عادت در احادیث

عادت

امام على عليه السلام :

العادَةُ طَبعٌ ثانٍ .
عادت، طبيعت دوم است .

( غرر الحكم : ۷۰۲ )        

امام على عليه السلام :

لِلعادَةِ عَلى كُلِّ إنسانٍ سُلطانٌ .
عادت، بر هر انسانى سلطه دارد . 

( غرر الحكم : ۷۳۲۷  )  

امام على عليه السلام :

العادَةُ عَدُوٌّ مُتَمَلِّكٌ .
عادت، دشمنى است كه انسان را در تملّك خود دارد .

( غرر الحكم : ۹۵۸ )

امام على عليه السلام :

آفَةُ الرِّياضَةِ غَلَبَةُ العادَةِ .
آفتِ رياضت (پرورشِ جان)، چيره شدن عادت است .

( غرر الحكم : ۳۹۳۳ )

امام على عليه السلام :

غَيرُ مُدرِكِ الدَّرَجاتِ مَن أطاعَ العاداتِ
هر كه از عادتها پيروى كند، به درجات [عاليه ] نرسد .

 ( غرر الحكم : ۶۴۰۹ )

امام على عليه السلام :

 لِسانُكَ يَستَدعيكَ ما عَوَّدتَهَ ، و نَفسُكَ تَقتَضيكَ ما ألِفتَهُ .
زبان تو، از تو همان مى خواهد كه بدان عادتش داده اى و نفست از تو همان تقاضا مى كند كه بدان خو گرفته اى .

( غرر الحكم : ۷۶۳۴ )

امام على عليه السلام :

لا تُسرِعَنَّ إلَى الغَضَبِ فيَتَسَلَّطَ عَلَيكَ بِالعادَةِ .
 به سوى خشم مشتاب، كه به عادت بر تو مسلّط مى شود.

( غرر الحكم : ۱۰۲۸۸ )   

امام على عليه السلام ـ در سفارش به فرزند بزرگوار خود حسن عليه السلام ـ فرمود :

إنَّما قَلبُ الحَدَثِ كالأرضِ الخالِيَةِ ما اُلقِيَ فيها مِن شَيءٍ قَبِلَتهُ ، فبادَرتُكَ بِالأدَبِ قَبلَ أن يَقسُوَ قَلبُكَ ، و يَشتَغِلَ لُبُّكَ .
دل نوجوان مانند زمين خالى است كه هر چه در آن افكنده شود، آن را مى پذيرد. از اين رو، من پيش از آن كه دلت سخت گردد و خردت مشغول شود، به تأديب و تربيتِ تو شتافتم .

 ( نهج البلاغة : الكتاب ۳۱ ) 

امام حسن عليه السلام :

العاداتُ قاهِراتٌ ، فَمَنِ اعتادَ شَيئا في سِرِّهِ و خَلَواتِهِ، فَضَحَهُ في عَلانِيَتِهِ و عِندَ المَلَأِ .
عادتها مقهور كننده اند. پس، هر كس در نهان و خلوتهاى خود به چيزى عادت كند، آن چيز او را در آشكار و ميان جمع رسوا سازد .

(  تنبيه الخواطر : ۲/۱۱۳ )

چيره شدن بر عادت

امام على عليه السلام :

الفَضيلَةُ غَلَبَةُ العادَةِ .
فضيلت، چيره شدن بر عادت است .

( غرر الحكم : ۳۵۷ )

امام على عليه السلام :

 أفضَلُ العِبادَةِ غَلَبَةُ العادَةِ .
 برترين عبادت، چيره شدن بر عادت است .

( غرر الحكم : ۲۸۷۳ )

امام على عليه السلام : 

بِغَلَبَةِ العاداتِ الوُصولُ إلى أشرَفِ المَقاماتِ .
 با چيره شدن بر عادتهاست كه مى توان به بالاترين مقامات رسيد .

( غرر الحكم : ۴۳۰۰ )

امام على عليه السلام :

غالِبوا أنفُسَكُم عَلى تَركِ العاداتِ تَغلِبوها، و جاهِدوا أهواءَكُم تَملِكوها .
 با نفْسهاى خود در راه ترك عادتها بستيزيد، تا بر آنها چيره گرديد و با هوسهاى خود مبارزه كنيد، تا آنها را در اختيار گيريد .

