پرسش هایی پیرامون مسایل تحصیلی دانشجویان و طلاب

پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR طی فراخوانی اعلام کرد به پرسش‌های شرعی مخاطبان که مربوط به مسائل تحصیلی دانش‌آموزان، دانشجویان و طلاب، معلمان و اساتید است، پاسخ می‌دهد.

حجت‌الاسلام والمسلمین فلاح‌زاده، کارشناس مسائل فقهی به پرتکرارترین سوالات، مطابق با فتاوای حضرت‌ آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای پاسخ داده‌اند که در ادامه متن و فیلم پاسخ‌ ایشان به این سوالات ارائه می‌شود:

 

 

 

شاید همه این حدیث شریف را از وجود مبارک پیامبر خدا (ص) شنیده باشید که فرمودند طلب العلم فریضه علی کل مسلم و مسلمه؛ طلب علم، درس خواندن و آگاهی پیدا کردن بر هر زن و مرد مسلمان واجب است اما این وجوب، وجوب کفایی است، واجب عینی نیست، یعنی دانش­‌هایی که برای رفع نیاز جامعه اسلامی لازم است، به تعداد و مقداری که این نیاز مرتفع بشود، باید افرادی که دارای شرایط هستند، بروند یاد بگیرند، اما واجب عینی نیست. مگر در موارد استثنایی که ممکن است دانشی بر یکسری افراد خاصی واجب شود، اما به طور کلی درس خواندن واجب کفایی است.

 

خب، سوال خوبی است. در یک مورد مشابه این سوال نیز، حضرت آقا فرمودند موجب ضمان است؛ یعنی به این معنا که فردی در مدرسه باشد، در دانشگاه باشد و از بیت‌المال استفاده کند ولی درس نخواند، هم حرمت تکلیفی دارد به این معنا که دارد از بیت‌المال استفاده می­کند و درس نمی­خواند؛ هم حرمت وضعی دارد، تکلیف وضعی دارد به این معنا که ضامن است و باید آن مقداری که ضایع کرده جبران کند. اما چه مقدار درس بخوانید؟ به مقدار متعارف، یعنی فرق نمی کند در دانشگاه باشد، در دبیرستان باشد، در مدرسه علوم دینی باشد باید به مقدار متعارف درس بخواند، نه بر خودش سخت بگیرد نه کوتاهی و مسامحه کند، حال ممکن است مدرسه خاصی یک مقرراتی داشته باشد که هر کس اینجا تحصیل می کند، در شبانه­‌روز باید ساعت خاصی را درس بخواند، این شرایط را باید مراعات کند.

 

شرط نیست. به این معنا که اگر کسی رضایت آنها را جلب نکرد و رفت، مرتکب گناه نشده است. اما اگر موجب اذیت و آزار آنها شود و ناراحت می­شوند به هر حال در این صورت باید رضایت آنها را جلب کند و اسباب ناراحتی آنها را فراهم نکند.

 

اصل تحصیل منوط به اجازه و رضایت والدین نیست، اما اگر پدری یا مادری مخالفت می­کنند، سعی کنید موافقت آنها را جلب کنید و تا زمانی که راضی نشده‌اند به حوزه نروید. به هر حال جلب رضایت آنها برای شما مهم است یعنی مسئله مهمی است.

 

هر چند در اینجا توصیه می­کنم اگر واقعا علاقه به دروس حوزه دارید و خودتان را در آن طریق موفق می­بینید، سعی کنید پدر و مادر را راضی کنید، اما اگر پدر و مادر راضی نشدند و با دانشگاه رفتن شما راضی هستند، به دانشگاه بروبد. با خواندن دروس دانشگاه نیز آدم می­تواند به مردم خدمت کند.

 

هر چند در اینگونه موارد رضایت والدین شرط نیست، اطاعت هم به آن معنا واجب نیست. اما اسباب نارضایتی آنها را نباید فراهم کند و نباید کاری کنید که آنها ناراحت شوند اگر واقعا نهی می­کنند و اگر نخلف شما باعث میشود ناراحت شوند، به هر حال مخالفت نکنید.

 

تقلب کار نادرستی است و اگر حقی از کسی ضایع شود یا خلاف مقررات نظام کسی مرتکب شود، بله مستحق عذاب است. اگر مسئول یا معلم یا حتی شاگرد دیگر که از روی دستش می­نویسد راضی باشد این تاثیری در مسئله ندارد. یعنی اگر کسی تقلب می­کند، آن فردی که او را کمک می­کند، معلم باشد یا از شاگردان باشد، راضی باشد یا نباشد، تاثیری در این مسئله ندارد. اگر بعد از امتحان جبران کند آیا حکمش برطرف می­شود؟ اصل حکم تقلب نه؛ زیرا به هر حال کاری است که نباید تکرار کند، ولی تبعاتش قابل جبران است. مثلا فردی که درس نخوانده یا کم درس خوانده و با تقلب مدرک گرفته و الان در حد آن مقطع تحصیلی معلومات ندارد و می­خواهد با همین مدرک استخدام شود، خوب اگر برود درس بخواند و شرایط دیگر استخدامی را هم داشته باشد، استخدامش ایرادی ندارد و حقوقی هم که می­گیرد مانعی ندارد؛ اما اگر به مقدار آن مقطع تحصیلی که به خاطر آن پذیرش می شود، درس نخوانده و معلومات ندارد، به هر حال شرایط را ندارد و استخدامش صحیح نیست.

 

باید نسبت به کار گذشته اظهار پشیمانی و ندامت کند و همچنین تصمیم بر تکرار نکردن آن نسبت به آینده را بگیرد، و اینکه آیا حقوقی که می­گیرد حرام است یا حلال است؟ اگر در حال حاضر در جایی که استخدام میشود، معلومات در همان حدی که لازم است را داشته باشد و تمام شرایط استخدام را داشته باشد، اشکالی ندارد و حقوقی هم که می­گیرد مانعی ندارد، هر چند تقلبش کار درستی نبوده. ولی یک نکته را باید توجه داشت: اگر در تقلب حق کسی ضایع شود، مثلا برای مقطع دکتری ۵ نفر را می­خواسته اند پذیرش کنند و این فرد با تقلب نمره کسب کرده، و اگر تقلب نمی کرد نمره‌ی لازم را کسب نمیکرد و فرد دیگری پذیرش می شد، پس حق آن فرد ضایع شده است. اینجا باید رضایت آن طرف که حقش ضایع شده را جلب کند.

 

اولا رابطه بازی یا تقلب در امتحان و امثال اینها و همچنین نمره بی‌­جهت گرفتن کار خلافی است؛ مثلا فردی امتحانی نداده باشد یا اگر امتحانی داده، با تقلب نمره گرفته است. اما درآمدی که کسب می­کند، اگر در موقع استخدام شرایط آن کار را داشته باشد و آن سطح معلومات را داشته باشد؛ حقوقی که در قبال کارش دریافت می­کند حرام نیست.

 

نه جایز نیست. یعنی اگر کسی نمره بی­جهت به دانش­­‌آموز بدهد و در قبالش پول بگیرد این کار خلاف و حرام است و پولی هم که می­گیرد حق استفاده ندارد؛ زیرا حرام است و دانش‌آموزان و دانشجویان باید از این کار پرهیز کنند.

 

در صورتی که حقی از کسی ضایع شده باشد، مثلا یک تعداد محدودی را می خواستند بپذیرند و ایشان تقلب کرده و نمره عالی گرفته و قبول شده، و اگر ایشان تقلب نمی­کرد، فرد دیگری جایگزین بود، باید از او حلالیت بطلبد؛ چون حقی از حقوق او ضایع شده است. اما اگر به گونه‌ای نیست که حقی از کسی ضایع شده باشد و اینگونه نیست که تعداد محدودی را بخواهند بر اساس نمره بپذیرند و الان همه مدرک گرفته اند و رفته اند و حال که می­خواهد استخدام شود حقی از کسی ضایع نکرده است و شرایط استخدام را نیز دارد، ولو اینکه کارش کار درستی نبوده استخدامش اشکالی ندارد؛ چون حقی از کسی ضایع نشده است. و در این مورد حلالیت طلبیدن نیز لازم نیست.

 

در کار خلاف - حال کار حرام باشد یا حتی مکروه باشد - نهی از منکر لازم است؛ اگر خدای ناکرده حرام باشد، نهی از منکر و جلوگیری از این حرام واجب است. اگر کار مکروه باشد، نهی از آن مستحب است. یک وقت است شما می­توانید بدون اینکه گزارش کنید مانع آن کار خلاف شوید، خب باید جلوی تقلب را بگیرید، اگر این نشد گزارش ­دهید به مسئول که او جلوی تقلب و کار خلاف را بگیرد. گاهی شاید افراد بگویند: "ما چیکار به کار دیگران داریم بگذار نمره‌اش را بگیرد و قبول ­شود حالا چرا ما دل طرف را بشکنیم"؛ نه! توجه کنید اگر کسی خلاف مرتکب می­شود بحث دل شکستن مطرح نیست، باید از طریقی پیش رفت که موثر باشد و طرف را از این کار منع کرد که مرتکب تقلب نشود، مرتکب خلاف نشود، مرتکب گناه نشود.

 

تقلب کار درستی نیست و رضایت صاحب برگه که ایشان از روی دست او می­نویسد، تاثیری در مسئله ندارد؛ چه او راضی باشد یا نباشد.

 

مثلا یک نفر بلند جواب را بگوید و همه بشنوند و بنویسد آیا این مشکل را برطرف می­کند؟ نه. حالا اگر همه گناه کردند یا تخلف کردند، آیا حرمت و زشتی و قبح آن از بین می­رود؟ نه. فرقی نمی­کند یک نفر حرام مرتکب شود یا همه، خدای ناکرده گاهی وقت­ها ممکن است یک نفر تقلب کند و حق‌الناس باشد و اگر همه تقلب کنند حق‌الناس نباشد، اما خود کار تقلب کار درستی نیست و فرقی نمی­کند همه تقلب کنند یا یکی دو نفر. حکم تقلب رساندن مراقب امتحانی یا استاد مربوطه در امتحان فرقی نمی­کند. وقتی گفته شد تقلب کار نادرستی است، فرقی نمی­کند این عمل از خود دانشجو صورت بگیرد یا اینکه از معلم، ناظر و امثال اینها باشد.

