نخستین کتاب حدیث تاریخ اسلام

کتاب اسرار آل محمد علیهم السلام نوشته «سُلَیم بن قیس هلالی» اولین کتاب شیعه در زمان امیر المؤمنین علیه السّلام بوده که امام صادق علیه السّلام درباره آن می گوید: "هر کس از شیعیان و دوستان ما کتاب سلیم بن قیس را نداشته باشد، چیزی از مسائل ولایت ما نزد او نیست و از اسباب ما آگاهی ندارد. این کتاب الفبای شیعه و سرّی از اسرار آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم است. "

امام سجّاد علیه السّلام نیز می فرماید: "سلیم راست گفته است، خدا او را رحمت کند همة این احادیث از ماست و از آنها خبر داریم. و چندین حدیث دیگر که همگی در تأیید وثاقت کتاب و سلیم بن قیس وارد شده است. سلیم این کتاب را در طول شصت سال از عمرش به رشته تحریر در آورده است. "

موضوع کتاب دربارة فضائل اهل بیت از زبان پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و حوادث بعد از آن حضرت به نقل از شاهدان عینی مثل ماجرای سقیفه از زبان سلمان فارسی و افتخارات و امتیازات علی علیه السّلام و حوادث دوران خلافت آن حضرت و بسیاری از مباحث عقیدتی و تاریخی است.

 

اهمیت کار سلیم بن قیس از آنجا معلوم می‌شود که ائمه (ع) کتابش را تأیید کرده‌اند و این سند افتخار را به او و کتابش داده‌اند. علما و محدثین نیز در نقل و حفظ کتاب او کوشیده‌اند به طوری که اثر جاودان آن در طول هزار و چهارصد سال به عنوان اولین کتاب در تاریخ اسلام باقی مانده است.

اکنون که سلیم عمر خود را وقف راه خدا و پیامبر و ائمه کرده و انچه داشته در این راه فدا کرده، خداوند هم نام او و کتابش را در طول قرن‌ها حفظ کرده و به عنوان یکی از بزرگ‌ترین پشتوانه‌های اسلام ثبت کرده است.

سلیم بن قیس هلالی حق عظیمی بر همه ما دارد که این چنین حقایق دینمان را برای ما حفظ کرده است. «ابان بن ابی عیاش» نقل کننده کتاب از مؤلفش نیز حقی بزرگ بر ما دارد که اگر او این امانت سلیم را به خوبی حفظ نمی‌کرد و به دست افرادی امین نمی‌سپرد، تاکنون اثری از این کتاب باقی نمانده بود. در همین راستا، همه علمایی که در طول چهارده قرن، به هر صورتی در حفظ کتاب اقدامی کرده‌اند و زحمتی متحمل شده‌اند، حق خاصی بر ما دارند.

سلیم در زمان حیات پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و نیز بعد از آن حضرت در زمان حکومت ابوبکر در مدینه نبوده و در حدود پانزده سالگی در اوایل حکومت عمر وارد مدینه شده است. او از همان آغاز ارتباط خود را با امیرالمؤمنین (علیه السلام) و اصحاب گرامش سلمان و ابوذر و مقداد و امثال آنان محکم کرد و از چشمه پر فیض اهل بیت (ع) سیراب شد، این برنامه او در زمان عثمان نیز ادامه داشت.

از سال ۳۵ هجری که امیرالمؤمنین علیه السلام خلافت را به دست گرفت، سلیم حدود ۴۰ سال داشت و شخصاً در میدان‌های جنگ جمل و صفین و نهروان حضور یافت. پس از شهادت امیرالمؤمنین (علیه السلام)، سلیم از اصحاب امام مجتبی (علیه السلام) و سپس از اصحاب امام حسین (علیه السلام) بود. پس از واقعه کربلا سلیم از اصحاب امام سجاد (علیه السلام) گردید و در حضور آن حضرت خدمت امام باقر (علیه السلام) را در سنین هفتاد سالگی درک کرد.

سلیم در دوران‌های سیاه زیاد و ابن زیاد و حجاج با کتمان زندگی کرد تا بالاخره از ترس حجاج کتاب ارزشمند خود را برداشته به ایران فرار کرد، و در آنجا کتاب خود را به «ابان بن ابی عیاش» سپرد. او در اواخر سال ۷۶ هجری در شهر نوبندجان فارس در سن ۷۸ سالگی بدرود حیات گفت و ظاهراً در همان شهر به خاک سپرده شد.