عیب جویی از نظر احادیث

ستايش از كسانى كه به جاى عيب ديگران به معايب خود مى پردازند

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 طوبى لِمَن مَنَعَهُ عَيبُهُ عَن عُيوبِ المُؤمِنينَ مِن إخوانِهِ .
 خوشا به حال آن كس كه عيب خودش، او را از پرداختن به عيبهاى برادران مؤمنش باز دارد.

( بحار الأنوار : ۷۷/۱۲۶/۳۲ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در سفارش به ابوذر ـ فرمود :

لِيَحجُزْكَ عَنِ النّاسِ ما تَعلَمُ مِن نَفسِكَ ، و لا تَجِدْ عَلَيهِم فيما تَأتي (مِثلَهُ) .
 بايد آنچه از [عيوب] خود مى دانى تو را از خرده گيرى بر مردم باز دارد، و بر آنان به سبب كارهايى كه خودت مانند آنها را انجام مى دهى، خشم مگير.

( الخصال : ۵۲۶/۱۳ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

لِيَرُدَّكَ مِنَ النّاسِ ما تَعلَمُ مِن نَفسِكَ .
بايد آنچه از [عيوب ]خود مى دانى، تو را از [عيبجويى و خرده گيرى از ]مردم بازدارد.

( كنز العمّال : ۴۳۱۸۳ )

امام على عليه السلام : 

طوبى لِمَن شَغَلَهُ عَيبُهُ عَن عُيوبِ النّاسِ .
خوشا به حال آن كس كه عيب خودش، او را از پرداختن به عيبهاى مردم باز دارد.

( نهج البلاغة : الخطبة ۱۷۶ )

امام على عليه السلام :

أفضَلُ النّاسِ مَن شَغَلَتهُ مَعايِبُهُ عَن عُيوبِ النّاسِ .
 بهترين مردم كسى است كه عيبهاى خودش، او را از عيبهاى مردم باز دارد.

( غرر الحكم : ۳۰۹۰ )

امام على عليه السلام : 

يا عَبدَ اللّه ِ ، لا تَعجَلْ في عَيبِ أحَدٍ (عَبدٍ) بِذَنبِهِ فلَعَلَّهُ مَغفورٌ لَهُ ، و لا تَأمَنْ عَلى نَفسِكَ صَغيرَ مَعصِيَةٍ فلَعَلَّكَ مُعَذَّبٌ عَلَيهِ ، فَلْيَكفُفْ مَن عَلِمَ مِنكُم عَيبَ غَيرِهِ لِما يَعلَمُ مِن عَيبِ نَفسِهِ ، وَ لْيَكُنِ الشُّكرُ شاغِلاً لَهُ عَلى مُعافاتِهِ مِمّا ابتُلِيَ بِهِ غَيرُهُ .
اى بنده خدا! در خرده گيرى از گناه كسى شتاب مكن؛ زيرا چه بسا كه او آمرزيده شده باشد. و در مورد خويش، به گناه كوچكى كه كرده اى، ايمن مباش؛ زيرا شايد كه به سبب آن عذاب شوى. پس، هر يك از شما از ديگرى عيبى بداند، نبايد به خرده گيرى از او بپردازد ؛ زيرا مى داند كه خود نيز عيبى دارد و بايد شكر اين موهبت كه عيبهايى كه در ديگران هست در او نيست، وى را به خود مشغول دارد [و از عيب جويى ديگران باز ايستد].

( نهج البلاغة : الخطبة ۱۴۰ )

امام على عليه السلام :

لِيَنْهَكَ عَن ذِكرِ مَعايِبِ النّاسِ ما تَعرِفُ مِن مَعايِبِكَ .
 آگاهى تو از عيبهاى خودت، بايد مانع تو شود كه از مردم عيبجويى كنى.

( غرر الحكم : ۷۳۵۹ )

امام على عليه السلام : 

مَن بَحَثَ عَن عُيوبِ النّاسِ فَلْيَبدَأْ بِنَفسِهِ .
كسى كه از مردم عيبجويى مى كند، بايد از خودش آغاز كند.

( غرر الحكم : ۸۴۸۹ )

امام على عليه السلام : 

أعقَلُ النّاسِ مَن كانَ بِعَيبِهِ بَصيرا ، و عَن عَيبِ غَيرِهِ ضَريرا .
خردمندترين مردم كسى است كه بيناى عيب خود باشد و كور عيب ديگران.

( غرر الحكم : ۳۲۳۳ )

امام صادق عليه السلام :

أنفَعُ الأشياءِ لِلمَرءِ سَبقُهُ النّاسَ إلى عَيبِ نَفسِهِ .
سودمندترين چيزها براى آدمى، اين است كه در رسيدگى به عيبهاى خود بر مردم پيشى گيرد (پيش از پرداختن به عيوب مردم به عيبهاى خود بپردازد).

( الكافي : ۸/۲۴۳/۳۳۷ )

امام صادق عليه السلام :

إذا رَأيتُمُ العَبدَ مُتَفَقِّدا لِذُنوبِ (النّاسِ) ناسِيا لِذُنوبِهِ ، فَاعلَموا أنَّهُ قَد مُكِرَ بِهِ .
 هر گاه ديديد بنده گناهان مردم را مى جويد و گناهان خودش را از ياد برده است، بدانيد كه گرفتار مكر [ خدا ]شده است.

( مستطرفات السرائر : ۴۸/۷ )

عيسى عليه السلام :

لا تَنظُروا في عُيوبِ النّاسِ كالأربابِ ، وَ انظُروا في عُيوبِهِم كَهَيئَةِ عَبيدِ النّاسِ .
به عيبهاى مردم چون خواجگان منگريد، بلكه به عيبهايشان چون غلامان نگاه كنيد.

