دعاهای وقت طلوع و غروب آفتاب (رساله باقیات الصالحات)

رساله باقیات الصالحات در آخر کتاب مفاتیح الجنان، باب اول: اعمال شب و روز، فصل پنجم: بعضی اذکار و دعاهای صباح و مساء (صبح و شام)؛

آگاه باش ايدك اللّه كه تشويق و ترغيب بسيارى بر محافظت اين دو وقت در آيات و اخبار آمده، بر اين اساس، براى‏ اين دو وقت دعاها و اذكار بسيارى از رسول خدا و ائمه اطهار صلوات اللّه عليهم وارد شده كه ما در اين رساله به ذكر مختصرى از آنها تبّرك مى‏ جوييم.

اول: ابن بابويه به سند معتبر، از حضرت امير مؤمنان عليه السّلام روايت كرده: هركه پيش از طلوع آفتاب هر يك از سوره هاى: توحيد و قدر و اية الكرسى، را يازده مرتبه بخواند، خدا دارايى او را از آنچه مى ‏ترسد باز مى ‏دارد. و نيز فرمود: هركه قل‏ هو اللّه و قدر را پيش از طلوع آفتاب بخواند، در آن روز گناهى به او نرسد، هرچند شيطان بر اين امر سخت بكوشد.

دوم: كلينى و ابن بابويه، و شيخ طوسى، و ديگران، به سندهاى معتبر از حضرت صادق عليه السّلام روايت كرده ‏اند، بر هر مسلمان فرض است كه‏ ده مرتبه پيش از طلوع آفتاب، و ده مرتبه پيش از غروب خورشيد، اين دعا را بخواند:

لا اِلهَ اِلا اللّهُ وَحْدَهُ لاشَريكَ لَهُ لَهُ الْمُلْكُ وَ لَهُ الْحَمْدُ

معبودى جز خدا نيست، شريكى برايش نمى ‏باشد، فرمانروايى و ستايش خاص اوست،

يُحْيى وَ يُميتُ وَ هُوَ حَىُّ لايَمُوتُ بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَ هُوَ عَلى كُلِّ شَىْءٍ قَديرٌ

زنده مى ‏كند و مى‏ ميراند، و او زنده‏ اى است كه هرگز نمى ‏ميرد، خيز تنها بدست اوست، و او بر هر كارى تواناست.

و در بعضى از روايات آمده است: «يُحيِى وَ يُميت‏ُ وَ يُميتُ وَ يُحيى» (زنده می سازد و می میراند و می میراند و زندگی می بخشد) و در چند روايت جمله «وَ هُوَ حَىٌّ لَا يَمُوتُ بِيَدِهِ الخَيرُ» (و او خود زنده نامیراست و خوبی  در دست اوست) نيامده ولى در بعضى روايات آمده. و ظاهرا همه خوب‏ است، و اگر همه صورت ها را بگويد بهتر است، و در بعضى از روايات وارد شده اگر ترك شود لازم است قضا كنيد، و در بعضى روايات آمده: اين كفاره گناهان او در آن روز است.

سوم: ابن بابويه و ديگران به سندهاى بسيار معتبر از حضرت‏ زين العابدين و حضرت صادق عليها السّلام روايت كرده ‏اند: هركه در شام صد مرتبه الله اكبر بگويد، مانند اين است كه صد بنده را آزاد كرده باشد، و به سند صحيح ديگر از حضرت باقر عليه السّلام روايت شده: هركه پيش از طلوع آفتاب صد مرتبه، و قبل از غروب آن صد مرتبه الله اكبر بگويد، خداى كريم براى او همانند پاداش كسى ‏كه صد بنده را آزاده كرده باشد مى ‏نويسد، و هركه ده بار

سبحان اللّه‏ و بحمده

منزه است خدا و او را می ستایم

بگويد، خدا ده حسنه براى او مى ‏نويسد، و هركه بيشتر بگويد، براى او بيشتر نوشته مى ‏شود.

