  ، قَبلَ أنْ يَسألَني .

 خداوند متعال فرموده است :

كس ياد من او را از مسئلت از من غافل كند ، پيش از آن كه از من بخواهد  ، به او عطا مى كنم .

( كنز العمّال : ۱۸۷۳ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :  

يقولُ اللّهُ : 

مَن شَغَلَهُ ذِكري عن مَسألَتي  ، أعطَيتُهُ  ، فوقَ ما اُعْطِي السائلينَ .

خداوند متعال فرموده است :

هر كس چنان به ياد من باشد كه فراموش كند چيزى از من بخواهد، بالاترين چيزى را كه به سؤال كنندگان مى دهم، به او عطا كنم .

( كنز العمّال : ۱۸۷۴ )

فاطمه زهرا عليها السلام : 

مَن أصعَدَ إلى اللّه ِ خالصَ عبادَتِهِ ،  أهبَطَ اللّه ُ عزّ و جلّ له ،  أفضَلَ مَصلَحَتِهِ

هر كه عبادت خالصانه خود را به درگاه خدا فرا برد ، خداوند عزّ و جلّ بهترين كارى را كه به صلاح اوست ، برايش فرو فرستد .

( تنبيه الخواطر : ۲/۱۰۸ )

امام صادق عليه السلام :

 إنَّ العبدَ لَيَكونُ لَهُ الحاجَةُ إلَى اللّه ِ عزّ و جلّ  ، فيَبدأُ بالثناءِ و الصلاةِ على محمّدٍ و آلِ محمّدٍ  ، 

حتّى يَنْسَى حاجَتَهُ  ، فَيَقضِيها اللّه ُ لَهُ ، مِن قَبلِ أنْ يَسألَهُ

 هرگاه بنده را به درگاه خداوند عزّ و جلّ حاجتى باشد و پيش از طلب حاجتِ خود، زبان به ستايش [ خدا ] و درود فرستادن بر محمّد و خاندان محمّد بگشايد، 

چندان كه يادش برود حاجتى نيز داشته است ،  خداوند حاجت او را ،  پيش از آن كه بخواهد ، برآورد .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۴۲/۱۱ )

امام صادق عليه السلام :

 لقد دَعَوتُ اللّه َ مَرَّةً  ، فاستَجابَ و نَسِيتُ الحاجَةَ ؛ 

لأنّ استجابَتَهُ بِإِقبالِهِ على عبدِهِ عند دَعوَتِهِ ،  أعظَمُ و أجَلُّ مِمّا يُريدُ مِنهُ العبدُ

و لَو كانَت الجَنَّةَ و نَعِيمَها الأبَدَ .

يك بار خداى را خواندم و او پاسخم را داد، من حاجت خود را از ياد بردم ؛

زيرا پاسخ دهى خدا از روى اقبالِ او به بنده اش در هنگام دعا ، بسى بزرگتر و ارزشمندتر است از آنچه بنده از او مى خواهد ،

حتى اگر خواسته اش بهشت و نعمتهاى جاويدان آن باشد .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۲۳/۳۶ )

آن كه دعايش مستجاب مى شود :

امام حسن عليه السلام :

أنا الضَّامِنُ  ، لِمَن لَم يَهجُسْ في قلبِهِ إلاّ الرّضا   أن يَدعُوَ اللّه َ  ،  فَيُستَجابَ لَهُ .

كسى كه در دلش هوايى جز خشنودى [خدا] نگذرد، من ضمانت مى كنم كه خداوند دعايش را ،  مستجاب كند .

( بحار الأنوار : ۴۳/۳۵۱/۲۵ )

امام زين العابدين عليه السلام :

مَن لم يَرجُ النّاسَ في شيءٍ و رَدَّ أمرَهُ إلى اللّه ِ عزّ و جلّ في جميعِ اُمورِهِ ،  استَجابَ اللّه ُ عزّ و جلّ لَهُ ، في كلِّ شيءٍ .

هر كه در هيچ كارى به مردم اميد نبندد و همه كارهاى خود را به خداوند عزّ و جلّ وا گذارد، خداوند هر خواسته اى كه او داشته باشد ، اجابت كند .

( بحار الأنوار : ۷۵/۱۱۰/۱۶ )

امام صادق عليه السلام :

 إذا أرادَ أحدُكُم أن لا يَسألَ رَبَّهُ  شيئا إلاّ أعطاهُ ، 

فَلْيَيأسْ مِن النّاسِ كُلِّهِم و لا يكونُ لَهُ رجاءٌ إلاّ عندَ اللّه ِ؛ 

فإذا عَلِمَ اللّه ُ عزّ و جلّ ذلكَ مِن قلبِهِ  ،لم يَسألِ اللّه َ شيئا  ، إلاّ أعطاهُ .

هر گاه يكى از شما بخواهد كه هر چه از خداوند طلب كند به او بدهد،

بايد از همه مردم چشم اميد بركند و جز به خدا اميد نبندد ؛

پس چون خداوند عزّ و جلّ دانست كه او به راستى از ته قلب چنين است، هر چه از خدا بخواهد ، عطايش كند .

( الكافي : ۲/۱۴۸/۲ )

امام صادق عليه السلام :

تبَحَّروا  قلوبَكم . 

فإنْ أنقاها اللّه ُ مِن حركةِ الواجسِ لسخطِ شيءٍ مِن صنعِهِ ، فإذا وجدتُموها ؛ 

كَذلِكَ فاسألوهُ ما شِئتُم .

