روز بیست و چهارم ذی الحجه (روز مباهله)
۱۸ بهمن ۱۳۹۴ 0 ادعیه و زیاراتيكى از اوقات مهم و روزهاى شريف اين ماه، روز بيست و چهارم مى باشد. رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در چنين روزى آماده مباهله با مسيحيان شده و حوادثى اتفاق افتاد كه موجب خوارى آنان شده و مجبور شدند به جزيه دادن همراه با ذلت تن در دهند. خداى متعال آيه مباهله را در اين روز نازل كرده و به رسول خود دستور داد تا بهمراه على، امير المؤمنين، فاطمه - سرور بانوان جهانيان - و فرزندانش، حسن و حسين - سروران تمامى جوانان بهشتى - با كفار مباهله نمايند. و بدين ترتيب با خوار نمودن مسيحيان، اسلام را عزت بخشيد. و از طرف ديگر در اين آيه شريفه على عليه السّلام را نفس پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم معرفى نمود كه اين امر خود دليلى بر حقانيت شيعه است.
رويداد مباهله
هنگامى كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم مكه را فتح كرد و عرب تحت فرمان او درآمد نمايندگان و نامه هايى از سوى خود به مناطق مختلف جهان فرستاده و مردم را به اسلام دعوت كرد. «عقبه بن غزوان»، «عبد اللّه بن ابى اميه»، «هدير بن عبد اللّه» و «حبيب بن سنان» نمايندگان پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بودند كه به «نجران» اعزام شده تا مسيحيان آنجا را به اسلام دعوت نمايند. و به آنان پيشنهاد كنند يا اسلام را پذيرفته و با مسلمانان برادر شوند، يا در صورت نپذيرفتن اسلام جزيه پرداخته و در صورت رد هر دو پيشنهاد آماده جنگ باشند.
در نامه رسول اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم آمده بود: بگو: اى اهل كتاب بياييد از سخن حقى كه ما و شما آن را قبول داريم پيروى كنيم، كه بجز خداى يكتا هيچكس را نپرستيده، چيزى را شريك او قرار نداده، و برخى را بجاى خدا به خدايى تعظيم نكنيم. اگر آنها از حق روى گرداندند، بگوييد شما گواه باشيد كه ما تسليم فرمان خداونديم».
پس از رسيدن پيام پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در معبد بزرگ خود گرد آمدند. عده ديگرى نيز از «مذحج»، «عك»، «حمير»، «انمار» و خويشان و همسايگان آنها از قبايل «سبأ» - كه همگى بجهت سرنوشت مشترك خود و شرايطى كه براى آنان بوجود آمده بود خشمگين بودند - به آنان پيوستند.
اسقف بزرگ آنان كه انسان موحدى بود، علاوه بر مسيح به پيامبر عليه السّلام نيز ايمان داشت ولى اين مطلب را پنهان مى كرد. وقتى ديد مى خواهند به مدينه رفته و با پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم به مشاجره برخيزند، آنان را پند و اندرز داده و به تأمل و تأنى دعوت كرد. «كرز بن سبره حارثى» - كه در آن زمان سرپرست قبيله «بنى حارث بن كعب» و فرمانده نظامى آنان و از اشراف و بزرگان آنان محسوب مى شد - از سخنان او خشمگين شده و به مقابله با او برخاست ولى اسقف بزرگ، «سيد» و «عاقب» كه آنان نيز از بزرگان قوم خود بودند، به مقابله با او برخاستند.
و باين ترتيب گفتگوى آنان طول كشيد تا جايى كه براى تطبيق صفات پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم با آنچه پيامبران گذشته در مورد او گفته بودند، كتاب «جامعه» را آورده و ديدند سخنان اسقف بزرگ درست است. در اين جا بود كه «سيد» و «عاقب» مضطرب شده و تصميم گرفتند براى مشاهده صفات پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و تطبيق بشارتهاى پيامبران گذشته با او به مدينه بروند.
«سيد» و «عاقب» بهمراه چهارده نفر از بزرگان و علماى مسيحى نجران و هفتاد نفر از اشراف و بزرگان «بنى حارث بن كعب» براى ديدن پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بطرف مدينه حركت كردند. آنان داراى چهره هاى زيبا و بدنى متناسب بودند و هنگامى كه نزديك مدينه رسيدند، براى اين كه با همراهان خود به مسلمين و مردم مدينه فخر فروشى كنند، سيد و عاقب سفارش كردند كه از مركب هاى خود پياده شده، خود را آرايش كرده، لباسهاى معمولى خود را از تن در آورده، لباسهاى ابريشمى و زيباترين و بهترين لباسهاى خود را بپوشند، خود را خوشبو نموده و با شكلى زيبا و صفى منظم بسوى مدينه حركت نمايند. وقتى در مسجد رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بر آن حضرت صلّى اللّه عليه و آله و سلّم وارد شدند، وقت نماز آنان بود. بطرف مشرق مشغول نماز شدند.
مسلمانان خواستند مانع اين عمل شوند ولى پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نگذاشت.
