گذشت در احادیث

 

 

ارزش گذشت :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

أ لا اُخبِرُكُم بِخَيرِ خَلائقِ الدّنيا و الآخِرَةِ ؟ :

العَفوُ عَمَّن ظَلَمَكَ و تَصِلُ مَن قَطَعَكَ

 و الإحسانُ إلى مَن أساءَ إلَيكَ  و إعطاءُ مَن حَرَمَكَ .

آيا شما را از بهترين خويهاى دنيا و آخرت خبر ندهم؟ :

گذشت از كسى كه به تو ستم كرده است و پيوستن به كسى كه از تو بريده است

و نيكى با كسى كه به تو بدى كرده است و عطا كردن به كسى كه از تو دريغ داشته است.

(  الكافي : ۲/۱۰۷/۱ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 إذا اُوقِفَ العِبادُ نادى مُنادٍ :

لِيَقُمْ مَن أجرُهُ عَلَى اللّه و لْيَدخُلِ الجَنَّةَ .

قيلَ : مَن ذا الّذي أجرُهُ عَلَى اللّه ِ؟ قالَ : العافُونَ عَنِ النّاسِ .

 آن گاه كه بندگان در صحراى محشر گرد آورده شوند، آواز دهنده اى جار زند :

آن كسى كه مزدش با خداست برخيزد و به بهشت رود .

گفته مى شود: چه كسى مزدش با خداست؟ مى گويد : بخشايندگان مردم .

 ( كنز العمّال : ۷۰۰۹ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إذا عَنَّت لَكُم غَضبَةٌ فَادرَؤوها بِالعَفوِ ؛

إنَّهُ يُنادي مُنادٍ يَومَ القِيامَةِ :

مَن كانَ لَهُ عَلَى اللّه ِ أجرٌ فَلْيَقُمْ .  فَلا يَقومُ إلاّ العافُونَ .

 أ لَم تَسمَعوا قَولَهُ تَعالى : « فَمَن عَفا و أصلَحَ فَأجرُهُ عَلَى اللّه » ؟ ! 

 هر گاه خشمى براى شما پيش آمد، با عفو و گذشت آن را از خود دور كنيد؛

زيرا در روز رستاخيز آواز دهنده اى جار مى زند:

هر كه به گردن خدا مزدى دارد ، برخيزد و كسى جز بخشايندگان برنخيزند .

آيا نشنيده ايد كه خداوند متعال مى فرمايد: « پس هر كه ببخشد و آشتى ورزد، مزدش با خداست » ؟ ( الشورى : ۴۰ )

(  أعلام الدين : ۳۳۷ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : 

العَفوُ ،  أحَقُّ ما عُمِلَ بِهِ .

گذشت ،  سزاوارترين چيزى است كه به آن عمل مى شود.

( كنز العمّال : ۷۰۰۳ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 تَعافَوا تَسـقُطِ الضَّغائنُ بَينَكُم .

 از يكديگر گذشت كنيد تا كينه هاى ميان شما از بين برود.

( كنز العمّال : ۷۰۰۴ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : 

إنَّ اللّه َ عَفُوٌّ يُحِبُّ العَفوَ

خداوند بسيار با گذشت است و گذشت را دوست دارد.

( كنز العمّال : ۷۰۰۵ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

رَأيتُ لَيلَةَ اُسرِيَ بي قُصورا مُستَوِيَةً مُشرِفَةً عَلَى الجَنَّةِ .

 فقُلتُ : يا جِبريلُ!  لِمَن هذا ؟

فَقالَ : « لِلكاظِمينَ الغَيظَ وَ العافِينَ عَنِ النّاسِ و اللّه ُ يُحِبُّ المُحسِنينَ » .
 

شبى كه به آسمان برده شدم، كاخهايى بلند و مُشرف بر بهشت را ديدم .

گفتم : اى جبرئيل ! اين كاخها از آنِ كيست ؟

گفت : « براى آنان كه خشم خويش را فرو مى خورند و از خطاى مردم در مى گذرند و خداوند نيكوكاران را دوست مى دارد ». ( آل عمران : ۱۳۴ )

( كنز العمّال : ۷۰۱۶ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 مَن أقالَ مُسلِما عَثرَتَهُ  ، قالَ اللّه ُ عَثرَتَهُ يَومَ القِيامَةِ .