دلهاى خود را وارسى كنيد .

اگر ديديد كه خداوند آنها را از خطور هر گونه ناخشنودى نسبت به كارهايى كه او مى كند  ، پاك ساخته است

(جز رضايت و خشنودى از خدا و كرده هاى او در دلتان نمى يابيد ) ؛

در اين صورت هر چه مى خواهيد از او طلب كنيد .

( تَبَحَّرَ : أي اتّسع (النهاية : ۱/۹۹) ، - الأمالي للمفيد : ۵۴/۱ )

دعاهايى كه مستجاب مى شود : 

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 أربَعةٌ لا تُرَدُّ لَهُم دَعوَةٌ :

إمامٌ عادلٌ و والدٌ لولدِهِ  و الرّجُلُ يَدعو لأخيهِ بظَهْرِ الغيبِ  و المظلومُ . 

يقولُ اللّه ُ جلّ جلالُهُ :  و عِزَّتي و جلالي !  لأنتَصِرَنَّ لكَ  ، و لَو بَعدَ حِينٍ .

دعاى چهار نفر رد نمى شود :

پيشواى دادگر ، پدر براى فرزندش ، دعاى انسان براى برادرش در غياب او و ستمديده .

خداوند جلّ جلاله مى فرمايد : به عزّت و جلالم سوگند  ! كه گر چه به طول انجامد ، اما عاقبت انتقام تو ( ستمديده ) را بگيرم .

( بحار الأنوار: ۷۷/۴۷/۳ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إيَّاكُم و دَعوَةَ الوالِدِ ؛ فإنَّها أحَدُّ مِن السَّيفِ .

از نفرين پدر بترسيد  ؛ كه آن از شمشير برنده تر است .

( بحار الأنوار : ۷۴/۸۴/۹۴ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

دعاءُ أطفالِ اُمَّتي ،  مُستَجابٌ  ، ما لَم يُقارِفوا الذُّنوبَ .

 دعاى كودكان امّت من ، در صورتى كه به گناهان آلوده نشده باشند ، مستجاب مى شود .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۵۷/۱۴ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مَن أحسَنَ إلى قومٍ ،  فلَم يُقبِلوهُ بالشُّكرِ فدَعا عَلَيهِمُ  ، استُجِيبَ لَهُ فيهِم .

اگر كسى به مردمى خوبى كند و آنها از وى تشكّر نكنند و او نفرينشان كند ،  نفرينش در حقّ آنان مستجاب مى شود .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۴۹/۱۵ )

امام على عليه السلام :

أربَعةٌ لا تُرَدُّ لَهُم دَعوَةٌ :

الإمامُ العادلُ لرعيَّتِهِ و الوالدُ البارُّ لولدِهِ  و الولدُ البارُّ لوالدِهِ  و المظلومُ . 

يقولُ اللّه ُ عزّ اسمُهُ : و عِزَّتي و جَلالي !  لأنتصِرَنَّ لكَ و لو بَعدَ حِينٍ .

دعاى چهار كس رد نمى شود :

پيشواى دادگر در حقّ ملّتش و پدر صالح در حقّ فرزندش  و فرزند صالح در حقّ پدرش  و ستمديده .

خداوند ، عزّ اسمه ، مى فرمايد : به عزّت و جلالم سوگند !  كه حتى اگر زمانى هم بگذرد، سرانجام انتقام تو ( ستمديده ) را خواهم گرفت .

(  الإرشاد : ۱/۳۰۴ )

امام حسن عليه السلام : 

مَن قَرَأ القرآنَ  ، كانَت لَهُ دعوةٌ مُجابةٌ  ، إمّا مُعَجَّلَةً و إمّا مُؤَجَّلةً .

كسى كه قرآن بخواند  ، دعايى مستجاب دارد ، زود يا دير .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۱۳/۱۷ )

امام صادق عليه السلام :

 ثلاثُ دَعَواتٍ لا يُحجَبنَ عن اللّه ِ تَعالى :

دعاءُ الوالدِ لولدِهِ  ، إذا بَرَّهُ  

و دعوتُهُ علَيهِ إذا عَقَّهُ ؛ 

و دعاءُ المظلومِ على ظالِمهِ

 و دعاؤهُ لِمَن انتصَرَ لَهُ مِنهُ ؛

و رجلٌ مؤمنٌ دعا لأخٍ لَهُ مؤمنٍ وَاساهُ فينا 

و دعاؤهُ علَيهِ إذا لَم يُواسِهِ مع القُدرَةِ عليهِ و اضطِرارِ أخيهِ إلَيهِ .

دعاى سه كس از خداوند متعال پوشيده نمى ماند ( مستجاب مى شود ) :

[ اول ] دعاى پدر در حقّ فرزندش ، هرگاه نسبت به او نيكوكار [ و فرمانبردار] باشد

و نفرين پدر در حقّ او، هرگاه وى را بيازارد و نافرمانى كند ؛

[ دوم ] نفرين ستمديده به ستمگر 

 و دعاى ستمديده در حقّ كسى كه انتقام او را از ستمگر گرفته باشد؛ 

[ سوم ] دعاى مرد مؤمن در حقّ برادر مؤمن خود كه به خاطر ما او را كمك مالى كرده باشد

و نفرين او در حقّ كسى كه برادرش به وى محتاج شده و او مى توانسته است نيازش را برطرف سازد و نكرده است .