چهارم: ابن بابويه به سند معتبر از حضرت صادق عليه السّلام روايت كرده: رسول خدا صلى اللّه عليه و آله فرمود: غرفه‏ اى چند در بهشت است، كه ظاهر آنها از درون، و درون آنها از بيرون نمايان است، و از امّت من كسى در آنها ساكن مى ‏شود، كه سخن نيك گويد، و به مردم طعام بخوراند، و به هر كه رسد سلام كند، و در شب هنگامى كه مردم در خوابند نماز بجا آورد، آنگاه فرمود: كلام نيك آن است كه در صبح و شام‏ ده بار بگويد:

سبحان اللّه و الحمد للّه و لا اله الاّ اللّه و اللّه اكبر

منزه است خدا و ستایش مخصوص خداست و معبودی جز خدا نیست و خدا بزرگ تر است

و نيز در كتاب «محاسن» برقى به سند صحيح از حضرت باقر عليه السّلام روايت‏ شده: حضرت رسول صلى اللّه عليه و آله به مردى رسيد كه باغى را براى خود احداث مى‏ كرد، حضرت ايستاد و فرمود: مى ‏خواهى تو را بر باغى راهنمايى كنم، كه اصلش از اين باغ ثابت‏ تر، و ميوه‏ اش زودرس ‏تر، و نيكوتر و پايدارتر باشد؟ گفت: آرى يا رسول اللّه، فرمود: در صبح و شام بگو: سبحان اللّه و الحمد للّه و لا اله الاّ اللّه و اللّه اكبر كه به عدد هر تصبيحى برايت در بهشت درخت ها از انواع ميوه ‏ها غرس مى‏ كنند، و اينهاست باقيات صالحات، كه خدا در قرآن فرموده: «نيكوتر و پايدارترند از دارايى دنيا».

پنجم: ابن بابويه به سند معتبر از حضرت امير مؤمنان عليه السّلام روايت كرده: هركه نزديك به شام، يا پس از شام سه مرتبه اين آيه را بخواند، در آن شب خيرى از او فوت‏ نمى ‏شود، و جميع شرور از او دور مى ‏شود. و همچنين است، هرگاه هنگام صبح بگويد:

(فَسُبْحانَ اللّهِ حينَ تَمْسُونَ وَ حينَ تُصْبِحُونَ*

تنزيه خداى را هنگامى كه شام كنيد، و زمانى كه صبح نماييد،

وَ لَهُ الْحَمْدُ فِى السَّمواتِ وَالاَْرْضِ وَ عَشِيّاً وَ حينَ تُظْهِرُونَ) ^[1]

و براى اوست ستايش در آسمانها و زمين و شب، و وقتى كه ظهر مى ‏كنيد.

ششم: برقى در كتاب «محاسن» به سند موثّق از حضرت رضا عليه السّلام روايت كرده: هركه در صبح، و در شام سه مربته بگويد:

بسم اللّه الرّحمن الرّحيم لا حول و لا قوّة الاّ باللّه

به نام خداوند بخشنده مهربان هیچ جنبش و نیرویی نیست مگر به توفیق خدای بلند مرتبه و بزرگ

نترسد از شيطان و نه از پادشاه و نه از خوره و نه از پيسى، و حضرت فرمود: من صد مرتبه مى ‏گويم، و در تعقيب نماز صبح و شام هفت مرتبه، روايت شده، چنان‏كه قبلا گذشت.

هفتم: به سند معتبر از حضرت صادق عليه السّلام روايت شده: مردى از انصار، چند روزى خدمت‏ رسول خدا صلى اللّه عليه و آله نرسيد،حضرت از او پرسيد: به چه علت در اين چند روز، از ما، غايب بودى؟ گفت: به سبب تنگدستى‏ و طول بيمارى، حضرت فرمود: مى‏ خواهى به تو دعايى را تعليم كنم كه چون بخوانى تنگدستى و بيمارى از تو برطرف شود؟ گفت:آرى يا رسول اللّه. فرمود: صبح و شام اين دعا را بخوان:

لا حَوْلَ وَلاقُوَّةَ اِلاّ بِاللّهِ تَوَكَّلْتُ عَلَى الْحَىِّ الَّذى لايَمُوتُ

جنبش و نيرويى نيست جز به خدا، توكّل كردم بر زنده‏ اى كه هرگز نمى ‏ميرد،

وَالْحَمْدُ لِلّهِ الَّذى لَمْ يَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ شَريكٌ فِى الْمُلْكِ

و ستايش خداى را كه فرزندى نگرفته، و براى او شريكى در فرمانروايى نيست،

وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ وَلِىُّ مِنَ الذُّلِّ وَ كَبِّرْهُ تَكْبيراً.