 

در جواب باید بگوییم نه. وقتی نمی­تواند درس بخواند، خب باید برود سر کار دیگری. نه اینکه ما خلاف کنیم و او را هم عادت دهیم به کار خلاف! به هر حال چیز یادگرفتن فقط به مدرک داشتن نیست. او می­تواند سر کار دیگر یا شغل دیگری برود و معلومات کسب کند. به هر حال استاد مجاز نیست برای اینکه ایشان درس‌هایش را پاس کند و به مقاطع تحصیلی بالاتری برود، نمره بی­جهت بدهد. و اینکه ایشان بر اثر این سال­های تحصیل نتوانسته پیشرفتی داشته باشد، باز هم مجوزی بر این نیست که نمره بدهد.

 

در بحث ارفاق نمره، یک زمانی است که محصل یک ویژگی خاصی دارد، مثلا به خاطر اخلاق یا به خاطر خط خوب یا به خاطر نظم در نوشتن و امثال اینها، گاهی یک حق عمومی به ستاد داده‌اند که اگر درصدی نمره کم بود، شما می­توانید نمره اضافه کنید مشکل ندارد. اما اینکه افراد تنبل بار بیایند یا نمره نیاورند و استاد نمره بدهد، این اصلا ظلم به آنهاست. یعنی آنها در آینده رشدی نخواهند داشت. گاهی وقت­ها شخصی دو سال در یک مقطع تحصیلی بماند و درس بخواند بهتر از این است که تقلب کند یا نمره بی­جهت به او بدهند و به کلاس بالاتر برود و بعدا به جایی نرسد. یعنی اگر پایه و اساس محکم شود و درس بخواند بهتر از آن است که بی‌جهت رشد کند و بالا برود و بعد هم یک باد مهرگانی به او بوزد و از بین برود. بنابراین استاد اگر حق قانونی داشته یا به جهاتی بتواند نمره ارفاق کند اشکالی ندارد، در غیر این صورت جایز نیست.

 

خلاف مرتکب شدن به بهانه اینکه هزینه زیاد است، پولش را نداریم، وقتش را نداریم، حجم کتاب بالاست، جایی پیدا نمیشود، اینها مجوز برای ارتکاب خلاف نمی­شود. اما در مورد حق تالیف، نظر حضرت آقا این است که حقوق معنوی دیگران از جمله حق التالیف که شخصیت حقیقی مثل فرد یا افراد خاصی، یا شخصیت حقوقی مثل سازمانی یا موسسه‌ای کتاب یا نرم افزاری را تهیه کرده اند و افرادی می­خواهند استفاده کنند، حقوق آنها باید رعایت شود. بنابراین اگر کسی به عنوان حق التالیف دیگران را از استفاده بدون خریداری منع کرده باشد - که گاهی اوقات روی کتاب نوشته می­شود حق چاپ برای مولف محفوظ است یا برای ناشر محفوظ است - و بدون اجازه یا بدون کسب رضایت یا بدون پرداخت حقی استفاده کند، بنابر احتیاط واجب استفاده از آن جایز نیست، گاهی استفاده‌ی متعارف جزئی که منعی در کار نیست، مثلا یک مطلبی را از کتاب در پایان‌نامه خودش نقل می کند و ماخذش را هم ذکر می­کند، اینها اشکالی ندارد؛ یا مثلا چند صفحه زیراکس میگیرد که متعارف هست و مشکلی ندارد. اما در موارد بیشتر باید از صاحب اثر اجازه بگیرد.

 

اولا اگر منعی از طرف تولید کننده اثر وجود نداشته باشد، استفاده از آن اثر و کپی کردنش اشکال ندارد، اما اگر منع شده است یا قفل برایش گذاشته اند، اینجا طبق نظر حضرت آقا بنابر احتیاط واجب جایز نیست که بدون مراعات حق تولید کنندگان یا بدون کسب رضایت آنها کتاب یا نرم افزار را کپی کنند یا مطالب موجود را در اینترنت و امثال اینها نشر دهند.

 

نظر حضرت آقا این است که اگر قانونی وجود دارد، یعنی نظام اسلامی قانونی وضع کرده است، آن قانون باید مراعات شود؛ یعنی اگر استفاده از آنها خلاف قانون باشد جایز نیست. از این گذشته اگر قانونی وجود ندارد و تولیدکننده اثر یا برنامه نرم‌افزاری نیز منعی نگذاشته استفاده­ اشکال ندارد، اما اگر نرم افزار موجود است دیگران هم دارند استفاده می­کنند و نمیدانید منعی بوده یا نه، یا قفلی داشته یا نداشته، در این صورت باز استفاده اشکالی ندارد؛ در صورتی که منع قانونی هم نداشته باشد.

 

اگر منعی وجود داشته باشد، یعنی تولیدکننده اثر ممنوع کرده است، خب حق آن بنابر احتیاط واجب باید رعایت شود. اما اگر منعی وجود نداشته باشد، اینجا باید ببینیم که آیا منع قانونی وجود دارد یا ندارد؛ یعنی اگر از نظر قوانین اسلامی استفاده از آن ممنوع بود باز هم استفاده جایز نیست. اگر ممنوع نبود اشکالی ندارد. و البته در برخی موارد ممکن است با شرایطی مجوز داده شود که آن شرایط باید رعایت شود.

 

نسبت به کپی گرفتن و استفاده از کتاب و همچنین برنامه‌های نرم­‌افزاری، نظر حضرت آقا این هست که بنابر احتیاط واجب باید از صاحب اثر اجازه گرفت. یک وقت است که مولف، اثر را  به ناشر تحویل داده و حق را به او داده - که در بعضی از کتاب­ها نوشته میشود حق چاپ و نشر برای مولف محفوظ است - یعنی مولف این حق را به ناشر واگذار کرده و ناشر این حق را دارد و ناشر هم منع کرده دیگران این کتاب را چاپ یا تکثیر کنند؛ اگر این چنین باشد بنابر احتیاط واجب بدون گرفتن مجوز یا بدون کسب رضایت جایز نیست و باید حق آنها مراعات شود و فرقی نمی­کند این کتاب تجدید چاپ می­شود یا تجدیدچاپ نمی­شود. اگر کتابی نایاب شده است و در بازار هم گشتید پیدا نکردید، ولی در کتاب نوشته شده است که حق چاپ و نشر برای مولف محفوظ است، دیگر به بهانه اینکه این نسخه پیدا نمی­شود نمی­توانیم بدون مجوز آن را تکثیر کنیم ولو یک نسخه.

 

جایز نیست. دانشجو خودش باید پایان نامه بنویسد، خودش باید مقاله بنویسد و ارائه دهد. کمک گرفتن یا مشورت گرفتن از دیگران یا کسی که در این امور اطلاعاتی دارد و یا مثلا تحقیق میدانی در کتاب­ها و سایت­ها، اشکال ندارد؛ این متعارف است. اما اینکه پول به کسی بدهد که به جای او پایان نامه بنویسد، این جایز نیست و اصل کار خلاف است و پولی هم که دریافت می­شود حلال نیست.

 

اولا پولی که به آنها داده است، آنها مالک نشده­‌اند، و نسبت به خلافی که انجام داده‌اند باید توبه کنند و همچنین اگر جایی می­خواهد استخدام شود، به خاطر اینکه با پایان نامه خریداری شده مدرک گرفته است و سطح تحصیلاتش در آن حد نیست، جایز نیست و حقوقی که دریافت می­کند در قبال کاری که آن شرایط را ندارد، مشکل دارد.

اما در صورتی که جبران کردهریال یعنی مطالعه کرده و الان اگر بخواهد همان پایان نامه را ارائه دهد توانش را دارد ولو اینکه قبلا خلاف کرده است، اگر شرایط را داشته باشد، استخدامش مجاز است و حقوقی که می­گیرد در قبال کار مجاز مانعی ندارد و حلال است.

 

خدمت شما عرض کنم اولا احکام اسلام بن‌­بست ندارد. یعنی هیچ جا نمی­توانیم بگوییم که اینجا اسلام وظیفه را مشخص نکرده و در وضعیت بحرانی و بن­‌بست بمان! بلکه اسلام وظیفه را مشخص کرده است. ایشان کارش خلاف بوده، حالا اگر مکلف نبوده گناهی مرتکب نشده است؛ یعنی حکم تکلیفی متوجه او نیست. اما حکم وضعی ضمان متوجه اوست؛ یعنی ضامن است جبران کند و فرقی نمی­کند شخص مکلف بوده یا نه؛ به هر حال مکلف هم که نباشد، ضامن است. اگر بچه بوده اید و بالغ نبوده اید، بعد از بلوغ باید جبران کنید و الان که به سن بلوغ رسیده اید وظیفه دارید نسبت به کسانی که لوازم­‌التحریر از آنها برداشته اید، رضایت آنها را جلب کنید.

ممکن است طرف بگوید نمی­توانم، آبروریزی می­شود، اگر آبروریزی می­شود لازم نیست به او بگویید برای چیست؛ بلکه به قیمت روز حساب کنید و برایش بفرستد ولو اینکه نداند از طرف کیست ولی بفهمد بابت چیست. گاهی اوقات می­بینیم که طرف پولی به حسابش ریخته می­شود و نمی­داند از کجاست بعد آن هم ممکن است از طرف صاحبش برود صدقه دهد در این مورد که حق الناس جبران نشده است! اما اگر کلاً دسترسی ندارید و نمی­دانید این دانش­‌آموز کجا رفته، کجا زندگی می کند و دسترسی هم ندارید، در این صورت باید به عنوان مظالم عباد، آن هم به "قیمت روز" بپردازد. یعنی یا باید به دفتر حضرت آقا بپردازد یا اجازه بگیرد و خودش به فرد یا افراد فقیر و مستمندی که می­شناسد، بپردازد.