تا سه روز نه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم آنان را دعوت به اسلام كرد و نه آنان از پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم سئوالى كردند، تا بدين ترتيب آنان فرصت كافى براى ديدن پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و تطبيق صفات او با آنچه در كتابهاى خود درباره پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم ديده بودند، داشته باشند. پس از سه روز پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم آنان را به اسلام دعوت نمود. گفتند: ابا القاسم تمام نشانيهايى را كه در كتابهاى آسمانى درباره پيامبر بعد از عيسى عليه السّلام گفته شده، در تو يافتيم مگر يك علامت كه بزرگترين آنهاست. حضرت صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: چه نشانه اى؟ گفتند: در انجيل آمده است كه او مسيح را تصديق كرده و به او ايمان دارد ولى تو به او ناسزا گفته و او را دروغگو مى دانى و مى پندارى او بنده خداست. پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: خير. من او را تصديق كرده و به او ايمان دارم و گواهى مى دهم او پيامبرى است كه از جانب پروردگارش فرستاده شده و بنده اى است كه سود و زيان و مرگ و زندگى و برانگيختن او بدست خودش نمى باشد. آنان گفتند: آيا بندگان خدا مى توانند كارهايى را كه او انجام مى داد، انجام دهند؟ و آيا پيامبران توانايى فوق العاده او را داشتند؟ آيا او مردگان را زنده، كورها را بينا نكرده و پيسيها را شفا نداده است؟ آيا مكنونات قلبى و آنچه در خانه هايشان ذخيره كرده بودند را به آنان نمى گفت؟ آيا كسى جز خدا يا پسر خدا توان چنين كارهايى را دارد؟ و درباره مسيح عليه السّلام خيلى غلو كردند.
پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمودند: برادرم، عيسى همانگونه كه گفتيد، بود.
مردگان را زنده، كور و پيس را شفا داده و آنچه را كه در ذهن قوم خود بود و نيز چيزهايى را كه در خانه هايشان ذخيره كرده بودند به آنان مى گفت: ولى تمام اينها با اذن خداى عز و جل بود. او بنده خدا بود و اين مطلب براى او ننگ نيست و او نيز از آن ابايى نداشت. او داراى گوشت، خون، مو، استخوان، عصب و آميخته اى از اعضاى بدن بود.
غذا مى خورد، تشنه مى شد و سفره مى گستراند. پروردگارش يگانه حقى بود كه هيچ مثل و مانندى ندارد. گفتند: كسى را به ما نشان بده كه بدون پدر بوجود آمده باشد.
فرمود: آفرينش آدم از او شگفت انگيزتر است، او بدون پدر و مادر بوجود آمد، و هيچ كارى براى خدا سخت تر يا آسان تر از كار ديگرى نيست. و هر وقت خدا بخواهد چيزى را بوجود آورد، فقط به آن مى گويد بوجود بيا، او نيز بوجود مى آيد. و اين آيه را براى آنان خواند:
«خلقت عيسى نزد خدا مانند خلقت آدم است كه آن را از خاك آفريد آنگاه به او فرمود: بوجود بيا. او نيز بوجود آمد.» سيد و عاقب گفتند: سخنان تو ما را قانع نكرده و به آنچه تو مى خواهى اقرار نمى كنيم بنا بر اين مباهله كرده و لعنت خدا را بر دروغگو قرار مى دهيم. و باين ترتيب حق بزودى آشكار مى گردد. در اين جا بود كه خداوند آيه مباهله را بر پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نازل فرمود: «اگر بعد از اين كه آگاه شدى، كسى در مورد او (عيسى) با تو مجادله نمايد، بگو: بياييد هر كدام از ما و شما خودمان و زنان و فرزندانمان را گرد آورده، مباهله نموده و دروغگو را گرفتار لعنت و عذاب خدا نماييم.» پيامبر نيز اين آيه را براى آنان خواند. سپس فرمود: خداوند به من دستور داده است كه اگر بخواهيد و بر گفته خود استوار باشيد، به خواسته شما عمل كرده و با شما مباهله كنم. آنها گفتند: فردا با تو مباهله مى كنيم تا حقيقت روشن شود. آنگاه با همراهان خود از پيش پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم برخاستند.
هنگامى كه به منزلگاه خود در «حره» رسيدند يكى از آنها به ديگرى گفت: مباهله كار را يكسره خواهد كرد. بنابراين قبل از هر چيز بنگريد با چه كسانى براى مباهله مى آيد. آيا با تمام پيروان خود، يا با اصحاب با سوادش، يا با افراد متواضع، بى چيز و برگزيدگان دينى خود كه تعدادشان اندك است؟ اگر عده زياد و قدرتمندان را بهمراه خود آورد چنين كسى مانند پادشاهان قصد فخر فروشى دارد و شما برنده مباهله هستيد. و اگر با عده كمى از پيروان فروتن و برگزيده خود آمد - كسانى كه پيامبران با آنان به مباهله مى آيند - مبادا با آنان مباهله كنيد. هنگام مباهله حتما اين مطالب را در نظر داشته باشيد تا مبادا به عذاب خدا گرفتار آييد. من آنچه را بايد بگويم، گفتم، ديگر خود دانيد.
رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم دستور داد زير دو درخت را جارو كرده و فرداى آن روز امر فرمود پارچه سياه و نازكى را روى آن درختها انداختند.
هنگامى كه سيد و عاقب اين منظره را ديدند با فرزندان خود كه عبارت بودن از: صبغة المحسن، عبد المنعم، ساره و مريم و نيز مسيحيان نجران و سواران «بنى حارث» با بهترين شكل و شمايل، براى مباهله از جايگاه خود بيرون آمدند.
اهالى مدينه يعنى مهاجرين، انصار و ديگران نيز هر كدام با نشانها و پرچمهاى خود با شكل و شمايل نيكو، به آنجا آمدند تا نظارهگر حوادث باشند. رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم صبحگاهان، در اطاق خود درنگ نمود تا مدتى از روز گذشت. آنگاه بيرون آمده، دست على را گرفته و در حالى كه حسن و حسين در جلو او و فاطمه عليها السّلام پشت سر او حركت مى كردند، بطرف آنان آمده، در ميان دو درخت و زير آن پارچه ايستاد.
در اينجا نيز دست على در دست او، حسن و حسين، جلو او و فاطمه - درود خدا بر آنان - پشت سر او قرار داشت. آنگاه به دنبال سيد و عاقب فرستاد و آنان را به مباهله اى كه خواسته بودند، فرا خواند.
آنان نيز آمده و گفتند: ابا القاسم با چه كسى با ما مباهله مى كنى؟ حضرت صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمودند: با بهترين مردم روى زمين و گراميترين آنان نزد خداى عز و جل، با اينان - و به على عليه السّلام، فاطمه، حسن و حسين كه درود خدا بر آنان باد اشاره كرد - گفتند: براى مباهله با ما نه بزرگان را آورده، نه جمعيت زياد، و نه افراد زيبايى را كه به تو ايمان دارند. و كسى را جز اين جوان و اين زن و دو تا بچه با تو نمى بينيم. با اينان مى خواهى با ما مباهله كنى؟ فرمود: بله. به كسى كه مرا به حق برانگيخت، سوگند - دستور دارم با همينان با شما مباهله كنم. در اينجا بود كه از ترس رنگشان زرد شده و به نزد ياران خود برگشتند.
وقتى همراهان آنان، قيافه رنگ پريده آنان را ديدند، پرسيدند چه اتفاقى افتاده است؟ آنان خود را كنترل كرده و گفتند: چيزى نيست.
جوان برگزيده و دانشمندى در ميان آنان بود، به آنان گفت: واى بر شما اين كار را انجام ندهيد، صفات او را كه در جامعه بود، بياد آوريد.
بخدا سوگند شما بخوبى مى دانيد كه او راستگوست. مدت زيادى از تبديل شدن برادرانتان به خوك و ميمون نمى گذرد. سخنان اين جوان بر آنان اثر گذاشت و از مباهله منصرف شدند.
راوى مى گويد: اسقف برادر دانشمندى بنام «منذر بن علقمه» داشت و آنان او را با اين عنوان مى شناختند. وقتى ديد كار به اينجا رسيده و آنان در مورد كارى كه مى خواستند انجام دهند، به ترديد افتاده اند، دست «سيد» و «عاقب» را گرفته و گفت: مرا با اين دو تنها گذاريد. آنگاه رو به آنان كرده و گفت: پيش قراول قبيله كه در پى آب و علف جلوتر حركت مى كند، هيچگاه به قوم خود دروغ نمى گويد. من از روى خيرخواهى مى گويم به خودتان كمك كنيد و خود را نجات دهيد و الا خود و ديگران را نابود مى كنيد. گفتند: بگو، كه تو امين و درستكارى. گفت: بخوبى مى دانيد كه هيچگاه قومى با پيامبرى مباهله ننموده، مگر اين كه نابود شده است. شما و تمام عاقلانى كه با شما هستند و از مطالب كتاب آسمانى اطلاع دارند مى دانند كه همين شخص يعنى ابا القاسم، محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم، همان كسى است كه پيامبران مژده آمدن او را داده اند. مطلب ديگرى نيز هست كه بايد از آن ترسيد. پرسيدند:
چه چيزى؟ گفت: بنگريد كه نزديك است ستاره ثريا بر زمين فرو آيد، درختان سر خم كرده و پرندگان در مقابل شما صورت بر زمين گذاشته و بالهاى خود را روى زمين پهن نموده و شكم آنها خالى شده است. و نشانه هاى ديگر نزديك شدن عذاب را در روى زمين ببينيد. به لرزش كوه ها و دودى كه پخش شده و ابرهاى پراكنده در وسط تابستان و گرماى شديد بنگريد. به محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كه دستش را بلند كرده و با چهار نفر از اهل بيتش كه با او بوده و منتظر پاسخ شما هستند بنگريد. و بدانيد كه اگر دهان گشوده و كلمه اى براى مباهله بگويد نمى توانيم از نابودى خود جلوگيرى كرده و هيچگاه نزد خانواده و اموال خود باز نمى گرديم. با شنيدن اين سخنان در فكر فرو رفته و ديدند درست مى گويد. و يقين كردند كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم واقعا از جانب خداوند فرستاده شده است. اينجا بود كه متزلزل شده و فهميدند كه در صورت مباهله، حتما گرفتار عذاب خواهند شد.
