سپاسگزاری از خداوند سبحان در احادیث

تشويق به سپاسگزارى از خداوند :

امام على عليه السلام :

الشُّكرُ زِينَةُ الغِنى

و الصَّبرُ زِينَةُ البَلوى .

شكر، زيور توانگرى است

و شكيبايى ، زيور گرفتارى .

( الإرشاد : ۱/۳۰۰)

امام على عليه السلام :

الشُّكرُ  ، عِصمَةٌ مِن الفِتنَةِ .

شكر گزارى ، مايه مصون ماندن از فتنه است .

( بحار الأنوار : ۷۸/۵۳/۸۶)

امام على عليه السلام :

شُكرُ النِّعمَةِ  ، أمانٌ من حُلُولِ النَّقِمَةِ .

 شكرِ نعمت ، موجب ايمن ماندن از انتقام [ خداوند ] مى شود .

(غرر الحكم : ۵۶۶۶ )

امام زين العابدين عليه السلام :

الحَمدُ للّه ِِ الذي لَو حَبَسَ عن عِبادِهِ مَعرفَةَ حَمدِهِ على ما أبلاهُم مِن مِنَنِهِ المُتَتابِعَةِ  و أسبَغَ علَيهِم مِن نِعَمِهِ المُتَظاهِرَةِ ،

لَتَصَرَّفُوا في مِنَنِهِ فلَم يَحمَدُوهُ  و تَوَسَّعُوا في رِزقِهِ فلَم يَشكُرُوهُ

 و لَو كانوا كذلكَ لَخَرَجُوا مِن حُدودِ الإنسانيّةِ إلى حَدِّ البَهِيمِيَّةِ

فكانوا كما وَصَفَ في مُحكَمِ كِتابِهِ

« إنْ هُمْ إلاّ كالأنعامِ بَلْ هُمْ أضَلُّ سَبِيلاً » .

ستايش خدايى را كه اگر شناختِ [ ضرورت ] حمد خود در برابر احسانهاى پياپى و نعمتهاى فراوانى را كه به بندگانش عطا مى كند از آنان باز مى داشت ،

از نعمتهايش بهره مى گرفتند و ستايشش نمى كردند و از روزى او برخوردار مى شدند و سپاسش نمى گفتند

و در اين صورت از مرزهاى انسانيت، به مرز حيوانيت سقوط مى كردند

و در زمره آنان مى شدند كه خداوند در كتاب محكم خود مى فرمايد :

« نيستند مگر مانند حيوانات و بلكه گمراه تر از آنان » .( الفرقان : ۴۴ )

( الصحيفة السجّاديّة : الدعاء ۱ )

امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به اين سؤال كه : گرامى ترين مردمان نزد خدا كيست؟ ـ فرمود :

مَن إذا اُعطِيَ شَكَرَ ، و إذا ابتُلِيَ صَبَرَ .
 

كسى كه چون نعمتى به او داده شود سپاس بگزارد ، و هرگاه گرفتار شود شكيب ورزد .

( التمحيص : ۶۸/۱۶۳ )

شكر مُنعِم :

امام على عليه السلام :

لَو لَم يَتَوَعَّدِ اللّه ُ على مَعصِيَتِهِ ،

لَكانَ يَجِبُ ألاّ يُعصى شُكرا لِنِعَمِه .

اگر خداوند بندگان خود را در برابر نا فرمانيش وعده عذاب هم نمى داد ،

باز واجب بود كه به شكرانه نعمتهايش نافرمانى نشود .

( نهج البلاغة : الحكمة ۲۹۰ )

امام على عليه السلام :

أقَلُّ ما يَجِبُ لِلمُنعِمِ أن لا يُعصى بِنِعمَتِهِ .

كمترين وظيفه در قبال مُنعِم اين است كه با نعمتش نافرمانى نشود .

( غرر الحكم : ۳۲۶۸ )

امام على عليه السلام :

أقَلُّ ما يَلزَمُكُم للّه ِِ ألاّ تَستَعِينُوا بِنِعَمِهِ على مَعاصِيهِ .

كمترين وظيفه شما در برابر خداوند اين است كه از نعمتهاى او در راه نا فرمانيش استفاده نكنيد .

