دشنام و ناسزاگویی از نظر احادیث

ناسزا گويى به مؤمن

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

سِبابُ المؤمِنِ فُسوقٌ ، و قِتالُهُ كُفرٌ
ناسزاگويى به مؤمن، فسق است و جنگيدن با او، كفر .

(  كنز العمّال : ۸۰۹۴ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

سابُّ المُؤمِنِ كالمُشرِفِ على الهَلَكَةِ .
ناسزا گوىِ به مؤمن همچون كسى است كه در آستانه هلاكت باشد .

(  كنز العمّال : ۸۰۹۳ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

سِبابُ المؤمِنِ فُسوقٌ ، و قِتالُهُ كُفرٌ ، و أكلُ لَحمِهِ مِن مَعصيَةِ اللّه ِ .
ناسزا گفتن به مؤمن فسق است و جنگيدن با او كفر و خوردن گوشت او (غيبت كردن از وى) معصيت خداست .

( بحار الأنوار : ۷۵/۱۴۸/۶ )

نهى از ناسزا گفتن به بتها و شيطان

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

لا تَسُبُّوا الشَّيطانَ و تَعَوَّذُوا بِاللّه ِ مِن شَرِّهِ .
به شيطان ناسزا مگوييد ، بلكه از شرّ آن به خدا پناه بريد .

( كنز العمّال : ۲۱۲۰)

نهى از ناسزاگويى به مردم

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

لا تَسُبُّوا الناسَ فَتَكتَسِبُوا العَداوةَ بَينَهُم .
به مردم ناسزا مگوييد كه با اين كار در ميان آنها دشمن پيدا مى كنيد .

( الكافي : ۲/۳۶۰/۳)

نهج البلاغة :امام على عليه السلام آنگاه كه شنيد گروهى از يارانش به شاميان ناسزا مى گويند فرمود :

 إنّي أكرَهُ لَكُم أن تَكُونُوا سَبّابِينَ ، و لكِنَّكُم لو وَصَفتُم أعمالَهُم و ذَكَرتُم حالَهُم ، كانَ أصوَبَ في القَولِ و أبلَغَ في العُذرِ ، و قُلتُم مَكانَ سَبِّكُم إيّاهُم : اَللّهُمَّ احقُنْ دِماءَنا و دَماءَهُم .حديث و فِي نَقْلٍ : كَرِهتُ لَكُم أن تَكُونُوا لَعّانِينَ شَتّامِينَ .
 من خوش ندارم كه شما ناسزا گو باشيد، بلكه اگر اعمال و رفتار و موقعيت [باطل] آنها را خاطرنشان كنيد ، مؤثّرتر و در بيان عذر و حجّت رساتر و قانع كننده تر باشد . به جاى ناسزا گفتن به آنها ، بگوييد : خدايا! خونهاى ما و آنان را حفظ كن .در نقلى ديگر آمده است : من خوش ندارم كه شما لعنتگر و دشنام گو باشيد .

( نهج البلاغة : الخطبة ۲۰۶ - شرح نهج البلاغة : ۳/۱۸۱ )

امام على عليه السلام ـ به قنبر ، كه خواست به كسى كه بدو ناسزا گفته بود ناسزا گويد ـ فرمود :

مَهْلاً يا قَنبرُ ! دَعْ شاتِمَكَ مُهانا تُرْضِ الرَّحمنَ و تُسخِطُ الشَّيطانَ و تُعاقِبُ عَدُوَّكَ ، فَوَالذي فَلَقَ الحَبَّةَ و بَرَأ النَّسَمَةَ ما أرضَى المؤمنُ رَبَّهُ بِمِثلِ الحِلْمِ ، و لا أسخَطَ الشَّيطانَ بِمِثلِ الصَّمتِ ، و لا عُوقِبَ الأحمَقُ بمِثلِ السُّكوتِ عَنهُ .
آرام باش قنبر! دشنام گوىِ خود را خوار و سرشكسته بگذار، تا خداى رحمان را خشنود و شيطان را ناخشنود كرده و دشمنت را كيفر داده باشى . قسم به خدايى كه دانه را شكافت و خلايق را بيافريد ، مؤمن، پروردگار خود را با چيزى همانند بردبارى و گذشت خشنود نكرد و شيطان را با حربه اى چون خاموشى به خشم نياورد و احمق به چيزى مانند سكوت در مقابل او مجازات نشد .