( تحف العقول : ۵۰۲ )

كسى كه عيب خود را ببيند

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

ثَلاثُ خِصالٍ مَن كُنَّ فيهِ أو واحِدَةٌ مِنهُنَّ كانَ في ظِلِّ عَرشِ اللّه ِ عَزَّ و جلَّ (يَومَ القِيامَةِ) يَومَ لا ظِلَّ إلاّ ظِلُّهُ : ··· رَجُلٌ لَم يَعِبْ أخاهُ المُسلِمَ بِعَيبٍ حَتّى يَنفِيَ ذلكَ العَيبَ مِن نَفسِهِ ؛ فإنَّهُ لا يَنفي مِنها عَيبا إلاّ بَدا لَهُ عَيبٌ ، و كَفى بِالمَرءِ شُغلاً بِنَفسِهِ عَنِ النّاسِ
سه خصلت است كه هر كس آنها را داشته باشد، يا يكى از آنها در او باشد، روز قيامت در سايه عرش خداوند عزّ و جلّ است، روزى كه هيچ سايه اى جز سايه او نيست : ··· مردى كه از برادر مسلمان خود عيبى نگيرد تا آن گاه كه آن عيب را از خودش دور كند؛ و آدمى هر عيبى كه از خود بر طرف سازد، عيبى ديگر در نظرش آشكار مى شود. آدمى را همين بس كه به رفع معايب خود پردازد و از پرداختن به عيبهاى مردم باز ايستد.

( الخصال : ۸۰/۳ )

امام على عليه السلام :

مَن أبصَرَ عَيبَ نَفسِهِ شُغِلَ عَن عَيبِ غَيرِه .
 كسى كه عيب خود را ببيند، از پرداختن به عيب ديگران باز ايستد.

( تحف العقول : ۸۸ )

امام على عليه السلام :

مَن أبصَرَ زَلَّتَهُ صَغُرَت عِندَهُ زَلَّةُ غَيرِهِ .
 هر كه لغزش خود را ببيند، لغزش ديگران در نظرش كوچك آيد.

( غرر الحكم : ۸۷۵۴ )

امام على عليه السلام :

لا تَتَّبِعَنَّ عُيوبَ النّاسِ ، فإنَّ لَكَ مِن عُيوبِكَ ـ إن عَقَلتَ ـ ما يَشغَلُكَ أن تَعيبَ أحَدا .
 دنبال عيبهاى مردم نباش؛ زيرا عيبهايى كه در خودت هست ـ اگر خردمند باشى ـ مانع از آن مى شود كه از كسى عيب جويى كنى.

( غرر الحكم : ۱۰۲۹۵ )

امام على عليه السلام :

مَن أبصَرَ عَيبَ نَفسِهِ لَم يَعِبْ أحَدا
هر كه بيناى عيب خود باشد، از هيچ كس عيبجويى نكند.

( غرر الحكم : ۸۳۷۹ )

امام على عليه السلام :

كَفى بِالمَرءِ كَيسا أن يَعرِفَ مَعايِبَهُ ، كَفى بِالمَرءِ جَهلاً أن يَجهَلَ عَيبَهُ .
در زيركى آدمى همين بس كه عيبهاى خود را بشناسد؛ در نادانى آدمى همين بس كه عيبهاى خويش را نشناسد.

( غرر الحكم : ۷۰۴۰ و ۷۰۶۱ )

نكوهش پرداختن به عيبهاى مردم و نرمش با نفْس خود

كنز العمّال : پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود :

يُبصِرُ أحَدُكُمُ القَذى في عَينِ أخيهِ ، و يَنسى الجِذعَ ـ أو قالَ : الجِذْلَ ـ في عَينِه ! .
بعضى از شما خاشاك را در چشم برادرش مى بيند و تنه درخت خرما ـ يا فرمود :تنه درخت ـ را در چشم خود نمى بيند!

( كنز العمّال : ۴۴۱۴۱ )

امام على عليه السلام :

إيّاكَ أن تَكونَ عَلَى النّاسِ طاعِنا و لِنَفسِكَ مُداهِنا ، فتَعظُمَ عَلَيكَ الحَوبَةُ ، و تُحرَمَ المَثوبَةَ .
 زنهار كه از مردم خرده گيرى و با نفس خودت نرمش كنى كه در اين صورت گناهت بزرگ شود و از پاداش محروم گردى.

( غرر الحكم : ۲۷۱۱ )

امام على عليه السلام : 

لا تَعِبْ غَيرَكَ بِما تَأتيهِ ، و لا تُعاقِبْ غَيرَكَ بِذَنبٍ تُرَخِّصُ لِنَفسِكَ فيهِ .
از ديگرى به خاطر كارى كه خودت نيز آن را انجام مى دهى خرده مگير و ديگرى را براى گناهى كه ارتكاب آن را به خودت اجازه مى دهى، كيفر مده.

( غرر الحكم : ۱۰۳۸۴ )

امام على عليه السلام :

عَجِبتُ لِمَن يُنكِرُ عُيوبَ النّاسِ ، و نَفسُهُ أكثَرُ شَيءٍ مَعابا و لا يُبصِرُها! .
در شگفتم از كسى كه عيبهاى مردم را بد مى داند، در حالى كه خودش از همه پُر عيب تر است و آنها را نمى بيند.

( غرر الحكم : ۶۲۶۷ )

امام على عليه السلام : 

مَن نَظَرَ في عُيوبِ النّاسِ فأنكَرَها ثُمَّ رَضِيَها لِنَفسِهِ ، فذلكَ الأحمَقُ بِعَينِهِ .
هر كس عيبهاى مردم را ببيند و آنها را زشت شمارد و همان عيبها را در خودش بپسندد، احمق واقعى است!