( الأمالي للطوسي : ۲۸۰/۵۴۱ )

امام صادق عليه السلام :

إيَّاكُم أن تُعينوا على مسلمٍ مظلومٍ  ؛

فَيدعُوَ اللّه َ علَيكُم و يُستَجابَ لَهُ فيكُم . 

فإنَّ أبانا رسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله كانَ يقولُ :  إنَّ دعوةَ المسلمِ المظلومِ ،  مُستَجابةٌ .

مبادا ستمگرى را در ستم كردن به مسلمانى ستمديده  يارى رسانيد ؛

زيرا اگر شما را نفرين كند  ، نفرينش مستجاب مى شود .

جدّ ما رسول خدا صلى الله عليه و آله مى فرمود : همانا نفرينِ مسلمانِ ستمديده  ، اجابت مى شود .

( الكافي : ۸/۸/۱ )

دعاهايى كه مستجاب نمى شود : 

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

قالَ اللّه ُ عزّ و جلّ : ما مِن مَخلوقٍ يَعتَصِمُ بمخلوقٍ دُوني ، إلاّ قَطَعتُ أسبابَ السماواتِ و أسبابَ الأرضِ مِن دُونِهِ

فإن سَألَني ، لَم اُعطِهِ و إن دَعاني ،  لَم اُجِبْهُ  .

خداوند عزّ و جلّ فرموده است : هر مخلوقى كه به كسى جز من متوسل شود ، دستش را از اسباب آسمانها و زمين كوتاه كنم

و آن گاه چون چيزى از من بخواهد، عطايش نكنم و چون مرا بخواند، پاسخش ندهم .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۰۴/۳۹ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

لتأمُرُنّ بالمعروفِ و لَتَنهُنَّ عَنِ المُنكَرِ  أو لَيُسلِّطَنَّ اللّه ُ شِرارَكُم علىَ خِيارِكُم

فيَدعو خِيارُكُم  ، فلا يُستجابُ لَهُم .

 بايد امر به معروف و نهى از منكر كنيد و گرنه خداوند بدهاى شما را بر خوبانتان مسلّط مى گرداند

و در اين صورت نيكانتان دعا مى كنند ، ولى دعايشان مستجاب نمى شود .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۷۸/۲۱ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

سألتُ اللّه َ أن لا يَستَجيبَ دعاءَ حبيبٍ على حبيبِهِ .

 من از خداوند خواهش كردم كه نفرين دوست را در حقّ دوستش مستجاب نكند .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۷۸/۲۱ )

امام على عليه السلام :

 إنَّ نَبيَّ اللّه ِ صلى الله عليه و آله خرجَ ذاتَ ليلةٍ  ، فنَظَرَ إلَى السماءِ ،  فقالَ :

إنّها الساعةُ الّتي لا يُرَدُّ فيها دعوةٌ  ، إلاّ دعوةُ عريفٍ  أو دعوةُ شاعرٍ أو شرطيٍّ  أو صاحبِ عرطبةٍ  أو صاحبِ كُوبةٍ

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله شبى از خانه بيرون آمد و به آسمان نگاه كرد و فرمود :

اين ساعتى است كه در آن هيچ دعايى رد نمى شود ،  مگر دعاى مباشر  يا شاعر  يا گزمه  يا طنبور و دهل زن .

( بحار الأنوار : ۷۵/۳۴۲/۳۰ )

امام صادق عليه السلام :

 أربعٌ لا يُستَجابُ لَهُم دعاءٌ :

الرجلُ جالسٌ في بَيتِهِ  ، يقولُ : يا ربِّ !  ارزُقْني ؛ 

فيقولُ لَهُ : أ لَم آمُرْكَ بالطَّلَبِ ؟! ؛

و رجلٌ كانَت لَهُ امرأةٌ  ، فَدَعا علَيها ؛ 

فيقولُ : أ لَم أجعَلْ أمرَها بيدِكَ ؟! ؛ 

و رجلٌ كانَ لَهُ مالٌ  ، فأفسَدَهُ  ،  فيقولُ : يا ربِّ ! ارزُقْني ؛ 

 فيقولُ لَهُ : أ لَم آمُرْكَ بالاقتِصادِ ؟! ···؛

  و رجلٌ كانَ لَهُ مالٌ  ، فأدانَهُ بغيرِ بَيِّنَةٍ ؛

 فَيَقولُ : أ لَم آمُرْكَ بِالشَّهادَةِ ؟! ؛

 دعاى چهار كس مستجاب نمى شود :

مردى كه در خانه اش بنشيند و بگويد: خدايا ! روزى مرا برسان ؛

پس خداوند به او مى فرمايد: مگر به تو دستور نداده ام كه در طلب كسب روزى برآيى ؟ ؛

و مردى كه زنش را نفرين كند ؛

پس خداوند مى فرمايد : مگر كار او را به تو وا گذار نكرده ام ؟

نيز مردى كه مال و ثروتى داشته باشد و آن را هدر دهد و بگويد : خدايا ! مرا روزى ده ؛

پس خداوند پاسخش دهد : مگر به تو دستور ندادم كه صرفه جو باش ؟ ···؛

و مردى كه مال خود را بدون مدرك و گواه به كسى وام دهد ؛

پس خداوند به او گويد : مگر به تو دستور ندادم كه [ هنگام وام دادن ] گواه [ و مدرك ] بگيرى ؟ ؛

( الدعوات : ۳۳/۷۵ )

امام صادق عليه السلام :

مَرَّ موسى بنُ عِمرانَ عليه السلام برجلٍ مِن أصحابِهِ و هُو ساجِدٌ  فانصَرَفَ مِن حاجَتِهِ و هو ساجدٌ على حالِهِ .