 

اموالی که انسان از بیت‌المال استفاده بی­جا کرده، مثلا در مدرسه بی جهت گچ را برداشته و نوشته یا شیر آب را باز گذاشته یا لامپی را شکسته یا درختی را شکسته، هر چقدر ارزش داشته باشد موجب ضمان است و باید جبران کند. جبرانش به این است که به همان مدرسه یا سازمان یا اداره­، مثل آن، یا قیمت آن را برگرداند. اگر چیزی بوده که الان موجود است، همان را باید برگرداند. اگر خسارت دیده، باید خسارتش را جبران کند. اگر موجود نیست، مثلش را تهیه کند تحویل دهد. اگر نمی شود که مثلش را پرداخت کند، مثلا آب را باز کرده رفته، نمی شود الان بیست لیتر آب تهیه کند و بگوید آقا من بیست لیتر آب دوران دبیرستان هدر دادم و آب را باز گذاشتم و تحویل دهد! اینکه به درد نمی­خورد - اینجا میگویند "قیمی" است و قیمتش را باید بپردازد - در این صورت قیمتش را به روز حساب کند و به مدرسه برگرداند. اگر مدرسه را خراب کرده اند و موجود نیست، به اداره آموزش و پرورش آن منطقه بدهند. اگر آن هم وجود ندارد، به اموال دولتی و بیت‌المال برگرداند.

 

بله؛ زیرا آن را برای استفاده درسی یا برای استفاده استاد و شاگردان - که استاد مثلا از آنها می­خواهد درسی را روی تابلو بنویسند - گذاشته اند و برای هرکاری که نمی توان از آن استفاده کرد. اگر کسی می­خواهد استفاده شخصی کند و درس بخواند، در خانه­‌اش باید از تابلو خانه خودش استفاده کند، استفاده از اینها اگر تخلف باشد جایز نیست و موجب ضمان است، یعنی ضامن است و باید جبران کند. اینکه چگونه جبران کند، باید هر مقدار که استفاده کرده به همان میزان بخرد و برای دانشگاه جایگزین کند، و اگر پیدا نمی­شود قیمتش را به قیمت روز بپردازد.

 

اگر شما تحصیلات دانشگاهی داشتید و تعهد خدمتی هم نداشته‌اید، درس خواندن در دانشگاه منعی نداشته و شما باسواد شده اید و تمام شده، حالا آمده­‌اید حوزه علمیه درس میخوانید و آن تحصیلات­ دانشگاهی برای تالیف­، تحقیق و نگارش­ شما مفید است، این موجب ضمان نیست. اما یک وقت تعهد خدمت داشته اید، یا مثلا قانون کشور این است که اگر کسی تا این مقطع درس خواند باید مدتی هم مثلا خدمت کند، یا ممنوع است که برود جاهای دیگر کارهای دیگری که در راستای تحصیل خودش نیست انجام دهد، بحث دیگری است؛ و معمولاً این قانون وجود ندارد.

 

اگر خلاف مقررات باشد بله اشکال دارد. اما اگر خلاف مقررات نباشد و سرگرمی هم سرگرمی خلاف شرع نباشد یعنی مقررات اجازه داده که شما این مقدار از اینترنت استفاده کنید؛ این مشکل شرعی ندارد. اما اگر استفاده خلاف مقررات داشته باشید، این اشکال دارد و موجب ضمان است؛ یعنی باید مقداری را که استفاده کرده اید، هزینه اش را بپردازید.

 

خوب اگر خوابگاه به شما تعلق نمی­گیرد و میهمان شدن نزد دیگران خلاف مقررات باشد و قانون اجازه ندهد که افراد خوابگاه میهمان داشته باشند، اگر از خوابگاه استفاده کنید استفاده شما خلاف است و هر مقداری استفاده کرده اید باید جبران کنید و اگر می­گویید چگونه باید جبران کنیم؟ باید هر چیزی را که استفاده کرده اید - بالاخره آن مکان اجاره دارد شما اگر می­خواستید اجاره کنید شبی چقدر بود؟ - باید بپردازید. بنابراین اینها تابع مقررات است؛ میهمان شدن دیگران، استفاده از غذای دانشگاه، کتابخانه دانشگاه، خوابگاه دانشگاه، کلا باید مطابق مقررات باشد و خلاف مقررات جایز نیست.

 

 

دانشجو از استاد خوشش آمده، سوال این است آیا می­تواند در کلاس شرکت کند یا نه؛ خوش آمدن دو گونه است یک وقت است که به خاطر مقام علمی از او خوشش می‌­آید یعنی میگوید عجب استاد زبردستی است یا از جهات دیگر فرضا مقام معنوی مثلا چه آدم محجوبی است با حیا است یا از نظر نظم درسی، از این چیزها باشد اشکالی ندارد. آن خوش آمدنی اشکال دارد که خوش آمدن جنسی و شهوانی باشد؛ یعنی اگر نگاه می کند و خوشش می آید. به هر حال اصل شرکت در کلاس اشکال ندارد ولی از مسائلی که ممکن است موجب تحریک شهوت شود باید پرهیز کند. اگر نگاه است، اگر صحبت اضافه است و امثال اینها باید پرهیز کند.

 

اگر استفاده از عطر و ادکلن در جایی که نامحرم وجود دارد باعث جلب توجه نامحرم شود، یعنی نامحرم استشمام می­کند و توجهش جلب میشود که این بوی عطر چه کسی است که استفاده کرده، جایز نیست. اما اگر باعث جلب توجه نباشد و مفسده­‌ای هم نداشته باشد، اصلش خب افراد خوش بو باشند بهتر است.

 

به طور کلی هم امام راحل و هم حضرت آقا منع کرده­‌اند که استاد آموزش قرائت به خانم­ها، مرد باشد؛ همچنین برای مسائل رزمی و نظامی هم منع کرده اند. به هر حال اینها موجب مفسده است. الحمدالله در کشور ما برای خانم­ها استاد وجود دارد. حالا یک وقت است یک سری نکات تجویدی یا انواع قرائتها و علوم قرآنی را تدریس می­کند، اگر مثل سایر دروس باشد و اگر رعایت مسائل شرعی شود، اشکالی ندارد. اما یک وقت هست که این خانم می­خواهد پیش استاد مرد با صوت قرآن بخواند، این است که منع شده و موجب مفسده خواهد شد.

 

به نظر حضرت آقا نگاه به چهره زن نامحرم اگر آرایش داشته باشد، جایز نیست. اگر آرایش نداشته باشد بدون قصد لذت (یعنی از روی شهوت و لذت نگاه نکند) نگاه کردن به قرص صورت به مقداری که در وضو شسته شود و دست­ها تا مچ اشکالی ندارد. اما اگر حجابش را درست مراعات نمی­کند، چه به تذکر گوش بدهد چه به تذکر گوش ندهد فرقی نمی­کند، اگر مثلا موها پیدا است گردنش پیدا است نگاه کردن جایز نیست. حالا یک موقع هست نگاه می­افتد، باید دیگر ادامه ندهد. نگاه اول هم معنایش همین است مثلا دارد می­رود نگاهش می­افتد به خانمی که موهایش پیداست گردنش پیداست و ادامه هم نمی­دهد این اشکال ندارد؛ اما اگر عمدا و با توجه نگاه کند و نگاه را ادامه دهد، این حرام است.

 

به لحاظ شرعی اصل صحبت زن و مرد، اولا اگر حرف­‌های بدی نباشد، یعنی از نظر محتوا اشکال شرعی نداشته باشد، دوما حرف­‌هایی که رد و بدل می­شود تحریک­آمیز نباشد شهوت جنسی را تحریک نکند، سوم اینکه مفسده­‌ای نداشته باشد اشکالی ندارد.

یک وقت حرف، حرف بدی نیست دروغ نیست، غیبت نیست، رکیک و زشت نیست، سخریه نیست، یعنی دیگران را مسخره نمی کنند، لقب بد نمی­دهند، یا مطالب مفسده­‌ای نداشته باشد، این چیزها نیست اشکال ندارد. پس اگر یک خانمی وقتی می­رود در مغازه ای چیزی می­خرد با مرد نامحرم حرف می­زند و سوال از جنس موجود می­پرسد از قیمت آن می­پرسد مبلغی که باید بپردازد، اینها را که دیگر اسلام منع نکرده است؛ البته با مراعات حجاب و عفاف. اما گاهی وقت­ها یک کلمه دوستت دارم ولو خود این کلمه هیچ مشکلی ندارد، اما یک دختر جوان به یک پسر جوان بگوید یا بلعکس که مفسده انگیز است اشکال دارد. ولی به طور کلی اسلام با اختلاط زن و مرد بیش از حد نیاز موافق نیست؛ یعنی به مقدار ضرورت و لازم اکتفا کنند. همچنین از شوخی کردن و مزاح کردن که معمولا موجب مفسده است بپرهیزند؛ اما یک وقت مطلبی گفته شد و یکی هم خنده­‌اش گرفت خنده هم از روی مسائل جنسی نبود، آن را نمی­شود گفت حرام است. ولی به طور کلی باید این نکات مراعات شود تا مفسده­‌ای پیش نیاید.

 

علیکم السلام و اما نسبت به سوالی که کردید اگر واقعا این محبتی که ایجاد شده است، محبتی است که از روی مسائل جنسی است بله اشکال دارد و موجب فتنه است و ریبه همین است و اشکال دارد. اما اگر از این جهت نیست، مثلا آدم باشخصیتی است، آدم مومنی است، آدم بامعلوماتی است، آدم مدیری است از این جهت باشد اشکال ندارد. من یک مثال بزنم، هستند الان بسیاری از خانم­ها که به شخصیت­های بزرگ معنوی و اجتماعی علاقه دارند، اما این علاقه علاقه جنسی نیست، به امام راحل میلیون­ها زن هم علاقه داشتند، اما این علاقه علاقه جنسی نبوده علاقه معنوی است و اشکالی ندارد. آن علاقه و محبتی اشکال دارد که از روی شهوت و مسائل جنسی باشد.

