مستضعف از نظر احادیث

فضيلت مستضعفان

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

أ لا اُخبِرُكم عن مُلوكِ أهلِ الجَنَّةِ ؟ كُلُّ ضَعيفٍ مُستَضعَفٍ .
آيا شما را از شاهان بهشتيان خبر ندهم؟ هر ناتوان مستضعفى.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 أ لا اُخبِرُكُم بِشَرِّ عِبادِ اللّه ِ ؟ الفَظُّ المُتَكبِّرُ، أ لا اُخبِرُكم بخَيرِ عِبادِ اللّه ِ ؟ الضَّعيفُ المُستَضعَفُ .
آيا شما را از بدترين بندگان خدا آگاه نسازم؟ درشت خوى متكبر ؛ آيا شما را از بهترين بندگان خدا آگاه نسازم؟ ناتوان مستضعف .

امام على عليه السلام ـ در توصيف پيامبران ـ فرمود :

 كانوا قَوما مُستَضعَفِينَ قدِ اختَبَرَهُمُ اللّه ُ بِالمَخمَصَةِ ، و ابتَلاهُم بِالمَجهَدَةِ، و امتَحَنَهُم بالمَخاوِفِ، و مَخَضَهم بالمَكارِهِ، فلا تَعتَبِروا الرِّضى و السَّخَطَ بالمالِ و الوَلَدِ جَهلاً بمَواقِعِ الفِتنَةِ ، و الاختِبارِ في مَوضِعِ الغِنى و الاقتِدارِ ، فقد قالَ سبحانَهُ و تعالى : «أ يَحْسَـبُونَ أنَّما نُمِدُّهُم بهِ مِن مالٍ و بَنِينَ * نُسارِعُ لَهُم في الخَيراتِ بَلْ لا يَشْعُرُونَ» .(مومنون،55و56) فإنَّ اللّه َ سبحانَهُ يَختَبِرُ عِبادَهُ المُستَكبِرينَ في أنفُسِهِم بأوليائهِ المُستَضعَفِينَ في أعيُنِـهِم .
آنان گروهى مستضعف بودند . خداوند آنها را به گرسنگى آزمود و به سختى گرفتارشان ساخت و در جاهاى ترسناك امتحانشان كرد و آنان را با ناملايمات خالص و پاك گردانيد . بنا بر اين ، خشنودى و خشم خدا را به مال و فرزند مپنداريد، كه اين ناشى از نادانى به موارد آزمايش و امتحان به گاه بى نيازى و داشتن قدرت است . خداوند سبحان فرموده است : «آيا گمان مى كنند كه با مال و فرزندانى كه به آنان مى بخشيم در نيكويى به ايشان مى شتابيم؟ نه ، نمى فهمند» . خداوند سبحان بندگانِ خود بزرگ بينش را با دوستان خود، كه در نظر ايشان مستضعف و ناتوانند ، مى آزمايد .

امام على عليه السلام ـ در توصيف پيامبران ـ فرمود :

و لكنَّ اللّه َ سبحانَهُ جَعَلَ رُسُلَهُ اُولِي قُوَّةٍ في عَزائمِهِم، و ضَعَفَةً فيما تَرَى الأعيُنُ مِن حالاتِهِم، مَع قَناعةٍ تَملأَُ القُلوبَ و العُيونَ غِنىً، و خَصاصَةٍ تَملأَُ الأبصارَ و الأسماعَ أذىً
 امّا خداوند سبحان، فرستادگان خود را صاحبان اراده اى نيرومند قرار داد ، كه به ظاهر ضعيف و فقيرند ؛ قناعتى عطايشان فرمود كه دلها و ديدگان را از بى نيازى پر مى سازد و فقرى كه چشمها و گوشها را لبريز از آزار و ناراحتى مى كند .

امام على عليه السلام :

كانَ لي فيما مَضى أخٌ في اللّه ِ··· و كانَ ضَعيفا مُستَضعَفا، فإن جاءَ الجِدُّ فهُو لَيثُ غابٍ، و صِلُّ وادٍ .
 در گذشته برادرى دينى داشتم ··· كه ناتوان و مستضعف بود و چون گاهِ كار و كوشش مى رسيد ، همانند شير بيشه و مار گَرزه بود .