فقالَ لَهُ موسى عليه السلام : لَو كانت حاجتُكَ بيَدِي ،  لَقَضَيتُها لكَ .

فأوحَى اللّه ُ عزّ و جلّ إلَيهِ : يا موسى !  لَو سَجَدَ حتّى يَنقَطِعَ عُنُقُهُ ،  ما قَبِلتُهُ  ،

حتّى يَتَحَوّلَ عمّا أكرَهُ  إلى ما اُحِبُّ .

 موسى بن عمران بر يكى از ياران خود كه در حال سجده بود گذشت و كارش را كه انجام داد و برگشت ديد او همچنان در حال سجده است .

موسى عليه السلام به او گفت : اگر حاجتت به دست من بر آورده مى شد ، آن را روا مى ساختم .

خداوند عزّ و جلّ به موسى وحى فرمود كه : اى موسى ! اگر چندان سجده كند كه گردنش بشكند، خواهشش را نپذيرم ،

مگر آن كه از آنچه من ناخوش دارم   دست كشيده  به آنچه دوست دارم  روى آورد .

( كارهاى زشت را رها كرده ،  كارهاى خدا پسند انجام دهد) .

( الكافي : ۸/۱۲۹/۹۸ )

امام صادق عليه السلام :

مَن عَذَرَ ظالما بظُلمِهِ  ، سَلَّطَ اللّه ُ علَيهِ مَن يَظلِمُهُ 

فإنْ دعا  ، لَم يُستَجَبْ لَهُ و لَم يَأجُرْهُ اللّه ُ على ظُلامَتِهِ .

 هر كه براى ستمِ ستمكارى عذر بتراشد ( كارهاى او را توجيه كند ) ، خداوند كسى را بر او مسلّط گرداند كه به وى ستم كند

و در اين صورت  چنانچه [ براى رفع ستم از خود ] دعا كند، دعايش مستجاب نشود و خداوند در برابر ستمديدگى اش به او اجر و پاداش ندهد .

( الكافي : ۲/۳۳۴/۱۸ )

علل تأخير در استجابت دعا :

لا يُقَنِّطَنَّكَ إبطاءُ إجابتِهِ ؛ 

فإنَّ العطيَّةَ على قَدْرِ النِّيَّةِ ؛

و ربّما اُخِّرَتْ عنكَ الإجابةُ لِيَكونَ ذلكَ أعظَمَ لِأجرِ السائلِ و أجزَلَ لِعَطاءِ الآمِلِ ؛ 

و ربّما سألتَ الشيءَ فلم تُؤْتاهُ   ، و اُوتيتَ خيرا مِنهُ عاجِلاً أو آجِلاً   أو صُرِفَ عنكَ لِما هُوَ خيرٌ لكَ 

فَلَرُبَّ أمرٍ قد طَلِبْتَهُ  ، و فيهِ هلاكُ دينِكَ لو اُوتيتَهُ .

 تأخير در اجابت دعا تو را نوميد نگرداند ؛

زيرا بخشش [خداوند] بسته به نيّت [ او ] است ؛

چه بسا كه در برآوردن خواهشت تأخير شود  تا بدين وسيله خواهنده را پاداش بزرگتر و اميدوار [ به بخشش الهى] را بخشش بيشتر دهد ؛

بسا باشد كه چيزى بخواهى و به تو داده نشود  ، اما دير يا زود بهتر از آن به تو داده شود ،يا براى خير و مصلحت تو از تو دريغ شده است 

و بسا خواسته اى كه اگر برآورده شود ، موجب نابودى و تباهى دين تو گردد .

( كشف المحجّة : ۲۲۸ )

امام على عليه السلام :

لا يُقَنِّطَنَّكَ تأخيرُ إجابةِ الدُّعاءِ ؛

فإنَّ العطيّةَ على قَدْرِ النِّيّةِ .

تأخير در اجابت دعا تو را نوميد نگرداند ؛

زيرا بخشش بستگى به نيّت دارد .

( غرر الحكم : ۱۰۳۵۶ )

امام على عليه السلام : 

لا تَستَبطِئْ إجابَةَ دُعائكَ  ، و قد سَدَدتَ طريقَهُ بِالذُّنوبِ .

وقتى با گناهان خود راه را بر دعايت بسته اى ،  تأخير در اجابت آن را دير مشمار .

( غرر الحكم : ۱۰۳۲۹ )

امام صادق عليه السلام :

إنَّ العبدَ لَيَدعو ؛  فيَقولُ اللّه ُ عزّ و جلّ لِلمَلَكينِ :

قد اِستَجَبتُ لَهُ ،  و لكنِ احبِسوهُ بحاجتِهِ ؛  فإنّي اُحِبُّ أن أسمَعَ صوتَهُ 

و إنَّ العبدَ لَيَدعو ؛  فيَقولُ اللّه ُ تَبارَكَ وَ تَعالى :

عَجِّلُوا لَهُ حاجَتَهُ  ؛ فإنّي اُبغِضُ صوتَهُ 

بُوَد كه بنده دعا كند و خداوند عزّ و جلّ به دو فرشته فرمايد  :

من دعاى او را مستجاب كردم  ، اما حاجتش را نگه داريد ؛ زيرا دوست دارم صداى او را بشنوم

و شود كه بنده دعا كند و خداوند تبارك و تعالى فرمايد :

زود خواسته اش را برآوريد  ؛ كه من خوش ندارم صداى او را بشنوم .