 

این جوابش معلوم است: جوابش نهی از منکر است. بدحجابی منکر است، ارتباط نامناسب دختران و پسران که نامحرم هستند منکر است، وظیفه ما نهی از منکر است. وظیفه عمومی هم به نظر حضرت آقا تذکر لسانی است، یعنی اقدامات دیگری نظیر اینکه کسی را بخواهند کتک بزنند جایز نیست؛ ارتکاب حرام هم مثل فحش و ناسزا گفتن و لفظ بد به کار بردن برای نهی از منکر، آن هم جایز نیست به هر حال تذکر لسانی در صورتی که شرایط وجود داشته باشد وظیفه است.

 

در صورت ضرورت و با شرایطش، اشکال ندارد. مثلا خانمی که مسن است، حجابش را هم رعایت می­کند و در حرف زدن دقت می­کند حرف­های خدای ناکرده فتنه­‌انگیز و تحریک آمیز بر زبان جاری نمی­کن،د تدریسش را دارد و هیچ مفسده­‌ای ندارد، ولی به طور کلی اینکه استاد زن باشد همه شاگردها مرد باشد یا بالعکس معمولا مناسب نیست و گاهی هم ممکن است در این گفتگوها و روابط اشکال شرعی وجود داشته باشد.

تقریبا سه تا سوال است؛ سوال اول این است که چه مقدار بروند مسافر باشند. سوال دوم این است که چه مدت در هفته مسافرت بروند تا نمازشان کامل باشد که همان کثیرالسفر است. سوال سوم هم این است که اگر قصد ده روز کردند جایی بمانند از قصد خود برگردند تکلیف چیست؟

اما سوال اول. طلاب و دانشجویان مسافتی که باید بپیمایند تا مسافر محسوب شوند با دیگران فرقی ندارند. مسافت هشت فرسخ، ۴۵ کیلومتر است. حالا هشت فرسخ امتدادی است یا چهار فرسخ رفت چهار فرسخ برگشت مجموعا ۴۵ کیلومتر می­شود. اگر کسی چنین مسافتی یا بیشتر از این را می­خواهد بپیماید، مسافر به حساب می‌آید. حالا باید یک شرایط دیگری هم داشته باشد: مثل اینکه قصد سفر داشته باشد، از قصد خودش برنگردد، از حد ترخص (به جایی برسد که اذان شهر را نشنود و دیوار شهر را نبیند) بگذرد، اما اینکه چه مدتی در هفته در سفر باشد تا کثیرالسفر محسوب شود، کثیرالسفر به نظر حضرت آقا این است: کسی که در سال تقریبا دو سه ماهی کارش این است که مسافرت زیاد می­رود که بین سفرها معمولا کمتر از ده روز فاصله می­شود. مثلا هفته­ ای یکبار می­رود یا اول هفته می­رود آخر هفته برمی­گردد؛ یا هر روز به سفر می­رود، این فرد کثیرالسفر می­شود.

کسی که شغلش سفر باشد مثل راننده، خلبان، ملوان و کسی که شغلش در سفر باشد مثل مهماندار هواپیما، و کسی که برای کارش مسافرت می­رود مثل کسی که در شهر دیگری تدریس می­کند یا کسی که در شهرک صنعتی سی کیلومتری شهرش کار می­کند، و کثیرالسفر شده باشند، نمازشان در سفرهای کاری تمام است و در سفرهای شخصی باید نماز را شکسته بخوانند. کسی که کثیرالسفر است ولی این سفرها برای کار نیست، مثل کسی که زیاد سفر زیارتی می­رود یا برای تفریح می­رود، در آن سفرها باید نمازش را شکسته بخواند.

اما کسی که برای تحصیل سفر می رود، مثل طلاب حوزه و دانشجویان و امثال اینها که دانشگاهش در شهر دیگری است هر روز می­رود و برمی­گردد یا اول هر هفته می­رود آخر هفته برمی­گردد، این برای تحصیل کثیرالسفر است که در این فرض، به نظر حضرت آقا باید احتیاط کند و نمازهای چهار رکعتی را هم چهار رکعت بخواند هم شکسته (دو رکعت) و در خصوص این مسئله می­تواند به فتوای مجتهد دیگری که مساوی یا در رتبه بعدی مرجع خودش باشد، مراجعه کند که آن مجتهد اگر گفت نمازش تمام است، تمام بخواند و اگر گفته شکسته که شکسته بخواند.

اگر کسی قصد کرد ده روز در جایی بماند، تا زمانی که در آنجا نماز چهار رکعتی نخوانده است از قصدش برگشت، باید هر مدتی که می­ماند - دو روز سه روز - نمازش را شکسته بخواند. اما اگر تصمیم داشت ده روز بماند و حداقل یک نماز چهار رکعتی ادا با همان قصدش خواند و بعد قصدش عوض شد، هر مدت دیگری بماند نمازش کاملش است؛ چه یک روز بماند دو روز بماند باید نماز را کامل بخواند. چون با خواندن یک نماز چهار رکعتی ادا، قصد محقق شده است.

 

اجمالا بله. چون نظر حضرت آقا در سابق این بود کسی که صرفا برای تحصیل مسافرت زیاد دارد و کثیرالسفر است - که بین سفرها معمولا ده روز فاصله نمی­شود مثل دانشجویانی که اول هفته می­روند محل تحصیل آخر هفته برمی­گردند یا دو روز در هفته می­روند شهر دیگری که فاصله حداقل ۲۲.۵ کیلومتر دارد، یا دانشگاه­شان بیرون شهر است سی کیلومتری چهل کیلومتری بیرون شهر است - می­‌فرمایند باید نماز را شکسته بخوانند مگر اینکه تحصیل شغل­شان محسوب شود؛ مثل کسی که مامور به تحصیل است یا تعهد خدمت دارد. اما اخیرا فرمودند که احتیاط کنند؛ یعنی چنین افرادی که برای تحصیل، مسافرت زیاد می­روند و کثیرالسفر هستند، نمازهای چهار رکعتی را هم تمام بخوانند، هم شکسته و در این مسئله می­توانند به فتوای مجتهد اعلم دیگری رجوع کنند. (که اگر آن مجتهد اعلم می­فرماید کامل است، کامل بخواند و اگر می­فرماید شکسته است شکسته بخواند.)

 

اگر چنین شخصی سفرهای کاری و ماموریتی دارد، یعنی سفرهایی که برای شغلش می­رود واقعا زیاد است - که معمولا بین آنها ده روز فاصله نمی­شود - در این سفرها باید نماز را کامل بخواند. در صورتی که برای کار رفت و برای تحصیل هم آنجا ماند، یعنی در ادامه­‌اش نیز باید نماز را کامل بخواند.

اما اگر عکس این مسئله بود: یعنی زیاد بودن این سفرها به خاطر سفر تحصیلی است یا هر دو هست، در اینجا باید احتیاط کند، یعنی نمازهای چهار رکعتی را هم کامل بخواند و هم شکسته بخواند و به احتیاط حضرت آقا عمل کند یا میتواند به فتوای مجتهد اعلم دیگری مراجعه کند که اگر آن مجتهد گفت کامل است، نماز را کامل بخواند اگر گفت شکسته است شکسته بخواند.

 

اصل مسئله به نظر حضرت آقا این است اگر کسی برای تحصیل کثیرالسفر بود - یعنی برای آن درس خواندنی که کار محسوب نشود، یعنی مامور به تحصیل یا تعهد خدمتی نباشد که در حین تحصیل حقوق به او بدهند و صرفا برای تحصیل می­رود - اگر کثیرالسفر باشد و سفرهایش زیاد باشد که بین آنها ده روز فاصله نمی­شود، چنین شخصی باید احتیاط کند به این معنا که هم باید نماز را شکسته بخواند هم کامل بخواند. خب در این مسئله می­تواند به فتوای مجتهد اعلم دیگری رجوع کند.

اگر کسی اینگونه نیست، گاهی دو هفته در محل تحصیل می­ماند، گاهی اوقات یک هفته می­ماند و کثیرالسفر محسوب نمی­شود، یعنی بین سفرها معمولا ده روز فاصله می­شود یا غالبا بین سفرها ده روز فاصله میشود، اگر آنجا وطنش نیست و آنجا سکونت ندارد، باید با قصد ده روز نمازش را کامل بخواند و هرگاه می­رود به محل تحصیل و نمی­خواهد ده روز بماند نمازش شکسته است.

 

نظر حضرت آقا این است که در غیر وطن اصلی - که وطن اصلی همان زادگاه است، جایی که فرد متولد شده و بزرگ شده و چند سالی مانده است - و الان در جایی دیگر سکونت دارد، اگر تصمیم داشته باشد حداقل هفت هشت سال در جای جدید بماند و زندگی کند (حالا فرق نمی­کند برای تحصیل رفته باشد یا برای شغلی یا نه اصلا از آب و هوای آنجا خوشش آمده و می خواهد در آنجا زندگی ­کند)، آنجا حکم وطن دارد و نماز کامل است.

اما اگر میخواهد کمتر بماند یا نمی­داند هفت هشت سال می­ماند یا نه، مثل کسی که مامور است آنجا و ممکن است دو سال دیگر بگویند برو جای دیگر و ممکن است نگویند، چنین فردی حکم وطن ندارد؛ یعنی اگر بداند که هفت هشت سال حداقل می­ماند حکم وطن خواهد داشت و لازمه­‌اش این نیست که از وطن دیگرش اعراض کند؛ یعنی ممکن است یک وطن اصلی و یک وطن اتخاذی داشته باشد. همچنین اگر در بین‌اش گاهی اوقات مسافرت می­رود - حالا یا به وطن خودش برمیگردد یا جاهای دیگر - خب هر کسی ممکن است در وطن خودش مسافرت هم برود اما به هر حال مسکن و ماوا و محل زندگی­‌اش در اینجا باشد و حداقل بخواهد هفت هشت سال اینجا بماند.

