مسئولیت پذیری کودکان

نوشته زیر برگرفته از کتاب «نسیم مهر» (متن پیاده شده برنامه پرسش و پاسخ رادیویی استاد حسین دهنوی) می باشد.

سؤال 1ـ بهترین سن ایجاد روحیه‏‌ مسؤولیت‏‌پذیری در کودکان چه زمانی است؟

پاسخ:
دوران خردسالی، بهترین زمان برای آموزش مسؤولیت‏‌پذیری است؛ چرا که کودک به طور فطری به کار و فعالیت علاقه دارد و برایش لذت بخش است و احساس مهم بودن را در او بر می‏‌انگیزد. افزون بر این، روحیه‏‌ی استقلال‏‌طلبی و خود اتکایی کودک می‏‌تواند والدین را در این امر کمک کند.
شما می‏‌توانید با توجه به سن فرزند خود، اموری را به او واگذارید تا به مرور به انجام کارهای شخصی و انجام مسؤولیت‏‌های واگذار شده عادت کند.
کودکان نوپا به جمع و جور کردن لباس‏‌ها، قرار دادن لباس‏‌های کثیف در سبد مخصوص، ریختن زباله‏‌ها در سطل زباله و... علاقه دارند.
کودکان 2 ساله می‏‌توانند جوراب‏‌ها را جفت، و لباس‏‌ها را مرتب کنند.
کودکان 3 و 4 ساله دوست دارند غذایشان را خودشان بخورند و لباس‏‌ها و کفش‏‌هایشان را خود بپوشند.
کودکان 5 ساله مایلند میز غذا یا سفره را بچینند؛ کشوها و رختخواب را مرتب کنند؛ البته مقصود از چیدن میز یا سفره، حمل و نقل ظرف‏‌های داغ غذا یا اشیای خطرناک مانند چاقو یا ظرف‏‌های قابل شکستن نیست.
کودکان 6 ساله دوست دارند و می‏‌توانند نیازمندی‏‌های اولیه منزل (نان، سبزی، ماست و...) را با فرض مصونیت از خطرها بخرند.
کودکان سنین بالاتر، شیفته‏‌ی پذیرش مسؤولیت‏‌های مهم‏‌تر هستند. اموری از قبیل تعمیر وسایل، محاسبه‏‌ی سندها، شست و شوی ماشین، بازنویسی مطالب، تصحیح ورقه و... و آشپزی و خیاطی (دختران)، در ایجاد روحیه‏‌ی مسؤولیت‏‌پذیری آنان بسیار مؤثر است.
برای ایجاد این روحیه در کودکان، بکوشید امور را به صورت جهت‏‌دار و در محدوده‏‌ی خاص به آنان واگذارید. واگذاری امور به صورت پراکنده، مطلوب نیست.

سؤال 2ـ برای ایجاد روحیه‏‌ مسؤولیت‏‌پذیری در کودکان چه باید کرد؟

پاسخ:
باید از همان سنین کودکی، اموری را به آنان واگذارید. برخی والدین به سبب ترس از خطرها یا به جهت ضررهای مالی، کودکان را از انجام کارها منع می‏‌کنند که مطلوب نیست.
اگر مسؤولیت‏‌ها را با توجه به اقتضای سن کودکان به آنان واگذارید، دیگر نباید نگران خطرها باشید. کودک 3 ساله می‏‌تواند زباله‏‌ها را جمع کند و در سطل زباله قرار دهد؛ اما توانایی ندارد آن را از پله‏‌ها پایین ببرد. فرزند 4 ساله‏‌ی شما می‏‌تواند ظروف خالی غذا را بیاورد و روی میز یا سفره بچیند، اما آوردن ظرف غذای داغ در توانش نیست.
اگر سن کودک اقتضا دارد کارهایی با احتمال خطر را انجام دهد (آوردن چای و غذای داغ، کار با چرخ گوشت، هویه، اتو زدن لباس، کار با درل، گذر از خیابان برای خرید و...) تا مدتی بر کارش نظارت کنید و زمانی که اطمینان نسبی یافتید می‏‌تواند بدون نظارت شما مسؤولیت‏‌ها را انجام دهد، با توکل به خدای بزرگ و توسل به امامان معصوم به او استقلال دهید.
اگر از ضررهای مالی واگذاری مسؤولیت نگرانید، از کارهای کم اهمیت‏‌تر (پول کم برای خرید، لباس ارزان قیمت برای اتو زدن، پارچه‏‌ی کم بها برای دوخت و دوز، آشپزی برای اعضای خانواده و نه مهمان و...) آغاز کنید.
اگر امر دایر است بین رشد عاطفی و شخصیتی فرزند و ضرر مالی قابل تحمل (ریختن ظرف ماست، گم کردن پول خرید نان، خرید میوه‏‌ی نامطلوب، خرید روزنامه‏‌ی اشتباهی، شکستن لیوان، سوزاندن لباس کم بها با اتو، خراب کردن پارچه‏‌ی کهنه هنگام خیاطی، شور کردن خورش در آشپزی و...)، رشد او ترجیح دارد و آثار این رشد را در آینده‏‌ی زندگی‏‌اش خواهید دید.
برای ایجاد تنوع و پیشگیری از خستگی کودکان همسال، بکوشید مسؤولیت‏‌ها را چرخشی کنید. به کودکان خردسال که مایلند مسؤولیت‏‌های برادر یا خواهر بزرگ‏‌تر را انجام دهند، توضیح دهید که وقتی سنشان بالاتر رود، آن مسؤولیت‏‌ها را به عهده خواهند گرفت.
_________________________
منبع:
نسیم مهر جلد 1، پرسش و پاسخ تربیت کودک و نوجوان؛ حسین دهنوی