( الكافي : ۲/۴۸۹/۳ )

امام صادق عليه السلام :

كانَ بينَ قولِ اللّه ِ عزّ و جلّ  

« قد اُجِيبَتْ دعوتُكُما »  و بينَ أخذِ فِرعَونَ ،

أربعينَ عاما .

از زمانى كه خداوند عزّ و جلّ [ در پاسخ به خواسته موسى و هارون براى هلاك فرعون ] فرمود :

« هر آينه دعاى شما اجابت شد » ( يونس : ۸۹ )  تا زمانى كه فرعون نابود شد ، 

چهل سال طول كشيد .

( الكافي : ۲/۴۸۹/۵ )

 

بحار الأنوار  - به نقل از اسحاق بن عمّار - :

 

فرمود : آرى ، بيست سال [ ممكن است به تأخير افتد ] .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۷۵/۱۶ )

علل مستجاب نشدن دعا :

عدّة الداعي : در زبور داوود عليه السلام آمده است :

يقولُ اللّهُ تعالى :

يَا بنَ آدمَ ! تَسألُني و أمنَعُكَ لِعِلمي بما يَنفَعُكَ ،

ثُمّ تُلِحُّ عَلَيَّ بالمسألةِ  فَاُعطِيكَ مَا سألتَ فتَستَعينُ به على مَعصِيَتي ؛ فَأهُمُّ بهَتكِ سِترِكَ ، فتَدعُوني فأستُرُ عَليكَ . 

فكَم مِن جميلٍ أصنَعُ مَعكَ  و كَم مِن قَبيحٍ تَصنَعُ معي !

يوشِكُ أن أغضَبَ علَيكَ غَضبةً  لا أرضى بَعدَها أبدا .

خداوند متعال مى فرمايد :

 اى پسر آدم ! تو از من خواهشى مى كنى و من براى مصلحت تو آن را برآورده نمى كنم ،

اما در خواهشت اصرار مى ورزى و من خواسته ات را مى دهم و تو از آن در گناه و نافرمانى از من كمك مى گيرى ؛

پس  من بر آن مى شوم تا آبرويت را ببرم ، ليك مرا مى خوانى و من پرده پوشى مى كنم .

چه خوبيها كه به تو نكرده ام و چه بديها كه تو  به من نكرده اى !

كم مانده است كه بر تو چنان خشمى گيرم كه ديگر هرگز خشنود نشوم .

( عدّة الداعي : ۱۹۸ )

امام على عليه السلام :

رُبَّما سألتَ الشَّيءَ  ،

فلا تُؤْتاهُ و اُوتيتَ خيرا منه عاجلاً أو آجِلاً ،

أو صُرِفَ عنكَ  ، لِما هُوَ خيرٌ لكَ ؛ 

فَلَرُبَّ أمرٍ قد طَلِبتَهُ ، فيهِ هلاكُ دينِكَ ،  لو اُوتيتَهُ ؛

فلتَكُنْ مسألتُكَ فيما يَبقَى لَكَ جَمالُهُ و يُنفى عنكَ وَبالُهُ .

 گاه چيزى را [ از خدا ] مى خواهى  ،

اما به تو داده نمى شودو دير يا زود بهتر از آن به تو داده مى شود ،

يا به خاطر آنچه خير و مصلحت تو در آن است، از برآورده شدن خواسته ات دريغ مى شود ؛ 

زيرا بسا خواسته اى  ، كه اگر بر آورده شود ،  به نابودى دين تو مى انجامد ؛ 

پس  چيزى بخواه كه زيبايى و نيكى اش برايت مى ماند و پيامد سوئى ندارد .

( نهج البلاغة : الكتاب ۳۱ )

امام باقر عليه السلام :

 إنَّ اللّه َ عزّ و جلّ يُعطِي الدنيا مَن يُحِبُّ و يُبغِضُ  و لا يُعطِي الآخرةَ إلاّ مَن أحَبَّ

 و إنَّ المؤمنَ لَيسألُ الرَّبَّ موضِعَ سَوطٍ في الدنيا فلا يُعطِيهِ إيَّاهُ  و يسألُهُ الآخِرةَ فيُعطِيهِ ما شاءَ

و يُعطي الكافرَ في الدنيا ما شاءَ و يسألُ في الآخرةِ موضعَ سَوطٍ فلا يُعطِيهِ إيَّاهُ .

 خداوند عزّ و جلّ دنيا را به دوست و دشمن خود مى دهد  ، اما آخرت را جز به كسى كه دوستش دارد نمى دهد .

همانا مؤمن از پروردگار به اندازه جاى يك تازيانه در دنيا طلب مى كند و خداوند به او نمى دهد ،  اما آخرت را مى طلبد و خداوند هرچه خواهد به او دهد 

و كافر را در دنيا هرچه خواهد بدهد ، ولى در آخرت به اندازه جاى يك تازيانه مى طلبد و به او نمى دهد .

( المؤمن : ۲۷/۴۷ )

امام باقر عليه السلام يا امام صادق عليه السلام :

 إنَّ اللّه َ تَبارَكَ وَ تَعالى يقولُ :

إنَّ مِن عبادِي مَن يسألُني الشيءَ مِن طاعتي لِأُحِبَّهُ ،

فَأصرِفُ ذلِكَ عَنهُ لِكي لا يُعجِبَهُ عَمَلُهُ .