( غرر الحكم : ۶۴۱۸ )

امام على عليه السلام : 

غَيِّروا العاداتِ تَسهُلْ عَلَيكُمُ الطّاعاتُ .
عادتها را تغيير دهيد، تا طاعات بر شما آسان شود .

( غرر الحكم : ۶۴۰۵ )

امام على عليه السلام :

ذَلِّلوا أنفُسَكُم بِتَركِ العاداتِ ، وَ قودوها إلى فِعلِ الطّاعاتِ ، و حَمِّلوها أعباءَ المَغارِمِ ، و حَلُّوها بِفِعلِ المَكارِمِ ، و صُونوها عَن دَنَسِ المَآثِمِ .
با ترك كردن عادتها، نفسهاى خود را رام كنيد و آنها را به سوى انجام طاعات بكشانيد و بارهاى تاوانها و جريمه ها را بر دوش آنها نهيد و با به كار بستن كارهاى نيكو، آنها را بياراييد و از پلشتى گناهان، دورشان نگه داريد

( غرر الحكم : ۵۱۹۹ )

خوبى، عادت است

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 الخَيرُ عادَةٌ .
خوبى، يك عادت است .

( كنز العمّال : ۴۴۱۲۸ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : 

الخَيرُ عادَةٌ ، و الشَّرُّ لَجاجَةٌ
خوبى [ نوعى ] عادت است و بدى [ نوعى ] لجاجت .

( كنز العمّال : ۲۸۷۲۲ )

امام على عليه السلام :

تَخَيَّرْ لِنَفسِكَ مِن كُلِّ خُلقٍ أحسَنَهُ ؛ فإنَّ الخَيرَ عادَةٌ ،تَجَنَّبْ مِن كُلِّ خُلقٍ أسوَأهُ ، و جاهِد نَفسَكَ عَلى تَجَنُّبِهِ ؛ فإنَّ الشَّرَّ لَجاجَةٌ .
از هر خويى بهترين آن را براى خود برگزين؛ زيرا خوبى عادت است. از هر خويى از بدترين آن دورى كن و در راه دورى كردن از آن با نفْس خود بستيز؛ زيرا بدى، سرسخت و لجوج است .  

( غرر الحكم : ۴۵۶۴ و ۴۵۶۵ )

امام على عليه السلام :

كَفى بِفِعلِ الخَيرِ حُسنُ عادَةٍ .
 براى انجام كار نيك همين بس كه به عادتى نيكو تبديل مى شود .

( غرر الحكم : ۷۰۴۳ )

امام على عليه السلام :

عادَةُ الإحسانِ مادَّةُ الإمكانِ .
 عادت كردن به احسان، جوهره توانمندى [ در رسيدن به مقاصد يا دست يافتن به مكانت و منزلت در نزد مردم ] است .

( غرر الحكم : ۶۲۳۷ )

صفاتى كه سزاوار است آدمى به آنها خو گيرد

امام على عليه السلام :

 عَوِّدْ نَفسَكَ الجَميلَ ؛ فإنَّهُ يُجمِلُ عَنكَ الاُحدوثَةَ ، و يُجزِلُ لَكَ المَثوبَةَ .
 خويشتن را به كارها و صفات نيك عادت ده؛ زيرا آن نام نيك تو را بر سر زبانها مى اندازد و پاداش تو را زياد مى گرداند .

( غرر الحكم : ۶۲۲۹ )

امام على عليه السلام :

عَوِّدْ نَفسَكَ السَّماحَ ، و تَجَنَّبِ الإلحاحَ ؛ يَلزَمْكَ الصَّلاحُ .
خود را به بخشندگى و گذشت عادت ده و از سماجت دورى كن تا پاكى قرين تو شود .

( غرر الحكم : ۶۲۳۵ )

امام على عليه السلام :

عَوِّد نَفسَكَ حُسنَ النِّيَّةِ و جَميلَ المَقصَدِ ، تُدرِكْ في مَباغيكَ النَّجاحَ .
 خود را به داشتن نيّت نيكو و مقصد زيبا عادت ده، تا در خواسته هايت كامياب شوى .