 هر كه خطاى مسلمانى را ببخشد، خداوند در روز رستاخيز خطاى او را ببخشد.

( كنز العمّال : ۷۰۱۹ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 عَلَيكُم بِالعَفوِ ؛

فَإنَّ العَفوَ لا يَزيدُ العَبدَ إلاّ عِزّا .

 فَتَعافَوا يُعِزَّكُمُ اللّه ُ

 بر شما باد گذشت ؛

زيرا كه گذشت جز بر عزّت بنده نمى افزايد .

 پس از يكديگر گذشت كنيد تا خداوند شما را عزّت بخشد.

( الكافي : ۲/۱۰۸/۵ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

العَفوُ لا يَزيدُ العَبدَ إلاّ عِزّا .

فَاعفوا يُعِزَّكُمُ اللّه ُ .

گذشت جز بر عزّت آدمى نمى افزايد.

پس  گذشت كنيد تا خداوند شما را عزيز گرداند.

( كنز العمّال : ۷۰۱۲ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مَن عَفا عَن مَظلِمَةٍ ، أبدَلَهُ اللّه ُ بِها عِزّا في الدّنيا و الآخِرَةِ .

 هر كس از ستمى كه در حق او شده گذشت كند ، خداوند به جاى آن  در دنيا و آخرت به او عزّت بخشد.

(  الأمالي للطوسي : ۱۸۲/۳۰۶ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 مَن كَثُرَ عَفوُهُ ،  مُدَّ في عُمرِهِ .

هر كه پر گذشت باشد، عمرش دراز شود.

( أعلام الدين : ۳۱۵ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

عَفوُ المُلوكِ  ، بَقاءُ المُلكِ

 گذشت پادشاهان ، موجب پايندگى پادشاهى است.

( بحار الأنوار : ۷۷/۱۶۸/۴ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 عَفوُ المَلِكِ ، أبقى لِلمُلكِ .

گذشت پادشاه ،  پادشاهى را پاينده تر مى كند.

( كتاب من لا يحضره الفقيه : ۴/۳۸۱/۵۸۳۰ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

تَجاوَزوا عَنِ الذَّنبِ ما لَم يَكُن حَدّا .

 از گناه  تا زمانى كه مستوجب حدّى نباشد  درگذريد.

( تنبيه الخواطر: ۲/۱۲۰ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

تَجاوَزوا عَن ذُنوبِ النّاسِ ، يَدفَعِ اللّه ُ عَنكُم بِذلكَ عَذابَ النّارِ .

از گناهان مردم در گذريد، تا خداوند بدين سبب عذاب دوزخ را از شما دور گرداند.

( تنبيه الخواطر : ۲/۱۲۰ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

تَجاوَزوا عَن عَثَراتِ الخاطِئينَ يَقيكُمُ اللّه ُ بِذلكَ سُوءَ الأقدارِ .

از لغزشهاى خطاكاران در گذريد تا بدين سبب خداوند شما را از مقدّرات ناگوار نگه دارد.

( تنبيه الخواطر : ۲/۱۲۰ )

امام على عليه السلام :

العَفوُ  ، تاجُ المَكارِمِ .

گذشت، تاجِ خصلتهاى والاى انسانى است.

(غرر الحكم : ۵۲۰ )

امام على عليه السلام :

شَيئانِ لا يُوزَنُ ثَوابُهُما :

العَفوُ و العَدلُ .

 دو چيز است كه ثواب آنها [ از سنگينى ] قابل وزن كردن نيست :

گذشت و دادگرى.

( غرر الحكم : ۵۷۶۹ )

امام على عليه السلام :

العَفوُ  ، أعظَمُ الفَضيلَتَينِ .

گذشت، بزرگترينِ دو فضيلت است.