خداوند تبارك و تعالى مى فرمايد :

همانا يكى از بندگانم از من [ توفيق انجام ] طاعتى را مى طلبد تا بدان سبب او را دوست بدارم ،

اما من از او دريغ مى كنم تا مبادا بر اثر عمل خود دچار عُجْب شود.

( بحار الأنوار : ۶/۱۱۴/۸ )

امام صادق عليه السلام :

جاءَ رجلٌ إلى أميرِ المؤمنينَ عليه السلام  فقال :

إنّي دَعَوتُ اللّه َ فلَم أرَ الإجابةَ !

فقالَ : لقد وَصَفتَ اللّه َ بغيرِ صِفاتِهِ 

و إنَّ للدُّعاءِ أربعَ خصالٍ : إخلاصُ السَّريرةِ  و إحضارُ النِّيّةِ  و مَعرفةُ الوسيلةِ  و الإنصافُ في المسألةِ .

فهل دَعَوتَ و أنتَ عارفٌ بهذهِ الأربعةِ ؟

قالَ : لا . 

قالَ : فاعرِفْهُنَّ .

مردى خدمت امير المؤمنين عليه السلام آمد و عرض كرد : من خدا را مى خوانم ولى اجابتى نمى بينم؟ 

حضرت فرمود :

( تنبيه الخواطر : ۱/۳۰۲ )

امام صادق عليه السلام :

قالَ اللّهُ تعالى :

و عِزَّتي و جلالي و عَظَمَتي و بَهائي !  إنّي لَأَحمِي وَليّي أن اُعطِيَهُ في دارِ الدنيا شيئا  يشغَلُهُ عن ذِكري ؛ 

حتّى يَدعُوَني فأسمَعَ صوتَهُ 

و إنّي لَأُعطي الكافرَ مُنيَتَهُ  ؛

حتّى لا يَدعُوَني فَأسمَعَ صوتَهُ بُغضا لَهُ .

خداوند متعال فرموده است :

به عزّت و جلال و عظمت و شكوهم سوگند !  كه من دريغم مى آيد در دنيا به دوست خود چيزى دهم كه او را از ياد من غافل كند ؛

زيرا مى خواهم مرا بخواند تا صدايش را بشنوم

و كافر را به آرزويش مى رسانم ؛

زيرا از او نفرت دارم و نمى خواهم مرا بخواند و صدايش را بشنوم .

( التمحيص : ۳۳/۱۷ )

بر حذر داشتن از دعاى ناآگاهانه : 

امام صادق عليه السلام : 

اِعرِفْ طُرُقَ نجاتِكَ و هلاكِكَ  ؛

كي لا تدعُوَ اللّه َ بشيءٍ منهُ هلاكُكَ ، و أنتَ تَظُنُّ فيهِ نجاتَكَ .

قالَ اللّه ُ عزّ و جلّ:

« و يَدْعُ الإِنسانُ بِالشَّرِّ دُعاءَهُ بِالخَيرِ وَ كَانَ الإنسانُ عَجولاً»

راههاى نجات و نابودى خودت را بشناس  ؛

تا مبادا از خدا چيزى را به گمان اين كه نجات تو در آن است بخواهى ، حال آن كه سبب نابودى تو مى شود . 

خداوند عزّ و جلّ فرموده است :

« انسان به دعا شرّى را مى طلبد چنان كه گويى به دعا خيرى را مى جويد و آدمى شتابزده است » . (  الإسراء : ۱۱ )

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۲۲/۳۶ )

نهى از دعا كردن براى ستمگران و كافران :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مَن دَعا لظالمٍ بالبقاءِ ، فقد أحَبَّ أن يُعصَى اللّه ُ في أرضِهِ .

هر كه براى بقاى ستمگرى دعا كند ، هر آينه دوست دارد كه خداوند در زمينش نافرمانى شود .

( بحار الأنوار : ۷۵/۳۳۴/۶۹ )

امام كاظم عليه السلام ـ در پاسخ به برادرش على بن جعفر ، كه از ايشان پرسيد:

آيا رواست مردى مسلمان براى پدر و مادر كافر خود در نماز آمرزش بخواهد؟ ـ فرمود :

 إنْ كانَ فارَقَهُما و هو صغيرٌ لا يَدرِي أسْلَما أم لا فلا بَأسَ 

و إن عَرَفَ كُفرَهُما ، فلا يَستَغفِرْ لَهُما 

و إن لم يَعرِفْ ،  فَليَدْعُ لَهُما .

اگر در كودكى آنها را از دست داده و نمى داند كه مسلمان شده اند يا نه اشكالى ندارد 

اما اگر بداند كه كافر بوده اند ، نبايد برايشان آمرزش بطلبد

و اگر نمى داند ، برايشان دعا كند .

( بحار الأنوار:۷۴/۶۷/۳۸ )

دعا، بى تأثير نيست : 

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

ما مِن مُسلمٍ دَعا اللّه َ تعالى بدعوةٍ لَيسَ فيها قَطيعَةُ رَحِمٍ و لا استِجلابُ إثمٍ  ، إلاّ أعطاهُ اللّه ُ تَعالى بها إحدَى خصالٍ ثلاثٍ :

إمّا أن يُعَجِّلَ لَهُ الدَّعوةَ  و إمّا أن يَدَّخِرَها لَهُ في الآخِرَةِ  و إمّا أن يَرفَعَ عَنهُ مِثلَها مِن السُّوءِ .

