حجّت از نظر احادیث

اقامه حجّت

امام صادق عليه السلام :

إنّ اللّه َ عزّ و جلّ احْتَجَّ على النّاسِ بما آتاهُم و ما عَرّفَهُم.
خداوند عزّ و جلّ به وسيله آنچه به مردم داده و به ايشان شناسانده است، بر آنان اقامه حجّت كرده است.

امام صادق عليه السلام ـ درباره آيه «خدا قومى را كه هدايت كرده است گمراه نكند، تا بر ايشان روشن كند كه از چه چيز بايد بپرهيزند» ـ فرمود:

حتّى يُعَرِّفَهُم ما يُرْضيهِ و ما يُسْخِطُه.
تا آنچه را مايه خشنودى و ناخشنودى اوست به آنان بشناساند.

امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به اين پرسش كه: معرفت، كار چه كسى است؟ ـ فرمود :

مِن صُنْعِ اللّه ِ ، لَيس للعِبادِ فِيهـا صُنْـعٌ .
كار خداوند است و بندگان در پديد آوردن آن نقشى ندارند.

المحاسن ـ به نقل از عبد الاعلى ـ :

هَل جُعِلَ في النّاسِ أداةٌ يَنالونَ بها المَعرِفـَةَ ؟ قالَ : لا ، قلتُ : فَهل كُلِّفوا المَعرِفَةَ؟ قالَ : لا ، إنّ على اللّه ِ البَيانَ ، لا يُكَلِّفُ اللّه ُ العِبادَ إلاّ وُسْعَها و لا يُكَلِّفُ نَفْسا إلاّ ما آتاها .
از امام صادق عليه السلام پرسيدم: آيا در مردم ابزارى نهاده شده است تا بدان وسيله به معرفت دست يابند؟ فرمود : نه. عرض كردم: آيا به كسب معرفت مكلّف شده اند؟ فرمود: نه. روشن كردن و بيان نمودن با خداست و خداوند بندگان را جز به اندازه توانشان تكليف نكند و هيچ كس را جز به آنچه به وى داده است، مكلّف نسازد.

تحف العقول ـ به نقل از صفوان بن يحيى ـ :

سَأَلْتُ الرِّضا عليه السلام عَنِ الْمَعْرِفَةِ هَلْ لِلْعِبادِ فيها صُنْعٌ؟ قال عليه السلام : لا ، قلتُ : لَهُم فيها أجْرٌ ؟ قالَ عليه السلام: نَعَم ، تَطَوّلَ علَيهِم بالمَعرِفَةِ و تَطَوّلَ علَيهِم بالصَّوابِ .
از امام رضا عليه السلام پرسيدم: آيا بندگان در پديد آوردن معرفت نقش دارند؟ حضرت فرمود: نه. پرسيدم: آيا در برابر آن مزد و پاداشى دارند؟ فرمود: آرى. خداوند به فضل خود، به آنها معرفت داده و به فضل خود آنها را هدايت فرموده است.

حجّت قاطع، ويژه خداست

امام صادق عليه السلام ـ در توضيح آيه «بگو: حجّت قاطع ويژه خداست» ـ فرمود :

إنَّ اللّه َ تعالى يقولُ للعبدِ يَومَ القيامَةِ : عَبدي ، أ كنتَ عالِما ؟ فإنْ قالَ : نَعَم ، قالَ لَهُ : أ فلا عَمِلْتَ بما عَلِمْتَ ؟! و إنْ قالَ : كُنتُ جاهِلاً ، قالَ لَهُ : أ فلا تَعلّمْتَ حتّى تَعْمَلَ ؟! فيُخْصَمُ ، فتِلكَ الحُجَّةُ البالِغَةُ .
خداوند متعال در روز قيامت به بنده فرمايد: بنده من! آيا مى دانستى؟ اگر پاسخ دهد: آرى ، خداوند به او فرمايد: آيا به آنچه مى دانستى عمل كردى؟ و اگر پاسخ دهد: نمى دانستم. بدو فرمايد: چرا نياموختى تا [بدانى و] عمل كنى. پس، او مجاب و محكوم شود. اين است آن حجّت قاطع.

