علامه محمد باقر مجلسی (ره) ( + کلیپ و تصویر)

محمد باقر بن محمد تقی بن المقصود علی المجلسی معروف به علامه مجلسی یا مجلسی دوم(۱۰۳۷ ـ ۱۱۱۰ق) و از معروف‌ترین علما، فقها و محدثان در جهان اسلام است. وی از صاحب منصبان با نفوذ شیعه در عصر صفویه و صاحب کتاب حدیثی بحار الانوار است.

او در علوم مختلف اسلامی مانند تفسیر، حدیث، فقه، اصول، تاریخ، رجال و درایه ، فلسفه، منطق، ریاضیات، ادبیات، لغت، جغرافیا، طب، نجوم و علوم غریبه متخصص بود.

از مشهورترین استادان وی می توان ملا صالح مازندرانی، ملا محسن فیض کاشانی، سید علی خان مدنی و ملا خلیل قزوینی را نام برد.

همچنین معروفترین شاگردان او عبارتند از: میرزا عبدالله افندی اصفهانی، سید نعمت الله جزایری، شیخ عبدالله بحرانی، محمد بن علی اردبیلی، میرزا محمد مشهدی، میر محمدحسین خاتون آبادی، سید ابوالقاسم خوانساری.

مجلسی دارای آثار بسیاری است که از جمله آنهاست: بحارالانوار، مرآة العقول، حق الیقین، زاد المعاد، تحفة الزائر، عین الحیات، حیاة القلوب، جلاء العیون، حلیة المتقین.

ولادت و نسب

وی در سال ۱۰۳۷هـ ق در اصفهان به دنیا آمد.[۱] ولادت او مصادف با حکومت صفویان و آخرین سال سلطنت شاه عباس اول بوده است. پدرش از بزرگان و مجتهدان سرشناس عصر خویش و از شاگردان شیخ بهایی، ملا عبدالله شوشتری ومیرداماد بود. مادرش، دختر صدرالدین محمد عاشوری قمی است که از خاندان علم و فضیلت به شمار می‌روند.[۲]

همسر و فرزندان

گفته شده وی دارای ۳ همسر بود که از آنها صاحب ۴ پسر و ۵ دختر گردید.[۳]

خاندان مجلسی

خاندان علامه مجلسی از جمله پر افتخارترین خاندان‌های شیعه در قرون اخیر است. در این خانواده نزدیک به یکصد عالم وارسته و بزرگوار دیده می‌شود.

جد اعلای پدری وی حافظ ابونعیم اصفهانی از محدثان و حفاظ است. پدربزرگ محمد باقر، «‌ملا مقصود‌» بود که وی را شاعری باتقوا و دانشمندی فاضل توصیف کرده‌اند.[۴] جده پدری او دختر کمال الدین شیخ حسن عاملی نطنزی اصفهانی است. برادران مجلسی، میرزا عزیزالله و ملا عبدالله هستند که محدث نوری آنان را مدح کرده است. آمنه بیگم مشهورترین خواهر مجلسی است که از دانشمندان زمان خود و همسر ملا صالح مازندرانی است.[۵]

علت شهرت به «‌مجلسی‌»

گفته شده که چون جدّ او دارای مجالس پر شور بوده یا این که در اشعارش از تخلّص «‌مجلسی‌» استفاده می‌کرده، به این نام شهرت یافتند.[۶] نقل دیگر آن است که چون محمدتقی در قریه «‌مجلس‌» اصفهان می‌زیسته است این خاندان به مجلسی معروف گردیدند.[۷]

تحصیلات

وی از همان ابتدا تحت تربیت پدری عالم قرار گرفت و علاقمند به فراگیری همه علوم دینی بود. خود او می‌نویسد:

• من از عنفوان جوانی شیفته انواع علوم دینی بوده و به آن عشق می‌ورزیدم و به فضل خدا به بوستان‌های دانش راه می‌یافتم. سپس به برداشت درست یا نادرست آن علم واقف می‌شدم تا آن که از میوه‌های گوناگون و گل‌های رنگارنگ آن برای خویش فراهم ساختم. من از هر آبشخوری جرعه‌ای نوشیده و از هر خرمنی خوشه‌ای برگرفتم.[۸]

مقام علمی

علامه مجلسی آنچنان شهرتی در علوم مختلف اسلامی دارد که محتاج هیچ بیان و توضیحی نیست. وی از جمله بزرگانی است که از جامعیت خاصی برخوردار بود. او در علوم مختلف اسلامی مانند تفسیر، حدیث، فقه، اصول، تاریخ، رجال ودرایه تخصص داشت. این علوم در کنار علوم عقلی همچون فلسفه، منطق، ریاضیات، ادبیات، لغت، جغرافیا، طب، نجوم و علوم غریبه از او شخصیتی ممتاز و بی‌نظیر ساخته است.

