نقش دین در بهبود روابط اجتماعی

نقش دین در بهبود روابط اجتماعی

۲۷ بهمن ۱۳۹۳ 0 فرهنگ و اجتماع
از آنجا که دین انسان را موجودی اجتماعی دانسته و رابطه انسانها با یکدیگر را امری گریز ناپذیر می‌داند ﴿وَرَفَعْنا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجاتٍ لِیَتَّخِذَ بَعْضُهُمْ بَعْضًا سُخْرِیًّا ﴾ زخرف/32 « و بعضى از آنها را بر بعضى مراتبى برترى دادیم تا یکدیگر را به خدمت گیرند » برای چگونگی روابط انسانها با یکدیگر نیز برنامه هایی دارد و از سویی برخی روابط موجود بین انسانها را تأیید و برخی را رد می‌کند دین با پایه ریزی جامعه‌ای مبتنی بر ارزش‌های انسانی و معنوی، نقش محوری و اساسی در ترسیم ساختارهای اجتماعی دارد جنبه های اجتماعی احکام عبادی و معاملاتی اسلام و تقدم حقّ جامعه بر فرد و مصلحت عمومی بر مصلحت فردی، تشویق به ایثار، تعاون و همکاری توجه به اموال عمومی مانند زکات، خمس، غنایم جنگی، خراج، جزیه، قصاص و...، و امنیت اجتماعی بر توجه دین اسلام نسبت به جامعه دلالت دارد; که جامعه مطلوب خواهان اوست. 
دین و مذهب در حوزه اجتماعی به دنبال پی ریزی جامعه‌ای است که در آن ارزش‌ها و اصول انسانی و معنوی حاکم باشد و این ارزش‌ها و اصول در روابط اجتماعی افراد از کوچک ترین واحد اجتماع یعنی خانواده تا سطح کلان جامعه تبلور پیدا کند. تعالیم الهی جامعه‌ای را ترسیم می کند که در کنار تامین نیازهای مادی انسان‌ها و افراد جامعه به نیازهای معنوی آنان نیز توجه شود و پیشرفت مادی و معنوی را برای افراد جامعه به ارمغان بیاورد برای نیل به این اهداف باید ساختارهای اقتصادی،‌ فرهنگی و اجتماعی متناسب و همسو با اهداف و آرمان‌های جامعه شکل بگیرد. بنابراین دین در پایه ریزی و شکل گیری و جهت دهی اجتماعی در یک جامعه دینی که محور روابط اجتماعی براساس آرمان‌ها و اهداف ترسیم شده برای جامعه تأثیری محوری و اساسی دارد بنا بر این مذهب و ادیان الهی آثار و کارکردهای بسیار متعدد و سازنده‌ای در حوزه فردی و اجتماعی دارند ؛ با توجه به گستردگی مصادیق آثار، خدمات و کارکردهای مثبت دین، تنها به نمونه هایی از این آثار و کارکردها می پردازیم:
 

کارگرد های دین در اجتماع 

1. نقش دین در تمدن و فرهنگ انسانی 

کلا ادیان الهی و آسمانی و مخصوصا دین اسلام در ترویج فضایل، آرمان ها، آداب مثبت و خصلت های نیکو، و علم نقش مؤثری داشته‌اند. اسپنسر در این باره می گوید: « بیان آداب و فضایل جوامع که پایه ی تمدن آن هاست، ناشی از دین است» المنار، شیخ محمد عبده، ، تقریر رشید الرضا، ج 4، ص 429 
دین و مذهب در حوزه اجتماعی به دنبال پی ریزی جامعه‌ای است که در آن ارزش‌ها و اصول انسانی و معنوی حاکم باشد و این ارزش‌ها و اصول در روابط اجتماعی افراد از کوچک ترین واحد اجتماع یعنی خانواده تا سطح کلان جامعه تبلور پیدا کند

 