 و نبود برايش سرپرستى از خوارى، و بزرگش شمار بزرگ‏ شمردنى شايسته.

هشتم: در بسيارى از روايات معتبر از حضرت صادق عليه السّلام روايت شده: پيش از طلوع و غروب آفتاب‏ ده مرتبه بگو:

اَعُوذُ بِاللّهِ السَّميعِ الْعَليمِ مِنْ هَمَزاتِ الشَّياطينِ

پناه مى‏ برم به خداى شنواى دانا، از وسوسه ‏هاى شياطين،

وَ اَعُوذُ بِاللّهِ اَنْ يَحْضُرُونِ اِنَّ اللّهَ هُوَ السَّميعُ الْعَليمُ

و پناه مى‏ برم به خدا از اينكه نزد من حاضر شوند، به درستى كه خدا شنوا و داناست.

و در پاره ‏اى از روايات چنين آمده «وَ اَعُوذُ بِكّ رَبّ‏ِ اَن يَحضُرُون» (و پناه می برم به تو ای پروردگار من از این که شیاطین گرد من آیند) و در بعضى از روايات «اَستَعيذُ بِاللّهِ السَّميعِ مِنَ الشَّيطانِ الرَّجيمِ وَ اَعُوذُ بِاللّهِ اَن يَحضُرُون‏ » (پناه می برم به خدای شنوای دانا از شیطان رانده شده از درگاه حق و پناه می برم به خدا از این که گرد من آیند)

نهم:در كتاب «فلاح السائل» از امام صادق عليه السّلام روايت كرده: شما را چه چيزى مانع است از اين كه در هر صبح‏ و شام اين دعا را سه مرتبه بخوانيد:

اَللّهُمَّ مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَالاَْبْصارِ ثَبِّتْ قَلْبى عَلى دينِكَ وَلاتُزِغْ قَلْبى بَعْدَ اِذْ هَدَيتَنى

خدا اى زيرورو كننده دلها و ديده ها،دلم را بر دينت ثابت بدار، و دلم را پس از اينكه‏ هدايت نمودى منحرف مساز،

وَهَبْ لى مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً اِنَّكَ اَنْتَ الْوَهّابُ وَاءَجِرْنى مِنَ النّارِ بِرَحْمَتِكَ

و از نزد خود رحمتى به من ببخش، به درستى كه تو بسيار بشخنده‏ اى، و از آتش پناهم ده به رحمتت،

اَللّهُمَّ امْدُدْلى فى عُمْرى وَ اَوْسِعْ عَلَىَّ فى رِزْقى وَانْشُرْ عَلَىَّ مِنْ رَحْمَتِكَ

خدايا عمرم را طولانى گردان، و در روزى‏ ام به من وسعت ده، و بر من بگستران از رحمتت،

وَ اِنْ كُنْتُ عِنْدَكَ فى اُمِّ الْكِتابِ شَقِيّاً فَاجْعَلْنى سَعيداً

 و اگر در امّ الكتاب [لوح محفوظ] نزد تو بدبختم، مرا خوشبخت فرما،

فَاِنَّكَ تَمْحُوما تَشآءُ وَ تُثْبِتُ وَ عِنْدَكَ اُمُّ الْكِتابِ.

زيرا كه تو محو مى‏ كنى هرچه را بخواهى، و هرچه را بخواهى پابر جايش‏ مى‏ نمايى، و امّ الكتاب نزد توست.