علامه ریزبینی و نکته سنجی‌‏های بسیار زیبایی پیرامون روایات مشکل دارد. بیان‌های علامه در ذیل روایات و آیات قرآن بسیار دقیق و زیبا است. وی علاوه بر علومی چون روایات اهل بیت(ع) در فقه نیز تبحری بالا داشته، گرچه اکثر مجلدات فقهی بحار، پاکنویس نشده است.

دعای پدر در حق فرزند خویش

از محمدتقی مجلسی پدر محمدباقر نقل شده است که در یکی از شب‌ها پس از نماز شب حالت خوشی به من دست داد و ناگاه صدای گریه طفل خویش را شنیدم. به جانب خدا عرض کردم:

• الهی! به حق محمد و آل محمد(ص) این طفل را مروج دین خودت و نشردهندۀ احکام سید المرسلین قرار بده و توفیقاتی به او مرحمت کن که انتهایی بر آن نباشد.[۹] نقل شده که محمد تقی مجلسی مقرر کرد تا مادر محمدباقر، او را در حال ناپاکی شیر ندهد.[۱۰]

مجلسی در کلام بزرگان

درباره وی گفته شده او نخستین کسی است که علم حدیث را در دوره صفویه منتشر ساخت.[۱۱]

شیخ حر عاملی می‌گوید:

• وی دقت نظر خود را وقف همه دانش‌ها کرد و اندیشه‌های عمیق خود را در راه آنان به کار گرفت.[۱۲]

محمدعلی اردبیلی او را با عبارات بزرگی می‌ستاید.[۱۳]

میرزا محمد تنکابنی می‌گوید:

• تنها کتاب «‌حق الیقین‌» وی ۳۰۰۰ تن از سُنیان شام را به مذهب تشیع در آورد.[۱۴]

عبدالعزیز دهلوی از عالمان اهل سنت که در رد عقاید شیعه نگاشته است می‌گوید:

• اگر دین شیعه را دین محمدباقر مجلسی بگویند رواست؛ اوست که این مذهب را رونق داده و پیش از این عظمتی نداشته است.[۱۵]

اساتید و مشایخ

بنا بر نقل میرزا حسین نوری در کتاب «‌الفیض القدسی فی ترجمه العلامه المجلسی‌» اساتید او جماعتی هستند و وی به نام ۱۸ تن می‌پردازد.[۱۶]

شاگردان و راویان

در برخی نقل‌ها شاگردان کرسی درس مجلسی بالغ بر ۱۰۰۰نفر ذکر شده است[۱۷] که هر کدام در حوزه خود از دانشمندان بنام و علمای اَعلام به شمار می‌روند. میرزا حسین نوری نام ۴۹ تن را ذکر می‌کند.[۱۸]

خدمات سیاسی، علمی و فرهنگی

1. مبارزه با اعتقادات و افکار صوفیه و برخورد با صوفیان.[۱۹]
2. تألیف کتب مختلف در موضوعات گوناگون فقه، تفسیر، کلام، حدیث، تاریخ، دعا و تألیف دائرة المعارف حدیثی بحارالانوار با جمع آوری روایات و تبویب موضوعی آن.[۲۰]
3. تألیف و ترجمه برخی از منابع دینی با زبان ساده فارسی برای استفاده مردم عادی.[۲۱]
4. فتوا دادن و پاسخ به مسائل دینی مردم در نهایت سهولت.[۲۲]
5. اصلاحات مذهبی و مبارزه با مراکز فساد و بت خانه‌ها و منع مسکرات.[۲۳]
6. اقامه نماز جمعه و جماعات و ایجاد مجالس وعظ و خطابه.[۲۴]
7. قبول مناصب قضاوت و شیخ الاسلامی در زمان شاه سلطان سلیمان و شاه سلطان حسین و استفاده از نفوذ خود در برپایی مبانی شیعه‍.[۲۵]
8. حل و فصل مرافعات و دعاوی مردمی.[۲۶]

تألیفات

تألیفات علامه مجلسی در موضوعات مختلف که به بیش از هفتاد عنوان می‌رسد و به زبان‌های فارسی و عربی نگاشته شده است. آقا بزرگ تهرانی، شمار کتاب‌های او را ۱۶۹ جلد می‌شمارد.

درگذشت

محمدباقر مجلسی سرانجام در شب ۲۷ رمضان سال ۱۱۱۰ هـ ق و در سن ۷۰ سالگی در اصفهان از دنیا رفت.[۲۸] وی بنا بر وصیتش در کنار مسجد جامع اصفهان و در جوار پدرش به خاک سپرده شد. برخی به مناسبت تاریخ وفات آن علّامه سروده‌اند:[۲۹]

ماه رمضان چه بیست و هفتش کم شد تاریخ وفات باقر اعلم شد
 اعیان الشیعه، ج۹، ص۱۸۲. ریحانة الادب، ج۵، ص۱۹۶.پی نوشت:

منابع

مطالب مرتبط

1. سایت بنیاد علمی پژوهشی علامه مجلسی
2. دانشنامه اسلامی: معرفی علامه مجلسی