 

یعنی مسکن و ماوا و محل زندگی و سکونتش آنجاست، هفت هشت سال می­خواهد بماند حالا ممکن است بین‌اش مسافرت برود به نظر حضرت آقا آنجا حکم وطن دارد، اما اگر نمی­داند آنقدر می­تواند بماند یا نه، حکم وطن ندارد. وقتی که حکم وطن نداشت، اگر برای تبلیغ یا هر کار دیگری کثیرالسفر باشد، نمازش کامل است. اگر کثیرالسفر نباشد در آنجا چون وطنش هم نیست با قصد ده روز باید نماز را کامل بخواند و هرگاه قصد عشره ندارد، یعنی قصد ماندن ده روز نداشته باشد و کمتر می­ماند، نمازش شکسته است.

 

کسانی که برای تحصیل مسافرت می­روند، اگر کثیرالسفر نباشد، یعنی گه‌گاهی مسافرت می­رود و می­آید و بین سفرها - ولو تعداد سفرها زیاد هم هست - ده روز فاصله می­شود، خب ایشان در محل تحصیل و همچنین سفرهای دیگری که می­رود نمازش شکسته است؛ مگر اینکه بخواهد در آنجا حداقل ده روز بماند که نمازش کامل است.

اما اگر کثیرالسفر شد، یعنی سفرهای تحصیلی زیاد دارد، و بین سفرها غالبا ده روز فاصله نمی­شود، در این صورت چون سفر برای تحصیل است و در قبال تحصیلش حقوق به او نمی­دهند - ممکن است شهریه بدهند اما حقوق محسوب نمی­شود - سفرش هم شغل محسوب نمی­شود، در این فرض نظر حضرت آقا این است که باید احتیاط کنند. یعنی نمازهای چهار رکعتی را هم کامل بخواند و هم شکسته؛ گرچه می­تواند به فتوای مجتهداعلم دیگری رجوع کند که اگر او می­فرماید کامل است کامل بخواند اگر می­فرماید شکسته است شکسته بخواند.

اما اگر کسی در قبال تحصیلش دارد مزد و حقوق می­گیرد، مثل کسی که مامور به تحصیل است یعنی به کسی ماموریت دادند برود جایی درس بخواند، مثلا دوره­‌های ضمن خدمت را بگذراند و به خاطر همین تحصیل هم دارند به او حقوق می­دهند و رفت و آمد هم دارد و کثیرالسفر است، اینها سفر شغلی است و باید در این سفرها نماز را کامل بخواند. یا مثلا تعهد خدمت دارد و تحصیل هم جز کارش محسوب می­شود و به او حقوق می­دهند و در موردی هم که شک داشته باشد که سفر برای کار است یا تحصیل باید احتیاط بخوانند و جمع بخوانند یا به مجتهد اعلم دیگری رجوع کنند که عرض شد.

در پاسخ این سوال باید عرض کنیم اگر کسی تصمیم داشته باشد و یا بداند در جایی حداقل هفت، هشت سال زندگی­ می­کند و ماوا و مسکنش آنجاست، طبق نظر حضرت آقا آن مکان برای او حکم وطن را دارد. حال ممکن است در بین این سکونت، مسافرتی نیز برود یا تابستان که درس­ها تعطیل است به جای دیگری برود، این مشکل ندارد؛ ولی اگر از اول میداند یا تصمیم دارد حداقل هفت هشت سال آنجا بماند و فرقی نمی­کند برای تحصیل رفته باشد یا کار یا سکونت یا مثلا از آب و هوای آنجا خوشش آمده؛ فقط می­گوید می­روم آنجا زندگی کنم، این مکان برای آن فرد حکم وطن را دارد و وقتی آنجا میرود نمازش کامل است و روزه­‌اش صحیح است.

 

مقصود شما از این چند سال چه مقدار است؟ آیا مثلا دو سال هست؟ خب نه این کافی نیست. اگر واقعا مثل طلاب حوزه علمیه که می­گوید من تا پایان سطح را یا چند سالی بعد از سطح را در این حوزه هستم و می­داند، ده یا دوازده سال طول می­کشد و بنا دارد این چند سال را بماند بله؛ اما یک وقت هست دانشجویی بنا دارد ۴ سال در دانشگاه درس میخواند و میداند چهار سال می­ماند خب نه.

اما در فرض اول که می­داند ده دوازده سال می­ماند، چون حضرت آقا نظرشان این است که اگر شخص بداند حداقل هفت، هشت سال می­ماند یا تصمیم داشته باشد هفت هشت سال بماند، حکم وطن را دارد و لذا در آنجا نماز تمام است. اما آن کسی که می­داند چهار سال می­ماند یا مثلا دو سال می­ماند، این مکان جدید برای او حکم وطن نخواهد داشت. مطلب دیگر اینکه یک وقت هست نمی­داند چقدر می ماند، مثل افرادی که نظامی هستند یا حتی همان طلبه­‌ای که آمده درس بخواند - می­گوید اگر جای دیگری توانستم انتقالی بگیرم می­روم جای دیگری، یا اگر بعدا فهمیدم حوزه دیگری درس­های بهتری دارد یا امکانات اینجا برایم فراهم نبود می­روم - حال ممکن است چند سالی بماند، اما مردد است و تصمیم ندارد و نمی­داند هفت یا هشت سال میماند یا نه، در این فرض، مکان جدید برای او حکم وطن را ندارد.

 

به نظر حضرت آقا برای اتخاذ وطن، یعنی وطن جدید، قصد ماندن همیشگی شرط نیست. برخی از مراجع معظم تقلید از جمله حضرت امام (قدس سره) می­فرمودند غیر از وطن اصلی، یعنی در وطن جدید، جایی که شخص میخواهد به عنوان وطن جدید خودش اتخاذ کند (مثلا از روستا آمده به شهر یا بالعکس و زادگاهش جای دیگری بوده و حالا آمده به شهر) فرمودند که اگر قصد ماندن همیشگی داشته باشد، شهر جدید برای او حکم وطن را دارد؛ اگر قصد ماندن همیشگی را ندارد یا مردد است، حکم وطن ندارد. اما نظر حضرت آقا این است که قصد ماندن همیشگی لازم نیست. اگر به هر حال می داند یا تصمیم دارد چند سالی بماند به طوری که به او مسافر نمی­گویند که حداقلش هفت یا هشت سال است، این مکان جدید برای او حکم وطن را دارد و نمازش کامل و روزه­‌اش صحیح است.

اما سوال ایشان این است که می­گوید من پنج سال است اینجا مانده­‌ام و الان نظر آقا را متوجه شده ام؛ اولا، الان وظیفه­‌ام چیست؟ ثانیا وظیفه‌ام نسبت به نماز و روزه‌های گذشته­‌ام چیست؟ که هر وقت می­‌آمدم و کمتر از ده روز می­ماندم، نمازم را شکسته می خواندم. جواب آن است که نسبت به گذشته، چون نظر حضرت آقا این نبوده است و مطلب هفت یا هشت سال را اخیرا اعلام فرموده اند، خب نمازهای گذشته صحیح است. اما نسبت به آینده سوال این است که اگر شما آن پنج سال را واقعا از اول می­دانستید پنج سال می­مانید و تردید نداشتید و از اول آمدید این پنج سال را بمانید و حالا تصمیم دارید دو سال دیگر بمانید که با آن پنج سال بشود حداقل هفت سال، از این به بعد نمازتان کامل است. یا فرض دیگر اینکه از همین الان می­دانید هفت، هشت سال دیگر می­مانید باز هم نمازتان کامل است، اما اگر قبلا تردید داشتید، و الان هم تردید دارید و نمی­دانید چقدر می­مانید، گذشته با قصد ده روز نمازتان کامل بوده و الان هم با قصد ده روز نمازتان کامل است.

 

 وقتی که جایی را وطن قرار می­دهیم، آیا از همان ابتدا باید نماز را کامل بخوانیم یا اینکه باید مدت زمانی بگذرد؟ شنیده­‌ایم که حداقل باید شش ماه در آن مکان جدید ساکن باشیم و بعد شش ماه نماز کامل است.

جایی که انسان به عنوان وطن قرار می­دهد، یعنی محل زندگی که قبلا وطن نبوده و اخیراً وطن قرار داده است، از همان روز اولی که می­‌آید نماز کامل نیست مگر اینکه ده روز را بخواهد بماند. اما اگر ده روز نمی­خواهد بماند، نمازش کامل نیست.

پس اینگونه نیست که از همان روز اول نماز کامل باشد. بعضی از فقها نظرشان این است که باید شش ماه اول، نماز را شکسته بخواند، مگر با قصد ده روز (یعنی در آن شش ماه هرگاه رفت و برگشت به آنجا و نمیخواهد ده روز بماند نمازش کامل نیست). اما نظر حضرت آقا شش ماه شرط نیست، یعنی لازم نیست شش ماه بگذرد. ایشان میفرماید یک مدت زمانی بگذرد که عرفا بگویند " ایشان اینجا مسکن گزیده است و در حال تردد نیست، مستقر شده". مثلا دو یا سه ماهی بگذرد، بعد از آن نمازش کامل است. در این دو سه ماه نیز هر وقت قصد دارد که ده روز بماند نماز کامل است، اما اگر هنوز در رفت و آمد است و گاهی می­رود و می­‌آید، وقتی هم که به مکان جدید می­‌آید ده روز نمی­ماند، در این دو سه ماه اول نماز را شکسته بخواند. این مدت که گذشت و مستقر شد و سکنی گزید، بعد از آن نمازش کامل است.