( نهج البلاغة : الحكمة ۳۴۹ )

امام على عليه السلام :

شَرُّ النّاسِ مَن كانَ مُتَتَبِّعا لِعُيوبِ النّاسِ عَمِيا لِمَعايِبِهِ
 بدترين مردم كسى است كه پى جوى عيبهاى مردم باشد و نابيناى عيبهاى خود.

( غرر الحكم : ۵۷۳۹ )

امام صادق عليه السلام :

مَنِ استَصغَرَ زَلَّةَ نَفسِهِ استَعظَمَ زَلَّةَ غَيرِهِ .
 كسى كه لغزش خود را كوچك شمارد،لغزش ديگران را بزرگ بيند.

( كشف الغمّة : ۲/۳۷۰ )

عيسى عليه السلام :

يا عَبيدَ السّوءِ ، تَلومونَ النّاسَ عَلَى الظَّنِّ ، و لا تَلومونَ أنفُسَكُم عَلَى اليَقينِ ؟ ! .
 اى بندگان بد! مردم را بر اساس گمان سرزنش مى كنيد و با يقينى كه به بديها و عيبهاى خود داريد خويشتن را سرزنش نمى كنيد؟

( تحف العقول : ۵۰۱)

آدمى را همين عيب بس !

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

كَفى بِالمَرءِ عَيبا أن يَنظُرَ مِنَ النّاسِ إلى ما يَعمى عَنهُ مِن نَفسِهِ ، و يُعَيِّرَ النّاسَ بِما لا يَستَطيعُ تَركَهُ ، و يُؤذي جَليسَهُ بِما لا يَعنيهِ .
 آدمى را همين عيب بس كه عيبى را در مردم ببيند و در خود نبيند و مردم را به خاطر كارى سرزنش كند كه خود نمى تواند آن را ترك كند و همنشين خويش را با چيزهاى نا مربوط و بيهوده بيازارد.

( الخصال : ۱۱۰/۸۱ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

كَفى بِالمَرءِ عَيبا أن يَكونَ فيهِ ثَلاثُ خِصالٍ : يَعرِفُ مِنَ النّاسِ ما يَجهَلُ مِن نَفسِهِ ، و يَستَحيي لَهُم مِمّا هُوَ فيهِ ، و يُؤذي جَليسَهُ بِما لا يَعنيهِ .
 آدمى را همين عيب بس كه در او سه خصلت باشد : عيبهاى مردم را ببيند و عيبهاى خود را نبيند، چيزى را كه خودش دچار آن است، براى مردم شرم آور بداند و همنشينش را با گفتار و كردار بيهوده بيازارد.

( الخصال : ۵۲۶/۱۳ )

امام على عليه السلام :

كَفى بِالمَرءِ غَباوَةً أن يَنظُرَ مِن عُيوبِ النّاسِ إلى ما خَفِيَ عَلَيهِ مِن عُيوبِه .
 در كودنى آدمى همين بس كه عيبهاى مردم را ببيند و عيبهاى خودش بر او پوشيده باشد.

( غرر الحكم : ۷۰۶۲ )

امام على عليه السلام :

كَفى بِالمَرءِ جَهلاً أن يُنكِرَ علَى الناسِ ما يأتِي مِثلَهُ .
در نادانى آدمى همين بس كه از مردم بر كارى خرده گيرد كه خودش مانند آن را انجام مى دهد.

( غرر الحكم : ۷۰۷۳ )

امام على عليه السلام :

كَفى بِالمَرءِ جَهلاً أن يَجهَلَ عُيوبَ نَفسِهِ ، و يَطعَنَ عَلَى النّاسِ بِما لا يَستَطيعُ التَّحَوُّلَ عَنهُ .
در نادانى آدمى همين بس كه عيبهاى خود را نداند و از مردم بر كارى خرده گيرد كه خود نمى تواند از آن دست بردارد.

( غرر الحكم : ۷۰۷۱ )

امام باقر عليه السلام :

كَفى بِالمَرءِ عَيبا أن يُبصِرَ مِنَ النّاسِ ما يَعمى عَنهُ عن نَفسِهِ ، أو يَنهى النّاسَ عَمّا لا يَستَطيعُ التَّحَوُّلَ عَنهُ ، و أن يُؤذِيَ جَليسَهُ فيما لا يَعنيهِ .
 آدمى را همين عيب بس كه از [ عيب هاى ]مردم ببيند آنچه را از خود نمى بيند، يا مردم را از چيزى نهى كند كه خودش نمى تواند از آن دست بردارد و همنشين خود را با چيزهاى بيهوده بيازارد.

( المحاسن : ۱/۴۵۵/۱۰۵۱ )

بزرگترين عيب

امام على عليه السلام :

إن سَمَتْ هِمَّتُكَ لإِصلاحِ النّاسِ فَابدَأْ بِنَفسِكَ ، فإنَّ تَعاطيكَ إصلاحَ غَيرِكَ و أنتَ فاسِدٌ أكبَرُ العَيبِ .
 اگر قصد اصلاح مردم را دارى، از خودت آغاز كن؛ زيرا پرداختن تو به كار اصلاح ديگران، در حالى كه خودت فاسد هستى، بزرگترين عيب است.

( غرر الحكم : ۳۷۴۹ )

امام على عليه السلام :

أكبَرُ (أكثرُ) العَيبِ أن تَعيبَ ما فيكَ مِثلُه .
 بزرگترين (بيشترين) عيب اين است كه از چيزى خرده گيرى، كه مانند آن در خودت وجود دارد.