دهم: شيخ طوسى و سيّد بن طاووس از رسول خدا صلى اللّه عليه و آله روايت كرده اند: هركه صبح‏ و شام يك مرتبه بگويد:

سبحان اللّه و بحمد سبحان اللّه العظيم

خد ارا تسبیح و ستایش می کنم، خدای بزرگ را از هر عیبی منزه می شمارم

حق تعالى فرشته‏ اى را با بيلى از نقره به سوى بهشت روانه مى ‏كند تا براى او در زمين بهشت كه از مشك ناب است درختانى غرس كند، و ديوارى دور آن قرار دهد، و درى بر آن نصب‏ كند، و بر آن در بنويسد: اين بوستان فلان فرزند فلان است، و سيّد به روايت معتبر ديگرى از حضرت صادق عليه السّلام‏ نقل كرده: هركه اين تسبيح را، در غير مقام تعجب بگويد [عده ‏اى در برخورد به پيش ‏آمدها و حوادث، از باب تعجب فرياد مى ‏زنند: سبحان اللّه، كه از ظاهر روايت‏ استفاده مى ‏شود ثوابى كه ذكر شده براى اينگونه تسبيح گفتن نيست]حق تعالى هزار گناه او را محو مى ‏كند، و هزار حسنه برايش ثبت مى ‏نمايد، و هزار شفاعت‏ براى وى مى‏ نويسد، و هزار درجه براى او بلند گرداند، و براى او از اين كلمه مرغ سپيدى بيافريند، كه تا روز قيامت مشغول به اين‏ تسبيح باشد، و ثوابش براى او نوشته شود.

يازدهم: قطب راوندى از حضرت امير مومنان عليه السّلام روايت كرده: حضرت رسول صلى اللّه عليه و آله فرموده: هركه صبح كند، و چهار نعمت خدا را ياد نكند، مى‏ ترسم نعمت خدا از دست او برود:

اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذى عَرَّفنى نَفْسَهُ وَ لَمْ يَتْرُكْنى عَمْيانَ الْقَلْبِ

ستايش خداى را كه خودش را به من شناساند، و مرا كوردل رها نكرد،

اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذى جَعَلَنى مِنْ اُمَّةِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ

ستايش خداى را كه مرا از امّت محمّد (درود خدا بر او و خاندانش) قرار داد،

اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذى جَعَلَ رِزْقى فى يَدَيْهِ وَ لَمْ يَجْعَلْ رِزْقى فى اَيْدى النّاسِ

ستايش خداى را كه روزى مرا در دست عنايت خودش قرار داد، و در دست مردم نگذاشت،

اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذى سَتَرَ ذُ نُوبى وَ عُيُوبى فَلَمْ يَفْضَحْنى بَيْنَ الْخَلايِقِ

ستايش خدا را كه گناهان و عيوبم را بپوشاند، و مرا در ميان مردم‏ رسوا نساخت.

دوازدهم: در كتاب «بلد الأمين» از سلمان فارسى روايت كرده: هر بنده ‏اى كه صبح كند سه مرتبه بگويد:

اَلْحَمْدُلِلَّهِ رَبِّ الْعالَمينَ اَلْحَمْدُ لِلّهِ حَمْداً كَثيراً طَيِّباً مُباركاً فيهِ

ستايش خداى را پروردگار جهانيان، ستايش خداى را ستايشى بسيار پاكيزه مبارك

حق تعالى هفتاد نوع بلا را از او برگيرد كه كمترين آنها اندوه باشد.

سيزدهم: شيخ كلينى به سند معتبر از حضرت باقر عليه السّلام روايت كرده: چون‏ صبح كنى بگو:

اَصْبَحْتُ بِاللّهِ مُؤمِناً عَلى دينِ مُحَمَّدٍ وَسُنَّتِهِ وَدينِ عَلِي وَ سُنَّتِهِ

صبح كردم به يارى خدا، مؤمن بر دين محمد و روش او، و دين على و روش او،

وَ دينِ الاَْوصِيآءِ وَ سُنَّتِهِمْ آمَنْتُ بِسِّرِهِمْ وَ عَلانِيَتِهِمْ وَ شاهِدِهِمْ وَ غاَّئِبِهِمْ

و دين اوصيأ و روش او، و دين جانشينان ايشان و روش آنها، ايمان آوردم به پنهان و پيدايشان، و حاضر و غايبشان،

وَ اَعُوذُ بِاللّهِ مِمَّا اسْتَعاذَ مِنْهُ رَسُولُ اللّهِ صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ عَلِىُّ عَلَيْهِ السَّلامُ

 و پناه‏ مى‏ برم به خدا، از آنچه كه پناه برد از آن رسول خدا (درود خدا بر او و خاندانش) و على (درود خدا بر او)

وَالاَْوْصيآءُ عَلَيْهِمُ السَّلامُ وَاَرْغَبُ اِلَى اللّهِ فيما رَغِبُوا اِلَيْهِ وَلاحَوْلَ وَلاقُوَّةَ اِلاّ بِاللّهِ.