هر مسلمانى كه خدا را به دعايى بخواند و آن دعا براى قطع رحم يا رسيدن به گناهى نباشد ، خداوند متعال يكى از اين سه كار را در حقّ او مى كند :

يا دعايش را در دنيا برآورَد ، يا آن را ذخيره آخرت او قرار دهد و يا بدى و گزندى را از او دور سازد.

( مكارم الأخلاق : ۲/۸/۱۹۸۳ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 فإذا أتَيتَ بما ذكرتُ لَكَ مِن شرائطِ الدُّعاءِ و أخلَصتَ بِسِرِّكَ لوجهِهِ ، 

فَأبشِرْ بِإِحدَى الثلاثِ :

إمّا أن يُعجِّلَ لكَ ما سَألتَ و إمّا أن يَدَّخِرَ لكَ ما هُو أعظَمُ مِنهُ  و إمّا أن يَصرِفَ عنكَ مِن البلاءِ  ما إن لو أرسَلَهُ عَليكَ لهَلَكتَ .

هرگاه اين شرايط دعا را كه گفتم رعايت كردى و نيّت و درونت را براى خدا پاك و خالص گردانيدى ،

بشارت باد تو را به يكى از اين سه چيز :

يا خواهشت به زودى برآورده مى شود ، يا بهتر از آن براى تو ذخيره مى گردد ، يا بلايى را از تو بر مى گرداند كه اگر آن را بر تو مى فرستاد  نابود مى شدى .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۲۳/۳۶ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنَّ رَبَّكم حَيِيٌّ كريمٌ  يَستَحيِي أن يَبسُطَ العبدُ يَدَيهِ إلَيهِ فَيَرُدَّهُما صِفرا .

همانا پروردگار شما با حيا و بخشنده است و شرم دارد از اين كه بنده دست [ خواهش ] به سوى او بگشايد و دست خالى بازش گرداند .

( كنز العمّال : ۳۱۲۸ )

امام زين العابدين عليه السلام :

المؤمنُ مِن دُعائهِ على ثلاثٍ :

إمّا أن يُدَّخَرَ لَهُ  و إمّا أن يُعَجَّلَ لَهُ  و إمّا أن يَدْفَعَ عَنهُ بَلاءً يُريدُ أن يُصِيبَهُ .

 دعاى مؤمن از سه حال خارج نيست :

يا برايش ذخيره مى گردد ، يا در دنيا برآورده مى شود ، يا بلايى را كه مى خواهد به او برسد دفع مى كند .

( تحف العقول : ۲۸۰ )

امام باقر عليه السلام :

 إنَّ اللّه َ إذا أحَبَّ عبدا  ، غَتَّهُ بالبلاءِ غَتّاً و ثَجَّهُ به عَليهِ ثَجّاً ؛ 

فإذا دعاهُ  ، قالَ : لَبَّيكَ عبدِي  ، لَبَّيكَ .

لَئن عَجَّلتُ ما سألتَ ،  إنّي على ذلكَ لَقادرٌ

و لئن أخَّرتُ  ، فما ادَّخَرتُ لكَ عِندي  ، خيرٌ لكَ .

 هر گاه خداوند بنده اى را دوست بدارد ، او را در فشارِ شديدِ بلا قرار دهد و باران بلا بر سرش فرو ريزاند ؛

پس چون به درگاه او دعا كند ، فرمايد : لبّيك بنده من ، لبّيك  .

اگر [ خواهى ] خواسته تو را در دنيا دهم  ، من بر انجام آن قادرم 

اما اگر به تأخير اندازم ،  پس آنچه در نزد خود برايت ذخيره كنم ، براى تو بهتر است .

( التمحيص : ۳۴/۲۵ )

امام صادق عليه السلام :

إنَّ الربَّ لَيَلِي حسابَ المؤمنِ فيقولُ : تَعرِفُ هذا الحسابَ ؟

فيقولُ : لا،  يا ربِّ !

فيقولُ : دَعَوتَني في ليلةِ كذا و كذا في كذا و كذا  ، فَذَخَرتُها لَكَ .

قالَ: فمِمّا يَرَى من عَظَمةِ ثوابِ اللّه ِ ،  يقولُ :

يا ربِّ  ! ليتَ إنّكَ لَم تَكُن عَجَّلتَ لي شيئا و ادَّخَرتَهُ لي .

خداوند به حساب مؤمن رسيدگى مى كند و به او مى فرمايد : اين حساب را مى شناسى ؟

عرض مى كند : نه ، اى پروردگار من !

خداوند مى فرمايد : در فلان و بهمان شب ، چنين و چنان دعايى ( خواهشى ) كردى و من آن را براى تو اندوختم .

آن مؤمن چون عظمت پاداش خدا را مى بيند ، عرض مى كند :

اى پروردگار من! كاش هيچ دعا و خواهش مرا در دنيا برآورده نمى كردى و آنها را براى [آخرت ] من مى اندوختى .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۷۱/۱۲ )

امام صادق عليه السلام :

 يَتَمَنّى المؤمنُ   أنّه لم يُستَجَبْ لَهُ دَعوَةٌ في الدنيا  ، مِمّا يَرى مِن حُسنِ الثوابِ .

مؤمن پاداش نيك ( چشم گير) آخرت را كه مى بيند ،  آرزو مى كند   كاش هيچ دعايى از او در دنيا مستجاب نمى شد .