( غرر الحكم : ۶۲۳۶ )

امام على عليه السلام :

عَوِّدْ نَفسَكَ فِعلَ المَكارِمِ ، و تَحَمَّلْ أعباءَ المَغارِمِ ، تَشرُفْ نَفسُكَ ، و تُعمَرْ آخِرَتُكَ ، و يَكثُرْ حامِدوكَ .
خود را به انجام كارهاى نيك عادت ده و بارهاى تاوان و جريمه ها را بر دوش كش، تا شرافت نفس بيابى و آخرتت آبادان شود و ستايندگانت بسيار شوند .

( غرر الحكم: ۶۲۳۲ )

امام على عليه السلام : 

عَوِّدْ نَفسَكَ الاستِهتارَ بِالذِّكرِ وَ الاستِغفارِ؛ فإنَّهُ يَمحو عَنكَ الحَوبَةَ، و يُعَظِّمُ لَكَ المَثوبَةَ .
خود را به آزمندى بر ياد خدا و آمرزش طلبى عادت ده ؛ زيرا اين كار گناه تو را پاك مى سازد و پاداشت را بزرگ مى گرداند .

( غرر الحكم: ۶۲۳۰ )

امام على عليه السلام :

 عَوِّدوا أنفُسَكُمُ الحِلمَ ، وَ اصبِروا عَلَى الإيثارِ عَلى أنفُسِكُم فيما تُجمِدونَ عَنهُ .
 خويشتن را به بردبارى عادت دهيد و در ايثار كردن آنچه از آن بخل مى ورزيد، شكيبايى ورزيد .

(  تحف العقول : ۲۲۴ )

امام على عليه السلام :

عَوِّد لِسانَكَ لِينَ الكَلامِ و بَذلَ السَّلامِ ، يَكثُر مُحِبّوكَ و يَقِلَّ مُبغِضوكَ .
 زبان خود را به نرم گويى و سلام گفتن عادت ده، تا دوستانت زياد شوند و دشمنانت كم .

( غرر الحكم : ۶۲۳۱ )

امام على عليه السلام :    

عَوِّدْ لِسانَكَ حُسنَ الكَلامِ تَأمَنِ المَلامَ .
زبان خود را به گفتن سخن نيك و زيبا عادت ده، تا از ملامت محفوظ مانى .

( غرر الحكم : ۶۲۳۳ )

امام على عليه السلام :

عَوِّدْ اُذُنَكَ حُسنَ الاستِماعِ ، و لا تُصغِ إلى ما لا يَزيدُ في صَلاحِكَ استِماعُهُ ؛ فإنَّ ذلكَ يُصدِئُ القُلوبَ ، و يُوجِبُ المَذامَّ .
 گوش خود را به خوب شنيدن عادت ده و به سخنانى كه شنيدن آنها بر درستى و پاكى تو چيزى نمى افزايد گوش مسپار؛ زيرا اين كار دلها را زنگار مى زند و موجب نكوهش مى شود .

( غرر الحكم : ۶۲۳۴ )

امام على عليه السلام ـ در سفارش به فرزند خود حضرت حسن عليه السلام ـ فرمود :

 و عَوِّد نَفسَكَ التَّصَبُّرَ (الصَّبرَ) عَلى المَكروهِ ، و نِعمَ الخُلقُ التَّصَبُّرُ فِي الحَقِّ .
 خويشتن را به صبورى در برابر ناخوشايندها عادت ده و چه نيكو خصلتى است صبورى در راه حق .

( نهج البلاغة : الكتاب ۳۱ )

دشوارى تغيير دادن عادتها

امام على عليه السلام : 

أصعَبُ السِّياساتِ نَقلُ العاداتِ .
دشوارترين سياستها، تغيير دادن عادتهاست .

( غرر الحكم : ۲۹۶۹ )

امام على عليه السلام :

أسوَاُ النّاسِ حالاً مَنِ انقَطَعَت مادَّتُهُ و بَقِيَت عادَتُهُ .
 بد احوال ترين مردم، كسى است كه ريشه اش كنده شود و عادتش همچنان بر جاى باشد .