وقتى منذر ديد كه آنان واقعا احساس خطر كرده اند، گفت: اگر تسليم او شويد هم اكنون و هم در آينده سالم مى مانيد. و اگر اين عزت و شرافت خود را در ميان قومتان مى خواهيد، به شما حسادت نمى ورزم. ولى اين شما بوديد كه از نجران به اينجا آمديد، به محمد پيشنهاد مباهله داده و آن را تنها راه تشخيص حق دانستيد. محمد نيز بسرعت به درخواست شما پاسخ مثبت داد. و پيامبران هنگامى كه اراده كارى كنند تا انجام آن از پاى نمى نشينند. برادرانم بهتر است از ترس علامتهايى كه مى بينيد از مباهله خوددارى كنيد و با شتاب با محمد مصالحه نموده و او را از خود راضى كنيد. ما اكنون در شرايطى بسر مى بريم كه قوم يونس اندكى پيش از نزول عذاب در آن بسر مى بردند.
گفتند: بنمايندگى از جانب ما نزد محمد رفته و ببين از ما چه مى خواهد. از او بخواه كه نزديكترين افراد به او يعنى پسر عمويش بنمايندگى از جانب او با ما مصالحه كند. در اين كار تأخير نكن تا هرچه زودتر از نتيجه كار آگاه شويم.
«منذر» بطرف پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم رفته و گفت: سلام بر تو، رسول خدا گواهى مى دهم كه خدايى، جز خدايى كه تو را برانگيخت وجود نداشته و شما و عيسى هر دو بنده خداى عز و جل و فرستاده او هستيد.
و بدين ترتيب اسلام آورده و به پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم گفت كه براى چه كارى آمده است. رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نيز براى مصالحه با آنان على عليه السّلام را فرستاد. على عليه السّلام عرض كرد: پدر و مادرم فداى تو رسول خدا بر چه چيزى با آنان مصالحه نمايم؟ حضرت فرمودند: رأى تو رأى من است هر طور كه خواستى مصالحه كن.
امير المؤمنين عليه السّلام بطرف آن دو رفته و ساليانه هزار لباس و هزار دينار بعنوان ماليات براى آنان تعيين كرد كه قسمتى از آن را در محرم و قسمت ديگرى را در رجب بدهند. آنگاه آن دو را در حالى كه سرافكنده و شرمسار بودند نزد پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم برده و او را از مالياتى كه بر آنان بسته بود آگاه نمود. آنان نيز ماليات و سرافكندگى را پذيرفتند.
رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: اين را از شما قبول مى كنم. ولى بدانيد كه اگر با من در زير آن عبا مباهله مى كرديد، خداوند شما را در بيابان دچار آتش سوزانى مى نمود كه دامنه آن در كمتر از يك چشم بهم زدن به پشت سريهاى شما رسيده و همه را آتش مى زد.
هنگامى كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم با اهل بيتش بازگشته و به مسجد رفت، جبرييل نازل شد و گفت: محمد خداى عز و جل به تو سلام رسانيده و به تو مى فرمايد: وقتى بنده من موسى، با دشمن خود، قارون مباهله نمود، قارون، خانواده، دارايى، و يارانش در زمين فرو رفتند. بعزت و جلالم سوگند ياد مى نمايم كه اگر تو با افراد خانواده ات كه در زير آن عبا بودند، مباهله مى كردى، همه زمينيان و آفريدگان نابود مى شدند، آسمان ريز ريز شده، كوه ها سنگريزه شده و زمين هيچگاه آرام نمى گرفت، مگر اين كه آن را بخواهد.
آنگاه پيامبر به سجده افتاده و صورتش را بر زمين گذاشت سپس برخاسته، دستهايش را بلند كرد، بگونه اى كه سفيدى زير بغلش آشكار شد، و سه بار گفت: نعمت دهنده را سپاسگزارم. پرسيدند، چرا سجده نموده و خوشحال شديد؟ پاسخ فرمود: بخاطر سپاسگزارى به درگاه خداوند و اين كه اين كرامت را به اهلبيت من ارزانى داشت. آنگاه آنچه را جبرييل گفته بود، براى آنان نقل كرد.
شگفتا كه بسيارى از بزرگان علماى سنى گفته اند: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم با على، فاطمه، حسن و حسين عليهم السّلام مباهله كرد. خداوند نيز اين آيه را بر او نازل نمود: «بياييد فرزندان ما و شما، زنان ما و شما و نفسهاى ما و شما را گرد آورده و آنگاه مباهله نماييم.» با در نظر گرفتن اين آيه و كسانى كه به همراه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم مباهله نمودند، مى فهميم خداوند متعال على عليه السّلام را در اين آيه نفس پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم دانسته است. ولى با اين وجود ديگران را بر على مقدم مى نمايد كه بخدا سوگند ستمى بزرگ و كارى بسيار نابخردانه است.