 

اگر از فتوای جدید حضرت آقا اطلاع نداشته و بر اساس فتوای سابق، تصورش این بوده که اگر بخواهد جایی را وطن قرار دهد، باید قصد ماندن همیشگی را داشته باشد و اتفاقاً سال­ها هم ماند، چون قصد نداشته یا مردد بوده است که بماند، هر گاه که به مکان جدید آمده و کمتر از ده روز مانده و نمازش را شکسته خوانده است، نمازهایش اعاده ندارد. یعنی لازم نیست که آنها را قضا کند و درست بوده. اما در مورد روزه، سوال این است که ده روز می­مانده یا نمی­مانده؟ اگر می­مانده، روزه­‌هایش صحیح است؛ اگر نمی­مانده که روزه برایش صحیح نبوده.

به هر حال نسبت به نماز و روزه­‌های قبلی اگر مواردی را ده روز می­مانده، نمازش کامل و روزه صحیح است. اگر ده روز نمیمانده وظیفه­‌اش این بوده نماز را شکسته بخواند و شکسته خوانده و صحیح است. اگر روزه نگرفته، فقط قضا دارد؛ مگر اینکه روزه از سال­های قبل باشد که کفاره تاخیر را هم باید بپردازد. اگر روزه گرفته که به هر حال مطابق وظیفه انجام نداده است و باید قضا کند، بله احتمال این هست که بگوییم چون به نظر حضرت آقا هفت سال کافی است، اگر از اول هم تصمیمش این بوده که هفت سال بماند فعلا نسبت به قضای روزه به فتوای جدید حضرت آقا که مراجعه می­کند که حضرت آقا می فرمایند؛ درست بوده و این روزه­‌ها قضا ندارند.

 

 

وظیفه استاد اولا نهی از منکر است و این منکر است که خانمی یا دختری آرایش کند و در نگاه نامحرم ظاهر شود؛ این حرام است، یا موهایش پیدا شود منکر است. می­گویند تذکر دادند اثر نکرده است، این وظیفه اول شد وظیفه دوم این است که عمدا نگاه نکند، یعنی به چهره آرایش کرده دختر خانم یا زن نامحرم و همچنین موهای عریان و پیدای او و اگر جای دیگر بدن پیدا باشد عمدا نگاه نکند.

 

اسلام با زیبایی که مخالف نیست و با افزودن زیبایی هم مخالف نیست. یک کسی خودش را مرتب می­کند مرتب­تر می­شود منظم­تر می­شود زیبا­تر می­شود؛ یا اصلا سر و روی خودش را شستشو می­دهد زیباتر می­شود. آن چیزی که اشکال دارد این است که خانمی آرایش کند آن هم به حدی که عرفاً بگویند آرایش کرده است؛ ولی اگر مثلا کِرمی به صورت زده باشد هیچ وقت خانم­‌های دیگر نمی­گویند این خانم آرایش کرده. اگر در آن حد نباشد، اشکال ندارد. ولی اگر عرفاً بگویند آرایش کرده و خود را معرض دید نامحرم قرار دهد حرام است. در امثال انگشتر و اینها به نظر حضرت آقا، اگر چشمگیر باشد اشکال دارد، اما اگر ساده باشد یا مثلا انگشتر نقره است یا عقیق و خیلی هم چشمگیر نیست، به خاطر ثوابش دست کرده اشکال ندارد و پوشاندنش هم واجب نیست و نگاه نامحرم هم اگر با قصد بدی نباشد اشکالی ندارد.

 

اولا اینها تشخیص موضوع است حکم شرعی این است که اگر عرفا بین زن­ها اینها را آرایش می­دانند باید از نگاه نامحرم پوشانده شود اگر در آن حد نیست لازم نیست پوشانده شود اما همین جا من مژده دهم یکی از موضوعاتی که در مرکز موضوع شناسی احکام فقهی در قم توسط گروه بانوان دارد کار می­شود همین اقسام آرایش­هاست که چه نوع از اینها را عرفا آرایش می­دانند که بعدا ممکن است مشخص شود مثلا برداشتن ابرو یا تاتو کردن ابرو یا لاک در چه حدی­ آرایش محسوب می­شود یا نمی­شود تا حدودی شاید بتوانند اما به طور کامل خیلی بعید است این عرفی است عرف هر محلی هم ممکن است فرق کند اما حکم شرعی این هست که اگر عرفا بین خانم­ها بگویند این خانم آرایش کرده باید از نگاه نامحرم بپوشاند، اگر در آن حد نباشد واجب نیست بپوشاند.

 

توجه کنید استفاده از لوازم آرایش مهم نیست، بلکه خود آرایش مهم است. یعنی خانم در حدی به خودش رسیده که زن‌های دیگر می­گویند آرایش کرده است. اگر در این حد شود باید از نامحرم بپوشاند؛ اگر در این حد نباشد واجب نیست، مگر اینکه مفسده دیگری داشته باشد.

 

این مسئله برمی­گردد به مقررات دانشگاه. اگر واقعا مرتکب گناه و حرام می­شوند یا مسئله را نمی­دانند و با آرایش در نگاه نامحرم نباید ظاهر شوند، تکلیف همه است فرقی نمی­کند مسئول دانشگاه یا دیگران امر به معروف بر همه واجب است در حدی که شرایط موجود باشد و موثر واقع شود.

 

مسئله آرایش برمی­گردد به عرف محل. در خصوص اینکه چه چیزی آرایش محسوب می­شود چه چیزی آرایش محسوب نمیشود، در کجا بد می­دانند در کجا بد نمی­دانند - در بعضی از شهرها رسم چنین است که دختر تا زمانی که ازدواج نکرده آرایش نمی­کند و بد می­دانند - خب در اینجا به هر حال باید پرهیز کنند؛ یعنی خودشان را در معرض حرف و حدیث مردم و اتهام دیگران قرار ندهند و مراعات کنند. اما اگر آرایش کرده است و حالا می­تواند بیرون ظاهر شود یا نه؟ اگر در حدی باشد که عرفا بگویند آرایش کرده، باید چهره خودش را از نگاه نامحرم بپوشاند.

 

اگر شما چادر را که بردارید با بقیه لباسی که همراه شماست حجاب­تان کامل باشد، خوب حالا به اقتضای کارتان این چادر را برمی­دارید این اشکال شرعی ندارد. اما به هر حال چادر حجاب برتر است و فرقی نیست در محیط کار باشد یا جای دیگر.

از نظر شرعی هم برای کار و هم برای کالا فرمودند اجرتی که مشخص می­شود برای کار یا اجرتی که مشخص می­شود برای کالا باید خارج از انصاف نباشد، اجحاف به مشتری یا طرف نباشد، لطمه به اقتصاد مسلمین نزند، به بازار مسلمان­ها لطمه نزند. بنابراین اگر حالا این اجرت متعارفی است طرف هم اطلاع دارد و می­پذیرد، اما اگر خارج از انصاف باشد، اجحاف به طرف باشد، جایز نیست.

 

اگر خلاف مقررات نباشد و خلاصه مبلغ دریافتی هم متعارف باشد یعنی خلاف قانون و مقررات نظام نباشد اشکال ندارد. اما اگر خلاف قانون باشد یا مبلغی خارج از عرف باشد آن جایز نیست.

 

به هر حال اگر کار شما خلاف مقررات یا خلاف قراردادی باشد که امضا کردید و تعهد دادید و متعهد شده­‌اید، یعنی خلاف آئین­‌نامه داخلی دانشگاه باشد، این کار شما خلاف است جایز نیست و اگر مبلغی را باید می­پرداختید و نپرداختید آن مبلغ لازم را شما ضامن هستید و باید بپردازید. اما اگر کار شما هم خلاف مقررات نبوده اشکالی ندارد.

 

 

آنچه که لازم است طلاب مراعات کنند در دوران تحصیل، مقدار متعارف است. چون می­خواهند از امکانات حوزه استفاده کنند از امتیازاتی که موجود است برخوردار شوند در مدرسه­ای سکونت دارد حجره­ای در اختیارش است یک جایی را اشغال کرده، در مدرسه درس می­خواند از امکانات کتابخانه­‌ای استفاده می­کند، استفاده کردن از اینها منوط به این است که درس بخواند، درس خواندن و مباحثه کردن به قدر متعارف لازم است و باید رعایت شود.

 

به نظر حضرت آقا به شهریه­‌ای که به طلاب داده می­شود چون در قبال کار نیست و منفعت کسب محسوب نمی­شود، خمس تعلق نمی­گیرد. همین شهریه را اگر به دانشجویان هم بدهند در حالی که استخدام نیستند و کار ندارند خمس ندارد حتی اگر اضافه هم بیاید.

 

طبق نظر حضرت آقا استفاده از امتیازات حوزه علمیه، امتیازات که می­گوییم مدرس است که در آن درس می خواند یا حجره است یا وضویی می­خواهد در مدرسه بگیرد بیت‌المال است، استفاده از اینها منوط به مقررات حوزه است و اخذ شهریه هم منوط به مقررات دفتر شهریه است. اگر ایشان شرایط را دارد آن مقررات را هم مراعات می­کند اشکال ندارد. اگر شرایط را ندارد شهریه دریافت می­کند و مقررات را مراعات نمی­کند، آنهایی که استفاده کرده ضامن است. اگر استفاده کرده با آنکه شرایط نداشته است ایشان باید مراجعه کند به دفتر حضرت آقا بخش وجوهات هر جور گفتند عمل کند؛ اگر هم گفتند برگرداند باید بپردازد.

 

باید عرض کنیم اینکه ایشان فرمودند قانونی وجود ندارد، نه قوانینی وجود دارد. یعنی اینجوری هم بی در و پیکر نیست که هر کسی درس رفت درس نرفت با نوار گوش داد مباحثه کرد مباحثه نکرد بگویند شما جز طلاب حوزه علمیه هستید. مقررات وجود دارد. بنابراین درس خواندن مباحثه کردن حضور در دروس تابع مقررات حوزه است. طبق مقررات باید عمل شود مگر اینکه کسی عذری داشته و عذرش ممکن است شامل تبصره­‌ای شود. اینکه گفتند درس نخواند یا حضور در درس نداشت درس را مطالعه کرد می­تواند شهریه بگیرد یا نه، این منوط به شرایط دفتر شهریه است. برود بپرسد اگر شامل حال­شان میشود شهریه می­تواند دریافت کند؛ اگر شامل حال­شان نمی­شود شهریه نمی­تواند دریافت کند. اگر از بخشی از شهریه محروم می­شود یا کلش؛ این هم برمی­گردد به همان مقررات که ببیند باید چکار کند.