( نهج البلاغة : الحكمة ۳۵۳ )

امام على عليه السلام :

مِن أشَدِّ عُيوبِ المَرءِ أن تَخفى عَلَيهِ عُيوبُه .
يكى از بدترين عيبهاى آدمى اين است كه عيبهايش بر او پوشيده باشد.

( غرر الحكم : ۹۲۹۰ )

امام على عليه السلام :

جَهلُ المَرءِ بِعُيوبِهِ مِن أعظَمِ ذُنوبِه .
بى خبرىِ انسان از عيبهايش، از بزرگترين گناهان است.

( كنز الفوائد : ۱/۲۷۹ )

امام على عليه السلام :

الشَّرُّ جامِعُ مَساوِئِ العُيوبِ .
بدى و شرارت، فراهم آورنده همه عيبهاى زشت است.

( نهج البلاغة : الحكمة ۳۷۱ )

امام على عليه السلام :

البُخلُ جامِعٌ لِمَساوِئِ العُيوبِ ، و هُوَ زِمامٌ يُقادُ بِه إلى كُلِّ سوءٍ .
 بُخل، گرد آورنده همه عيبهاى زشت است و مهارى است كه انسان را به سوى همه بديها مى كشاند.

( نهج البلاغة : الحكمة ۳۷۸ )

كسى كه خودش را بر عيبها مؤاخذه كند

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مَن مَقَتَ نَفسَهُ دونَ مَقْتِ النّاسِ آمَنَهُ اللّه ُ مِن فَزَعِ يَومِ القِيامَةِ .
هر كس به جاى خشم گرفتن بر مردم بر نفْس خويش خشم گيرد، خداوند او را از وحشت روز قيامت در امان دارد.

( بحار الأنوار : ۷۵/۴۸/۱۰ )

امام على عليه السلام :

مَن وَبَّخَ نَفسَهُ عَلى العُيوبِ ارْتَعَدَتْ .عَن كَثيرِ الذُّنوبِ .
هر كس نفْس خود را براى عيبهايى كه دارد سرزنش كند، نفْسش، از بسيارى از گناهان [ دست برداشته ]به لرزه درآيد.

( غرر الحكم : ۸۹۲۶ )

امام على عليه السلام :

مَن حاسَبَ نَفسَهُ وَقَفَ عَلى عُيوبِه و أحاطَ بِذُنوبِه ، وَ اسْتَقالَ الذُّنوبَ ، و أصْلَحَ العُيوبَ
هر كه نفْس خود را حسابرسى كند، به عيبها و گناهان خويش آگاه شود و گناهان را جبران و عيبها را برطرف سازد.

( غرر الحكم : ۸۹۲۷ )

امام على عليه السلام : 

اِشْتِغالُكَ بِمَعايِبِ نَفْسِكَ يَكفيكَ العارَ .
پرداختنِ تو به عيبهاى خودت، ننگ و عار را از تو دور مى سازد.

( غرر الحكم : ۱۴۸۳ )

عيب پوشى

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مَن سَتَرَ عَلى مُؤمِنٍ فاحِشَةً فكأنَّما أحيا مَوؤودَةً .
 هر كس زشت كارىِ مؤمنى را بپوشاند، چنان است كه دختر زنده به گور شده اى را نجات داده باشد.

(  كنز العمّال : ۶۳۸۸)

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مَن أطفَأ عَن مُؤمِنٍ سَيِّئَةً كانَ خَيرا مِمَّن أحيا مَوؤودَةً .
 هر كس گناه و كردارِ بدِ مؤمنى را بپوشاند، اين كار بهتر (ارزشمندتر) از آن است كه دختر زنده به گور شده اى را نجات دهد.

( كنز العمّال : ۶۳۸۰ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : 

مَن عَلِمَ مِن أخيهِ سَيِّئَةً فسَتَرَها ، سَتَرَ اللّه ُ عَلَيهِ يَومَ القِيامَةِ .
هر كه از برادر خود گناهى بداند و آن را بپوشاند، خداوند در روز قيامت گناهان او را بپوشاند.

( الترغيب و الترهيب : ۳/۲۳۹/۷ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مَن سَتَرَ أخاهُ المُسلِمَ فِي الدّنيا سَتَرَهُ اللّه ُ يَومَ القِيامَةِ .
هر كه در دنيا عيب برادر مسلمان خود را بپوشاند، خداوند در روز قيامت بر او عيب پوشى كند.

( كنز العمّال : ۶۳۸۲ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : 

مَن سَتَرَ أخاهُ في فاحِشَةٍ رَآها عَلَيهِ سَتَرَهُ اللّه ُ فِي الدّنيا و الآخِرَةِ .
هر كه از برادر خود كار زشتى مشاهده كند و آن را پوشيده نگه دارد، خداوند در دنيا و آخرت عيب پوش او باشد.

( كنز العمّال : ۶۳۹۲ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در پاسخ به مردى كه به ايشان عرض كرد : دوست دارم خداوند عيبهايم را بپوشاند ـ فرمود : 

اُستُرْ عُيوبَ إخوانِكَ يَستُرِ اللّه ُ عَلَيكَ عُيوبَكَ .
عيبهاى برادرانت را بپوشان، تا خداوند عيبهاى تو را بپوشاند.