از كسانى كه به اين مطلب تصريح كرده اند «مسلم» است. او در كتاب «صحيح» خود روايت كرده است كه پيامبر با على، فاطمه، حسن و حسين مباهله نمود. و نيز «ثعلبى»، «مقاتل»، «كلبى»، «ابن مردويه»، «عبد اللّه بن عباس»، «حسن بصرى»، «شعبى»، «سدّىّ»، «زمخشرى» و ديگران نيز آن را روايت كرده اند.
زمخشرى در ذيل اين روايت، از عايشه نقل مى كند: «رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در حالى كه عباى مويين سياهى بتن داشت، حسن پيش او آمده، او را با آن عبا پوشش داد و سپس بترتيب حسين، فاطمه، على پيش او آمده آنان را در عبا وارد كرد. آنگاه فرمود: و خداوند مى خواهد پليدى را از شما اهل بيت دور كرده و شما را كاملا پاك نمايد».
زمخشرى سپس مى گويد: «اگر كسى بپرسد كه پيامبر براى اين مباهله كرد كه روشن شود دروغگو كيست، او يا دشمنانش و اين مطلب فقط به او و دشمنانش مربوط است، پس همراه آوردن زن و فرزند براى چه بود؟ در پاسخ بايد گفت: همراه نمودن زن و فرزند اطمينان به خود و يقين به راستگويى خود را بيشتر نشان مى دهد. زيرا اگر اطمينان و يقين او نبود عزيزان و پاره هاى جگرش را در اين ميدان نمى آورد... و دليلى قويتر از اين براى اثبات فضيلت اصحاب كساء عليهم السّلام وجود ندارد. و علاوه اين دليل بر صحت نبوت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم مى باشد».
مراقب بايد احترام اين روز را درك و جايگاه مهم آن را در اسلام و ايمان بشناسد. اين روز از دو جهت شريف است كه هر دو جهت نظير يكديگر هستند: اول ثبوت نبوت و دوم ثبوت ولايت كه با اولى بناى اسلام و با دومى بناى ايمان استوار مى شود. و از همين جاست كه يكى از علماى اهل سنت با تأمل در آيه مباهله و اين كه خداوند در اين آيه على را نفس پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم خوانده و او را با پيامبر يكى دانسته است مذهب حق را تشخيص داده و شيعه مى گردد.
بنابراين انسان منصف بايد بجهت اينكه اين روز، روز ثبوت اسلام و ايمان است به شرف و كرامت آن معتقد شود. اين كرامت را مانند كرامت ايمان به خدا، رسول، حجتها، نشانه ها، كتابها و تمامى رسولان او دانسته و بالاتر، اين روز را برابر تمام نعمتهاى دنيا و آخرت بداند.
سپس بينديشد كه چگونه خداوند اين اسباب را براى هدايت او ايجاد و با عزت اسلام او را عزيز گردانيده، و بدين طريق او را مورد لطف خود قرار داده است. و اينكه اگر خداوند با دلايل عقلى او را به اسلام هدايت مى كرد ولى چنين وقايعى دلايل عقلى را تأييد نمى كرد، ممكن بود دشمن او را به شك و شبهه گرفتار ساخته و او را از دين و ايمان خارج كند، و او را به كفر و عذاب هميشگى و جاويدان مبتلا كند. و نيز اگر اين حادثه كه كفار را با پذيرش ماليات و خوارى، خوار نمود، بوقوع نمى پيوست آنان عزت و توانايى خود را حفظ كرده و با اسلام و مسلمين درگير مى شدند. كه نتيجه آن چيزى جز در سختى افتادن مسلمانان نبود و حتى شايد عده اى ضعيف النفس بر اثر اين سختيها و مشكلات از دين خارج مى شدند. ولى خداوند با اين حادثه و آشكار ساختن شرف و كرامت دوستان خود تمامى اين سختيها و خطرات بزرگ را تبديل به آسايش دائمى نمود. اين نعمت آنقدر بزرگ است كه كسى توان اندازه گيرى و سپاسگزارى آن را ندارد.
با توجه به اين مطالب لازم است بمقدار ارزش اين نعمت در سپاسگزارى آن تلاش نمود. و در صورتى كه نتوان آنچنان كه حق آن است شكر آن را بجاى آورد، بايد باندازه توان براى سپاسگزارى آن تلاش كرد.