2. نقش دین در وضع یا تشریع قوانین و روابط اقتصادی مخصوصا معاملات با یکدیگر 

از آنجا که خالق متعال به بهترین نحو به مصالح و مصالح فردی و اجتماعی آگاه است روابط اقتصادی انسانها با یکدیگر را تشریح کرده برخی از روابط موجود را امضا کرده چنانکه می‌فرماید ﴿ یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْباطِلِ إِلاّ أَنْ تَکُونَ تِجارَهً عَنْ تَراضٍ مِنْکُمْ﴾ نساء/29 « اى کسانى که ایمان آورده‏اید، اموال همدیگر را به ناروا مخورید -مگر آنکه داد و ستدى با تراضى یکدیگر، از شما (انجام گرفته) باشد» و برخی را نفی می‌کند ﴿ یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللّهَ وَ ذَرُوا ما بَقِیَ مِنَ الرِّبا إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ﴾ بقره/278 « اى کسانى که ایمان آورده‏اید، از خدا پروا کنید؛ و اگر مؤمنید، آنچه از ربا باقى مانده است واگذارید» از جمله معاملاتی مانند بیع و اجاره و مضاربه و مزارعه و ... در مورد مسائل اقتصادی را جایز دانسته و ربا و رشوه و ... را حرام می‌داند. 
در جنبه روابط انسانی نیز ازدواج دائم و موقت را راه رابطه انسانها با دیگر دانسته و هر گونه رابطه غیر مشروع را جایز نمی‌داند.

3. حل تنازعات و تعارضات میان انسانها 

دین با شناختی که از انسان دارد و او را در موارد مختلف به عجول بودن ﴿ وَ کانَ اْلإِنْسانُ عَجُولاً﴾ اسراء/11 و آزمند بودن ﴿ إِنَّ اْلإِنْسانَ خُلِقَ هَلُوعًا﴾ معارج/19 توصیف کرده است برای حل اختلافات ممکن بین انسانها قوانینی را جعل کرده است که اگر اختلافی پدید آمد حل شده و ماده نزاع از میان برداشته شود. در حال حاضر قوانین مدنی جمهوری اسلامی ایران برگرفته از شریعت مبین اسلام است.

4. پشتیبانی از اخلاق 

گرچه بر مبنای حسن و قبح عقلی و ذاتی، عقل توان درک کلیات حسن و قبح اشیا و پاره ای از جزئیات را دارد; ولی انسان در بخش مهمّی از مصادیق حسن و قبح به شریعت و دین محتاج است; علاوه بر این که در مدرکات عقل نیز احکام اخلاقی دین، نقش تقویت کننده ای را ایفا می کند و هم چنین عقاید و باورهای دینی، پشتوانه و ضامن اجرایی اخلاق اند; علاوه بر این که دین در پیدا کردن هویت اخلاقی به افراد مدد می رساند. ﴿مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّهِ وَ الَّذینَ مَعَهُ أَشِدّاءُ عَلَى الْکُفّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ تَراهُمْ رُکَّعًا سُجَّدًا یَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنَ اللّهِ وَ رِضْوانًا﴾ فتح/29 « محمد صلّى اللّه علیه و آله و سلّم فرستاده‏ى خداست و کسانى که با او هستند، بر کافران سختگیر با همدیگر مهربانند. آنها را در رکوع و سجود مى‏بینى که فضل و خشنودى خدا را مى‏جویند» 

5. بیان چگونگی تعاملات بین افراد با یکدیگر در یک جامعه و بیان اصول کلی روابط با بیگانگان یعنی تبیین اصول سیاست خارجی. 

