در طول تاريخ تفسير و قرآن پژوهي، برخي از آيات قرآن كريم به سبب ويژگي خاصي كه داشتند، شهرت بيشتري يافته و مورد توجه قرار گرفته‌اند. در اين ‌مقاله با نام، مشخصات و نكات مهم يكي از اين آيات آشنا مي‌شويم.جامعيت آية‌ الكرسي در ترسيم رابطه‌ی خداوند با آفريدگانش به ويژه انسان، موجب امتياز اين آيه بر ديگر آيات شده است.

آيه 255 بقره به «آيةالكرسي» مشهور است كه از واژه «كرسي» مذكور در همين آيه گرفته شده.[1]
«اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ لا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ لَهُ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ مَنْ ذَا الَّذي
يَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلاَّ بِإِذْنِهِ يَعْلَمُ ما بَيْنَ أَيْديهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ وَ لا يُحيطُونَ بِشَيْ‏ءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلاَّ بِما شاءَ وَسِعَ
كُرْسِيُّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ لا يَؤُدُهُ حِفْظُهُما وَ هُوَ الْعَلِيُّ الْعَظيم‏»
«خدا است كه معبودي جز او نيست. زنده و برپا دارنده است. نه خوابي سبك او را فرا مي‌گيرد و نه خوابي گران.
آن چه در آسمان‌ها و آن چه در زمين است، از آن او است. كيست آن‌كس كه جز به اذن او در پيشگاهش شفاعت
كند؟ آن چه را پيش روي آنان است و آن چه را پشت سرشان قرار دارد مي‌داند‌، و به چيزي از علم او، جز به
آن چه بخواهد، احاطه نمي‌يابند. كرسي او آسمان ها و زمين را در بر‌گرفته، و نگهداري آن‌ها بر او دشوار نيست،
و او والاي بزرگ است.»

وجود رواياتي منقول از پيامبر (صلی الله علیه وآله)، امامان(علیهم السلام) و صحابه درباره‌ی اين آيه نشان مي‌دهد كه شهرت آن به آيةالكرسي، به صدر اسلام و حتي عصر پيامبر(صلی الله علیه وآله) برمي‌گردد.[2]
جامعيت آية‌الكرسي در ترسيم رابطه‌ی خداوند با آفريدگانش به ويژه انسان، موجب امتياز اين آيه بر ديگر آيات شده و مفسران را واداشته است تا با اهتمامي ويژه، به شرح آن بپردازند يا در اين باره نوشته هاي مستقلي بنگارند.[3]
درباره‌ی فضيلت اين آيه و فوايد و آثار و نيز قرائت دائم آن، روايات فراواني از پيامبر(صلی الله علیه وآله) و امامان معصوم(علیهم السلام) نقل شده است كه به صدور همه‌ی آن‌ها از معصوم اطمينان نداريم و حتي برخي از آن‌ها ضعيف شمرده شده‌اند.
اما فراواني آن‌ها و نقل در كتاب‌هاي معتبر حديثي شيعه و اهل‌سنت و نيز سازگاري بخش فراواني از آن‌ها با مضامين بلند آيه به ما اطمينان مي‌بخشد كه دست‌كم، بخشي از اين روايات به طور قطع از معصوم(علیه السلام) صادر شده است و همين امر، موجب مي‌شود تا در برابر آنچه ضعيف است و به صدور آن اطمينان نداريم، با مسامحه عمل كنيم؛ به ويژه با توجه به روايتي صحيح كه اين آيه را مشتمل بر اسم اعظم خداوند مي‌داند كه هرگاه خداوند با آن اسم خوانده شود، هر دعايي را مستجاب مي‌كند.[4]

فضیلت آية الكرسي

درباره‌ی فضيلت و منزلت اين آيه، از پيامبر (صلی الله علیه وآله) نقل شده:
«آيةالكرسي سيد آيه‌ها و برترين آيه قرآن است[5] و همه‌ی خيرهاي دنيا و آخرت را در بر‌دارد و نزد ساق عرش، خداوند را تقديس مي‌كند و از گنجينه‌ی رحمت در زير عرش الهي نازل و به پيامبر اعطا شده است.»[6]
از امام علي (علیه السلام) نقل شده كه فرمود:
«پس از شنيدن اين سخن از پيامبر، هيچ شبي را بدون قرائت آن به سر نياوردم و هر شب سه بار در دو ركعت بعد از عشاء و در وتر و هنگام خواب، آن را مي‌خواندم».[7]
همچنین از پيامبر(صلی الله علیه وآله) نقل شده است:
«هركس آية الكرسي را صد بار بخواند، به منزله‌ی كسي است كه خداوند را در تمام عمر خود، عبادت كرده است.»[8]
و قرائت آن، با قرائت ربع قرآن برابر است. از حضرت صادق(علیه السلام) نقل شده: «آيةالكرسي قله‌ی رفيع قرآن است».