همچنين بحكم عقل واجب است نعمت وجود اين بزرگواران را درك كرده و با تمام توان به ستايش و ثناى آنان مشغول شده و بر آنان درود فرستيم. و اين گونه حساب كنيم كه اگر حادثه اى براى كسى اتفاق مى افتاد كه نتيجه آن هلاكت و عذاب جاويد بود يا جنگى پيش مى آمد كه جان و ناموسش در خطر قرار مى گرفت ولى بزرگى با واسطه گرى تعدادى از كارگزاران خود از اين مطلب آگاه شده و او را از اين شرايط نكبت بار نجات مى داد، و او را عزيز گردانيده و در آسايش قرار مى داد، چگونه و با چه زبانى از اين بزرگوار و واسطه هاى او تشكر مى كرد؟ و چگونه خود را در گرو منت او و كارگزاران او مى ديد؟ و آيا بعد از اين نعمت مخالفت با دستورات او و اطاعت از دشمن او را در حضور او كارى زشت نمى ديد و اكنون چگونه به خود اجازه مى دهد كه با پروردگار و مالك وجودش مخالفت نمايد. كسى كه آفريننده و بوجود آورنده اوست و تمام نعمتهايى را كه در اختيار دارد از جانب او مى باشد. و آيا واسطه درگاه خداوند، علت وجود تو و ساير نعمتهايى كه در اختيار دارى، نمى باشد و در يك كلام، اگر انسان در رفتار خود بر طبق عقل خود عمل نمايد، عقل به كوچكترين مخالفتى با پروردگارش راضى نمى شود. و تنها در صورتى مى تواند به هر كارى دست بزند كه عقل خود را كنار گذاشته باشد.
برادرم اگر درباره مقام، موقعيت و شرف اين روز از اين جهت كه نعمت مباهله در آن تحقق يافته و با مباهله، دلايل نبوت و ولايت آشكار گرديده است، تأمل نموده و درباره آنچه كه درباره نعمت نبوت و ولايت گفتيم انديشه نمايى، اين روز را بزرگ يافته، با تمام توان براى اداى حق آن تلاش خواهى كرد، انجام عباداتى كه در اين روز وارد شده براى تو راحت و آسان شده، با اشتياق آن اعمال را انجام داده و فقط بخاطر سپاسگزارى از نعمت دهنده بزرگ، آن اعمال را انجام خواهى داد و در عين حال خود را از كسانى خواهى دانست كه در انجام اعمال اين روز كوتاهى كرده يا ناتوان هستند. و بدين ترتيب فريب اعمال خود را نخورده و از كرامت پروردگار بهره مند مى گردى.
اعمال روز مباهله
از اعمال اين روز مى توان به اعمالى كه سيد قدّس سرّه در اين روز، در «اقبال»، از «محمد بن على بن ابى قرة» از «محمد بن على قمى» روايت كرده است و زيارت در آن اشاره نمود او مى گويد: بنابر صحيح ترين روايات مباهله روز بيست و چهارم مى باشد و مى گويد كسى كه بخواهد اين اعمال را انجام بدهد بايد اين روز را بخاطر شكرگزارى روزه گرفته، غسل كرده، تميزترين لباسهاى خود را پوشيده، عطر استعمال كند، در منزل خود آرامش و وقار داشته، بعد از غسل و پوشيدن لباسها از منزل خود خارج شده، به مزار يكى از اولياى خدا يا مكان خلوت يا كوه بلندى رفته و كارهايى را كه مردم هنگام رفتن سر مزار اولياى خدا، انجام مى دهند، انجام بدهد. وقتى به آنجا رسيد جايى كه مى خواهد در آنجا حق را ادا نموده و با شفاعت آنان خواسته خود را از خداوند بخواهد بايد مدتى صلوات فرستاده، آنگاه نماز خوانده و بعد از نماز هفتاد بار از خداوند آمرزش بخواهد (مثلا هفتاد بار بگويد: «استغفر اللّه») آنگاه برخاسته دستهايش را بلند كرده، بين زمين و آسمان را نگريسته و بگويد:... - در اينجا، سيد، دعايى كه مشتمل بر ستايش خدا بجهت معرفى مفصل ولايت با آيه مباهله است را آورده است - و بعد از نقل آن دعا مى گويد: هنگام خواندن هر دعا بايد دو ركعت نماز خوانده و تا نيم روز يا تا اذان ظهر و بنابر عقيده بعضى تا زردى آفتاب در آنجا بماند.
سيد مى گويد: يكى از دعاهاى روز مباهله دعاى رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم مى باشد كه ما آن را از «شيخ محمد بن ابى قرة» از «سليمان ديلمى» از «حسين بن خالد» از امام صادق عليه السّلام نقل كرده ايم. امام صادق عليه السّلام مى فرمايند: امام باقر عليه السّلام فرمودند: اگر بگويم اسم اعظم خداوند در اين دعا مى باشد، راست گفته ام. و اگر مردم مى دانستند اين دعا چه اثرى در اجابت دعا دارد با تمام توان براى آموختن آن تلاش مى كردند.
من نيز براى برآورده شدن حاجاتم آن را خوانده و به نتيجه مى رسم. و اين همان دعاى مباهله است كه اين آيه در شأن آن نازل شد: «بگو: بياييد فرزندان ما و شما، زنان ما و شما، نفسهاى ما و شما را گرد آورده آنگاه مباهله نموده و...». اين دعا را جبرييل عليه السّلام براى رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم آورده و گفت: با وصى، دو نوه و دخترت با آنان مباهله كن و اين دعا را بخوان. و نيز از امام صادق عليه السّلام روايت شده است كه فرمود: «در دعا كردن خيلى تلاش كنيد زيرا گنجينه هاى علمى كه نزد خداست از هر چيزى برتر است. دعا را واسطه خود قرار داده و آن را از كسانى كه شايستگى آن را ندارند - مانند كم خردان و منافقين - پنهان داريد. اين دعا با اين عبارت شروع مى شود: «اللهم انى اسئلك من بهائك بابهاها...».