( الأمالي للمفيد : ۱۱۸/۲  )

نهى از ناسزا گفتن به اشياء

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

لا تَسُبُّوا الرِّياحَ فإنّها مَأمُورَةٌ ، و لا تَسُبُّوا الجِبالَ و لا السّاعاتِ و لا الأيّامَ و لا اللَّيالِيَ فَتَأثَمُوا و تَرجِعَ علَيكُم .
به بادها ناسزا مگوييد كه آنها [از جانب خداوند] مأمورند، و كوهها و ساعتها و لحظات و روزها و شبها را ناسزا نگوييد كه گنهكار مى شويد و به خودتان بر مى گردد .

(علل الشرائع : ۵۷۷/۱ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

لا تَسُبُّوا الرِّيحَ ؛ فإنّها مِن رَوْحِ اللّه ِ
باد را ناسزا مگوييد ؛ زيرا آن از رحمت خداست .

( كنز العمّال : ۸۱۰۹)

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله

لا تَسُبُّوا الدَّهرَ ، فإنَّ اللّه َ يقولُ: أنا الدَّهرُ ، ليَ اللَّيلُ اُجِدُّهُ و اُبلِيهِ .
 به روزگار ناسزا مگوييد؛ زيرا خداوند مى فرمايد : روزگار من هستم . شب از من است و من آن را نو مى كنم و كهنه مى گردانم.

( كنز العمّال : ۸۱۴۱ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

لا تَسُبُّوا الدَّهرَ ؛ فإنَّ اللّه َ هو الدهرُ .
به روزگار ناسزا مگوييد ؛ زيرا خداوند همان [خالق] روزگار است .

( الإيضاح : ۹)

نهى از ناسزاگويى به يكديگر

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

المُتَسابّانِ ما قالا فَعَلى البادِي حتّى يَعتَدِيَ المَظلومُ .
هرگاه دو نفر به يكديگر ناسزا بگويند، گناهش به گردن آغاز كننده آن است، مگر آن كه ستمديده از حدّ خود تجاوز كند .

( تنبيه الخواطر : ۱/۱۱۱ )

بحار الأنوار : پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود :

مِن أكبَرِ الكبائرِ أن يَسُبَّ الرجُلُ والِدَيهِ ، قيلَ : و كيفَ يَسُبُّ والِدَيهِ ؟ ! قالَ : يَسُبُّ الرجُلَ فَيَسُبُّ أباهُ و اُمَّهُ .
از بزرگترين گناهان اين است كه آدمى پدر و مادر خود را دشنام دهد . عرض شد :چگونه كسى پدر و مادر خود را دشنام مى دهد؟ فرمود : كس ديگرى را دشنام مى دهد و او متقابلاً به پدر و مادر وى ناسزا مى گويد .

(بحار الأنوار : ۷۴/۴۶/۶ )

تنبيه الخواطر به نقل از عياض بن حمّاد :

 قلتُ : يا رسولَ اللّه ِ ، صَلَّى اللّه ُ علَيكَ ، الرَّجُلُ مِن قَومي يَسُبُّني و هُو دُوني فهَل عَلَيَّ بَأسٌ أن أنتَصِرَ مِنهُ ؟ فقالَ : المُتَسابّانِ شَيطانانِ يَتَعاوَيانِ و يَتَهاتَرانِ .
 عرض كردم : اى رسول خدا! درود خدا بر تو باد ، مردى از قوم و قبيله من كه از من دون پايه تر است، به من ناسزا مى گويد ، آيا اشكال دارد من هم به تلافى اين كار، او را دشنام دهم؟ پيامبر فرمود : دو كس كه يكديگر را ناسزا گويند، دو شيطانند كه به يكديگر پارس مى كنند و به جان هم مى افتند .

(تنبيه الخواطر : ۱/۱۱۱ )

امام على عليه السلام :

ما تَسابَّ اثنانِ إلاّ غَلَبَ ألأَمُهُما .
 هيچ دو نفرى يكديگر را ناسزا نگفتند مگر آن كه پست ترينشان چيره گشت .