(كنز العمّال : ۴۴۱۵۴. )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

كانَ بِالمَدينَةِ أقوامٌ لَهُم عُيوبٌ فسَكَتوا عَن عُيوبِ النّاسِ ، فأسكَتَ اللّه ُ عَن عُيوبِهِمُ النّاسَ ، فماتُوا و لا عُيوبَ لَهُم عِندَ النّاسِ ، و كانَ بِالمَدينَةِ أقوامٌ لا عُيوبَ لَهُم فتَكَلَّموا في عُيوبِ النّاسِ ، فأظهَرَ اللّه ُ لَهُم عُيوبا لَم يَزالوا يُعرَفونَ بِها إلى أن ماتوا .
در مدينه مردمانى بودند كه عيبهايى داشتند، اما زبان از عيب جويى مردم فرو بستند. پس خداوند زبان مردم را از عيبجويى آنان فرو بست. در نتيجه، آن عدّه مُردند و مردم از عيبهاى آنان آگاه نشدند. در همين شهر مردمانى هم بودند كه عيبى نداشتند، امّا درباره عيبهاى مردم سخن مى گفتند. پس خداوند در آنان عيبهايى آشكار ساخت كه تا وقتى مُردند به آن عيبها معروف بودند.

( بحار الأنوار : ۷۵/۲۱۳/۴ )

امام على عليه السلام :

اُستُرْ عَورَةَ أخيكَ لِما تَعلَمُهُ فيكَ .
به خاطر عيب هايى كه در خود مى دانى، عيب برادرت را بپوشان .

( غرر الحكم : ۲۲۹۰ )

امام باقر عليه السلام :

يَجِبُ لِلمُؤمِنِ عَلَى المُؤمِنِ أن يَستُرَ عَلَيهِ سَبعينَ كَبيرَةً ! .
مؤمن در برابر مؤمن وظيفه دارد كه هفتاد گناه بزرگ او را بپوشاند.

( الكافي : ۲/۲۰۷/۸ )

هديه كردن عيبها

امام على عليه السلام :

لِيَكُن آثَرَ النّاسِ عِندَكَ مَن أهدى إلَيكَ عَيبَكَ ، و أعانَكَ عَلى نَفسِكَ .
بايد برگزيده ترينِ مردم نزد تو آن كسى باشد كه عيبت را به تو هديه مى كند و در پيكار با نفْست تو را يارى مى رساند.

(غرر الحكم : ۷۳۷۳  )

امام على عليه السلام :

 لِيَكُن أحَبُّ النّاسِ إلَيكَ مَن هَداكَ إلى مَراشِدِكَ ، و كَشَفَ لَكَ عَن مَعايِبِكَ .
بايد محبوبترينِ مردم نزد تو آن كسى باشد، كه تو را به آنچه مايه اصلاح و سازندگى توست، راهنمايى كند و عيبها و كاستيهايت را به تو نشان دهد.

( غرر الحكم : ۷۳۷۴ )

امام على عليه السلام :

مَن بَصَّرَكَ عَيبَكَ فَقَد نَصَحَكَ .
 آن كه عيبت را بر تو بنمايد، تو را نصيحت و خيرخواهى كرده است.

( غرر الحكم : ۷۷۶۵ )

امام على عليه السلام :

مَن أبانَ لَكَ عَيبَكَ فهُوَ وَدودُكَ ، مَن ساتَرَكَ عَيبَكَ فهُوَ عَدُوُّكَ .
هر كه عيبت را به تو نشان دهد، او دوست صميمى توست. هر كه عيبت را از تو مخفى نگه دارد، او دشمن توست.

( غرر الحكم : ۸۲۱۰ و ۸۲۱۱ )

امام على عليه السلام :

مَن ساتَرَكَ عَيبَكَ ، و عابَكَ في غَيبِكَ ، فهُوَ العَدُوُّ فَاحذَرْهُ .
هر كه عيب تو را از تو مخفى سازد و پشت سرت عيب گويى كند، او دشمن توست؛ از او بر حذر باش.

( غرر الحكم : ۸۷۴۵ )

امام على عليه السلام :

مَن كاشَفَكَ في عَيبِكَ حَفِظَكَ في غَيبِكَ ، مَن داهَنَكَ في عَيبِكَ عابَكَ في غَيبِكَ .
هر كه عيبت را به تو اظهار كند، پشت سرت آبروى تو را حفظ نمايد. هر كه در گفتن عيبت به تو ملاحظه كارى كند، پشت سرت عيب تو را بگويد.

( غرر الحكم : ۸۲۶۰ و ۸۲۶۱ )

امام على عليه السلام :

ما ألاكَ جُهدا فِي النَّصيحَةِ مَن دَلَّكَ عَلى عَيبِكَ و حَفِظَ غَيبَكَ .
 كسى كه عيبت را به تو نشان دهد و پشت سر آبرويت را حفظ كند، در خير خواهى و يكرنگى از هيچ كوششى فرو گذار نكرده است.

( غرر الحكم : ۹۷۰۴ )

امام على عليه السلام :

ما يَمنَعُ أحَدَكُم أن يَستَقبِلَ أخاهُ بِما يَخافُ مِن عَيبِهِ إلاّ مَخافَة أن يَستَقبِلَهُ بِمِثلِهِ ، قَد تَصافَيتُم عَلى رَفضِ الآجِلِ و حُبِّ العاجِلِ! .
 آنچه مانع هر يك از شما مى شود كه عيب برادرش را پيش روى او بگويد، اين است كه مى ترسد او نيز عيبش را رو به رويش بگويد. شما در راه دور افكندن آخرت و دوستى دنيا با هم رفيق شده ايد.

( نهج البلاغة : الخطبة ۱۱۳ )

امام صادق عليه السلام :

أحَبُّ إخواني إلَيَّ مَن أهدى إلَيَّ عُيوبي .
 محبوبترين برادرانم نزد من، كسى است كه عيبهايم را به من هديه كند.

( تحف العقول : ۳۶۶ )

عيبجويى

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مَن كَشَفَ عَورَةَ أخيهِ المُسلِمِ كَشَفَ اللّه ُ عَورَتَهُ حَتّى يَفضَحَهُ بِها في بَيتِهِ .
 هر كه از عيب و زشتى برادر مسلمان خود پرده بردارد، خداوند از زشتى او پرده بردارد تا جايى كه او را در درون خانه اش هم رسوا سازد.