 

 

اصلا بی‌احترامی به دیگران و فحش و ناسزاگویی از نظر احکام شرعی جایز نیست و فرقی نمی­کند که در حضور دیگران باشد یا در تنهایی، هر چند معلم برای آموزش و پرورش، یعنی برای تربیت دانش­‌آموزان وظایفی دارد، اما زمانی که به آن وظایف عمل می­کند، نباید از حدود شرعی تجاوز کند. مثل اینکه فحش بدهد یا کتک بزند. حالا یک وقت است تنهایی بد میگوید، خلاف است؛ ولی اگر در حضور دیگران باشد که موجب آبروریزی دیگران شود، این گناهش بیشتر است.

 

یک نکته­‌ای را من اینجا عرض کنم و آن اینکه در نظام آموزشی کشور به هر حال قوانین و مقرراتی است که باید رعایت شود. یک وقت است که قانون گذاشته­‌اند که معلم حق تنبیه بدنی شاگرد را ندارد، این باید مراعات شود و مجاز نیست به انجام این کار. در مجموع کتک زدن دانش­‌آموزان، حتی در باب امر به معروف و نهی از منکر، طبق نظر حضرت آقا که میفرمایند: اگر کسی منکری مرتکب شد، عموم افراد مجاز نیستند به عنوان مرتبه­‌ای از مراتب نهی از منکر او را کتک بزنند، یعنی توسل به زور مثل ضرب و جرح و امثال اینها کنند، جایز نیست و اینها مسائلی است که مربوط به قوه قضائیه است و در بسیاری از موراد اذن حاکم شرع را می­خواهد، یعنی دستور قضایی می­خواهد. و لذا معلم مجاز نیست شاگرد را تنبیه بدنی کند و اذن والدین هم در این مورد تاثیری ندارد؛ یعنی اگر پدر و مادر اجازه دادند که بچه ما را بزن، آیا معلم مجاز است؟ نه؛ بنابراین تنبیه بدنی دانش‌آموزان جایز نیست.

 

و اما اینکه عیب­‌های یک دانش‌آموزی را سر کلاس و در جمع دانش‌آموزان بگویند این حرام است. مگر جنبه نهی از منکر یا امر به معروف پیدا کند به این معنا که آن دانش‌آموز منکری را مرتکب شود یا واجبی را ترک کند که باید از آن منکر جلوگیری شود و طرف هم به انجام آن واجب واداشته شود و راهی جز این نیست که این مسئله را در بین دانش‌آموزان بگوید، اگر این باشد حکم غیبت را ندارد و حرام نیست. اما اگر این مسائل نیست و همین جوری معلم می‌آید جلوی دانش‌آموزان در غیاب دانش‌آموز دیگر یا در حضورش او را مسخره کند که این جایز نیست. اما اینکه با طرف شوخی کنند، شوخی مراتبی دارد. حالا مزاح ساده­‌ای باشد، لفظ رکیکی نداشته باشد، طرف را مسخره نکنند، لقب بد ندهند، اینها نباشد مزاح هست و اشکالی ندارد. اما یک وقت هست با همین مزاح او اذیت می­شود، ناراحت می­شود در کل کسی که اهل مزاح نیست بیخودی نباید با او مزاح کرد، زیرا ناراحت می­شود.

و اما مسخره کردن دیگران؛ این حرام است ولو طرف هم راضی است. یعنی اینگونه نیست که حالا طرف راضی است بتوانید او را مسخره کنید، تعبیر قرآن هم این است که گروهی گروه دیگر را مسخره نکنند این حکم کلی است حال ممکن است طرف بگوید من را هر چه خواستید مسخره کنید، خوب دین می­گوید نباید مسخره کرد و مسخره کردن دیگران جایز نیست.

 

 

اینجا دو تا مسئله مطرح است: یک مسئله اینکه تکلیف آن افرادی که غیبت می­کنند و کلاس تشکیل نمی­شود چیست؟ از نظر حکم شرعی و کار آنها چه حکمی دارد؟ مسئله دوم اینکه افرادی مقید هستند و در کلاس حضور پیدا میکنند، اما در موردی می­دانند اگر حضور پیدا نکنند یا حضور پیدا کنند، فرقی ندارد؛ یعنی افراد نمی­‌آیند و کلاس تشکیل نمی­شود آنها تکلیفشان چیست آیا اگر حضور پیدا نکردند تخلف کرده­‌اند؟

به هر حال انسان در هر تشکیلاتی که هست، یکسری مقررات و آئین­‌نامه داخلی که وجود دارد و از آن اول که ثبت­‌نام میکند یا وارد در آنجا می­شود، اینها را پذیرفته و باید عمل کند. بنابراین اینکه بعضی­ها می­گویند مثلا حالا قانون داخلی دانشگاه یا این پژوهشکده مصوب مجلس نیست، تایید شده از طرف شورای محترم نگهبان نیست که ما بگوییم قانونی است که تخلف از آن جایز نیست، اینجا باید عرض کنیم اینها یکسری قراردادها یا شرایطی است که شما وقتی ثبت نام می­کنید این مقررات را می­پذیرید و نباید از آنها تخلف کنید و لذا آن افراد مجاز به تخلف نیستند مگر اینکه عذری داشته باشند و آن فردی که عذر داشته باشد استثنا است. پس افرادی که بدون عذر و سبب و بی­‌جهت غایب می­شود و موجب می­شوند که کلاس تشکیل نشود، خلاف کرده­‌اند و اگر حقی از افراد دیگر ضایع بشود - مثلا استاد آمده سر کلاس و اکثر شاگردان نیستند و بعضی شاگردان آمده­‌اند، چون عده کثیری نیامده­‌اند کلاس تشکیل نشده است و وقت اینها ضایع شده است و از درسشان افتاده­‌اند - این هم یک جور حق­‌الناس است و باید رضایت آنها را جلب کند. اما این افراد وقتی که می­دانند عده‌ای نمی­‌آیند و کلاس تشکیل نمی­شود آیا مجاز هستند که نیایند یا نه؟ جواب از سوال اول مشخص شد: شما وقتی مقررات را پذیرفته اید، باید سر کلاس حاضر شوید اگر عده­‌ای تخلف کردند، آیا تخلف آنان سبب می­شود که ما هم تخلف کنیم یا نه؟ که جواب مشخص است؛ مگر اینکه اجازه بگیرید. یک وقت است که شما می­دانید که کلاس تشکیل نمی­­شود ولی قانون و مقررات می­گوید حاضر شوید - مثل اینکه به یک فرد می­گویند در اداره حاضر باشید یا فرد نظامی را آماده باش می­گذارند کاری هم نیست، می­گویند در پادگان یا در محل خدمت حضور پیدا کن، این حضورش خیلی مهم است و لذا آن افراد هم مجاز نیستند انجام ندهند، مگر اینکه اجازه بگیرند. پس زمانی که احتمال قوی می دهند یا یقین دارند که کلاس تشکیل نمی­شود اجازه بگیرند و شرکت نکنند اشکال ندارد، اما اگر اجازه نگیرند اینها هم مثل همان­ها هستند.

 

اگر واقعا بدون مرخصی باشد - به این معنا که عذری برای اینکه در کلاس حاضر نشود ندارد و یا بدون عذر وسط درس، درس را تعطیل می کند - ایشان ضامن است؛ یعنی حق­‌الناس است. زیرا شاگردانی که حضور پیدا کردند این حق را دارند که از این فرصت استفاده کنند؛ اگر فرد در قبال این زمانی که ایشان درس را بدون عذر و مجوز ترک کرده حقوقی هم دریافت کند آن حقوق را ضامن است یعنی اولا نمی­تواند دریافت کند ثانیا اگر دریافت کرده باشد ضامن است و باید برگرداند.

 

اگر جزء مقررات آن مدرسه یا آموزشگاه است و فرد دانشجو یا طلبه پذیرفته است یا امضا کرده است یا به التزام وقتی که آنجا وارد شده یک آیین­نامه داخلی وجود داشته مثلاً سابق در وقف­نامه­ها می­آمد کسانی که در اینجا ساکن هستند، طلابی که در اینجا درس می­خوانند این امور را باید رعایت کنند، حتی داریم در برخی از مدارس علمیه در وقف­نامه آمده است که طلابی که در این مدرسه ساکن می­شوند باید نماز شب بخوانند یا این مقدار درس بخوانند پس اگر جز وقف­نامه است یا جز آن شرایطی است که شما پذیرفته اید یعنی با این شرایط شما می­توانید بمانید و استفاده کنید بله مقررات داخلی هم باید مراعات شود و تخلف از آنها جایز نیست.

 

این سوالی است که همه جوابش را می­دانند: خلاف، خلاف است. این را که شما بیایید حاضری را بزنید اما در کلاس شرکت نکنید وکلاس بعدی را بیایید یعنی چه؟ یعنی نیستم و اعلام می­کنم هستم! این یک دروغ عملی است؛ حرام و گناه است، گاهی اوقات تخلف از مقررات دانشگاه هم هست.