( غرر الحكم : ۱۶۴۰ )

امام على عليه السلام 

قِلَّةُ العَفوِ أقبَحُ العُيوبِ ، و التَّسَرُّعُ إلَى الانتِقامِ أعظَمُ الذُّنوبِ .

كم گذشتى زشت ترين عيبهاست و شتاب در انتقامگيرى بزرگترين گناهان است.

( غرر الحكم : ۶۷۶۶ )

امام على عليه السلام

 شَرُّ النّاسِ مَن لا يَعفو عَنِ الزَّلَّةِ  و لا يَستُرُ العَورَةَ .

 بدترين مردم كسى است كه لغزش را نمى بخشد و عيب و خطا را نمى پوشاند.

( غرر الحكم : ۵۷۳۵ )

امام على عليه السلام پيوسته مى فرمود :

مَتى أشفي غَيظي إذا غَضِبتُ ؟

أ حينَ أعَجِزُ عَنِ الانتِقامِ  فيُقالُ لي : لَو صَبَرتَ 

أم حينَ أقدِرُ عَلَيهِ فيُقالُ لي : لَو عَفَوتَ (غَفَرتَ) ؟

 آن گاه كه در خشم مى آيم، كى آتش خشم خود را فرو نشانم ؟

آيا آن گاه كه برگرفتن انتقام قدرت ندارم و به من گفته مى شود: بهتر است صبر كنى

يا بدان هنگام كه توانايى انتقام دارم و به من گفته مى شود: بهتر است گذشت كنى ؟

( نهج البلاغة : الحكمة ۱۹۴)

امام على عليه السلام ـ در فرمان حكومت مصر به مالك اشتر ـ نوشت :

و لا تَكونَنَّ عَلَيهِم سَبُعا ضارِيا (ضارِبا) تَغَتنِمُ أكلَهُم؛  فإنَّهُم صِنفانِ :

إمّا أخٌ لَكَ في الدِّينِ  أو نَظيرٌ لَكَ في الخَلقِ يَفرُطُ مِنهُمُ الزَّلَلُ و تَعرِضُ لَهُمُ العِلَلُ  و يُؤتى عَلى أيديهِم في العَمدِ و الخَطَإِ .

فأعطِهِم مِن عَفوِكَ و صَفحِكَ  ، مِثلَ الّذي تُحِبُّ و تَرضى أن يُعطِيَكَ اللّه ُ مِن عَفوِهِ و صَفحِهِ ···

و لا تَندَمَنَّ عَلى عَفوٍ  و لا تَبجَحَنَّ بِعُقوبَةٍ .

 نسبت به آنان حيوان درنده اى مباش كه خوردنشان را غنيمت شمارى؛زيرا مردم دو گروهند :

 يا برادر دينى تو هستند  يا همنوع تو  كه از ايشان لغزش سر مى زند و در معرض درد و گرفتاريها قرار دارند و دانسته و ندانسته خلاف مى كنند .

بنا بر اين، همان گونه كه دوست دارى خداوند تو را ببخشايد و از خطاهايت درگذرد، تو نيز آنان را ببخش و از خطاهايشان درگذر··

 از بخشش و گذشت هرگز پشيمان مباش و از كيفر دادن خوشحالى مكن.

( نهج البلاغة : الكتاب ۵۳ )

امام على عليه السلام ـ در سخنان پيش از شهادتش ـ فرمود :

 إن أبقَ فأنا وَلِيُّ دَمي  و إن أفنَ فالفَناءُ مِيعادي .

 و إن أعفُ ، فَالعَفوُ لي قُربَةٌ  و هُوَ لَكُم حَسَنَةٌ .

 فَاعفوا  . أ لا تُحِبّونَ أن يَغفِرَ اللّه ُ لَكُم ؟ 

اگر زنده ماندم كه صاحب اختيار خون خودم هستم و اگر رفتم مرگ وعده گاه من است .

اگر من [ زنده بمانم و قاتلم را ] ببخشم ،  اين گذشت براى من مايه تقرّب است

و [ اگر رفتم و شما او را بخشيديد ] اين بخشش براى شما ثواب و نيكى است.

