دشمنی در احادیث

نهى از دشمنى با يكديگر

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 مَن وَلِيَ عَشرَةً فَلَم يَعدِلْ فيهِم جاءَ يَومَ القِيامَةِ و يَداهُ و رِجلاهُ و رَأسُهُ في ثَقبِ فَأسٍ .
كسى كه بر دَه نفر فرمانروا شود و در ميانشان به عدالت رفتار نكند، روز قيامت در حالى آورده مى شود كه دستها و پاها و سرش در سوراخ تيشه اى جاى داده شده است.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

ما عَهِدَ إلَيَّ جَبرَئيلُ عليه السلام في شَيءٍ ما عَهِدَ إلَيَّ في مُعاداةِ الرِّجالِ
جبرئيل عليه السلام درباره هيچ چيز به اندازه دورى كردن از دشمنى با مردم، به من سفارش نكرد.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : 

ما أتاني جَبرَئيلُ عليه السلام قَطُّ إلاّ وَعَظَني، فآخِرُ قَولِهِ لي : إيّاكَ و مُشارَّةَ النّاسِ؛ فإنَّها تَكشِفُ العَورَةَ و تَذهَبُ بِالعِزِّ .
هيچگاه جبرئيل عليه السلام نزد من نيامد، مگر اين كه مرا پند داد، و آخرين سخنش به من اين بود: از دشمنى كردن با مردم بپرهيز؛ زيرا اين كار عيب نهفته را آشكار مى سازد و عزّت و احترام را از بين مى برد.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

ما نُهِيتُ عن شَيءٍ بَعدَ عِبادَةِ الأوثانِ ما نُهِيتُ عَن مُلاحاةِ الرِّجالِ .
من بعد از نهى شدن از بت پرستى، از چيزى به اندازه كشمكش كردن با مردمان نهى نشدم.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إيّاكُم و مُشارَّةَ النّاسِ ؛ فإنَّها تُظهِرُ العَرَّةَ و تَدفِنُ الغُرَّةَ .
از مخاصمه كردن با مردم بپرهيزيد، كه اين كار عيبها را برملا مى سازد و خوبيها را دفن مى كند.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مَن لاحَى الرِّجالَ سَقَطَت مُروءَتُهُ و ذَهَبَت كَرامَتُهُ .
هركه با مردم بستيزد ، انسانيتش ساقط شود و حرمتش از بين برود.

امام على عليه السلام : 

مُعاداةُ الرِّجالِ مِن شِيَمِ الجُهّالِ .
دشمنى كردن با مردان از خصلتهاى مردمان نابخرد است.

امام على عليه السلام :

رَأسُ الجَهلِ مُعاداةُ النّاسِ .
رأس نابخردى، دشمنى كردن با مردم است.

امام على عليه السلام :

 مِن سُوءِ الاختِيارِ مُغالَبَةُ الأكفاءِ و مُعاداةُ الرِّجالِ .
چيره جويى بر همتايان و دشمنى كردن با مردان، انتخابى نارواست.

امام على عليه السلام :

مِن سُوءِ الاختِيارِ مُغالَبَةُ الأكفاءِ ، و مُكاشَفَةُ الأعداءِ ، و مُناواةُ مَن يَقدِرُ عَلَى الضَّرّاءِ
 چيره جويى بر همتايان، و آشكار ساختن دشمنى با دشمنان، و مخالفت كردن با كسى كه مى تواند گزند برساند، انتخاب بدى است.

امام على عليه السلام ـ در گفتارى به فرزندانش ـ فرمود :

يا بَنِيَّ، إيّاكُم و مُعاداةَ الرِّجالِ ؛ فإنَّهُم لا يَخلُونَ مِن ضَربَينِ : مِن عاقِلٍ يَمكُرُ بِكُم ، أو جاهِلٍ يَعجَلُ عَلَيكُم .
فرزندان من! از دشمنى كردن با مردم بپرهيزيد؛ زيرا آنان از دو نوع خارج نيستند: يا دانايند كه با شما مكر مى كنند يا نادانند كه در ضدّيت با شما شتاب مى ورزند.