( نهج البلاغة : الحكمة ۳۳۰ )

امام على عليه السلام :

أوَّلُ ما يَجِبُ علَيكُم للّه ِِ سبحانَهُ ،

شُكرُ أيادِيهِ و ابتِغاءُ مَراضِيهِ .

نخستين چيزى كه بر شما در قبال خداوند سبحان واجب است،

سپاسگزارى از نعمتهاى او و فراهم آوردن موجبات خشنودى اوست .

(غرر الحكم : ۳۳۲۹ )

 

إنّ قَوما عَبَدُوهُ [أيِ اللّه َ] شُكرا ،

فتِلكَ عِبادَةُ الأحرارِ .

گروهى خدا را از سر سپاسگزارى مى پرستند

و اين عبادت آزادگان است .

( بحار الأنوار : ۷۸/۶۹/۱۸ )

امام صادق عليه السلام :

في كُلِّ نَفَسٍ مِن أنفاسِكَ شُكرٌ لازِمٌ لكَ ، بَل ألفٌ و أكثَرُ .

براى هر نَفَسى از نفسهايت شكرى و بلكه هزار و بيشتر از هزار شكر بر تو واجب است .

( بحار الأنوار : ۷۱/۵۲/۷۷ )

امام صادق عليه السلام :

ما مِن عَبدٍ إلاّ و للّه ِِ علَيهِ حُجّةٌ ؛

إمّا في ذَنبٍ اقتَرَفَهُ  و إمّا في نِعمَةٍ قَصَّرَ عن شُكرِها .

هيچ بنده اى نيست، مگر آن كه خدا را بر او حجّتى است؛

چه در گناهى كه مرتكب مى شود و چه در نعمتى كه از شكر آن كوتاهى مى كند .

( الأمالي للطوسي : ۲۱۱/۳۶۶ )

فضيلت سپاسگزار:

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

الطاعِمُ الشاكِرُ لَهُ مِن الأجرِ كَأجرِ الصائمِ المُحتَسِبِ ،

و المُعافَى الشاكِرُ لَهُ مِن الأجرِ كَأجرِ المُبتَلَى الصابِرِ ،

و المُعطَى الشاكِرُ لَهُ مِن الأجرِ كَأجرِ المَحرومِ القانِعِ .

سيرِ سپاسگزار اجرش همانند روزه دارى است كه براى خدا گرسنگى مى كشد ،

تندرستِ سپاسگزار همانند آن اجرى را دارد كه بيمارِ شكيبا ،

و متنعّم سپاسگزار همان اجر را دارد كه تنگ دست قانع .

( الكافي : ۲/۹۴/۱ )

امام هادى عليه السلام :

الشاكِرُ أسعَدُ بالشُّكرِ مِنهُ بِالنِّعمَةِ التي أوجَبَتِ الشُّكرَ ؛

لأنَّ النِّعَمَ مَتاعٌ ، و الشُّكرَ نِعَمٌ و عُقبى .

خوشبختىِ شكرگزارى براى شاكر ، بيشتر از خوشبختى او به نعمتى است كه موجب شكر شده است ؛

زيرا نعمت متاعى [ فانى ] است ، اما شكر ، نعمت و عاقبت است .

( تحف العقول : ۴۸۳ )

امام عسكرى عليه السلام :

لا يَعرِفُ النِّعمَةَ إلاّ الشاكِرُ

و لا يَشكُرُ النِّعمَةَ إلاّ العارِفُ .

[قدر] نعمت را نشناسد مگر سپاسگزار

و شكر نعمت نگزارد مگر آن كه [ قدر ] نعمت را شناسد .

( أعلام الدين : ۳۱۳ )

فراوانى نا سپاسان اندك بودن سپاسگزاران :

امام على عليه السلام :

اُوصِيكُم بِتَقوَى اللّه ِ ···

 فما أقَلَّ مَن قَبِلَها  و حَمَلَها حَقَّ حَملِها !

اُولئكَ الأقَلُّونَ عَدَدا  و هُم أهلُ صِفَةِ اللّه ِ سبحانَهُ إذ يقولُ :

« و قَليلٌ مِن عِبادِيَ الشَّكورُ » .

شما را به تقواى خدا سفارش مى كنم . . .

چه اندك اند كسانى كه آن را بپذيرند و چنان كه سزاوار است به آن عمل كنند!