پس گذشت كنيد . آيا دوست نداريد كه خدا شما را ببخشايد ؟

( نهج البلاغة : الكتاب ۲۳ )

امام باقر عليه السلام : 

النَّدامَةُ عَلَى العَفوِ  ، أفضَلُ و أيسَرُ مِنَ النَّدامَةِ عَلَى العُقوبَةِ .

پشيمانى از گذشت، برتر و آسانتر از پشيمانى حاصل از كيفر دادن است .

( الكافي : ۲/۱۰۸/۶ -  مرآة العقول، ج ۸، ص ۱۹۴)

امام صادق عليه السلام :

ثَلاثٌ مِن مَكارِمِ الدّنيا و الآخِرَةِ :

تَعفو عَمَّن ظَلَمَكَ  

و تَصِلُ مَن قَطَعَكَ

 و تَحلِمُ إذا جُهِلَ عَلَيكَ .

 سه چيز از خصلتهاى ارزشمند دنيا و آخرت است :

گذشت از كسى كه به تو ستم كرده است

و پيوستن به كسى كه از تو بريده است  

و بردبارى ورزيدن هر گاه نسبت به تو رفتار جاهلانه اى شود.

( الكافي : ۲/۱۰۷/۳ )

امام صادق عليه السلام :

إنّا أهلُ بَيتٍ مُرُوَّتُنا  ، العَفوُ عَمَّن ظَلَمَنا .

 ما خاندانى هستيم كه جوانمردى و مرّوت ما ، گذشتِ از كسى است كه به ما ستم كرده است.

(  الأمالي للصدوق : ۳۶۴/۴۵۰ )

امام صادق عليه السلام :

ما أقبَحَ الانتِقامَ بِأهلِ الأقدارِ ! 

چه زشت است انتقامگيرىِ قدرتمندان !

( تحف العقول : ۳۵۹ )

امام رضا عليه السلام :

ما التَقَت فِئَتانِ قَطُّ  ، إلاّ نُصِرَ أعظَمُهُما عَفوا .

هرگز دو گروه با هم روياروى نشدند  ، مگر اين كه با گذشت ترين آنها پيروز شد.

( الكافي : ۲/۱۰۸/۸ )

ترغيب به گذشت نيكو :

امام على عليه السلام :

ما عَفا عَنِ الذَّنبِ ، مَن قَرَّعَ بِهِ .
 

كسى كه به واسطه گناه كسى را سرزنش كند، گذشت نكرده است.

(غرر الحكم : ۹۵۶۷ )

امام على عليه السلام :

 التَّقريعُ ،  أحَدُ العُقوبَتَينِ .

سرزنش كردن، يكى از دو مجازات است.

(غرر الحكم : ۱۶۸۸ )

امام على عليه السلام :

كُن جَميلَ العَفوِ إذا قَدَرتَ و  عامِلاً بِالعَدلِ إذا مَلَكتَ .

در زمانى كه قدرت دارى، خوش گذشت باش و در زمانى كه زمامدارى  ، دادگر باش.

(غرر الحكم : ۷۱۶۲ )

امام على عليه السلام :

مَن لَم يُحسِنِ العَفوَ  ، أساءَ بِالانتِقامِ .

 هر كس كارِ خوبِ گذشت را انجام ندهد، كار ناپسند انتقام را مرتكب شود.

( غرر الحكم : ۸۹۵۹ )

امام زين العابدين عليه السلام ـ درباره آيه « پس گذشت كن گذشتى نيكو···» ( الحجر : ۸۵ )  ـ فرمود :

العَفوُ مِن غَيرِ عِتابٍ

 مقصود، گذشت بدون سرزنش است.

( الأمالي للصدوق : ۴۱۶/۵۴۷ )

امام صادق عليه السلام :

الصَّفحُ الجَميلُ ،  أن لا تُعاقِبَ عَلَى الذَّنبِ .

گذشت نيكو ، اين است كه بر گناه و خطا كيفر نكنى.

