فضیلت و کیفیت سجده شکر

رساله باقیات الصالحات در آخر کتاب مفاتیح الجنان، باب اول: اعمال شب و روز، فصل اول: اعمال متعلق به مابین طلوع فجر تا طلوع آفتاب؛

چون از تعقيب نماز فارغ شدى، سجده شكر بجا آور. و اتفاق علماى شيعه بر آن است كه سجده شكر در وقت‏ تازه شدن نعمتى، يا دفع بلايى مستحبّ است، و بهترين آن پس از نماز است براى شكر بر توفيق اداى نماز. به سند معتبر از حضرت باقر عليه السّلام روايت شده: پدرم امام زين العابدين عليه السّلام، هيچ نعمتى را از خدا ياد نكرد، مگر آن‏كه به شكرانه‏ آن، سجده بجا آورد، و هيچ آيه ‏اى از قرآن را نخواند كه در آن سجده باشد، مگر آن‏كه سجده كرد، و خدا شرّى را كه از آن‏ مى ‏ترسيد، از او دفع نكرد مگر آنكه سجده كرد، و از هر نماز واجبى كه فارغ مى‏ شد، پس از آن سجده بجا مى ‏آورد، و هرگاه‏ اصلاح نمودن ميان دو نفر را توفيق مى ‏يافت، به خاطر شكر آن سجده مى ‏كرد، در تمام مواضع سجود آن حضرت، اثر سجده نمايان بود، به اين خاطر به آن حضرت سجّاد مى ‏گفتند. و نيز به سند صحيح از حضرت صادق عليه السّلام روايت شده‏ هر مؤمنى در غير نماز، براى شكر نعمتى براى خدا سجده كند حق تعالى براى او ده حسنه مى ‏نويسد، و ده سيئه را از او محو مى ‏كند، و ده درجه براى او در بهشت بلند مى ‏گرداند. و به سندهاى معتبر بسيار از آن حضرت روايت شده: نزديك‏ترين حالات بنده به خدا، حالت سجده همراه با گريه است. در حديث صحيح ديگرى فرمود: سجده شكر بر هر مسلمانى واجب است، نماز خود را با آن تمام كن، و پروردگارت را به وسيله آن خشنود نما، و فرشتگان را از خود به شگفتى انداز، به درستى كه بنده هرگاه نماز بجا آورد، و پس از آن سجده شكر كند، پروردگار جهانيان بين او و فرشتگان‏ پرده را بگشايد و بگويد: اى فرشتگان من، به جانب بنده من نظر كنيد، كه فريضه مرا ادا نمود، و عهد مرا تمام كرد، پس‏ در پيشگاه من به خاطر آنچه بر او انعام كرده ‏ام سجده كرد، اى فرشتگان من، به او چه پاداشى بايد داد؟ پاسخ مى ‏دهند رحمتت را. مى ‏پرسد: ديگر چه؟ مى ‏گويند: بهشت، باز مى ‏فرمايد: ديگر چه؟ مى ‏گويند: كفايت كارهاى مهمّ او، و برآوردن حاجاتش. پس حق تعالى به كرّات مى ‏پرسد، و فرشتگان پاسخ مى‏ دهند، تا آن‏كه فرشتگان مى ‏گويند: پروردگارا، ديگر چيزى نمى ‏دانيم، آنگاه خداى كريم مى ‏فرمايد: من او را شكر مى‏ كنم، چنان‏كه او مرا شكر كرد، و به‏ فضل خود به سوى او رو مى ‏كنم، و رحمت عظيم خود را در قيامت به او مى ‏نمايانم! به سند صحيح از حضرت صادق عليه السّلام‏ روايت شده: خداى عالميان، ابراهيم عليه السّلام را براى آن خليل خود گردانيد، كه بسيار بر زمين سجده مى ‏كرد. و در حديث معتبر ديگرى فرمود: چون نعمتى از نعمتهاى خدا را به ياد آورى، و در جايى باشى كه كسى از مخالفان تو را نبيند، چهره خود را به نيّت سجده بر زمين گذار، و اگر در جايى باشى كه مخالفان حاضر باشند، و نتوانى سجده كنى، دست‏ بر پايين شكم خود گذار، و براى تواضع و فروتنى نسبت به خدا به حالت ركوع درآ، و دست بر شكم گذاشتن به خاطر آن است، كه مخالفان گمان كنند، دردى در شكم تو پيدا شده. در روايات متعددى وارد شده: حق تعالى به موسى‏ عليه السّلام خطاب كرد: مى‏ دانى تو را براى چه برگزيدم، و از ميان آفريدگانم تنها تو را كليم خود كردم؟ موسى گفت: پروردگارا نمى‏ دانم، خدا فرمود: براى آن‏كه بر احوال بندگان توجّه كردم، در ميان ايشان كسى را نديدم، كه در پيشگاه من بيش از تو خشوع آورد، چون تو از نماز فارغ مى‏ شوى، دو طرف چهره ات را بر خاك مى‏ گذارى. به سند موثّق از حضرت رضا عليه السّلام روايت شده: سجده پس از فراغت از نماز واجب، شكر خدا است بر اينكه بنده‏ خود را بر ادا كردن واجب توفيق داده، و كمتر چيزى كه بايد در اين سجده گفته شود، اين است كه سه مرتبه بگويد: «شكرا للّه» راوى پرسيد: «شكرا للّه» چه معنايى دارد؟ حضرت فرمود: معنايش اين است كه اين سجده از جانب‏ من براى شكر و سپاس خدا است بر اينكه به من توفيق داد به خدمتش برخاستم، و واجب او را ادا كردم، و شكر خدا موجب فزونى نعمت و توفيق طاعت است، و اگر در نماز تقصيرى مانده باشد، كه به نافله‏ ها جبران نگشته به وسيله‏ اين سجده جبران مى‏ شود. و اما كيفيت اين سجده، مشروط به شرطى نيست به هر شكلى كه صورت گيرد صحيح است، و احوط آن است كه بر زمين انجام گيرد، و اگر بتواند بايد مانند سجده نماز بر هفت عضو سجده كند، و پيشانى را بر آنچه سجده نماز بر آن صحيح است بگذارد، و بهتر آن است كه بر خلاف سجده نماز دستها را بر زمين بخواباند، و شكم را به زمين برساند، و مستحبّ است اول پيشانى را بر زمين گذارد، سپس طرف راست صورت را، آنگاه جانب چپ را و دوباره‏ پيشانى را بر زمين گذارد. به همين خاطر اين حالت را «دو سجده شكر» مى‏ گويند. و ظاهرا بدون گفتن ذكر هم صورت مى‏ گيرد، و مستحبّ‏ است كه در اين سجده ذكر بگويد، و بهتر آن است كه ذكرها و دعاهايى را كه در چند سطر بعد ذكر خواهد شد بخواند، و مستحبّ است اين سجده را طول دهد.