اينان اندك شمارند و مصداق اين توصيف خداوند سبحان هستند كه مى فرمايد :

« و اندكى از بندگان من سپاس گزارند » .( سبأ : ۱۳ )

( نهج البلاغة: الخطبة ۱۹۱ )

امام صادق عليه السلام :

لَو كانَ عندَ اللّه ِ عِبادَةٌ تَعَبَّدُ بها عِبادَةُ المُخلِصينَ أفضَلَ مِن الشُّكرِ على كُلِّ حالٍ

لَأطلَقَ لَفظَهُ فيهِم مِن جَميعِ الخَلقِ بها ؛

فَلمّا لَم يَكُن أفضَلُ مِنها خَصَّها مِن بَينِ العِباداتِ و خَصَّ أربابَها 

فقالَ : « و قَليلٌ مِنْ عِبادِيَ الشَّكُورُ» .

اگر نزد خداوند عبادتى بهتر از شكرگزارىِ در همه حال وجود داشت كه بندگان مخلصش با آن عبادتش كنند ،

هر آينه آن كلمه را درباره همه خلقش به كار مى برد ؛

اما چون عبادتى بهتر از آن نبود ،  از ميان عبادات آن را خاص قرار داد و صاحبان آن را ويژه گردانيد و فرمود :

« و اندكى از بندگان من سپاس گزارند » .( سبأ : ۱۳ )

( بحار الأنوار: ۷۱/۵۲/۷۷ )

نقش شكرگزارى در افزايش نعمت :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

ما فَتَحَ اللّه ُ على عَبدٍ بابَ شُكرٍ فَخَزَنَ عنهُ بابَ الزِّيادَةِ .

خداوند دَرِ شكر را بر روى بنده اى نگشود كه دَرِ فزونى [ نعمت ]  را بر روى او ببندد .

( الكافي : ۲/۹۴/۲ )

امام على عليه السلام :

ما أنعَمَ اللّه ُ على عَبدٍ نِعمَةً فَشَكَرَها بِقَلبِهِ

 إلاّ استَوجَبَ المَزِيدَ فيها ،  قَبلَ أن يُظهِرَ شُكرَها عَلى لِسانِهِ .

چون خداوند به بنده اى نعمتى دهد و بنده در دل شكر آن نعمت را بگزارد ،

پيش از آن كه سپاسگزارى از آن را به زبان آورد، مستوجب افزايش آن نعمت گردد .

( الأمالي للطوسي : ۵۸۰/۱۱۹۷ )

امام على عليه السلام :

مَن اُعطِيَ الشُّكرَ   ، لَم يُحرَمِ الزِّيادَةَ .

به كسى كه توفيق شكرگزارى داده شود ، از فزونى يافتن [ نعمت ] محروم نگردد .

( نهج البلاغة : الحكمة ۱۳۵ )

امام على عليه السلام :

صفحه اختصاصي حديث و آيات    عنه عليه السلام :

لا تَكُن مِمَّن ··· يَعجِزُ عن شُكرِ ما اُوتِيَ  

و يَبتَغِي الزِّيادَةَ فيما بَقِيَ .

چونان كسى مباش كه . . . از سپاسگزارى نعمتى كه به او داده شده  ناتوان است

و[ با اين حال ] خواهان افزايش نعمت  باقيمانده است .

( نهج البلاغة : الحكمة ۱۵۰)

امام باقر عليه السلام :

لا يَنقَطِعُ المَزِيدُ مِنَ اللّه ِ،  

حتّى يَنقَطِعَ الشُّكرُ مِنَ العِبادِ .

افزايش نعمت از سوى خداوند قطع نگردد ،

مگر آن گاه كه شكرگزارى بندگان قطع شود .

( بحار الأنوار: ۷۱ / ۵۶ / ۸۶ )

 

امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به اين سؤال كه آيا آيه « اگر سپاس گوييد نعمت شما را مى افزايم » ( إبراهيم : ۷ ) شامل شكر نعمت ظاهرى مى شود ـ فرمود :

نَعَم ، مَن حَمِدَ اللّه َ على نِعَمِهِ و شَكَرَهُ ، و عَلِمَ أنّ ذلكَ مِنهُ لا مِن غَيرِهِ (زادَ اللّه ُ نِعَمَهُ) .