( تحف العقول : ۳۶۹ )

امام رضا عليه السلام ـ درباره آيه : « پس گذشت كن گذشتى نيكو» ( الحجر : ۸۵ ) ـ فرمود :

عَفوٌ مِن غَيرِ عُقوبَةٍ  و لا تَعنيفٍ  و لا عَتبٍ .

مقصود، گذشت بدون كيفر دادن و نكوهش و سرزنش است.

( أعلام الدين : ۳۰۷ )

ترغيب به گذشت در هنگام قدرت داشتن :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : 

مَن عَفا عِندَ قُدرَةٍ  ، عَفا اللّه ُ عَنهُ يَومَ العَثرَةِ .

هر كس هنگام قدرت [ بر انتقام ] گذشت كند، خداوند در روز لغزش از او در گذرد.

( كنز العمّال : ۷۰۲۳ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مَن عَفا عِندَ القُدرَةِ  ، عَفا اللّه ُ عَنهُ يَومَ العُسرَةِ .

 هر كس در زمانى كه قدرت [ بر انتقام ] دارد گذشت كند، خداوند در روز دشوارى از او گذشت كند.

( كنز العمّال : ۷۰۰۷)

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

أولَى النّاسِ بِالعَفوِ  ، أقدَرُهُم عَلَى العُقوبَةِ .

 سزاوارترين مردم به گذشت كردن، تواناترين آنها بر كيفر رساندن است.

( معاني الأخبار : ۱۹۶/۱)

امام حسين عليه السلام : 

إنَّ أعفَى النّاسِ ،  مَن عَفا عِندَ قُدرَتِهِ .

با گذشت ترين مردم، كسى است كه در زمان قدرت داشتن گذشت كند.

( الدرّة الباهرة : ۲۴ )

امام على عليه السلام : 

إذا قَدَرتَ عَلى عَدُوِّكَ ، فَاجعَلِ العَفوَ عَنهُ شُكرا لِلقُدرَةِ عَلَيهِ .

هر گاه بر دشمنت قدرت يافتى، گذشت از وى را شكرانه قدرت يافتنت بر او قرار ده .

( نهج البلاغة : الحكمة ۱۱ )

امام على عليه السلام :

العَفوُ ، زَكاةُ الظَّفَرِ .

گذشت، زكات پيروزى است .

( نهج البلاغة : الحكمة ۲۱۱ )

امام على عليه السلام :

العَفوُ  ، زَكاةُ القُدرَةِ .

 گذشت ، زكات قدرت است.

( غرر الحكم : ۹۲۴ )

امام على عليه السلام :

العَفوُ ،  زَينُ القُدرَةِ .

گذشت ،  زيور قدرت است.

( غرر الحكم : ۷۷۳ )

امام على عليه السلام :

 العَفوُ مَعَ القُدرَةِ  ، جُنَّةٌ مِن عَذابِ اللّه ِ سُبحانَهُ .

 گذشت كردن با وجود قدرت [ انتقام ]، سپرى در برابر عذاب خداوند سبحان است .

( غرر الحكم : ۱۵۴۷)

امام على عليه السلام :

أحسَنُ أفعالِ المُقتَدِرِ ، العَفوُ .
 

زيباترين كار شخصِ قدرتمند، گذشت است.

(غرر الحكم : ۳۰۰۰ )

امام على عليه السلام : 

أحَسنُ العَفوِ ، ما كانَ عَن قُدرَةٍ .

بهترين گذشت، آن است كه از سرِ قدرت باشد.

( غرر الحكم : ۳۱۸۴ )

امام على عليه السلام :

 أحسَنُ المَكارِمِ  ، عَفوُ المُقتَدِرِ وَ جودُ المُفتَقِرِ .

نيكوترين خصلتهاى والاى انسانى، گذشتِ قدرتمند و بخشندگىِ تهيدست است.

( غرر الحكم : .۳۱۶۵ )

امام على عليه السلام :

 عِندَ كَمالِ القُدرَةِ  ، تَظهَرُ فَضيلَةُ العَفوِ .

در اوج قدرت  ، فضيلت گذشت آشكار مى شود.