امام زين العابدين عليه السلام :

لا تُعادِيَنَّ أحَدا و إن ظَنَنتَ أنَّهُ لا يَضُرُّكَ ، و لا تَزهَدَنَّ في صَداقَةِ أحَدٍ و إن ظَنَنتَ أنَّهُ لا يَنفَعُكَ ، فإنَّكَ لا تَدري مَتى تَرجُو صَديقَكَ ، و لا تَدري مَتى تَخافُ عَدُوَّكَ
هرگز با كسى دشمنى مكن، هرچند گمان برى كه او به تو زيان نمى رساند، و به دوستى با هيچ كس بى رغبتى مكن، هرچند تصوّر كنى كه سودى به تو نمى رساند؛ زيرا نمى دانى كه چه وقت به دوستت محتاج مى شوى و نمى دانى كى از دشمنت ترسان مى گردى.

امام باقر عليه السلام :

إيّاكُم و الخُصومَةَ ؛ فإنَّها تُفسِدُ القَلبَ و تُورِثُ النِّفاقَ .
از ستيزه گرى دورى كنيد؛ زيرا اين كار دل را تباه مى كند و نفاق به بار مى آورد.

امام صادق عليه السلام :

إيّاكَ و عَداوَةَ الرِّجالِ ؛ فإنَّها تُورِثُ المَعَرَّةَ و تُبدي العَورَةَ .
از دشمنى كردن با مردمان بپرهيز؛ زيرا اين كار ننگ و زيان در پى دارد و عيب و بدى را آشكار مى سازد.

تخم دشمنى

امام جواد عليه السلام :

لا تُعادِ أحَدا حَتّى تَعرِفَ الَّذي بَينَهُ وَ بَينَ اللّه ِ تَعالى ، فإن كانَ مُحسِنا لا يُسلِمُهُ إلَيكَ ، و إن كانَ مُسيئا فإنَّ عِلمَكَ بِهِ يَكفيكَهُ فلا تُعادِهِ
با هيچ كس دشمنى مكن تا آنگاه كه بدانى رابطه او با خداوند عزّ و جلّ چگونه است؛ اگر نيكوكار باشد خداوند او را تسليم تو نمى كند و اگر بدكار باشد همين شناخت تو از او، تو را از وى كفايت مى كند. بنا بر اين، با وى دشمنى مكن.

امام على عليه السلام :

عِلَّةُ المُعاداةِ قِلَّةُ المُبالاةِ .
علت دشمنى كردن، بى پروايى است.

امام على عليه السلام :

لِكُلِّ شَيءٍ بَذرٌ و بَذرُ العَداوَةِ المِزاحُ .
هر چيزى را بذرى است و بذر دشمنى، شوخى كردن است.

امام على عليه السلام :

مَن زَرَعَ العُدوانَ حَصَدَ الخُسرانَ .
 هركه تخم دشمنى بكارد، زيان درو كند.

امام صادق عليه السلام :

مَن زَرَعَ العَداوَةَ حَصَدَ ما بَذَرَ .
هركه [تخم] دشمنى بكارد، همان دِرَوَد كه كاشته است.

كسانى كه شايسته اند دشمن ناميده شوند

امام صادق عليه السلام :

الانتِقادُ عَداوَةٌ .
 خرده گيرى، مايه دشمنى است.

امام على عليه السلام :

مَن ساتَرَكَ عَيبَكَ و عابَكَ في غَيبِكَ فهُوَ العَدُوُّ ؛ فَاحذَرهُ .
هركه عيب تو را از تو پنهان سازد و پشت سرت عيبجويى كند، او دشمن است، از او حذر كن.