آرى ، كسى كه خدا را بر نعمتهايش ستايش كند و سپاس گويد و بداند كه آن نعمتها از جانب خداست، نه ديگرى [ خداوند بر نعمتهايش مى افزايد ] .

(  تفسير العيّاشيّ : ۲/۲۲۲/۵ )

امام صادق عليه السلام :

ما أنعَمَ اللّه ُ على عَبدٍ مِن نِعمَةٍ فَعَرَفَها بِقَلبِهِ  

و حَمِدَ اللّه َ ظاهِرا بِلِسانِهِ فَتَمَّ كلامُهُ ، حَتّى يُؤمَرَ لَهُ بالمَزِيدِ .

چون خداوند به بنده اى نعمتى دهد  و او قلبا قدر آن را بشناسد و به زبان  خدا را ستايش كند ،

هنوز سخنش به پايان نرسيده است كه فرمان مى رسد تا بر نعمت او افزوده شود .

( الكافي : ۲/۹۵/۹ )

امام صادق عليه السلام :

 

 

مَكتوبٌ في التَّوراةِ :

اُشكُرْ مَن أنعَمَ علَيكَ

و أنعِمْ على مَن شَكَرَكَ ؛

فإنّهُ لا زَوالَ لِلنَّعماءِ إذا شُكِرَت

 

و لا بَقاءَ لها إذا كُفِرَت

و الشُّكرُ زيادَةٌ في النِّعَمِ و أمانٌ مِنَ الغِيَرِ .

در تورات نوشته شده است :

از كسى كه به تو نعمتى مى دهد، تشكّر كن و

به كسى كه از تو سپاسگزارى مى كند، نعمت عطا كن ؛

زيرا با وجود سپاسگزارى، نعمتها زوال نيابند

و با وجود ناسپاسى، نعمتها پايدار نمانند .

سپاسگزارى موجب افزايش نعمتها و جلوگيرى از زوال آنهاست .

( الكافي : ۲/۹۴/۳ )

فرجام ناسپاسى :

امام صادق عليه السلام :

إنّ اللّه َ عَزَّ و جلَّ أنعَمَ على قَومٍ بالمَواهِبِ، فلَم يَشكُرُوا  ،  فَصارَتْ علَيهِم وَبالاً  

و ابتَلى قَوما بالمَصائبِ ، فَصَبَرُوا ، فَصارَتْ علَيهِم نِعمَةً .

خداوند عزّ و جلّ به مردمى نعمت داد، اما آنان شكرش را به جاى نياورند  و در نتيجه  آن نعمتها مايه وبال آنان شد 

و مردمى را به مصيبتها گرفتار كرد ، ليكن آنان صبر كردند  و در نتيجه آن مصائب به نعمت تبديل شد .

( الأمالي للصدوق : ۳۷۹/۴۷۹ )

امام جواد عليه السلام :

نِعمَةٌ لا تُشكَرُ ،  كَسَيِّئَةٍ لا تُغفَرُ .

نعمتى كه سپاسگزارى نشود ، مانند گناهى است كه آمرزيده نشود .

( أعلام الدين : ۳۰۹ )

وجوب شكر براى شكر:

امام على عليه السلام :

مَن شَكَرَ اللّه َ سبحانَهُ  ، وَجَبَ علَيهِ شُكرٌ ثانٍ ؛

إذ وَفَّقَهُ لِشُكرِهِ  و هُو شُكرُ الشُّكرِ .

كسى كه خداوند سبحان را شكر گويد ، شكر دومى بر او واجب آيد ؛

زيرا خداوند توفيق شكر گزارى از خود را به وى داده است و اين است شكر براى شكر .

(غرر الحكم : ۹۱۱۹ )

امام زين العابدين عليه السلام ـ در مناجات با خدا ـ گفت :

فكيفَ لي بتَحصيلِ الشُّكرِ ، و شُكرِي إيّاكَ يَفتَقِرُ إلى شُكرٍ ؟!

فَكُلَّما قُلتُ : لكَ الحَمدُ ، وَجَبَ عَلَيَّ لذلكَ أن أقولَ : لكَ الحَمدُ .

چگونه شكر تو توانم كرد  ، وقتى شكرگزارى من از تو خود نيازمند شكرگزارى است ؟ 

هر بار كه بگويم : تو را سپاس ، به خاطر همين سپاس گويى بر من واجب مى آيد كه [ بار ديگر ] بگويم : تو را سپاس .