نقش مستضعفان در جامعه

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : 

أبغُونِي في الضُّعَفاءِ، فإنّما تُرزَقُونَ و تُنصَرُونَ بضُعَفائكُم .
مرا در ميان ضعيفان بجوييد ؛ زيرا كه شما به واسطه مردمان ضعيف است كه روزى مى خوريد و يارى مى شويد .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ به سعد بن أبي وقاص ـ :

ثَكَلَتكَ اُمُّكَ ابنَ اُمِّ سَعدٍ، و هَل تُرزَقُونَ و تُنصَرُونَ إلاّ بضُعَفائكُم ؟! .
 مادرت به عزايت بنشيند، اى پسر اُمّ سعد! آيا شما جز به وسيله ضعيفانتان روزى مى خوريد و يارى مى شويد؟

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنّما تُنصَرُونَ بضُعَفائكُم .
جز اين نيست كه شما به وسيله ضعيفانتان ، يارى مى شويد .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : 

إنّما يَنصُرُ اللّه ُ هذهِ الاُمَّةَ بضَعِيفِها، بِدَعوَتِهِم و صَلاتِهم و إخلاصِهِم .
در حقيقت خداوند اين امّت را به واسطه دعا و نماز و اخلاص ضعيفان آن ، يارى مى كند .

كنز العمّال ـ به نقل از امية بن خالد بن عبد اللّه درباره پيامبر صلى الله عليه و آله ـ :

كانَ يَستَفتِحُ و يَستَنصِرُ بصَعالِيكِ المُسلمينَ .
 آن حضرت به كمك مسلمانان پا برهنه و بينوا فتح مى كرد و پيروز مى شد .

دولت مستضعفان

امام على عليه السلام :

لَتَعطِفَنَّ الدُّنيا علَينا بَعدَ شِماسِها عَطفَ الضَّرُوسِ على وَلَدِها، و تَلا عُقَيبَ ذلكَ «و نُـريـدُ أنْ نَـمُـنَّ عـلـى الذينَ اسْـتُـضْعِـفُـوا فِـي الْأرْضِ وَ نَجْعَلَهُـمْ أئِمَّـةً وَ نَجْعَلَهُمُ الوارِثِينَ»
دنيا پس از چموشى با ما مهربان شود ، همچون مهربان شدن شتر بد خوى به بچّه اش . حضرت، سپس اين آيه را برخواند : «و خواستيم بر كسانى كه در زمين ناتوان نگه داشته شده بودند، منّت نهيم و آنان را پيشوايان قرار دهيم و وارثان گردانيم» .

امام على عليه السلام ـ درباره آيه: «خواستيم بر كسانى كه ناتوان نگه داشته شده بودند ···» ـ فرمود :

هُم آلُ محمّدٍ، يَبعَثُ اللّه ُ مَهدِيَّهُم بَعد جَهدِهِم، فَيُعِزُّهُم و يُذِلُّ عَدُوَّهُم .
 آنان مستضعفان خاندان محمّدند . خداوند ، پس از سختى و مشقّتِ آنان ، مهديشان را مى فرستد و آنان را عزيز مى گرداند و دشمنشان را ذليل مى سازد .

امام صادق عليه السلام : 

إنَّ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله نَظَرَ إلى عَليٍّ و الحَسَـنِ و الحُسـينِ عليهم السلام فبَكـى و قـال : أنتُـمُ المُستَضعَفُونَ بَعدِي
رسول خدا صلى الله عليه و آله به على و حسن و حسين عليهم السلام نگاه كرد و گريست و فرمود : شماييد مستضعفان بعد از من .

استضعاف معنوى

امام باقر عليه السلام ـ درباره آيه: «جز آن مردان و زنان و كودكان مستضعف ···» ـ فرمود :

هُو الذي لا يَستَطيعُ الكُفرَ فَيَكفُرَ و لا يَهتَدِي سَبيلَ الإيمانِ فَيُؤمِنَ، و الصِّبيانُ ، و مَن كانَ مِن الرِّجالِ و النِّساءِ على مِثلِ عُقولِ الصِّبيانِ مَرفوعٌ عَنهُمُ القَلَمُ
مستضعف كسى است كه نه توان كافر شدن را دارد و نه راه ايمان را پيدا مى كند تا مؤمن شود . از كودكان و مردان و زنانى كه عقل و فكرشان به اندازه كودكان است ، تكليف برداشته شده است .
امام باقر عليه السلام ـ نيز درباره همين آيه ـ فرمود :

لا يَستَطِيعُونَ حِيلَةً فَيَدخُلوا في الكُفرِ، و لَم يَهتَدُوا فَيَدخُلوا في الإيمانِ، فليسَ هُم مِنَ الكُفرِ و الإيمانِ في شيءٍ .
 نه چاره انديشى مى دانند كه بدان سبب به كفر درآيند و نه راه راست را پيدا مى كنند تا به قلمرو ايمان درآيند ؛ بنا بر اين ، از كفر و ايمان بهره اى ندارند .

امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به سؤال از حدّ و مرز مستضعف كه خداوند عزّ و جلّ از وى ياد كرده است ـ فرمود :

مَن لا يُحسِنُ سُورَةً مِن القرآنِ، و قد خَلَقَهُ اللّه ُ عَزَّ و جلَّ خِلقةً ما يَنبَغي لَهُ أن لا يُحسِنَ .
منظور از اين مستضعف كسى است كه سوره اى از قرآن را نمى داند ، در حالى كه خداوند عزّ و جلّ او را به گونه اى آفريده كه سزاوار نيست يك سوره را هم نداند .

امام صادق عليه السلام :

إنّ المُستَضعَفينَ ضُروبٌ يُخالِفُ بَعضُهُم بَعضا، و مَن لَم يَكُن مِن أهلِ القِبلَةِ ناصِبا فهُو مُستضعَفٌ .
 مستضعفان، طبقات گوناگونى هستند و هر يك از اهل قبله كه ناصبى نباشد ، مستضعف است .

كسى كه مستضعف به شمار نمى آيد

امام على عليه السلام :

لا يَقَعُ اسمُ الاستِضعافِ على مَن بَلَغَتهُ الحُجَّةُ فَسَمِعَتها اُذُنـهُ و وَعاها قَلبُهُ .
نام مستضعف بر كسى كه حجّت و برهان [خدا] به او برسد و گوشش آن را بشنود و دلش آن را فهم كند ، نهاده نمى شود .

امام باقر عليه السلام ـ در پاسخ به سؤال از مستضعفان ـ فرمود :

 البَلْهاءُ في خِدرِها، و الخادِمُ تقولُ لَها : صَلِّي فَتُصَلِّي لا تَدرِي إلاّ ما قُلتَ لَها ، و الجَليبُ .حديث الذي لا يَدرِي إلاّ ما قلتَ لَهُ، و الكبيرُ الفاني، و الصبيُّ الصغيرُ، هؤلاءِ المُستَضعَفُونَ، و أمّا رجُلٌ شَديدُ العُنُقِ جَدِلٌ خَصِمٌ يَتَوَلَّى الشِّرى و البَيعَ، لا تَستَطيعُ أن تَغبُنَهُ في شَيءٍ، تقولُ : هذا مُستَضعَفٌ ؟! لا، و لا كَرامَةَ
زنِ كم عقلِ پرده نشين، و خادمى كه به او مى گويى : نماز بخوان ، نماز مى خواند و جز حرفى كه تو به او زده اى چيز ديگرى نمى فهمد، و بنده اى كه او را براى فروش از اين شهر به آن شهر مى برند و جز آنچه تو به او مى گويى هيچ نمى فهمد، و پير مرد سالخورده رو به موت و كودك خرد سال . اينها مستضعفند . اما مرد گردن كلفتِ اهل حرف و بحث و جدل كه از پس خريد و فروش به خوبى برمى آيد و نمى توانى در چيزى مغبونش كنى ، آيا به چنين كسى مستضعف مى گويى؟! نه ، هرگز .

امام صادق عليه السلام :

مَن عَرَفَ الاختِلافَ فلَيس بِمُستضعَفٍ .
 كسى كه اختلاف [مردم بر سر عقايد و مذاهب] را بشناسد ، مستضعف به شمار نمى آيد .

امام صادق عليه السلام :

مَن عَرَفَ اختِلافَ الناسِ فليسَ بِمُستضعَفٍ .
كسى كه اختلاف مردم [بر سر عقايد و مذاهب] را بشناسد ، مستضعف نيست .

امام كاظم عليه السلام : 

الضَّعيفُ مَن لَم يُرفَعْ إلَيهِ حُجّةٌ، و لَم يَعرِفِ الاختِلافَ، فإذا عَرَفَ الاختِلافَ فليسَ بضَعيفٍ .
ضعيف كسى است كه حجت به او نرسيده و اختلاف را نمى شناسد . پس ، اگر اختلاف را بداند مستضعف نيست .

میزان الحکمه،جلد ششم.