( غرر الحكم : ۳۲۱۱ )

امام على عليه السلام :

 كُلُّ شَيءٍ يُستَطاعُ ، إلاّ نَقلَ الطِّباعِ .
 هر كارى شدنى است، مگر تغيير دادن طبايع .

( غرر الحكم : ۶۹۰۶ )

امام على عليه السلام :

أيُّها النّاسُ ، تَوَلَّوا مِن أنفُسِكُم تَأديبَها ، وَ اعدِلوا بِها عَن ضَرَاوَةِ عاداتِها .
 اى مردم! تربيت نفسهاى خود را به عهده گيريد و آنها را از آزمندى و ولع عادتهايشان باز داريد . 

( نهج البلاغة : الحكمة ۳۵۹ )

 

عادت بدان

امام على عليه السلام :

 بِئسَ العادَةُ الفُضولُ .
 چه بد عادتى است، پرداختن به زياديها .

( غرر الحكم : ۴۳۹۴ )

امام على عليه السلام :

عادَةُ اللِّئامِ المُكافاةُ بِالقَبيحِ عَنِ الإحسانِ .
عادت فرومايگان، تلافى كردن خوبى با بدى است .

( غرر الحكم : ۶۲۳۸ )

امام على عليه السلام : 

 عادَةُ اللِّئامِ و الأغمارِ أذِيَّةُ الكِرامِ و الأحرارِ .
عادت فرومايگان و نا پختگان، آزردن بزرگواران و آزادگان است .

( غرر الحكم : ۶۲۴۶ )

 

امام على عليه السلام :

عادَةُ اللِّئامِ قُبحُ الوَقيعَةِ .
 عادت فرومايگان، بدگويى و غيبت كردن است .

( غرر الحكم : ۶۲۴۳ )

امام على عليه السلام :

 

عادَةُ الأغمارِ قَطعُ مَوادِّ الإحسانِ .
 عادت نا پختگانِ نا آزموده كار، بريدن ريشه احسان است .

( غرر الحكم : ۶۲۳۹ )

امام على عليه السلام :

عادَةُ الأشرارِ أذِيَّةُ الرِّفاقِ
 عادت مردمان بد، آزار دادن رفيقان است .

( غرر الحكم : ۶۲۴۵ )

امام على عليه السلام :

 عادَةُ الأشرارِ مُعاداةُ الأخيارِ .
عادت بدان، دشمنى كردن با نيكان است .

( غرر الحكم : ۶۲۴۷ )

امام على عليه السلام : 

عادَةُ المُنافِقينَ تَهزيعُ الأخلاقِ .
عادت منافقان، تغيير دادن خويها [ و هر لحظه به رنگى در آمدن ] است .

( غرر الحكم : ۶۲۴۴ )

عادت نيكان

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : 

خَيرُ النّاسِ مَنِ انتَفَعَ بِهِ النّاسُ .
بهترين مردم كسى است كه مردمان از او بهره مند شوند .

( الأمالي للصدوق : ۷۳/۴۱ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

خَيرُكُم مَن أطابَ الكَلامَ ، و أطعَمَ الطَّعامَ ، و صَلّى بِاللَّيل و النّاسُ نِيامٌ .
بهترين شما كسى است كه سخن نيكو گويد و مردمان را اطعام كند و شب را كه مردم در خوابند، به نماز گذراند .

( عيون أخبار الرضا : ۲/۶۵/۲۹۰ )

امام على عليه السلام : 

عادَةُ الكِرامِ الجُودُ .
عادت كريمان، بخشندگى است .  

( غرر الحكم : ۶۲۴۰ )

امام على عليه السلام :

عادةُ الكِرامِ حُسنُ الصَّنيعَةِ .
عادت كريمان، نيكى كردن است .

( غرر الحكم : ۶۲۴۲ )

امام على عليه السلام :

سُنَّةُ الكِرامِ تَرادُفُ الإنعامِ
شيوه كريمان، عطا بخشىِ پياپى است .

( غرر الحكم : ۵۵۵۰ )

امام على عليه السلام :

سُنَّةُ الكِرامِ الوَفاءُ بِالعُهودِ .  

شيوه كريمان، وفادارى به پيمانهاست .

