شعر در احادیث

تفسير آياتى كه در نكوهش شاعران آمده است

امام باقر عليه السلام ـ درباره آيه: «و شاعران را گمراهان پيروى مى كنند» ـ فرمود :

هل رَأيتَ شاعرا يَتَّبِعُهُ أحَدٌ ؟! إنّما هُم قَومٌ تَفَقَّهُوا لِغَيرِ الدِّينِ فَضَلُّوا و أضَلُّوا .
 آيا شاعرى را ديده اى كه كسى از او پيروى كند؟ اينان ، در حقيقت، جماعتى هستند كه براى غير دين ، دانش آموختند و در نتيجه ، هم خود گمراه شدند و هم ديگران را گمراه كردند .

امام صادق عليه السلام ـ نيز درباره همين آيه ـ فرمود :

هم قَومٌ تَعَلَّمُوا و تَفَهَّمُوا بغَيرِ عِلمٍ ، فَضَلُّوا و أضَلُّوا .
 شاعران جماعتى هستند كه دانش و آگاهى خود را با علم و علم آموزى به دست نياورده اند و از اين رو گمراه شدند و ديگران را نيز به گمراهى مى كشند .

امام صادق عليه السلام ـ نيز درباره همين آيه ـ فرمود :

 هُمُ القُصّاصُ .
يكى از مصداق هاى آيه، قصّه پردازان .حديث هستند .

امام صادق عليه السلام :

إيّاكُم و مُلاحاةَ الشُّعَراءِ ؛ فإنّهُم يَضَنُّونَ بِالمَدحِ و يَجُودُونَ بِالهِجاءِ
با شاعران در نيفتيد ؛ زيرا آنان در مدح، خسيس هستند و در هجو،سخى.

الدرّ المنثور ـ به نقل از أبو الحسن هم پيمان بنى نوفل ـ :

إنّ عبدَ اللّه ِ بنَ رَواحةَ و حَسانَ بنَ ثابتٍ أتَيا رسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله حينَ نَزَلَتِ «الشُّعَراءُ» يَبكِيانِ و هو يُقرَأُ «وَ الشُّعَراءُ يَتَّبِعُهُمُ الغاوُونَ» حتّى بَلَغَ «إِلاّ الّذينَ آمَنُوا و عَمِلُوا الصّالِحاتِ» قالَ : أنتُم «و ذَكَرُوا اللّه َ كَثيرا» قالَ : أنتُم «وَ انْتَصَرُوا مِنْ بَعْدِ ما ظُلِمُوا» قالَ : أنتُم «و سَيَعْلَمُ الَّذِينَ ظَلَمُوا أَيَّ مُنْقَلَبٍ يَنْقَلِبُونَ» قالَ : الكُفّارُ .
 هنگامى كه سوره شعراء نازل شد ، عبد اللّه بن رواحه و حسّان بن ثابت با چشم گريان خدمت پيامبر خدا صلى الله عليه و آله آمدند و آن حضرت [آيه] «و شاعران را گمراهان پيروى مى كنند» را مى خواند، تا آن كه به «مگر آنان كه ايمان آوردند و كار شايسته كردند» رسيد ، فرمود : شما هستيد [و نيز خواند: ]«و خدا را بسيار ياد نمودند» فرمود : شما هستيد [و نيز خواند:] «و بعد از آن كه مورد ستم واقع شدند، يارى خواستند» فرمود : شما هستيد [و نيز خواند: ]«و كسانى كه ستم كردند بزودى خواهند دانست كه به چه مكانى باز مى گردند» فرمود : كافران هستند .

شعر، جهاد زبانى است

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ چون درباره شعر از ايشان پرسش شد ـ فرمود :

إنّ المُؤمِنَ مُجاهِدٌ بِسَيفِهِ و لِسانِهِ ، و الذي نَفسي بيدِهِ لَكأنّما يَنضِحُونَهم بِالنَّبلِ .
همانا مؤمن با شمشير و زبان خود جهاد مى كند ؛ سوگند به آن كه جانم در دست اوست ، شاعران [مؤمن ]با شعر خود گويى به دشمن تير مى اندازند .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ چون درباره آيه اى كه خداوند درباره شاعران نازل كرده است از ايشان پرسش شد ـ : 

إنّ المؤمِنَ يُجاهِدُ بِسَيفِهِ و لِسانِهِ ، و الذي نفسِي بيدِهِ لَكَأنَّما بِوَجهِهِم مِثلُ نَضْحِ النَّبلِ .
همانا مؤمن با شمشير و زبان خود جهاد مى كند ؛ سوگند به آن كه جانم در دست اوست ، آنان با رويارويى (زبانى) خود، گويى تير [به دشمن ]مى زنند .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ به حسّان بن ثابت ـ فرمود :

 اُهجُ المُشركينَ؛ فإنّ جَبرئيلَ مَعَكَ .
مشركان را هجو كن كه جبرئيل با توست .