و جانشيان‏ ايشان، و رغبت به خدا مى‏ كنم، در آنچه آنان به سوى او رغبت نمودند، و جنبش و نيرويى نيست جز به‏ خدا.

چهاردهم: شيخ كلينى به سند معتبر از امام باقر عليه السّلام براى خواند اين دعا بعد از صبح، پيش از طلوع آفتاب، فضيلت بسيار نقل كرده:

اَللّهُ اَكْبَرُ اَللّهُ اَكْبَرُ كَبيراً وَ سُبْحانَ اللّهِ بُكْرَةً وَ اَصيلاً

خدا بزگ‏تر است،خدا بزرگ‏تر است، در كمال بزرگى، و منزّه است خدا، در بامداد و پسين،

وَالْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمينَ كَثيراً لاشريكَ لَهُ وَ صَلَّى اللّهُ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ

و ستايش بسيار خداى را پروردگار جهانيان، شريكى براى او نيست، و درود خدا بر محمّد و خاندانش.

پانزدهم: در كتاب بلد الأمين از حضرت صادق عليه السّلام روايت كرده: هركه در صبح اين دعا را سه مرتبه بخواند، تا شام بلايى به او نرسد، و اگر در شام بخواند، تا صبح بلايى او را در نگيرد:

بِسْمِ اللّهِ الَّذى لايَضُرُّ مَعَ اِسْمِهِ شَىْءٌ فِى الاَْرْضِ وَلا فِى السَّمآءِ وَ هُوَ السَّميعُ الْعَليمُ

به نام خدايى كه زيان نرساند، با نام او چيزى در زمين،و نه در آسمان، و او شنوا و داناست.

شانزدهم: كلينى و ابن بابويه و ديگران به سندهاى موثّق و معتبر از حضرت باقر عليه السّلام روايت كرده‏ اند: حق تعالى حضرت نوح را بنده بسيار شاكر ناميد، براى اينكه هر صبح و شام اين دعا را مى‏ خواند:

اَللّهُمَّ اِنّى اُشْهِدُكَ اَنَّهُ ما اَمْسى وَ اَصْبَحَ بى مِنْ نِعْمَةٍ اَو عافِيَةٍ فى دينٍ اَوْ دُنْيا فَمِنْكَ

خدايا تو را گواه مى ‏گيرم كه آنچه در شامگاه و بامداد، نعمت يا سلامت در دين يا در نيا به من رسيد از جانب توست،

وَحْدَكَ لاشَريكَ لَكَ لَكَ الْحَمْدُ وَ لَكَ الشُّكْرُ بِها عَلَىَّ حَتّى تَرْضى اِلهَنا.

يگانه‏ اى برايت شريكى نيست، تو را ستايش، و تو را سپاس بر آن نعمتها بر من، تا خشنود شويد معبودا.

و در بعضى روايات آمده است ده مرتبه مى ‏خواند:

اَللّهُمَّ اِنَّهُ ما اَصْبَحَ بى مِنْ نِعْمَةٍ اَوْ عافِيَةٍ فى دينٍ اَوْ دُنْيا فَمِنْكَ

خدايا آنچه در صبح از نعمت يا سلامت در دين يا دنيا به من رسيد، از جانب تو است،

وَحْدَكَ لاشَريكَ لَكَ لَكَ الْحَمْدُ وَ لَكَ الشُّكْرُ بِها عَلَىَّ حَتّى تَرْضى وَ بَعْدَ الرِّضا

يگانه‏ اى، برايت شريكى نيست، به آن نعمتها بر من تو را ستايش و تو را سپاس، تا خشنود شوى و فوق خشنودى.

و هر دو بيان خوب است.

[1] ) سوره الروم، آیات 17-18