(غرر الحكم : ۵۵۵۶ )      

امام على عليه السلام :

خَيرُ النّاسِ مَن كانَ في يُسرِهِ سَخِيّا شَكورا ، خَيرُ النّاسِ مَن كانَ في عُسرِهِ مُؤثِرا صَبورا .
 بهترين مردم كسى است كه به گاهِ توانگرى بخشنده و سپاسگزار باشد. بهترين مردم كسى است كه به گاهِ تنگدستى ايثارگر و شكيبا باشد .

( غرر الحكم : ۵۰۲۷ و ۵۰۲۸ )

نكوهش عادت دادن خود به لذت ها

امام على عليه السلام ـ وقتى براى آن حضرت فالوده اى (حلوايى تهيه شده از آرد و آب و عسل) آورده در برابر آن حضرت گذاشتند ـ فرمود :

إنَّكَ طَيِّبُ الرّيحِ حَسَنُ اللَّونِ طَيِّبُ الطَّعمِ ، و لكن أكرَهُ أن اُعَوِّدَ نَفسي ما لَم تَعتَدْ .
تو خوشبو و خوشرنگ و خوش مزه هستى، اما من خوش ندارم نفسم را به چيزى عادت دهم كه بدان عادت نكرده است .

( كنز العمّال : ۳۶۵۴۹ )

المحاسن : ظرف فالوده اى خدمت امير المؤمنين عليه السلام آورده و در برابر آن حضرت نهاده شد. امام عليه السلام به صافى و زيبايى خوش آن نگريست و انگشت خود را تا ته ظرف در آن فرو برد و سپس بيرون كشيد و چيزى از آن بر نداشت و انگشت خود را چشيد، و فرمود :

: إنَّ الحَلالَ طَيِّبٌ و ما هُوَ بِحَرامٍ ، و لكِنّي أكرَهُ أن اُعَوِّدَ نَفسي ما لَم اُعَوِّدْها ، اِرفَعوهُ عَنّي ، فرَفَعوهُ .
 همانا حلال، پاك و نيكوست و اين حرام نيست، امّا من خوش ندارم نفْسِ خود را به چيزى عادت دهم كه تاكنون بدان عادت نداده ام. اين ظرف را از جلو من برداريد. پس، آن را برداشتند .

( المحاسن : ۲/۱۷۸/۱۵۰۲ )

الدعوات : امام على عليه السلام مقدارى از خرماى دَقَل [كه نا مرغوبترين نوع خرما است ] تناول كرد و سپس روى آن آبى نوشيد و دستى به شكم خود زد و فرمود :

مَن أدخَلَ بَطنَهُ النّارَ فأبعَدَهُ اللّه ُ ، ثُمَّ تَمَثَّلَ :

                و إنَّكَ مَهْما تُعْطِ بَطْنَكَ سُؤْلَهُ                                          و فَرْجَكَ نالا مُنْتَهَى الذَّمِّ أجْمَعا 
هر كس آتش وارد شكم خود كند، خداوند او را دور گرداند. سپس به اين شعر تمثّل جُست :

تو اگر خواهش شكم و شرمگاه خود را بر آورى آن                   دو به اوج هر آنچه نكوهيده است دست يابند .

( الدعوات : ۱۳۷/۳۴۰ )

امام باقر عليه السلام : مقدارى خَبيص (حلوايى تهيه شده از آرد و خرما) خدمت امير المؤمنين على بن ابي طالب عليه السلام آوردند، حضرت از خوردن آن خوددارى ورزيد. عرض كردند : آيا آن را حرام مى دانيد؟ فرمود : 

لا ، و لكِنّي أخشى أن تَتوقَ إلَيهِ نَفسي فَأطلُبَهُ ، ثُمَّ تَلا هذِه الآيَةَ : «أذْهَبْتُمْ طَيِّباتِكُمْ في حَياتِكُمُ الدُّنيا وَ استَمتَعتُمْ بِها» .
نه، اما مى ترسم نفْسم به آن علاقه مند شود و به دنبال آن بروم . سپس اين آيه را تلاوت كرد : «شما بهره هاى پاكيزه خود را در زندگى دنيايتان برديد و از آنها بهره مند شديد».(احقاف،20)

( الأحقاف : ۲۰ -  الأمالي للمفيد : ۱۳۴/۲  )

میزان الحکمه،جلد هشتم.