( بحار الأنوار : ۹۴/۱۴۶/۲۱ )

تفسير حقّ شكر :

امام صادق عليه السلام :

أوحَى اللّه ُ تعالى إلى موسى عليه السلام : يا موسى ! اشكُرْني حَقَّ شُكرِي .

فقالَ : يا ربِّ كيفَ أشكُرُكَ حَقَّ شُكرِكَ ؟  

و ليسَ مِن شُكرٍ أشكُرُكَ بهِ إلاّ و أنتَ أنعَمتَ بهِ عَلَيَّ ؟!

فقالَ : يا موسى شَكَرتَني حَقَّ شُكري  ، حينَ عَلِمتَ أنَّ ذلكَ مِنّي .

خداوند متعال به موسى عليه السلام وحى فرمود كه :

اى موسى ! مرا چنان كه حقّ شكر من است ، شكر كن .

موسى عرض كرد : پروردگارا ! چگونه تو را چنان كه حقّ شكر توست ، شكر گويم  ؟

حال آن كه هر شكرى كه تو را مى گويم خود نعمتى است كه تو به من ارزانى داشته اى؟!

فرمود : اى موسى ! وقتى كه بدانى توفيق آن شكر را هم من به تو داده ام ، مرا چنان كه حقّ شكر من است ، شكر كرده اى .

( قصص الأنبياء : ۱۶۱/۱۷۸ )

مصباح الشريعة ـ در آنچه به امام صادق عليه السلام نسبت داده است ـ :

تَمامُ الشُّكرِ،  اعتِرافُ لِسانِ السِّرِّ خاضِعا للّه ِِ تعالى بالعَجزِ عن بُلُوغِ أدنَى شُكرِهِ ؛

لأنّ التوفيقَ للشُّكرِ  ، نِعمَةٌ حادِثةٌ يَجِبُ الشُّكرُ علَيها .

شكر كامل ، اعتراف خاضعانه زبان باطنى در برابر خداوند متعال است به عجز و ناتوانى از به جا آوردن كمترين شكر او ؛

چرا كه توفيقِ شكر، خود نعمت تازه اى است كه بايد شكر آن را به جاى آورد .

( مصباح الشريعة : ۵۸ )

تفسير شكرگزارى :

1 ـ شناخت نعمت :

امام على عليه السلام ـ در نامه خود به حارث هَمْدانى ـ نوشت :

و أكثِرْ أن تَنظُرَ إلى مَن فُضِّلتَ علَيهِ ؛

فإنّ ذلكَ مِن أبوابِ الشُّكرِ .

به كسى كه بر او برترى دارى بسيار بنگر؛

 كه اين يكى از انگيزه هاى شكرگزارى است .

( نهج البلاغة : الكتاب۶۹ )

امام صادق عليه السلام :

مَن أنعَمَ اللّه ُ علَيهِ بنِعمَةٍ

فَعَرَفَها بقَلبِهِ ،

فقد أدّى شُكرَها .

كسى كه خداوند نعمتى به وى ارزانى دارد

و در دل آن را [ به عنوان نعمت خدادادى ] بشناسد ،

هر آينه شكر آن نعمت را گزارده است .

( الكافي : ۲/۹۶/۱۵ )

امام صادق عليه السلام :

ما مِن عَبدٍ أنعَمَ اللّه ُ علَيهِ نِعمَةً فَعَرَفَ أنّها مِن عِندِ اللّه ِ ،

إلاّ غَفَرَ اللّه ُ لَهُ قبلَ أن يَحمَدَهُ .

هيچ بنده اى نيست كه خداوند به او نعمتى دهد، و او آن را از جانب خدا بداند،

مگر آن كه خداوند پيش از سپاس گويى او ، وى را بيامرزد .

( الكافي : ۲/۴۲۷/۸ )

2 ـ ستايش زبانى :

امام صادق عليه السلام :

كانَ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله إذا وَرَدَ علَيهِ أمرٌ يَسُرُّهُ

قالَ : الحَمدُ للّه ِِ على هذِهِ النِّعمَةِ ،

و إذا وَرَدَ علَيهِ أمرٌ يَغتَمُّ بهِ

قالَ : الحَمدُ للّه ِِ على كُلِّ حالٍ .

