ابلاغ سوره برائت در دهه اول ذی الحجه

بنابراين، شايسته است در اينجا علت اين مسأله را كه چرا رسول خدا-صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-على-عليه السّلام-را بعد از فتح «مكه» براى ابلاغ آيات برائت به «مكه» فرستاد، بررسى كنيم: در كتاب‌هاى تاريخى و غير آن آمده است كه پيامبر اكرم-صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-در سال هشتم هجرى «مكه» را فتح كرد و «عتاب بن أسيد بن عيص بن اميّة بن عبد شمس» را به عنوان عامل خود بر آنان گمارد، ولى قبايل «هوازن» گرد هم آمدند و آماده‌ى نبرد با او شدند. ازاين‌رو، او از «مكه» به سوى «هوازن» روانه شد و اموال آنان را به غنيمت گرفت، سپس به سوى «طائف» و از آنجا به «جعرانه» رفت و در آنجا غنايم گرفته شده را تقسيم كرد و شبانه براى انجام عمل «عمره» وارد «مكه» شد و بعد از طواف خانه‌ى خدا و به‌جا آوردن عمل سعى بين «صفا» و «مروه» و اتمام عمره به «جعرانه» بازگشت و از آنجا به «مدينه» رهسپار شد و در آن سال حج به‌جا نياورد. زمانى كه سال هشتم هجرى فرارسيد، مردم عمل حج را به‌جا آوردند و پيامبر اكرم-صلوات اللّه عليه و آله-حج به‌جا نياورد، بلكه مسلمانان زير نظر «عتاب بن اسيد» حج به آوردند، زيرا او در آن زمان فرماندار «مكه» بود؛ ولى از سوى ديگر مشركان «مكه» و ديگر مشركانى كه پيامبر اكرم-صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-به آنان امان داده بود و كافران ديگرى كه به آنان پيوسته بودند، با رهبرى «ابو سيّاره عدوانى» -كه بر الاغ كورى سوار شده بود و افسار آن از ليف خرما بود-حج به‌جا آوردند. وقتى سال نهم هجرى فرارسيد و زمان مناسك حج نزديك شد، خداوند-جلّ جلاله- به رسول خود-صلوات اللّه و سلامه عليه-دستور داد كه با مشركان بستيزد و عظمت و سربلندى اسلام و مسلمانان را آشكار سازد. ازاين‌رو، آن حضرت به صورتى كه نقل كرديم، على-عليه السّلام-را براى بازگرداندن «ابو بكر» گسيل داشت و. . . اين در حالى بود كه مسلمانان اهل «مكه» نسبت به على-عليه السّلام-حسد مى‌ورزيدند و يا خواهان انتقام و خون‌خواهى افرادى از خاندان خود بودند كه على -عليه السّلام-آن‌ها را كشته بود و بدين‌سان، همه‌ى مشركان موجود در مراسم حج دشمن او بودند. با اين حال، على-عليه السّلام-به تنهايى حركت كرد و در برابر همه‌ى آنان ايستاد و بدين ترتيب، خداوند-جلّ جلاله-و رسول او، با دست مولى على-عليه السّلام- اسلام را سربلند كردند و كافران و گردنكشان را خوار ساختند. وقتى سال دهم هجرى فرارسيد و زمان انجام مراسم حج نزديك شد، پيامبر اكرم -صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-براى به‌جا آوردن «حجة الوداع»[7] و ابلاغ آنچه خداوند به ابلاغ آن دستور داده بود، از «مدينه» خارج شد، احكام اسلامى به ويژه مناسك حج را به مردم آموخت و هنگام بازگشت از آن در غدير «خم» بر خلافت و جانشينى مولى على -صلوات اللّه عليه-بعد از خود و برترى او از ديگران، تصريح نمود و آن‌گاه به سوى «مدينه» حركت كرد و سرانجام در همان سال، خداوند-جلّ جلاله-او را به سوى دار السلام و سراى ايمن فراخواند.پيش از حركت «ابو بكر» براى ابلاغ سوره‌ى برائت، خداوند-جلّ جلاله-آگاه بود كه او شايستگى ابلاغ آن را ندارد و اين‌كه «جبرئيل» بر پيامبر اكرم-صلوات اللّه عليه-نازل خواهد شد و دستور بازگرداندن «ابو بكر» را صادر و وى را از اين مقام عزل خواهد كرد. بنابراين، از اين نكته براى خردمندان معلوم مى‌شود كه خداوند-جلّ جلاله-با اين كار مى‌خواست اين مطلب را گوشزد كند كه كسى كه (ابو بكر) براى امرى جزيى از امور مربوط به رياست امت شايستگى ندارد، قطعا براى تصدّى امر كلى، يعنى رياست امت صلاحيت نخواهد داشت. نيز از اين مسأله برمى‌آيد وقتى گزينش كسى كه صاحب همه‌ى امور است (شخص پيامبر اكرم-صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-) براى ابلاغ چند آيه سودمند نباشد، چگونه انتخاب عده‌اى از افراد (اهل «سقيفه») براى تصدى امامت امت مفيد خواهد بود؟ ! زيرا كسى را كه خداوند براى ابلاغ چند آيه شايسته ندانسته، چگونه براى سامان دادن امور گوناگون شايسته خواهد دانست؟ ! و كسى را كه خداوند به‌طور يقين عزل كرده، چگونه عده‌اى از مسلمانان به گمان خود، او را براى امامت برمى‌گزينند؟ ! و كسى كه صلاحيت ابلاغ پيام خدا و رسول او را براى گروهى از مردم ندارد، چگونه شايستگى ابلاغ به همگان را خواهد داشت؟ ! و كسى كه براى ابلاغ پيام به يك شهر صلاحيت ندارد، چگونه براى فرمانروايى همه‌ى بلاد اسلام صلاحيت خواهد داشت؟ ! بنابراين، اين حديث كه سند آن قطعى است اين نكته را براى اهل علم روشن مى‌كند كه تنها علىّ بن ابى طالب-عليه السّلام-مى‌تواند جانشين رسول خدا-صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-باشد و هيچ‌كس ديگر به جز وجود شريف او نمى‌تواند به‌جاى او بنشيند. بر اين اساس، اين حديث به صراحت بر نصب على-عليه السّلام-به مقام ولايت از سوى خدا دلالت دارد و نيز بيانگر اين نكته است كه دين خدا به واسطه‌ى ولايت على -عليه السّلام-سربلند و شريعت اسلام به وسيله‌ى آن آشكار گرديد و تقيه و سرافكندگى از اظهار احكام و مقررات اسلامى كه تا آن زمان پنهان و مستور بود، برداشته شد.

---

[1]) سوره­ توبه، آیات 1-3                                          [2]) سوره­ توبه، آیه­ 5                                     [3]) توضيح اين بخش از فرموده‌ى رسول خدا-صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-زير عنوان «اشارات» خواهد آمد.

[4]) نام ديگر «مزدلفه» ، يكى از مواقف حج                   [5]) سه روز بعد از عيد قربان                          [6]) سوره­ توبه، آیه­ 40.

[7]) آخرين حج و حج خداحافظى رسول خدا-صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-