آثار و فواید آية الكرسي

درباره‌ی آثار و بركات اين آيه از پيامبر(صلی الله علیه وآله) نقل شده:
«قرائت آن، شخص و فرزندان و خانه‌ی او را از برخي حشرات موذي حفظ مي‌كند و قرائت آن پس از نماز واجب، قاري را تا نماز ديگر در ذمّه خداوند قرار مي‌دهد و قرائت آن هنگام خواب، شخص را تحت حفاظت دو فرشته در مي‌آورد و چيزي جز مرگ مانع ورود او به بهشت نيست و خداوند خود، او را قبض روح خواهد كرد و چونان كسي باشد كه در ركاب پيامبران به شهادت رسيده است. اين آيه در هر خانه‌اي خوانده شود، شيطان و جنيان از آن دور مي‌شوند. آية الكرسي بر پنجاه كلمه مشتمل است و هر كلمه، پنجاه بركت دارد».
 پيامبر اكرم(صلی الله علیه وآله) هنگام وضع حمل فاطمه(علیها السلام) فرمود:
«آيةالكرسي با آيه‌ی سخره یعنی: «إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَىٰ عَلَى الْعَرْشِ يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهَارَ يَطْلُبُهُ حَثِيثًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِأَمْرِهِ ۗ أَلَا لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ ۗ تَبَارَكَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ»(اعراف، 54) و معوذتين (سوره فلق و سوره ناس)، بر حضرت خوانده شود».
كسي كه آن را با سه آيه‌ی اول سوره‌ی مؤمن هنگام صبح بخواند، تا شب؛ و اگر شبانگاه بخواند، تا صبح در امان خواهد بود و هر كس آن را با دو آيه‌ی آخر سوره‌ی بقره در گرفتاري‌ها بخواند، خداوند به فريادش مي‌رسد.[9]
از ابي الحسن‌(علیه السلام) نقل شده:
«هر كس آن را هنگام خوابيدن بخواند -اگر خدا بخواهد- از درد فلج در امان باشد و هر كس پس از نماز واجب بخواند، حيوان نيش‌دار به او آسيب نرساند».
در حديثي از امام صادق(علیه السلام) نيز داریم: «قرائت اين آيه براي رفع ترس مؤثر است».
در حديث ديگري از آن حضرت آمده است:
«هر كس آية الكرسي را يك‌بار بخواند، خداوند هزار امر ناخوشايند را از او در دنيا برمي‌گرداند كه كمترين آن فقر است، و هزار امر ناخوشايند را در آخرت از او بر مي‌گرداند كه كمترين آن عذاب قبر است؛ ولي من از اين آيه، براي صعود به درجات بالاتر كمك مي‌گيريم.»[10]

البته در روايتي كه امام علي بن الحسين(علیه السلام) از پيامبر(صلی الله علیه وآله)  نقل كرده (و نيز روايتي از ابن مسعود) به قرائت دو آيه‌ی بعد از آيةالكرسي نيز سفارش شده است. برپايه‌ی اين روايت، پيامبر (صلی الله علیه وآله) فرمود: «هركس چهار آيه‌ از اول بقره و آيةالكرسي با دو آيه پس از آن و سه آيه‌ی آخر بقره را بخواند، در جان و مالش بدي نبيند و شيطاني به او نزديك نشود و قرآن را فراموش نكند».[11]
گويا همين حديث سبب شد تا بعدها آية‌الكرسي در ميان برخی شيعيان، عنواني براي هر سه آيه تلقي شود. آن دو آيه، با آية‌الكرسي پيوندي عميق و تأثيري شگرف در تربيت روح انسان دارد و بيان مي‌دارد كه:
« لا إِكْراهَ فِي الدِّينِ قَدْ تَبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ فَمَنْ يَكْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَ يُؤْمِنْ بِاللَّهِ فقد استَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقى‏ لاَ انْفِصامَ لَها وَ اللَّهُ سَميعٌ عَليم‏» (بقره، 256)
هيچ اجباري از جانب خداوند در پذيرش دين نيست؛ زيرا راه رشد و هدايت از گمراهي بازشناخته شده است و هر كس به عبادت غيرخدا كافر شود و به خداوند ايمان آورد، به دست‌گيره‌ی محكمي چنگ زده كه هرگز قطع نمي‌شود و خدا شنوا و دانا است.
«اللَّهُ وَلِيُّ الَّذينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّور وَ الَّذينَ كَفَرُوا أَوْلِياؤُهُمُ الطَّاغُوتُ يُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُماتِ أُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فيها خالِدُون‏» (بقره، 257)
خداوند، ياور و عهده‌دار امور مؤمنان است و آنان را از تاريكي‌ها و گمراهي‌ها خارج ساخته، به سوي روشنايي هدايت مي كند، اما سرپرست كافران شيطان است و آن‌ها را از روشنايي خارج ساخته، به سوي تاريكي‌ها مي‌برد و اينان در آتش جاودانه‌اند.
پی نوشت:
[1] . البحر المحيط، ج 2، ص 606
[2] . الميزان، ج 2، ص 337
[3] . كتاب نامه‌ی قرآن كريم، ج 1، ص 79 و 80
[4] . ابن كثير، ج 1، ص 315
[5] . همان، ص 314؛ قرطبي، ج 3، ص 175
[6] . الدر المنثور، ج 2، ص 8؛ آية الكرسي، ص 36
[7] . الدرالمنثور، ج 2، ص 8، الامالي، طوسي، ص 509
[8] . بحارالانوار، ج 89، ص 263؛ نور الثقلين، ج 1، ص 258
[9] . آية الكرسي، ص 41-62؛ ابن كثير، ج 1، ص 315
[10] . عياشي، ج 1، ص 136
[11] . الكافي، ج 2، ص 621

منبع: دائرة‌ المعارف قرآن کریم، جلد 1، صفحه 426-429؛ سيد محمود دشتى

مطالب پیشنهادی:

کلیپ اعجاز قرآن: آیت الکرسی