امام على عليه السلام :

إنَّما سُمِّي العَدُوُّ عَدُوّا لِأنَّهُ يَعدو عَلَيكَ ، فمَن داهَنَكَ في مَعايِبِكَ فَهُوَ العَدُوُّ العادي عَلَيكَ .
عدّو (دشمن) را به اين سبب عدّو گفته اند كه به تو تعدّى مى كند. پس هركه در عيبهايت با تو مسامحه كند (آنها را نگويد، تا در صدد رفعشان برآيى) عدوّ تعدّى كننده به توست.

امام على عليه السلام :

بَطنُ المَرءِ عَدوُّهُ .
 شكم آدم، دشمن اوست.

امام على عليه السلام :

مَن لَم يُبالِكَ فهُوَ عَدُوُّكَ .
كسى كه از تو باك نداشته باشد (به تو اهميت ندهد) او دشمن توست.

امام على عليه السلام :

 أصدِقاؤكَ ثَلاثَةٌ و أعداؤكَ ثَلاثَةٌ، فأصدِقاؤكَ : صَديقُكَ ، و صَديقُ صَديقِكَ ، و عَدُوُّ عَدُوِّكَ . و أعداؤكَ : عَدُوّكَ ، و عَدُوُّ صَديقِكَ ، و صَديقُ عَدُوِّكَ .
 دوستان تو سه گروهند و دشمنانت نيز سه گروه؛ دوستانت عبارتند از: دوست تو و دوست دوست تو و دشمن دشمن تو. دشمنانت عبارتند از: دشمن تو و دشمن دوست تو و دوست دشمن تو.

دشمن ترين دشمنت

امام جواد عليه السلام :

قَد عاداكَ مَن سَتَرَ عَنكَ الرُّشدَ اتِّباعا لِما تَهواهُ .
 كسى كه به خاطر پيروى از دلخواه تو، راه درست را بر تو پنهان دارد، بي گمان با تو دشمنى كرده است.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

أعدى عَدوِّكَ نَفسُكَ الَّتي بَينَ جَنبَيكَ .
دشمن ترين دشمن تو، نفسى است كه ميان دو پهلويت قرار دارد.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

و الَّذي نَفسي بِيَدِهِ ، ما مِن عَدُوٍّ أعدى عَلَى الإنسانِ مِنَ الغَضَبِ وَ الشَّهوَةِ ، فَاقمَعوهُما و اغلِبوهُما و اكظِموهُما .
سوگند به آن كه جانم در دست اوست، براى انسان هيچ دشمنى دشمن تر از خشم و شهوت وجود ندارد. پس آن دو را سركوب كنيد و مقهورشان سازيد و آتش آنها را فرو نشانيد.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

لَيسَ عَدُوُّكَ الَّذي إن قَتَلتَهُ كانَ لَكَ نورا ، و إن قَتَلَكَ دَخَلتَ الجَنَّةَ ، و لكِنْ أعدى عَدُوٍّ لَكَ وَلَدُكَ الَّذي خَرَجَ مِن صُلبِكَ ، ثُمّ أعدى عَدُوٍّ لَكَ مالُكَ الَّذي مَلَكَت يَمينُكَ .
 دشمن تو آن كسى نيست كه اگر تو او را بكشى برايت مايه روشنايى باشد و اگر او تو را بكشد به بهشت روى، بلكه بالاترين دشمن تو، فرزند توست كه از پشتت خارج شده است و پس از آن، بالاترين دشمنت، ثروتى است كه به دست آورده اى.

امام على عليه السلام :

الهَوى أعظَمُ العَدُوَّينِ .
 هوس، بزرگترين دشمنان است.

امام على عليه السلام :

أعدى عَدُوٍّ لِلمَرءِ غَضَبُهُ و شَهوَتُهُ ، فَمَن مَلَكَهُما عَلَت دَرَجَتُهُ و بَلَغَ غايَتَهُ .
 دشمن ترين دشمن آدمى، خشم و شهوت اوست. هركه بر اين دو چيره شود، مقامش بلند گردد و به هدف خود برسد.