اهل بيت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم معادن علم خداى متعال هستند همانگونه كه در زيارت جامعه به آن تصريح شده است. و نيز آنان «اسماء اللّه الحسنى»، «بهترين نامهاى خدا» مى باشند چنانچه روايات نيز همين را مى گويد. بنابراين بعيد نيست كه مراد از«ابهى بهاء اللّه و اجل جلال اللّه و اجمل جمال اللّه،...» «زيباترين و ظريف ترين زيبايى خدا، بزرگترين جلال خدا و زيباترين زيبايى خدا...» نيز آنان باشند. براى نزديك نمودن اين معانى به ذهن دلايل عقلى و نقلى وجود دارد كه اينجا جاى ذكر آن نيست، بخصوص بعد از دستور حضرت عليه السّلام به پنهان نمودن اين مطالب.
همچنين از دعاهاى اين روز مى توان دعاى گرانقدرى را كه به امير المؤمنين عليه السّلام منسوب است، نام برد. متن اين دعا بهترين گواه بر درستى اين نسبت است. زيرا در آن دعا، اشارات فراوانى به معانى نامهاى خداوند و آثار آن شده كه اين كار از كسى جز آنان يا كسانى كه از آنان آموخته باشند، برنمى آيد.
اعطاى انگشترى به فقير در حال ركوع
اين روز از جهت ديگرى نيز ممتاز بوده و كرامت دارد، در اين روز امير المؤمنين عليه السّلام انگشترى خود را در حال ركوع به فقير بخشيد.
خداوند نيز او را در كتاب خود، به عنوان ولىّ مؤمنين معرفى نموده و صفات نيكى را براى او برشمرد: «اى كسانى كه ايمان آورده ايد هر كس از شما كه از دين بازگردد، بزودى خداوند گروهى را كه آنان را دوست داشته و آنان نيز او را دوست دارند، نسبت به مؤمنين سرافكنده و فروتن و نسبت به كفار سرافراز و مقتدرند، به يارى دين برمى انگيزد. آنان در راه دين جهاد كرده و از سرزنش كسى باكى ندارند. اين است فضل خدا بهر كه خواهد، عطا مى كند. خداوند داراى رحمت گسترده و بى نهايت بوده و از احوال كسانى كه استحقاق آن را دارند آگاه است. ولىّ امر شما تنها خدا، رسول و مؤمنانى هستند كه نماز بپا داشته و در حال ركوع به فقيران زكات مى دهند.» يكى از اهل سنت روايت كرده است: هنگامى كه مسلمانان در جنگ خيبر فرار كردند، پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: «فردا پرچم را بدست مردى خواهم داد كه خدا و رسولش را دوست داشته، خدا و رسولش نيز او را دوست دارند، تاخت و تاز فراوانى در جنگ داشته و هيچگاه فرار نمىكند و تا زمانى كه خداوند او را پيروز نكند، باز نمى گردد. آنگاه پرچم را به على داد».
نيز روايت كرده است: «پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم به درگاه خداوند عرضه داشت: خدايا محبوبترين آفريدگانت را بفرست تا اين پرنده را با او بخورم. در پى آن مولاى ما على عليه السّلام آمده و با پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم مشغول خوردن آن شدند».
آياتى را كه ذكر كرديم، آياتى است كه در اين روزها نازل شده و در آن به فضايل امير المؤمنين عليه السّلام تصريح شده است. اين آيات از محكمات قرآن بوده و براى همگان قابل فهم است كه اهل سنت نيز در تفسير اين آيات آن را تصديق كرده اند. ولى آياتى كه در اين مورد در قرآن هست و فقط خواص آن را مى فهمند چندين برابر اين آيات بوده و نزديك به ثلث قرآن است. براى شناخت اين آيات مى توان به رواياتى كه شيعه از اهل بيت رسالت كه شريكان قرآن هستند و نيز كتابهاى دانشمندان شيعه مانند كتاب فضل بن شاذان رحمه اللّه مراجعه نمود.
انسان بايد اين روز را هم مانند ساير روزهاى شريف به پايان برساند و علاوه بر توسل به نگهبانان روز بايد به كسانى كه در مباهله شركت داشتند نيز توسل جسته و به حق بزرگ آنان اعتراف و نعمت وجود، هدايت، نيكى، احسان و فضل بزرگ آنان را سپاسگزارى كرده و با بهترين زبان و گريه و زارى از آنان بخواهد كه منت خود را بر او تمام كرده و نعمتهاى خود را با واسطه شدن در درگاه خداى متعال كامل نمايند. تا كارهاى او با پذيرش، رضايت و نزديكى به خدا و قرار دادن او در گروه دوستان خدا و شيعيان مقرب و دوستان قديمى آنان - درود خدا بر آنان باد - پايان پذيرد.