رسول خدا هرگاه امر خوشحال كننده اى برايش پيش مى آمد ،

مى فرمود : خدا را بر اين نعمت سپاس،

و هرگاه پيشامدى مى كرد كه از آن غمگين مى شد ،

مى فرمود : در هر حال خدا را سپاس .

( الكافي : ۲/۹۷/۱۹ )

امام صادق عليه السلام :

ما أنعَمَ اللّه ُ على عَبدٍ بنِعمَةٍ ، صَغُرَت أو كَبُرَت ،

فقالَ : الحمدُ للّه ِِ ، إلاّ أدّى شُكرَها .

هر نعمتى ، خرد يا كلان ، كه خداوند به بنده اى عطا كند ،

و او بگويد : الحمد للّه ، بي گمان شكر آن نعمت را گزارده است .

( الكافي : ۲/۹۶/۱۴ )

3 ـ دورى از گناهان :

امام على عليه السلام :

شُكرُ كُلِّ نِعمَةٍ الوَرَعُ عن مَحارِمِ اللّه ِ .

شكر هر نعمتى، پرهيز كردن از حرامهاى خداوند است .

( مشكاة الأنوار : ۷۵/۱۴۶ )

امام صادق عليه السلام :

شُكرُ النِّعمَةِ اجتِنابُ المَحارِمِ ،

و تَمامُ الشُّكرِ قولُ الرجُلِ : الحَمدُ للّه ِِ رَبِّ العالَمِينَ .

شكر نعمت يعنى دورى كردن از حرامها،

و شكر كامل اين است كه انسان بگويد : سپاس خدايى را كه پروردگار جهان هاست .

( الكافي : ۲/۹۵/۱۰ )

4 ـ عمل كردن به دانش :

امام على عليه السلام :

شُكرُ المؤمِنِ يَظهَرُ في عَمَلِهِ ،

شُكرُ المُنافِقِ لا يَتَجاوَزُ لِسانَهُ .

شكرگزارىِ مؤمن در كردار او آشكار مى شود

و شكرگزارىِ منافق از زبانش در نمى گذرد .

(غرر الحكم : ۵۶۶۱ ـ ۵۶۶۲ )

امام على عليه السلام :

شُكرُ العالِمِ على عِلمِهِ :

عَمَلُهُ بهِ و بَذلُهُ لِمُستَحِقِّهِ .

شكرگزارىِ عالِم بر علمش عبارت است از :

عمل كردنش به آن علم و گذاشتن آن در اختيار سزامندانش .

( غرر الحكم : ۵۶۶۷ )

5 ـ گذشت هنگام قدرت بر دشمن :

امام على عليه السلام :

إذا قَدَرتَ على عَدُوِّكَ  ،

فَاجعَلْ العَفوَ عَنهُ شُكرا لِلقُدرَةِ علَيهِ .

هر گاه بر دشمنت تسلّط يافتى ،

گذشت از او را شكرانه چيره آمدنت بر وى قرار ده .

( نهج البلاغة : الحكمة ۱۱ )

6 ـ دست كم نگرفتن نعمت :

امام باقر عليه السلام :

اِستَكثِرْ لِنفسِكَ مِنَ اللّه ِ قليلَ الرِّزقِ ،

تَخَلُّصا إلى الشُّكرِ .

روزى اندك خدا را براى خود  فراوان شمار، 

تا بدين وسيله شكرش را گزارده باشى .

( تحف العقول : ۲۸۵ )

حدّ شكر:

الكافى ـ به نقل از ابو بصير ـ : به امام صادق عليه السلام عرض كردم :

هل لِلشُّكرِ حَدٌّ إذا فَعَلَهُ العَبدُ كانَ شاكِرا ؟

قالَ : نَعَم .

قلتُ : ما هُو ؟

قالَ : يَحمَدُ اللّه َ على كُلِّ نِعمَةٍ علَيهِ في أهلٍ و مالٍ

 و إن كانَ فيما أنعَمَ علَيهِ في مالِهِ حَقٌّ  ، أدّاهُ

 و مِنهُ قولُهُ عزَّ و جلَّ   :

« سُبْحانَ الذِي سَخَّرَ لَنا هذا و ما كُنّا لَهُ مُقْرِنِينَ » .