( غرر الحكم : ۹۶۰۲ )

امام كاظم عليه السلام ـ آن گاه كه دو مرد را ديد كه به يكديگر ناسزا مى گويند ـ فرمود :

البادِي أظلَمُ ، و وِزرُهُ و وِزرُ صاحِبِهِ علَيهِ ما لَم يَعتَدِ المَظلومُ .
 آغاز كننده ستمكارتر است و گناه طرف مقابل نيز به گردن اوست ، تا زمانى كه ستمديده زياده روى نكند .

(تحف العقول : ۴۱۲ )

امام كاظم عليه السلام :

 ما تَسابَّ اثنانِ إلاّ انحَطَّ الأعلى إلى مَرتَبةِ الأسفَلِ .
 هيچ گاه دو نفر به يكديگر ناسزا نگفتند مگر اين كه آن يك كه برتر است به مرتبه آن كه فروتر است سقوط كرد .

( أعلام الدين : ۳۰۵ )

امام كاظم عليه السلام ـ درباره دو نفر كه به يكديگر ناسزا بگويند ـ فرمود :

 في رَجُلَينِ يَتَسابّانِ ـ : البادِي مِنهُما أظلَمُ ، و وِزرُهُ و وِزرُ صاحِبِهِ علَيهِ ما لَم يَعتَذِرْ إلى المَظلومِ .

 آن كه آغاز كرده ستمكارتر است و تا زمانى كه از ستمديده پوزش نخواهد ، گناه او نيز به گردن وى باشد .

(الكافي : ۲/۳۶۰/۴ )

كيفر كسى كه انبيا و اوصيا رادشنام دهد

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مَن سَبَّ نَبيّا مِنَ الأنبياءِ فاقتُلُوهُ ، و مَن سَبَّ وَصِيّا فقد سَبَّ نبيّا .
هر كه يكى از پيامبران را دشنام دهد ، او را بكشيد ، و هركه يكى از اوصيا[ى آنان ]را دشنام گويد بى گمان يكى از پيامبران را دشنام داده باشد .

( الأمالي للطوسي : ۳۶۵ / ۷۶۹ )

امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به سؤال از حكم كسى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله را ناسزا گويد ـ فرمود :

يَقتُلُهُ الأدنى فَالأدنى قَبْلَ أن يَرفَعَهُ إلى الإمامِ .
نزديكترين كس به او مى تواند پيش از آن كه براى محاكمه نزد امام برده شود ، وى را بكشد .

( الكافي : ۷/۲۵۹/۲۱ )

ناسزا گويى به على عليه السلام

امام على عليه السلام :

سَتُدعَونَ إلى سَبّي فَسُبُّوني و تُدعَونَ إلى البَراءَةِ مِنّي فَمُدُّوا الرِّقابَ فإنّي على الفِطرَةِ .
بزودى از شما خواسته خواهد شد كه مرا ناسزا گوييد ، [عيبى ندارد ]ناسزا بگوييد . و از شما خواسته خواهد شد كه از من بيزارى جوييد ، گردن به تيغ بسپاريد [اما اين كار را نكنيد]؛ زيرا من بر سرشت اسلامم .

( الأمالي للطوسي : ۲۱۰/۳۶۲ )

امام على عليه السلام :

ألا و إنَّهُ سَيَأمُرُكُم بِسَبّي و البَراءَةِ مِنّي فأمّا السَّبُّ فَسُبُّوني فإنّهُ لِي زَكاةٌ و لَكُم نَجاةٌ
بدانيد كه بزودى [معاويه] به شما دستور خواهد داد تا مرا ناسزا گوييد و از من بيزارى جوييد ؛ اما ناسزا [عيبى ندارد]بگوييد؛ زيرا ناسزا گفتن به من، موجب تزكيه من و باعث نجات [جان ]شماست .