( الكافي : ۲/۴۹۱/۹ )

آثار دعا در غياب :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

لَيسَ شيءٌ أسرعَ إجابةً مِن دَعوَةِ غائبٍ لغائبٍ .

 هيچ دعايى زودتر از آن دعا كه انسان در غياب كسى مى كند  مستجاب نمى شود .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۵۹/۱۷ )

بحار الأنوار :

رُوِيَ أنّ اللّه َ سُبحانَهُ أوحى إلى موسى عليه السلام :

يا موسى ! اُدعُني على لسانٍ لم تَعصِني بهِ . 

فقال : أنَّى لي بذلك ؟!

فقالَ : اُدعُنِي على لسانِ غيرِكَ .

روايت شده كه خداوند سبحان به موسى عليه السلام چنين وحى نمود:

اى موسى ! مرا با زبانى بخوان كه با آن نا فرمانى ام نكرده اى .

موسى عرض كرد : چنين زبانى را از كجا بياورم ؟! 

خداوند فرمود : مرا از زبان كسى ديگر بخوان .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۴۲/۱۱ )

امام على عليه السلام :

لا تَستَحقِرُوا دعوةَ أحدٍ ؛ 

فإنَّه يُستَجابُ لليهوديِّ فيكُم  و لا يُستجابُ لَهُ في نفسِهِ .

دعاى هيچ كس را خُرد و ناچيز مشمار ؛

كه [ حتى ] دعاى يهودى در حقّ خودش مستجاب نمى شود  ، اما درباره شما به اجابت مى رسد .

( بحار الأنوار : ۹۳/۲۹۴/۲۳ )

امام باقر عليه السلام :

أسرَعُ الدُّعاءِ نُجْحا لِلإجابةِ دعاءُ الأخِ لأخيهِ بظَهرِ الغيبِ ؛

يَبدأ بِالدُّعاءِ لأخيهِ  ، فيقولُ له  مَلَكٌ مُوَكَّلٌ بهِ : آمِينَ ، و لكَ مِثْلاهُ .

دعايى كه زودتر از همه به اجابت مى رسد ، دعايى است كه برادر ( مؤمن ) در غياب برادرش مى كند ؛ 

چون ابتدا براى برادرش دعا كند ، فرشته اى كه بر او گماشته شده است گويد : آمين ، تو را نيز دو چندانِ آن باد .

( الكافي : ۲/۵۰۷/۴ )

امام باقر عليه السلام :

 أوشَكُ دَعوةٍ و أسرَعُ إجابةٍ دعاءُ المرءِ لأخيهِ بظَهرِ الغَيبِ .

 نزديكترين و سريعترين دعا به اجابت ، دعايى است كه انسان در غياب برادر [ دينى ] خود براى او مى كند .

( الكافي : ۲/۵۰۷/۱ )

بحار الأنوار ـ به نقل از حمران بن أعين ـ :

دخلت على أبي جعفر عليه السلام ، فقلت : أوصني .

فقال : ... علَيكَ بِالدُّعاءِ لإخوانِكَ بِظَهرِ الغَيبِ ؛ 

فإنَّهُ يُهِيلُ الرزقَ .

ـ يَقولُها ثلاثا ـ .

بر امام باقر عليه السلام وارد شدم  ، سپس به او گفتم : مرا سفارش كن . 

فرمود :  ··· بر تو باد دعا كردن براى برادرانت در غياب آنها ؛

زيرا اين كار روزى را فرو مى ريزد .

ـ حضرت اين جمله را سه بار فرمود ـ .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۸۶/۱۷ )

امام صادق عليه السلام :

 كانت فاطمةُ عليها السلام  إذا دَعَتْ ،  تَدعُو للمُؤمنينَ و المُؤمناتِ و لا تَدعُو لنَفسِها . 

فقيلَ لَها . فقالت : الجارُ ثمّ الدارُ .

 فاطمه عليها السلام هر گاه دعا مى كرد ، براى مردان و زنان مؤمن دعا مى كرد و براى خودش دعا نمى كرد .

در اين باره از آن حضرت سؤال شد .  فرمود : اوّل همسايه بعد خانه .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۸۸/۲۰ )

امام صادق عليه السلام :

دعاءُ المسلِمِ لأخيهِ بظَهرِ الغَيبِ  ،  يَسُوقُ إلى الدَّاعي الرِّزقَ و يَصرِفُ عنهُ البلاءَ

و يقولُ لَهُ المَلَكُ : لكَ مِثلاهُ .

 دعاى مسلمان براى برادرش در غياب او ، به دعا كننده روزى مى رساند و بلا را از او بر مى گرداند

و فرشته به او مى گويد : تو را نيز دو چندانِ آن دعا باد .

( بحار الأنوار : ۹۳/۳۸۵/۱۱ )

امام صادق عليه السلام :

دعاءُ المؤمنِ للمؤمنِ يَدفَعُ عنهُ البلاءَ و يُدِرُّ عَليهِ الرزقَ .

دعاى مؤمن در حقّ مؤمن ، بلا را از او دور مى كند و روزى اش را زياد مى گرداند .

( الاختصاص : ۲۸ )

میزان الحکمه،جلد چهارم.

 برای مشاهده گزیده ای از احادیث و روایات  این موضوع در قاب تصویری به (مجموعه حدیث تصویری درباره دعا)  مراجعه کنید.