آيا شكر را حدّى هست كه چون بنده آن را به جاى آورَد ، شاكر محسوب شود؟

حضرت فرمود : آرى .

عرض كردم : آن حدّ چيست ؟

فرمود : خدا را بر هر نعمتى كه در زمينه خانواده و مال به او مى دهد   شكر گويد

و چنانچه در نعمتى كه به مال او مى دهد [ براى خدا ] حقّى باشد  ، آن را بپردازد .

اين است سخن خداوند عزّ و جلّ كه :

« پاك است خدايى كه اين [ مركوب ] را مسخّر ما كرد ،  در حالى كه ما توان آن را نداشتيم » .( الزخرف : ۱۳ )

( الكافي : ۲/۹۶/۱۲ )

اقسام شكر:

امام على عليه السلام :

شُكرُ إلهِكَ بِطُولِ الثَّناءِ

و شُكرُ مَنْ فَوقَكَ بِصِدقِ الوَلاءِ

و شُكرُ نَظِيرِكَ بِحُسنِ الإخاءِ

و شُكرُ مَن دُونَكَ بِسَيْبِ العَطاءِ .

شكر از پروردگارت با ثناى بسيار است ،

و شكر از بالا دستِ خود با پيروى صادقانه ،

و شكر همتايت با حُسن برادرى ،

و شكر از فرو دستت با عطا و بخشش به او.

( غرر الحكم : ۵۶۵۳ ، ۵۶۵۴ ، ۵۶۵۵ ، ۵۶۵۶ )

كمترين سپاسگزارى :

مصباح الشريعة ـ در آنچه به امام صادق عليه السلام نسبت داده است ـ :

أدنَى الشُّكرِ رُؤيَةُ النِّعمَةِ مِنَ اللّه ِ مِن غَيرِ عِلّةٍ يَتَعَلَّقُ القَلبُ بها دُونَ اللّه ِ

و الرِّضا بما أعطاه

و أن لا تَعصِيَهُ بِنِعمَتِهِ

و تُخالِفَهُ بِشيءٍ مِن أمرِهِ و نَهيِهِ بِسَبَبِ نِعمَتِهِ .

 كمترين سپاسگزارى  اين است كه انسان نعمت را [ مستقيماً ] از خدا بداند و جز او علّتى براى آن نداند

و نيز به آنچه خداوند عطايش كرده  خرسند باشد

و با نعمت او مرتكب گناه وى نشود

يا نعمت او را در راه مخالفت با هيچ يك از اوامر و نواهى خدا به كار نگيرد .

( .مصباح الشريعة : ۵۳ )

شاكرترين مردمان :

امام على عليه السلام :

أشكَرُ الناسِ أقنَعُهُم

 و أكفَرُهُم لِلنِّعَمِ أجشَعُهُم .

شاكرترين مردم، قانع ترين آنهاست

و نا سپاس ترين آنها نسبت به نعمتها ،  آزمندترين آنان است .

( الإرشاد : ۱/۳۰۴ )

امام زين العابدين عليه السلام :

أشكَرُكُم للّه ِِ أشكَرُكُم للناسِ .

سپاس گزارترين شما از خدا ، سپاس گزارترين شما از مردم است .

( الكافي : ۲/۹۹/۳۰ )

امام رضا عليه السلام :

اِعْلَمُوا أنّكم لا تَشكُرونَ اللّه َ تعالى بِشيءٍ ـ بعدَ الإيمانِ بِاللّه ِ

و بعدَ الاعتِرافِ بِحُقوقِ أولياءِ اللّه ِ مِن آلِ محمّدٍ رَسولِ اللّه صلى الله عليه و آله ـ

أحَبَّ إلَيه مِن مُعاوَنَتِكُم

لإِخوانِكُم المؤمنينَ على دُنياهُم .

بدانيد كه  بعد از ايمان به خداوند متعال

و بعد از اعتراف به حقوق اولياى الهى از آل محمّد ، پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ،

هيچ شكرى نزد خدا دوست داشتنى تر از اين نيست كه

برادران مؤمن خود را در كارهاى دنيايى شان يارى رسانيد .