( الترغيب و الترهيب : ۳/۲۳۹/۹ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

لا تَتَّبِعوا عَوراتِ المُؤمِنينَ ؛ فإنَّهُ مَن تَتَبَّعَ عَوراتِ المُؤمِنينَ تَتَبَّعَ اللّه ُ عَورَتَهُ ، و مَن تَتَبَّعَ اللّه ُ عَورَتَهُ فَضَحَهُ و لَو في جَوفِ بَيتِهِ .
 عيبهاى مؤمنان را جستجو نكنيد؛ زيرا هر كه دنبال عيبهاى مؤمنان بگردد خداوند عيبهاى او را دنبال كند و هر كه خداوند متعال عيوبش را جستجو كند، او را رسوا سازد گر چه درون خانه اش باشد.

( ثواب الأعمال : ۲۸۸/۱ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنَّ الأميرَ إذا ابتَغى الرِّيبَةَ .حديث في النّاسِ أفسَدَهُم .
 زمامدار هر گاه به دنبال تهمت و بد گمانى در ميان مردم باشد، آنها را به تباهى كشاند .*

( الترغيب و الترهيب : ۳/۲۴۰/۱۳ )

*يعنى هر گاه حاكم در ميان مردم خودْ ايجاد بد گمانى و سوء ظن كند، آنان را بر گناه گستاخ نمايد و باب جرم و جنايت را به رويشان بگشايد (به نقل پا نوشت الترغيب و الترهيب).

 

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در وصف بدترين مردمان ـ فرمود :

في صِفَةِ شِرارِ النّاسِ ـ : المَشّاؤونَ بِالنَّميمَةِ، المُفَرِّقونَ بَينَ الأحِبَّةِ، الباغونَ لِلبُرآءِ العَيبَ
كسانى كه سخن چينى مى كنند و آنان كه ميان دوستان جدايى مى افكنند و كسانى كه براى بى گناهان عيب و گناه مى تراشند.

(الخصال : ۱۸۳/۲۴۹ )

تحف العقول : عيسى عليه السلام به اصحاب خود فرمود :

قال عيسى عليه السلام لأصحابه: أ رَأيتُم لَو أنَّ أحَدا مَرَّ بِأخيهِ فرَأى ثَوبَهُ قَدِ انكَشَفَ عَن عَورَتِهِ ، أ كانَ كاشِفا عَنها ، أم يَرُدُّ عَلى ما انكَشَفَ مِنها ؟ قالوا : بَل يَرُدُّ عَلى ما انكَشَفَ مِنها . قالَ : كَلاّ ، بَل تَكشِفونَ عَنها ! .
 آيا به نظر شما اگر كسى بر برادر خويش بگذرد و ببيند كه جامه اش از روى شرمگاهش كنار رفته آن را بيشتر كنار مى زند يا به حالت اوّل بر مى گرداند و عورتش را مى پوشاند؟ عرض كردند : به حالت اول بر مى گرداند و مى پوشاند. فرمود: چنين نيست، بلكه او را عريانتر مى كنيد!

( تحف العقول : ۵۰۲ )

امام على عليه السلام :

الهَمّازُ مَذمومٌ مَجروحٌ .
 آدم عيب گو و غيبت كننده، نكوهيده و بى اعتبار است.

( غرر الحكم : ۳۷۳ )

امام على عليه السلام : 

تَتَبُّعُ العُيوبِ مِن أقبَحِ العُيوبِ و شَرِّ السَّيِّئاتِ .
عيب جويى، از زشت ترين عيبها و بدترين گناهان است.

( غرر الحكم : ۴۵۸۱)

امام على عليه السلام :

تَأمُّلُ العَيبِ عَيبٌ .
كاوش كردن در عيب [ديگران]، خود عيبى است.

(غرر الحكم : ۴۴۸۹ )

امام على عليه السلام :

مَن طَلَبَ عَيبا وَجَدَهُ .
 هر كه عيبى را بجويد، آن را مى يابد.

(غرر الحكم : ۷۷۵۳  )

امام على عليه السلام :

لِيَكُنْ أبغَضَ النّاسِ إلَيكَ ، و أبعَدَهُم مِنكَ ، أطلَبُهُم لِمَعايِبِ النّاسِ .
بايد منفورترين مردم نزد تو و دورترين آنها از تو كسى باشد، كه بيش از همه عيب جوى مردم است.

(غرر الحكم : ۷۳۷۸ )

امام على عليه السلام :

مَن تَتَبَّعَ خَفِيّاتِ العُيوبِ حَرَمَهُ اللّه ُ مَوَدّاتِ القُلوبِ .
هر كه از عيبهاى پنهانى [مردم ]جستجو كند، خداوند او را از دوستى دلها محروم گرداند.

(غرر الحكم : ۸۸۰۰ )

امام على عليه السلام :

مَن بَحَثَ عَن عُيوبِ النّاسِ فَلْيَبدَأْ بِنَفسِهِ
 كسى كه در جستجوى عيبهاى مردم است، بايد از خودش شروع كند.

( غرر الحكم : ۸۴۸۹ )

امام على عليه السلام :

مَن بَحَثَ عَن أسرارِ غَيرِهِ ، أظهَرَ اللّه ُ أسرارَهُ .
 هر كه رازهاى ديگران را جستجو كند، خداوند رازهاى او را فاش سازد.

(غرر الحكم : ۸۷۹۹)

امام على عليه السلام :

مَن تَتَبَّعَ عَوراتِ النّاسِ كَشَفَ اللّه ُ عَورَتَهُ .
هر كه دنبال عيب هاى مردم بگردد، خداوند از عيب و زشتيهاى او پرده بردارد.