( نهج البلاغة : الخطبة ۵۷ ) 

امام على عليه السلام :

ألا إنّكُم مُعْرَضُونَ على لَعْني و دُعايَ كذّابا فَمَن لَعَنَني كارِها مُكرَها يَعلَمُ اللّه ُ أنّهُ كانَ مُكرَها وَرَدْتُ أنا و هو عَلى محمّدٍ صلى الله عليه و آله مَعا ، و مَن أمسَكَ لِسانَهُ فلَم يَلْعَنّي سَبَقَني كَرَميَةِ سَهْمٍ أو لَمْحَةٍ بِالبَصَرِ ، و مَن لَعَنَني مُنشَرِحا صَدرُهُ بِلَعْني فلا حِجابَ بَينَهُ و بينَ اللّه ِ و لا حُجَّةَ لَهُ عِندَ محمّدٍ صلى الله عليه و آله .
بدانيد كه شما را وادار خواهند كرد تا بر من لعنت فرستيد و دروغ گويم خوانيد . هركه از روى بى ميلى و اجبار مرا لعن و نفرين كند و خدا بداند كه به اجبار اين كار را كرده است من و او با هم بر محمّد صلى الله عليه و آله وارد شويم. و هركه زبانش را نگه دارد و نفرينم نكند ، پيش از من ، به سرعت تير يا چشم به هم زدنى ، بر پيامبر وارد شود. و هركه با اختيار و ميل بر من لعن و نفرين فرستد، ميان او و خداوند پرده اى [نگهدارنده از عذاب الهى ]نباشد و حجّت و بهانه اى به پيشگاه محمّد صلى الله عليه و آله ندارد .

 ( الأمالي للمفيد: ۱۲۰/۴ )

كنز العمّال :

جاء رَجُلٌ بِرِجالٍ إلى عَلِيٍّ فقالَ : إنّي رَأيتُ هؤلاءِ يَتَوَعَّدُونَكَ فَفَرُّوا و أخَذتُ هذا، قالَ: أ فَأقتُلُ مَن لم يَقتُلْني ؟! قالَ : إنَّهُ سَبَّكَ ، قالَ : سُبَّهُ أو دَعْ .
مردى يك نفر را به خدمت على عليه السلام آورد و عرض كرد : ديدم كه اين عدّه از دوزخى بودن تو سخن مى گويند، همگى فرار كردند، اما من اين يكى را گرفتم . على عليه السلام فرمود : آيا كسى را بكشم كه مرا نكشته است؟ مرد عرض كرد : او تو را دشنام مى داد . على عليه السلام فرمود : تو هم او را دشنام ده يا رهايش كن .

( كنز العمّال : ۳۱۶۱۶)

شرح نهج البلاغة:

رُوِيَ أنّهُ [عليّا] عليه السلام كانَ جالِسا في أصحابِهِ ، فَمَرَّت بِهِمُ امرأةٌ جَميلَةٌ ، فَرَمَقَها القَومُ بأبصارِهِم ، فقالَ عليه السلام :إنّ أبصارَ هذهِ الفُحولِ طَوامِحُ ، و إنَّ ذلكَ سَبَبُ هِبابِها ، فإذا نَظَرَ أحَدُكُم إلى امرأةٍ تُعجِبُهُ فَليُلامِسْ (فَلْيَلمِسْ) أهلَهُ ، فإنّما هِي امرأةٌ كَامرَأتِهِ فقالَ رجلٌ مِنَ الخَوارِجِ : قاتَلَهُ اللّه ُ كافِرا ما أفقَهَهُ ! ، فَوَثَبَ القَومُ لِيَقتُلُوهُ ، فقالَ عليه السلام :رُوَيداً، إنّما هُو سَبٌّ بِسَبٍّ ، أو عَفوٌ عن ذَنبٍ .
روايت شده كه امام على عليه السلام با اصحاب خود نشسته بود كه زنى زيبا روى از كنارشان گذشت . چشمهاى همه به او خيره گشت ، حضرت فرمود : چشمهاى اين نرينِگان ، حريصانه مى نگرد و اين نگريستن مايه تحريك آنان است . هرگاه يكى از شما زنى را ديد و از او خوشش آمد ، با زن خود آميزش كند ؛ زيرا كه او نيز زنى همانند زن خود اوست . يكى از خوارج گفت : خدا اين كافر را بكشد ، چقدر مى فهمد! اصحاب حضرت از جا پريدند كه او را بكشند ، امام عليه السلام فرمود : آرام باشيد ، جواب دشنام ، دشنام است يا چشم پوشى از گناه .

(  نهج البلاغة : الحكمة ۴۲۰ )

میزان الحکمه،جلد پنجم.

 برای مشاهده گزیده ای از احادیث و روایات  این موضوع در قاب تصویری به (مجموعه حدیث تصویری درباره دشنام و ناسزاگویی)  مراجعه کنید.