امام على عليه السلام :

نَفسُكَ أقرَبُ أعدائكَ إلَيكَ .
نفْس تو، نزديكترين دشمنانت به توست.

سست نيرنگ ترين دشمنان

امام صادق عليه السلام :

اِحذَروا أهواءَكُم كَما تَحذَرونَ أعداءَكُم ، فلَيسَ شَيءٌ أعدى لِلرِّجالِ مِن اتِّباعِ أهوائهِم و حَصائدِ ألسِنَتِهِـم .
از هوسهاى خود بپرهيزيد، همچنان كه از دشمنانتان پرهيز مى كنيد؛ زيرا براى مردان چيزى دشمن تر از پيروى هوسهايشان و درو شده هاى زبانهايشان وجود ندارد.

امام على عليه السلام :

أوهَنُ الأعداءِ كَيدا مَن أظهَرَ عدَاوتَهُ .
 سست مكرترين دشمنان، كسى است كه دشمنى خود را آشكار سازد.

امام على عليه السلام :

مَن أظهَرَ عَداوَتَهُ قَلَّ كَيدُهُ .
 هركه دشمنى خود را آشكار سازد، (نقشه) نيرنگش كاستى گيرد.

نبايد خود را از دشمن ايمن پنداشت

امام عسكرى عليه السلام :

أضعَفُ الأعداءِ كَيدا مَن أظهَرَ عَداوَتَهُ .
 سست انديش ترين دشمنان، كسى است كه دشمنى خود را آشكار سازد.

امام على عليه السلام :

مَن نامَ عَن عَدُوِّهِ أنبَهَتهُ المَكايِدُ .
هركه از دشمن خود غافل شود، دسيسه ها او را به خود آورد.

امام على عليه السلام :

 مَن نامَ لَم يُنَمْ عَنهُ .
هركه از دشمن خود غافل باشد، دشمن از او غافل نباشد.

امام على عليه السلام :

و اللّه ِ إنَّ امرَأً يُمَكِّنُ عَدُوَّهُ مِن نَفسِه يَعرُقُ لَحمَهُ ، و يَهشِمُ عَظمَهُ ، و يَفري جِلدَهُ ، لَعظيمٌ عَجزُهُ .
 به خدا سوگند، كسى كه دشمنش را بر خود چنان مسلّط گرداند كه گوشتش را جدا كند و استخوانش را بشكند و پوستش را بكند، آدمى بس ناتوان است.

امام على عليه السلام :

لا تَأمَنْ عَدُوّا و إن شَكَرَ .
از هيچ دشمنى ايمن مباش، اگر چه سپاسگزارى كند.

امام على عليه السلام : 

لا تَستَصغِرَنَ عَدُوّا و إن ضَعُفَ .
هيچ دشمنى را دست كم مگير، هر چند ناتوان باشد.

جلب آشتى دشمنان

امام على عليه السلام :

جِماعُ الغُرورِ في الاستِنامَةِ إلَى العَدُوِّ
اعتماد كردن به دشمن، عامل فريب خوردن [از او] است.

امام على عليه السلام :

 الاستِصلاحُ لِلأعداءِ بِحُسنِ المَقالِ و جَميلِ الأفعالِ ، أهوَنُ مِن مُلاقاتِهِم و مُغالَبَتِهِم بِمضيضِ القِتالِ .
 به آشتى كشاندن دشمنان با زبان خوش و رفتار نيك، آسانتر است از رويارويى با آنها و چيرگى بر ايشان از طريق پيكار سخت.

امام على عليه السلام :

 مَنِ استَصلَحَ عَدُوَّهُ زَادَ في عَدَدِهِ .
 هركه دشمن خود را به آشتى كشاند، بر عدّه [ياران و دوستان] خود بيفزايد.
 

امام على عليه السلام :

 مَنِ استَصلَحَ الأضدادَ بَلَغَ المُرادَ .
هركه دشمنان خود را به آشتى كشاند، به مرادش دست يابد.