( غرر الحكم : ۸۷۹۶ )

امام على عليه السلام :

إيّاكَ و مُعاشَرَةَ مُتَتَبِّعي عُيوبِ النّاسِ ؛ فإنَّهُ لَم يَسلَمْ مُصاحِبُهُم مِنهُم .
 از معاشرت با كسانى كه دنبال عيبهاى مردم مى گردند، دورى كن؛ زيرا همنشين آنها نيز از آنها در امان نيست.

( غرر الحكم : ۲۶۴۹. )

امام على عليه السلام ـ در فرمان استاندارى مصر به مالك اشتر ـ نوشت :

 وَ لْيَكُنْ أبعَدَ رَعِيَّتِكَ مِنكَ ، و أشنَأهُم عِندَكَ ، أطلَبُهُم لِمَعايِبِ النّاسِ ؛ فإنَّ فِي النّاسِ عُيوبا ، الوالي أحَقُّ مَن سَتَرَها، فلا تَكشِفَنَّ عَمّا غابَ عَنكَ مِنها ، فإنَّما عَلَيكَ تَطهيرُ ما ظَهَرَ لَكَ، وَ اللّه ُ يَحكُمُ عَلى ما غابَ عَنكَ، فَاستُرِ العَورَةَ ما استَطَعتَ يَستُرِ اللّه ُ مِنكَ ما تُحِبُّ سَترَهُ مِن رَعِيَّتِكَ .
بايد دورترين افراد ملّت از تو و دشمن ترين آنها نزد تو، عيب جوترين آنها از مردم باشد؛ زيرا مردم [خواه ناخواه] عيبهايى دارند و زمامدار سزاوارترين كس به پوشاندن آنهاست. بنا بر اين، درباره آن دسته از عيبهاى مردم كه بر تو پوشيده است، پى جويى و كنجكاوى مكن؛ زيرا آنچه بر عهده توست پاك كردن عيبها و زشتيهايى است كه بر تو آشكار مى باشد و قضاوت درباره عيبها و گناهانى كه بر تو پوشيده مى باشد، به عهده خداست. پس، تا مى توانى جرم پوش باش، تا خداوند نيز عيب و جُرمهاى تو را كه دوست دارى از ملّتت پوشيده بماند، بپوشاند.

( نهج البلاغة : الكتاب ۵۳ )

نهى از نگه داشتن عيبهاى ديگران

امام على عليه السلام :

حَسبُ المَرءِ ··· مِن سَلامَتِهِ قِلَّةُ حِفظِه لِعُيوبِ غَيرِهِ .
در سالم بودن آدمى، همين بس كه عيوب ديگران را كمتر در ذهن خود نگه دارد.

( كشف الغمّة : ۳/۱۳۷ ، ۱۳۸ )

امام صادق عليه السلام :

أبعَدُ ما يَكونُ العَبدُ مِنَ اللّه ِ أن يَكونَ الرَّجُلُ يُواخي الرَّجُلَ و هُوَ يَحفَظُ (عَلَيهِ) زَلاّتِهِ لِيُعَيِّرَهُ بِها يَوما ما .
دورترين بنده از خدا،آن مردى است كه با مردى طرح دوستى افكند و [حساب ]لغزشهاى او را نگه دارد تا روزى به واسطه آنها او را سرزنش كند.

(الكافي : ۲/۳۵۵/۷  )

امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به اين سخن مردم كه مى گويند: عورت مؤمن بر مؤمن حرام است ـ فرمود :

عَورَةُ المُؤمِنَ عَلَى المُؤمِنِ حَرامٌ ـ : لَيسَ حَيثُ تَذهَبُ ، إنَّما عَورَةُ المُؤمِنِ أن يَراهُ يَتَكَلَّمُ بِكَلامٍ يُعابُ عَلَيهِ ، فيَحفَظَهُ عَلَيهِ لِيُعَيِّرَهُ بِهِ يَوما إذا غَضِبَ .
معنايش آن نيست كه تو فكر مى كنى، بلكه مراد از عورتِ مؤمن اين است كه ببيند برادر مؤمنش جمله اى مى گويد كه جاى سرزنش و نكوهش دارد و او جمله را در خاطر سپارد، تا روزى كه از دست او عصبانى شد، به واسطه آن جمله او را سرزنش كند.

( بحار الأنوار : ۷۵/۲۱۴/۸ )

از زمين خوردن ديگران خوشحال نشويد

امام على عليه السلام :

 لا تَفرَحَنَّ بِسَقْطَةِ غَيرِكَ ؛ فإنَّكَ لا تَدري ما يُحدِثُ بِكَ الزَّمانُ .
از به زمين خوردن ديگران شاد مشو؛ زيرا تو نمى دانى كه زمانه با تو نيز چه خواهد كرد.

(غرر الحكم : ۱۰۲۹۰ )

امام على عليه السلام :

 لا تَبتَهِجَنَّ بِخَطاءِ غَيرِكَ ؛ فإنَّكَ لَن تَملِكَ الإصابَةَ أبَدا .
از خطاى ديگران هرگز شادمان مشو؛ زيرا تو نيز براى هميشه از خطا كردن مصون نيستى.

( غرر الحكم : ۱۰۲۹۴ )

عيب پوشى

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 العِلمُ و المالُ يَستُرانِ كُلَّ عَيبٍ ، و الجَهلُ و الفَقرُ يَكشِفانِ كُلَّ عَيبٍ .
 دانش و دارايى، هر عيبى را مى پوشانند و نادانى و نادارى، هر عيبى را آشكار مى كنند.

( كنز العمّال : ۲۸۶۶۹ )

امام على عليه السلام :

الاحتِمالُ قَبرُ العُيوبِ .
 تحمل، گور عيبهاست.