( غرر الحكم : ۶۲۱۵ )

امام على عليه السلام :

 كُن عَفُوّا في قُدرَتِكَ  جَوادا في عُسرَتِكَ  مُؤثِرا مَعَ فاقَتِكَ ؛

يَكمُل لَكَ الفَضلُ .

زمانى كه قدرت دارى با گذشت باش و در زمان تنگدستى بخشنده و در عين نيازمندى ايثارگر ؛

 تا فضل تو به كمال رسد.

(غرر الحكم : ۷۱۷۹ )

گذشت و جلب دلها :

مستدرك الوسائل :

شَكا رَجلٌ إلى رَسولِ اللّه صلى الله عليه و آله خَدَمَهُ.

 فقال له : اُعفُ عَنهُم تَستَصلِحْ بِهِ قُلوبَهُم .

 فَقالَ : يا رَسولَ اللّه ِ!  إنَّهُم يَتَفاوَتونَ في سُوءِ الأدَبِ .

فَقالَ : اُعفُ عَنهُم .  فَفَعلَ .

مردى از خدمتكاران پيامبر خدا صلى الله عليه و آله نزد ايشان شكايت كرد .

 حضرت فرمود : از آنها گذشت كن تا بدين وسيله دلهايشان را با خودت آشتى دهى .

عرض كرد : اى رسول خدا ! آنها در بى ادبى متفاوتند .

حضرت فرمود: نسبت به  آنان گذشت داشته باش  و آن مرد اطاعت كرد.

( مستدرك الوسائل : ۹/۷/۱۰۰۴۱ )

امام على عليه السلام ـ در سفارش به فرزندش حسن عليه السلام ـ فرمود :

إذا استَحَقَّ أحَدٌ مِنهُم ذَنبا فأحسِنِ العَذلَ ؛

فإنَّ العَذلَ مَعَ العَفوِ أشَدُّ مِنَ الضَّربِ لِمَن كانَ لَهُ عَقلٌ .

هر گاه فردى از آنان (غلامان و چاكران ) به سبب گناهى سزاوار كيفر شد، او را به وجهى نيكو سرزنش كن؛

زيرا سرزنش همراه با گذشت براى كسى كه عقل و فهمى دارد، دردناكتر از كتك زدن است.

( تحف العقول : ۸۷ )

گذشتهاى نابجا :

امام على عليه السلام : 

العَفوُ يُفسِدُ مِنَ اللَّئيمِ  ، بِقَدرِ إصلاحِهِ مِنَ الكَريمِ .

گذشت به همان اندازه كه شخص بزرگوار را درست مى كند، شخص فرومايه را تباه مى گرداند.

( كنز الفوائد : ۲/۱۸۲ )

امام على عليه السلام :

جازِ بِالحَسَنَةِ و تَجاوَزْ عَنِ السَّيِّئَةِ ، 

ما لَم يَكُن ثَلما في الدِّينِ أو وَهنا في سُلطانِ الإسلامِ .

[بدى يا خوبى را] به نيكى پاداش ده و از بدى درگذر،

به شرط آن كه به دين لطمه اى نزند يا در قدرت اسلام ضعفى پديد نياورد.

( غرر الحكم : ۴۷۸۸ )

امام زين العابدين عليه السلام :

حَقُّ مَن أساءَكَ أن تَعفُوَ عَنهُ .

 و إن عَلِمتَ أنَّ العَفوَ عَنهُ يَضُرُّ انتَصَرتَ.

قالَ اللّه ُ تَبارَكَ و تَعالى :

« و لَمَنِ انتَصَرَ بَعدَ ظُلمِهِ فاُولئكَ ما عَلَيهِم مِن سَبيلٍ »

 حق كسى كه به تو بدى كند، اين است كه از او درگذرى .

ولى اگر دانستى كه گذشت از او زيانبار است، آن گاه انتقام بگير .

خداوند تبارك و تعالى فرموده است :

« بر كسانى كه پس از ستمى كه بر آنها رفته باشد انتقام مى گيرند، ملامتى نيست ». ( الشورى : ۴۱ )

( الخصال : ۵۷۰/۱ )

میزان الحکمه،جلد هفتم.