الدرّ المنثور ـ به نقل از براء بن عازب ـ :

 يا رسولَ اللّه ِ ، إنّ أبا سُفيانَ بنَ الحرثِ بنِ عبدِ المُطَّلِبِ يَهجُوكَ ، فقامَ ابنُ رَواحَةَ فقالَ: يا رسولَ اللّه ِ ، اِئذَنْ لي فِيهِقالَ : أنتَ الذي تقولُ : ثَبَّتَ اللّه ُ ؟ قالَ : نَعَم يا رسولَ اللّه ِ ، قلتُ :ثَبَّتَ اللّه ُ ما أعطاكَ مِن حَسَنٍ----تَثبِيتَ موسى و نَصرا مِثلَ ما نَصَراقالَ : و أنتَ يَفعَلُ اللّه ُ بكَ مِثلَ ذلكَ ثُمّ وَثَبَ كَعبٌ فقالَ : يا رسولَ اللّه ِ ، ائذَنْ لي فيهِ فقالَ : أنتَ الذي تقولُ : هَمَّتْ ؟ قالَ : نَعَم يا رسولَ اللّه ِ ، قلتُ :هَمَّت سُخَينةُ أن تُغالِبَ رَبَّهافَلْيَغْلِبَنَّ مُغالِبَ الغلاّبِقالَ : أما إنَّ اللّه َ لم يَنسَ لكَ ذلكَ .
 به رسول خدا صلى الله عليه و آله عرض شد كه ابو سفيان بن حرث بن عبد المطّلب شما را هجو مى كند . پس ، ابن رواحه برخاست و عرض كرد : اى رسول خدا! اجازه دهيد جواب او را بدهم . حضرت فرمود : تويى كه گفته اى : خدا استوار بدارد؟ عرض كرد : آرى ، اى رسول خدا . من گفته ام :خدا هر نيكويى را كه به تو داده است، استوار گرداند/همچنان كه موسى را استوار داشت و پيروزت كند چنان كه او را پيروز كرد .پيامبر فرمود : خدا با تو نيز چنين كنادسپس كعب برجست و عرض كرد : اى رسول خدا! به من رخصت دهيد جواب او را بدهمحضرت فرمود : تويى كه قصيده «هَمَّتْ» را سروده اى؟ عرض كرد : آرى ، اى رسول خدا! من گفته ام :سُخَينه .حديث كوشيد تا بر پروردگارش چيره شود/ولى براى اين بايد بر كسى چيره بشود كه بر همه چيره است .
حضرت فرمود : بدان كه خدا اين را از تو فراموش نكرده است .

شعر ستوده

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنّ مِنَ الشِّعرِ لَحِكَما ، و إنّ مِنَ البَيانِ لَسِحرا .
برخى شعرها حكمت است و برخى بيانها افسون .

امام صادق عليه السلام :

مَن قالَ فِينا بَيتَ شِعرٍ بَنَى اللّه ُ تعالى لَهُ بَيتا في الجَنَّةِ .
 هركه درباره ما يك بيت شعر بگويد ، خداوند متعال در بهشت يك خانه برايش بسازد .

امام صادق عليه السلام :

ما قالَ فِينا قائلٌ بَيتا مِن الشِّعرِ حتّى يُؤَيَّدَ بِرُوحِ القُدُسِ .
هيچ سراينده اى درباره ما بيت شعرى نگفت ، جز آن كه روح القدس كمكش كرد .

نخستين كسى كه شعر گفت

امام حسين عليه السلام :

كانَ عَليُّ بنُ أبي طالبٍ عليه السلام بِالكوفَةِ في الجامِعِ ، إذ قامَ إلَيهِ رَجلٌ مِن أهلِ الشّامِ ، فسَأَلَهُ عن أوَّلِ مَن قالَ الشِّعرَ ؟ قالَ: آدَمُ عليه السلام ، فقالَ : و ما كانَ شِعرُهُ ؟ قالَ : لَمّا اُنزِلَ على الأرضِ مِنَ السماءِ فَرَأى تُربَتَها وَ سَعَتَها و هَواها و قَتلَ قابِيلُ هابِيلَ ، فقال آدَمُ عليه السلام :

 على عليه السلام در مسجد كوفه بود كه مردى شامى برخاست و پرسيد : كه نخستين بار چه كسى شعر گفت ، حضرت فرمود : آدم عليه السلام . پرسيد : چه شعرى گفت ؛ حضرت فرمود : وقتى از آسمان به زمين فرود آورده شد و خاك آن و گستردگى و هوايش و كشته شدن هابيل به دست قابيل را ديد ، گفت :

بهترين شعر و قويترين شاعران

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : قويترين شعرى كه عرب گفته اين مصرع از شعر لبيد است :

ألا كُلُّ شَيءٍ ما خَلا اللّه َ باطلُ .
هلا ! هر چه غير از خدا باطل است

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : درست ترين جمله اى كه يك شاعر گفته ، اين سخن لبيد است :

ألا كُلُّ شَيءٍ ما خَلا اللّه َ باطلُ .
هلا! هر چه غير از خدا باطل است

امام على عليه السلام ـ در پاسخ به اين پرسش كه قويترين شاعران كيست ـ فرمود :

 إنَّ القَومَ لَم يَجْروا في حَلْبَةٍ تُعرَفُ الغايَةُ عِندَ قَصَبَتِها ، فإن كانَ و لا بُدَّ فالمَلِكُ الضِّلِّيلُ .
اين جماعت در يك ميدان مسابقه كه خط پايانش معلوم باشد نتاخته اند ، اما اگر ناچار بخواهيم قويترين شاعران را معلوم سازيم ، او ، الملك الضلّيل (پادشاه غرقه در فساد و گمراهى ، امرؤ القيس) است .

برخى اشعار منسوب به امام على عليه السلام

امام على عليه السلام :

امام على عليه السلام :

 امام على عليه السلام :

امام على عليه السلام :

امام على عليه السلام

امام على عليه السلام :

میزان الحکمه،جلد پنجم.