( نهج البلاغة : الحكمة ۶ )

امام على عليه السلام :

المُسالَمَةُ خَب ءُ العُيوبِ .
سازگارى، پوشاننده عيبهاست.

( بحار الأنوار : ۷۴/۱۶۷/۳۵)

امام على عليه السلام : 

غِطاءُ العُيوبِ العَقلُ .
پرده عيبها، خرد است.

( غرر الحكم : ۶۴۳۴ )

امام على عليه السلام : 

غِطاءُ المَساوِىَء الصَّمتُ .
پرده بديها، خاموشى است.

( غرر الحكم : ۶۴۳۷ )

امام على عليه السلام :

مَن كَساهُ الحَياءُ ثَوبَهُ ، لَم يَرَ النّاسُ عَيبَهُ
هر كس كه شرم و حيا جامه خود را بر قامت او بپوشاند، مردم عيبش را نبينند.

( نهج البلاغة : الحكمة ۲۲۳ )

امام على عليه السلام :

مَن كساهُ العِلمُ ثَوبَهُ ، اختَفى عَنِ النّاسِ عَيبُهُ .
 هر كس كه دانش جامه خود را بر قامت او بپوشاند،عيبش از مردم پوشيده ماند.

( تحف العقول : ۲۱۵ )

امام على عليه السلام :

عَيبُكَ مَستورٌ ما أسعَدَكَ جَدُّكَ .
 تا بخت يار توست، عيبت پوشيده است.

( نهج البلاغة : الحكمة ۵۱ )

هر كه چيزى را نداند ، بر آن خرده گيرد

امام على عليه السلام : 

مَن قَصُرَ عَن مَعرِفَةِ شَيءٍ عابَهُ .
هر كه از شناخت چيزى درماند، بر آن خرده گيرد.

( الإرشاد : ۱/۳۰۱ )

امام على عليه السلام :

 مَن جَهِلَ شَيئا عابَهُ .
هر كه چيزى را نداند، آن را عيب شمارد.

( كشف الغمّة : ۳/۱۳۷ )

گوناگون

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

المُحسِنُ المَذمومُ مَرحومٌ .
 نيكوكارِ نكوهش شده، مشمول رحمت [خدا ]است.

( بحار الأنوار : ۷۷/۱۶۴/۱۸۹ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 مَن قَرَضَ النّاسَ قَرَضوهُ ، و مَن تَرَكَهُم لَم يَترُكوهُ .
هر كه به مردم بد كند و بد گويد، مردم نيز به او بد كنند و بد گويند و هر كه از مردم دست بر دارد، مردم از او دست بر ندارند.

( الكافي : ۸/۸۶/۴۷ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

حَسبُ ابنِ آدَمَ مِنَ الإثمِ أن يَرتَعَ في عِرضِ أخيهِ المُسلِمِ
 آدمى زاده را همين گناه بس كه با آبروى برادر مسلمانش بازى كند.

( تنبيه الخواطر : ۲/۱۲۲ )

تنبيه الخواطر :

رُوِيَ أنّ عيسى عليه السلام مَرَّ و الحَوارِيّونَ عَلى جيفَةِ كَلبٍ ، فقالَ الحَوارِيّونَ : ما أنتَنَ ريحَ هذا الكَلبَ ! فقالَ عيسى عليه السلام : ما أشَدَّ بَياضَ أسنانِهِ!
 روايت شده است كه عيسى عليه السلام با حواريان بر لاشه سگى گذشتند؛ حواريان گفتند : اين سگ چه بوى گندى مى دهد! عيسى عليه السلام فرمود : عجب دندانهاى سفيدى دارد !

( تنبيه الخواطر : ۱/۱۱۷ )

امام على عليه السلام : 

لَو تَكاشَفتُم ما تَدافَنتُم .
اگر از درونِ همديگر آگاه مى شديد، يكديگر را دفن نمى كرديد.

( عيون أخبار الرضا : ۲/۵۳/۲۰۴ ) 

امام على عليه السلام :

مَن عابَ عِيبَ ، و مَن شَتَمَ اُجيبَ
 هر كه عيب جويى كند، عيب جويى شود و هر كه دشنام دهد، پاسخ شنود.

( كنز الفوائد : ۱/۲۷۹ )

امام على عليه السلام :

مَعرِفَةُ المَرءِ بِعُيوبِهِ أنفَعُ المَعارِفِ .
 شناخت آدمى از عيبهايش، سودمندترين شناختهاست.

( غرر الحكم : ۹۸۴۸ )

امام على عليه السلام : 

إنَّ البَغيَ و الزُّورَ يُوتِغانِ (يذيعانِ) المَرءَ في دينِه و دُنياهُ ، و يُبدِيانِ خَلَلَهُ عِندَ مَن يَعيبُهُ .
همانا ستمگرى و دروغگويى، دين و دنياى آدمى را تباه مى كنند و معايب او را در نظر عيب جويانش آشكار مى سازند.

(  نهج البلاغة : الكتاب ۴۸ )

امام صادق عليه السلام :

إنَّ أحَقَّ النّاسِ بِأن يَتَمَنّى لِلنّاسِ الصَّلاحَ أهلُ العُيوبِ ؛ لِأنَّ النّاسَ إذا صَلَحوا كَفّوا عَن تَتَبُّعِ عُيوبِهِم .
عيب داران، بيش از هر كس ديگرى بايد آرزو داشته باشند كه مردم اصلاح شوند؛ زيرا مردم وقتى اصلاح شدند، از دنبال كردن عيبهاى آنان خوددارى مى ورزند.

( الأمالي للصدوق : ۴۷۱/۶۲۹ )

میزان الحکمه،جلد هشتم.