امام صادق عليه السلام :

الحُجَّةُ قَبل الخَلقِ ، و مَع الخَلقِ ، و بَعد الخَلقِ .
حجّت [خدا] پيش از خلق بوده و با خلق هست و بعد از خلق نيز خواهد بود.

قدرت حاكميت حجّت

امام على عليه السلام :

قُوّةُ سُلطانِ الحُجّةِ أعظَمُ مِن قُوّةِ سُلطانِ القُدرَةِ .
قدرت حاكميت حجّت و دليل بيشتر از نيروى قدرت و زور است.

قاطع ترين و رساترين حجّت

امام على عليه السلام :

يا أيُّها النّاسُ إنَّهُ لَم يَكُنْ للّه ِ سُبحانَهُ حُجّةٌ في أرضهِ أوْكَدُ مِن نَبيِّنا محمّدٍ صلى الله عليه و آله ، و لا حِكْمَةٌ أبْلَغُ مِن كِتابِهِ القُرآنِ العَظيمِ .
اى مردم! خداوند سبحان را در زمين حجّتى استوارتر از پيامبر ما محمّد صلى الله عليه و آله و حكمتى رساتر از كتابش نيست.

امام على عليه السلام :

إنّه لَم يَكُنْ للّه ِ تباركَ و تعالى في أرْضِهِ حُجَّةٌ و لا حِكْمَةٌ أبْلَغُ مِن كِتابِهِ .
خداوند تبارك و تعالى را در زمين حجّت و حكمتى رساتر از كتابش نباشد.

حجّيت راويان

امام مهدى عليه السلام :

أمّا الحَوادِثُ الواقِعَةُ فارْجِعوا فيها إلى رُواةِ حَديثِنا فإنَّهُم حُجَّتي علَيكُم ، و أنا حُجَّةُ اللّه ِ .
در رخدادها[ى مهمى] كه به وقوع مى پيوندد، به راويان ما مراجعه كنيد؛ زيرا آنان حجّت من بر شما هستند و من حجّت خدايم [بر آنان].

گوناگون

امام على عليه السلام :

مَن صَدَقَتْ لَهجَتُهُ قَوِيَتْ حُجَّتُهُ .
كسى كه گفتارش راست است، حجّتش قوى است.

امام على عليه السلام :

إنَّهُ ليَس لِهالِكٍ هَلكَ مَن يَعْذِرُهُ في تَعَمُّدِ ضَلالَةٍ حَسِبَها هُدىً ، و لا تَرْكِ حَقٍّ حَسِبَهُ ضَلالَةً .
كسى كه ضلالت را به عمد هدايت پندارد، و حقّ را گمراهى انگارد و آن را فرو گذارد و بدين سبب به هلاكت و نابودى درافتد، عذرش پذيرفته نيست.

امام باقر عليه السلام ـ در پاسخ به سؤال از حجّت خدا بر بندگان ـ فرمود :

أنْ يَقولوا ما يَعْلَمونَ ، و يَقِفوا عِند ما لا يَعْلَمونَ .
اين است كه آنچه مى دانند بگويند و از اظهار نظر پيرامون آنچه نمى دانند خوددارى ورزند.

امام صادق عليه السلام :

مَن شَكَّ أو ظَنَّ فأقامَ على أحَدِهِما أحْبَطَ اللّه ُ عَمَلَهُ ، إنَّ حُجَّةَ اللّه ِ هِي الحُجَّةُ الواضِحَةُ .
هر كس بر اساس شكّ يا گمان عمل كند، خداوند عملش را باطل گرداند؛ زيرا حجّت خدا روشن و آشكار است.

امام صادق عليه السلام :

إنّ اللّه َ احْتَجَّ على النّاسِ بما آتاهُم و عَرَّفَهُم .
خداوند به وسيله آنچه به مردم داده و شناسانده، بر آنان اقامه حجّت كرده است.

امام صادق عليه السلام :

ما مِن عَبدٍ إلاّ و للّه ِ علَيهِ حُجّةٌ : إمّا في ذَنبٍ اقْتَرَفهُ ، و إمّا في نِعمَةٍ قَصّرَ في شُكْرِها .
هيچ بنده اى نيست مگر آن كه خدا بر او حجّت دارد: يا در گناهى كه مرتكب شده و يا در نعمتى كه در شكرش كوتاهى كرده است.

میزان الحکمه، جلد دوم