سلاح مناسب در برابر دشمنان

امام عسكرى عليه السلام :

 مَن كانَ الوَرَعُ سَجِيَّتَهُ ، و الإفضالُ حِليَتَهُ ، انتَصَرَ مِن أعدائهِ بِحُسنِ الثَّناءِ عَلَيهِ .
 هركه پاكدامنى، خصلت او باشد و بخشندگى، زيورش، با تمجيد و ستايشى كه از او مى شود، از دشمنانش انتقام گيرد.

دشمنى مردم با آنچه نمى دانند

لقمان عليه السلام ـ در سفارش به فرزند خود ـ فرمود :

 يا بُنَيَّ ، لِيَكُن مِمّا تَتَسَلَّحُ بِهِ عَلى عَدُوِّكَ فَتَصرَعُهُ المُماسَحَةُ و إعلانُ الرِّضا عَنهُ ، و لا تُزاوِلْهُ بِالمُجانَبَةِ فيَبدُوَ لَهُ ما في نَفسِكَ فَيتَأهَّبَ لَكَ .
فرزندم! از جمله چيزهايى كه بايد در برابر دشمنت به آن مسلّح شوى و در نتيجه، او را به خاك افكنى، اين است كه با او به زبان چرب و نرم سخن گويى و وانمود كنى كه از وى خرسند هستى، و از او دورى مكن كه آنچه در انديشه ات مى گذرد بر او آشكار مى شود و در نتيجه، خودش را در برابر تو آماده مى سازد.

امام على عليه السلام :

النّاسُ أعداءُ ما جَهِلوا .
 مردم، دشمن چيزى هستند كه نمى دانند.

گوناگون

امام رضا عليه السلام :

 تَحامُلُ الأيَّامِ عَلى ذوَي الآدابِ الكامِلَةِ ، و استيلاءُ الحِرمانِ عَلَى المُتَقَدِّمِ في صَنعَتِهِ ، و مُعاداةُ العَوامِّ عَلى أهلِ المَعرِفَةِ .
 سه چيز است كه بر سه چيز گماشته شده است: رنج و مشقّتِ روزگار بر دارندگان آداب [و فرهنگ] كامل، غلبه محروميت بر پيشكسوت در حرفه خود، و دشمنىِ عوام با اهل معرفت.

امام على عليه السلام :

عَداوَةُ الأقارِبِ أمَرُّ مِن لَسعِ العَقارِبِ .
 دشمنى نزديكان، گزنده تر از نيش عقربهاست.

امام على عليه السلام : 

مَن كانَ نَفعُهُ في مَضَرَّتِكَ ، لَم يَخلُ في كُلِّ حالٍ من عَداوَتِكَ .
هركه سودش در زيان تو باشد، در هيچ حالى از دشمنى تو دست بردار نيست.

امام على عليه السلام :

مَن ضَعُفَ جِدُّهُ قَوِيَ ضِدُّهُ .
هركه جدّيّتش سستى گيرد، دشمنش نيرومند گردد.

امام على عليه السلام :

مَن رَكِبَ جِدَّهُ قَهَرَ ضِدَّهُ .
 هركه بر مركب جدّيت خويش نشيند، دشمنش را مقهور سازد.

امام على عليه السلام : 

مَن قارَنَ ضِدَّهُ كَشَفَ عَيبَهُ و عَذّبَ قَلبَهُ .
هركه با دشمن خود همدم شود، عيب خويش را فاش سازد و روحش را شكنجه دهد.

امام زين العابدين عليه السلام :

كَفى بِنَصرِ اللّه ِ لَكَ أن تَرى عَدُوَّكَ يَعمَلُ بِمَعاصيَ اللّه ِ فيكَ
 از يارى خدا همين تو را بس كه ببينى دشمنت درباره تو دست به معصيت خدا مى زند.

میزان الحکمه،جلد هفتم.