مراقب مى تواند در مناجات با آنان بگويد: «سروران من شما به ما آموختيد كه بزرگواران نعمتهاى خود و بخشندگان، بخشش خود را كامل مى نمايند. و اكنون شما جانشينان خدا در ميان آفريدگانش و مظهر كرم و رحمت او مى باشيد. پس نعمتها و بخششهاى خود را بر ما كامل نماييد، گرچه عدل شما ما را شايسته آن نمى داند. ولى باز هم شما فرموديد كه خداوند قبل از اين كه شايستگى نعمت در كسى باشد آن را به او عنايت مى فرمايد. و اكنون مظهر اين اخلاق چه كسى غير از شماست؟ به ديدار شما آمده و اميدوار به احسان و فضل شما هستيم.
ما را از فضل خود محروم ننموده، از در خود نرانده و از بخشش خود نااميد نكنيد. گرچه اعمال و دلهاى ما با ادب ديدار و آثار اميد سازگار نبوده و ما ديداركنندگان و اميدوارانى دروغين هستيم كه فقط ظاهر ديداركنندگان و اميدواران را داريم. مى گويند: عده اى اسنادى دروغين و جعلى ساخته و براى گرفتن كمك به عده اى از بزرگواران دنيا مراجعه نمودند. آنان پس از ديدن اسناد متوجه ساختگى بودن آن شدند. ولى با اين وجود كمك كرده و آنان را رد نكردند. خداوند بوسيله شما بزرگوارى را به آنان عنايت فرمود. بزرگوارى شما سرچشمه بزرگوارى آنان بوده و با كرم آنان قابل مقايسه نيست. پس بياييد و بخاطر بزرگوارى خود، ما را از بخشش خود محروم نكنيد. اگر اعمال و كارهاى ما ادعاى دوستى شما را تصديق نكرده و صفات دوستداران خود را در ما نمى يابيد، بخاطر دشمنى دشمنانتان با ما، ما را در سايه رحمت خود قرار دهيد. زيرا از ديرباز بخاطر ولايت شما مورد دشمنى آنان قرار گرفته و بجهت انتساب به شما مورد آزار قرار گرفته ايم.
سروران من اگر شيطان در كمينم نشسته و تمام توان خود را براى مأيوس نمودن من از عنايات شما صرف نمايد، با كمك گرفتن از خداوند در مقابل او ايستاده، با راهنماييهاى شما او را رد كرده و از شما نااميد نمى شوم. زيرا شما واسطه ميان مردم و خداوند بوده و كسى كه بخواهد به خدا برسد، بايد از هدايتهاى شما استفاده نمايد. و من نيز جز شما كسى را ندارم.
و شماييد راه بزرگ، صراط مستقيم، شهيدان سراى فنا، شفيعان سراى بقا، رحمت رسيده و شفاعت پذيرفته شده. كسى كه بسوى شما بيايد نجات يافته و كسى كه رو به شما نياورد هلاك مى شود. كسانى كه ولايت شما را داشته باشند، رستگار شده و كسى كه با شما دشمنى كند، نابود مى گردد. كسى كه به هدايتهاى شما عمل نمايد خوشبخت شده و كسى كه به شما پناه آورد، ايمن مى گردد. و كسى كه با شما پيوند داشته باشد راهنمايى مى شود.
بكورى چشم شيطان، شما را دوست داشته و شيرينى اين دوستى را در قلب و نور آن را در عقل، روح و جانم احساس مى كنم. ولايت شما با گوشت، استخوان، مغز، مو، پوست، اعصاب و تمام وجود من آميخته شده و مى گويم:
گر بشكافند سراپاى من
جز تو نيابند در اعضاى من
از خداوند انتظار دارم دوستى شما را در قلبم افزون نموده، مرا شيعه نزديك شما و از دوستان قديمى شما بگرداند. در بهترين جاهاى بهشت و در نشستگاه صدق، و نزد خود جاى دهد».
وقتى ما مقام سروران خود را در نزد خدا فهميده و نعمت وجود و لطف فراوان آنان را نسبت به خود دريافتيم، يقين مى كنيم اعمالى كه در اين روز و هر روز ديگر انجام مى دهيم از بركات وجود، نورهاى هدايت و دعاهاى پذيرفته شده آنان بوده و تمام اشكالات و نقصهايى كه در اعمال ما به چشم مى خورد ناشى از كوتاهى ما در بهره مندى از عنايات آنان است. بنابراين بايد تمام عباداتى را كه در اين روز و پيش از آن انجام داده ايم را تسليم آنان نموده و از خداوند بخواهيم به آنان اجازه شفاعت، اصلاح مفاسد و بر طرف نمودن نقص هاى عبادات ما را داده، آن عبادتها را تبديل به اعمال نيك و قابل پذيرش نموده و به خداوند عرضه نمايند.
کانال قرآن و حدیث را درشبکه های اجتماعی دنبال کنید.