( عيون أخبار الرِّضا : ۲/۱۶۹/۱ )

سجده شكر :

امام صادق عليه السلام :

إنّ رسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله كانَ في سَفَرٍ يَسِيرُ على ناقَةٍ لَهُ

 إذ نَزَلَ فَسَجَدَ خَمسَ سَجَداتٍ  

فلَمّا أن رَكِبَ قالوا : يا رسولَ اللّه ِ ، إنّا رَأيناكَ صَنَعتَ شيئا لَم تَصنَعْهُ !

فقالَ : نَعَم ؛ اِستَقبَلَني جَبرَئيلُ عليه السلام فَبَشَّرَني بِبشاراتٍ مِنَ اللّه ِ عَزَّ و جلَّ .

 فَسَجَدتُ للّه ِِ شُكرا لِكُلِّ بُشرى سَجدَةً .

رسول خدا صلى الله عليه و آله در سفرى بر ناقه خود سوار بود  

كه ناگاه فرود آمد و پنج بار سجده كرد و دوباره سوار ناقه شد .

همسفران پرسيدند : اى رسول خدا! ما از شما رفتارى ديديم كه قبلاً نديده بوديم !

حضرت فرمود : آرى ؛ جبرئيل عليه السلام نزد من آمد و مرا از جانب خداوند عزّ و جلّ بشارتهايى داد .

از اين رو براى هر بشارتى سجده شكرى براى خدا به جاى آوردم .

( الكافي : ۲/۹۸/۲۴ )

امام صادق عليه السلام :

إذا ذَكَرَ أحَدُكُم نِعمةَ اللّه ِ عَزَّ و جلَّ ، 

 فَليَضَعْ خَدَّهُ عَلَى التُّرابِ شُكرا للّه ِ .

فإن كانَ راكِبا  ، فَلْيَنزِلْ  فَلْيَضَعْ خَدَّهُ عَلَى التُّرابِ

 و إن لَم يَكُن يَقدِرُ عَلَى النُّزولِ للشُّهرَةِ ،  فَلْيَضَعْ خَدَّهُ على قَرَبُوسِهِ

 و إن لَم يَقدِرْ ، فَلْيَضَعْ خَدَّهُ على كَفِّهِ

ثُمّ لِيَحْمَدِ اللّه َ على ما أنعَمَ اللّه ُ علَيهِ .

هر گاه فردى از شما به ياد نعمت خداوند عزّ و جلّ افتاد،

براى سپاسگزارى از خدا ، گونه اش را بر خاك گذارد .

اگر سواره بود ، پياده شود و گونه اش را بر خاك نهد

و اگر به خاطر [ ترس از ] انگشت نما شدن نتوانست پياده شود  ، صورتش را بر كوهه زين بگذارد

و اگر باز هم نتوانست اين كار را بكند  ، گونه اش را بر كف دست خود بگذارد

و آن گاه خدا را براى نعمتى كه به او داده است  ، حمد و سپاس گويد .

( الكافي : ۲/۹۸/۲۵ )

الكافى ـ به نقل از هشام بن احمر ـ :

كنتُ أسِيرُ مَع أبي الحَسنِ عليه السلام في بَعضِ أطرافِ المَدينةِ

إذ ثَنى رِجلَهُ عن دابَّتِهِ فَخَرَّ ساجِدا  فَأطالَ و أطالَ .

ثُمّ رَفَعَ رَأسَهُ و رَكِبَ دابَّتَهُ .

 فقلتُ: جُعِلتُ فِداكَ . قد أطَلتَ السُّجودَ ؟!

فقالَ : إنَّني ذَكَرتُ نِعمَةً أنعَمَ اللّه ُ بها عَلَيَّ ،

 فَأحبَبتُ أن أشكُرَ رَبّي .

با ابو الحسن عليه السلام در يكى از نواحى مدينه مى رفتم

كه ناگاه از مركب خود فرود آمد و به سجده افتاد و آن را بسيار طول داد .

سپس سر از سجده برداشت و سوار مركبش شد .

عرض كردم : فدايت شوم  .سجده را طول داديد؟!

فرمود : به ياد نعمتى افتادم كه خداوند به من عطا كرده است

و خواستم از پروردگارم سپاسگزارى كنم .

( الكافي : ۲/۹۸/۲۶ )

 برای مشاهده گزیده ای از احادیث و روایات  این موضوع در قاب تصویری به (مجموعه حدیث تصویری درباره شکرگزاری)  مراجعه کنید.

میزان الحکمه،جلد ششم.