6. دین اسلام اصول کلی را برای رابطه انسان با طبیعت نیز بیان کرده است 

همبستگی و وفاق، اساس یک زندگی اجتماعی است و زوال آن موجب فرو ریزی ساخت جامعه و از هم پاشیدگی حیات اجتماعی است. از طرفی، هر فردی بر اساس غریزه خویشتن دوستی، نفع خویش را می طلبد; گرچه به ضرر دیگران بینجامد و این حالت غریزی، موجب اختلاف درگیری است. دین با تبیین حیات دنیوی و مقدمه خواندن آن برای زندگی اخروی و نیز دعوت به گرایش های معنوی و تربیت ویژه ی اخلاقی، این وحدت و انسجام و همبستگی را فراهم می آورد. هم چنان که اوّلین ارمغانی که دین اسلام به ایران داد، تبدیل افکار و عقاید مذهبی متشتت به عقیده ی واحد بود. قرآن برای تداوم همیشگی، رفع اختلاف و دور نگه داشتن جامعه از اختلاف، پیروی از صراط مستقیم، تمسک به حبل اللّه، پذیرفتن داوری دین و توجه به شعایر الهی را پیشنهاد می دهد. برخی جامعه شناسان می‌گویند دین پیوستگی های اعضای جوامع و الزامات اجتماعی را که به وحدت آنان کمک می‌کند ازدیاد می‌بخشد. 
 
 

7. کنترل افراد جامعه 

باورهای اعتقادی، به ویژه اعتقاد به خدا و معاد، ضامن اجرایی ارزش‌ها و هنجارهای دینی‌اند و این ضمانت اجرایی، در کنترل جامعه و سلامت آن نقش به سزایی دارد; به عبارت دیگر، افراد جامعه و حکومت با سه روش، کنترل و نظارت می شوند; نخست، نظارت بیرونی رسمی که از طریق احکام جزایی و انواع مجازات‌ها صورت می پذیرد; دوم، نظارت بیرونی غیر رسمی که دعوت خداوند به امر به معروف و نهی از منکر به عنوان عاملی بازدارنده در مقابل انحرافات جامعه مصداق بارز آن است ﴿ وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّهٌ یَدْعُونَ إِلَى الْخَیْرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ﴾ آل عمران/104 «و باید از میان شما، گروهى، (مردم را) به نیکى دعوت کنند و به کار شایسته وادارند و از زشتى بازدارند، و آنان همان رستگارانند» نوع سوم کنترل درونی است که از طریق باورهای اعتقادی تحقق می یابد و این نوع نظارت، علاوه بر هزینه کم، تأثیر و نقش بیش تری را ایفا می کند. باورهای اعتقادی، به ویژه اعتقاد به خدا و معاد، ضامن اجرایی ارزش‌ها و هنجارهای دینی‌اند و این ضمانت اجرایی، در کنترل جامعه و سلامت آن نقش به سزایی دارد

خرافه‌ها و عصبیت های کور، بزرگ ترین مانع رشد و تکامل و ترقی انسان هاست که زدودن آن‌ها از مبارزه با شرک و بت پرستی، طاقت فرساتر است. تقلیدهای کورکورانه از باورهای باطل گذشتگان، مانند مادّه پنداشتن فرشتگان، نگرش منفی به زن و فرزند کشی، تکاثر اموال، تفاخر و ده‌ها بیماری دیگر، تنها به دست دین زدوده شده اند و امروزه نیز با عصبیت های مدرن و خرافه های پست مدرن رو به روییم که زوال آن‌ها تنها توسط دین اصیل اسلام میسّر است دین علم را وسیله ای برای تامین زندگی بهتر انسان می‌داند و انسان را برای فراهم کردن زندگی همراه با معنویت و راحتی خانواده مسئول می‌داند.

8. زدودن عقائد باطل و خرافی از جوامع انسانی 

 
منبع:
 
کانال قرآن و حدیث را درشبکه های اجتماعی دنبال کنید.
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام
کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام
تلگرام قرآن و حدیث
کانال قرآن و حدیث در ایتا
کانال قرآن و حدیث در گپ
پیام رسان سروش _ کانال قرآن و حدیث