 

 

مشابه این سوال از محضر رهبر انقلاب شده است در خصوص برگزاری کلاس­های آموزشی موسیقی و ایشان در پاسخ مرقوم فرموده‌­اند که ترویج موسیقی مناسب با اهداف نظام مقدس جمهوری اسلامی نیست، یعنی به هر حال مناسب نیست که نظام جمهوری اسلامی به دنبال ترویج موسیقی باشد. اما این به معنای اینکه موسیقی مطلقا حرام است نیست. لذا اگر زمانی یک گروه سرودی می­خواهند تشکیل دهند لازمه­‌اش این است که افرادی موسیقی بدانند و اجرا کنند و قصدشان هم این است که نوازندگی حلال باشد نه حرام، یعنی غیرمطرب، این اشکال ندارد. اما اگر قصدشان خدای ناکرده حرام باشد، آموختنش حرام است، تشکیل اینگونه گروهی­ حرام است و اجرای موسیقی توسط گروه­‌های دانشجویی می­شود حرام. بنابراین در خصوص سوال که پرسیدند اجرای موسیقی چه موسیقی پاپ، سنتی، راک و امثال اینها توسط گروه­‌های دانشجویی و غیردانشجویی آیا اشکال دارد یا ندارد؟ باید گفت اگر در دانشگاه باشد، باید مقررات دانشگاه را رعایت کرد. یک وقت می­بینید در ساعت معینی در مکان معینی مقررات این اجازه را نمی­دهد.

طبق نظر حضرت آقا سه نوع موسیقی داریم: یک موسیقی آرام و غیر مطرب، موسیقی که لهوی نباشد، مناسب مجالس عیش و نوش نباشد، این اشکالی ندارد؛ گرچه واجب و مستحب هم نیست. نقطه مقابلش موسیقی حرام است، موسیقی مطرب، موسیقی که به تعبیر حضرت آقا انسان را از کارهای واجب از یاد خدا باز می­دارد و غافل می­کند. دسته سوم برای مکلف؛ موسیقی مشکوک است؛ نمی­داند از این دسته است یا آن دسته، اینها هم اشکال شرعی ندارد؛ ولی احتیاط این است که ننوازند و گوش ندهند. به هر حال اگر مقررات دانشگاه اجازه می­دهد از نظر زمان، مکان و جهات دیگر؛ نواختن موسیقی توسط گروه­های دانشجویی با اهداف عقلایی به نحوی که موسیقی آرام باشد و موسیقی مطرب نباشد اشکال ندارد.

 

طبق نظر حضرت آقا موسیقی مطلقا حرام نیست و مطلقا جایز هم نیست. یک دسته از موسیقی­‌ها که آرام است و مناسب مجالس لهو و لعب نیست، مطرب نیست و آدم را از یاد خدا و وظایف واجبش باز نمی­دارد اشکالی ندارد. اما دسته دوم که این ویژگی­ها را دارد؛ ممکن است بگویند یعنی چه؟ یعنی همان که در مجالس عیش و نوش می­زنند و می‌رقصند یا اصلا طرف می­داند این موسیقی تندی است، رقص­‌آور است، این آهنگ فلان ترانه کذایی است، اینها معلوم است حرام است. بنابراین اگر نواختن سه تار باشد، تنبک باشد، ویولون باشد فرقی نمی­کند، اینها آلات مشترک است به این معنا که می­شود به نحوی بنوازند که اشکال شرعی نداشته باشد و به گونه­‌ای بنوازند که حرام باشد. بنابراین نواختن و استفاده از اینها به نحوی که اشکال شرعی ندارد و موسیقی آرامی است حرام نیست؛ اما اگر به نحو موسیقی مطرب باشد، موسیقی مناسب مجالس عیش و نوش باشد حرام است.

کتاب­های درسی مورد نیاز خمس ندارد، یعنی اگر کتاب مورد نیازتان است و خریداری کرده اید خمس ندارد، برخی­ها می­گویند خریداری کردیم اما در طول سال فرصت نداریم استفاده کنیم، اگر مورد نیازتان است حال به سببی نتوانستید مطالعه کنید یا یک دوره کتاب است - چند مجلد - و مثلا یکی دو جلد را مطالعه کردید یا اصلا یک کتاب مرجع است - مثل لغت­نامه و امثال اینها - و ممکن است به همه مجلدات مراجعه نکرده باشید، به طور کلی اگر نیازتان باشد، خمس ندارید.

 

در مواردی که دوران تحصیل شخص به عنوان کار محسوب می­شود و این وجوه در قبال آن پرداخت می­شود به عنوان مزد و اجرت بله اگر اضافه بیاید خمس دارد اما در مواردی که کمک هزینه تحصیلی است یعنی کاری انجام نمی­دهد و شهریه­ای به او می­دهند هر چند تعهد خدمت دارد که بعد از تحصیل استخدام شود و کار به او بسپارند و حقوق بدهند اما الان حقوق نیست فقط یک کمک هزینه تحصیلی است این از نظر حضرت آقا اگر اضافه هم بیاید خمس ندارد چون منفعت کسب نیست و در قبال کار هم نیست.

اگر واقعا شما تشخیص‌­تان این است که این مطالب، مطالب انحرافی است و سبب انحراف دیگران می­شود یا به تعبیر فقهی، گفتن این مطالب منکر است یعنی مطالب، مطالب باطلی است یا موجب انحراف دیگران می­شود، این منکر است. اگر ادامه می­دهند و شرایط نهی از منکر برای شما وجود دارد - از جمله اینکه احتمال تاثیر می­دهید و مفسده­‌ای برای خودتان نداشته باشد - نهی از منکر و جلوگیری از این کار بر شما واجب است. اما این را هم بدانید اگر گاهی اوقات شما بخواهید جلوی استاد بایستید یا در دانشگاه جوسازی کنید یا عده­‌ای را علیه استادی بسیج کنید، این موجب هرج و مرج می­شود. گاهی هم خلاف مقررات داخلی دانشگاه می­شود و این جایز نیست.

در اینگونه موارد ممکن است شما این را به رئیس دانشگاه اطلاع بدهید به مقام بالاتر اطلاع دهید، آنها اقدام کنند و جلوی منکر و این انحراف و به تعبیر شما مطالب ضال گرفته شود. اگر واقعا مطالب، مطالب گمراه کننده­‌ای است و سبب انحراف و گمراهی دانشجویان می­شود برای کسانی که شرایط برای­شان موجود است با مراعات مراتب، نهی از منکر واجب است ولی باید طریقی را پیش بگیرند که خودشان منکر مرتکب نشوند مثل اینکه جو دانشگاه را به هم بریزند، این خودش منکر است همانطور که گفته­اند که با آب نجس چیز نجس پاک نمی­شود با گناه هم جلوی گناه گرفته نمی­شود با منکر نمی­شود نهی از منکر کرد طریقی را پیش بگیرند که خلاف مقررات و خلاف موازین شرعی نباشد و جلوگیری از انحراف هم بشود بله اگر چنین طریقی وجود دارد واجب است.

 

یک نکته­ای را در پاسخ این سوال می­خواهم عرض کنم و آن اینکه ما خیال نکنیم که هر جا مسائل دینی مطرح شود یا کسی منبر برود یا موعظه کند، این جایز است، این پسندیده است، نه. شما معلم شیمی هستید، باید شیمی تدریس کنید. می­گوید آقا اینها خیلی مهم نیست مسائل دینی را بگوییم، اینها وضو بلد نیستند، نماز بلد نیستند؛ وضو و نماز بلد نیستند؛ اینها باید وقت دیگر و جای دیگری یاد بگیرند. آن چیزی که به شما در قبالش حقوق می­دهند و تعهد خدمت دارید، همین کار است. حالا یک مثال ساده­‌ای بزنم. مثلا اگر کارگری را گرفتند برای اینکه آجرها را ببرد داخل ساختمان و آن کارگر می‌آید اینجا می­­بیند مثلا فلان پنجره شیشه­‌اش شکسته، اگر آجرها را رها کند و بگوید من بروم شیشه بخرم بیاندازم به این پنجره چون کار بهتری است، همه فقها می­گویند چون مطابق قرارداد اجاره عمل نکرده، ولو کار بهتری هم انجام داده باشد، ایشان استحقاق گرفتن اجرت ندارد. صاحبکار خواست پول می­دهد و اگر نخواست نمی‌دهد. حتی می­فرمایند اگر آن کار بهتری را که انجام داده بگویند به حالت اول برگردان، وظیفه­‌اش این است که برگرداند. بله یک وقت هست شما تدریس­تان را کردید یک فرصتی باقیمانده است و درسی دیگر نیست، حالا مسئله دینی می­گویید - اگر خلاف مقررات نباشد، در مسائل کلاسی گاهی این هست - این اشکالی ندارد، اما اگر شما معلم شیمی هستید، الان وقت درس شیمی است، شیمی باید تدریس کنید و مجاز نیستید رها کنید و به مسائل دینی یا مسائل دیگر غیر از کار موظف خودتان بپردازید.

حال اگر معلمی آن وظیفه خودش را رها کرد و به تدریس امر دیگری پرداخت، یعنی به وظیفه عمل نکرده و همچنان که آن مثال را عرض کردیم، ایشان استحقاق حقوق ندارد و به خاطر وقتی که تلف کرده، استحقاق دریافت حقوق را ندارد و اگر گرفته باشد باید برگرداند. ممکن است بگویید ایشان تلف نکرده، مسائل دینی را گفته؛ در جواب باید گفت نه، ایشان طبق قرارداد استخدامی عمل نکرده است. ممکن است بگویید کار خیلی سخت شد، نه خیر. اسلام دینی است دارای قوانین و مقررات خاص و مقرراتی هم هست، اینگونه نیست که هر کس هر چه دلش بخواهد انجام بدهد و هر چه که به نظرش می­رسد که خوب است آن را انجام دهد، باید دستور دین را انجام دهد. دستور دین هم در این مورد این است که معلم شیمی باید شیمی تدریس کند.

 

این سوال هر چند سوال کوتاهی است، ولی جواب بسیار مفصلی دارد و اقدامات پیشگیرانه نیاز است که از سال­ها قبل پدر و مادر باید مراقبت­­هایی داشته باشند، نظارت­های ظریف و دقیقی بدون برانگیختن حساسیت او داشته باشند. در هر صورت باید بروید مشاوره چون این سوالی نیست که حالا ما همین جا جواب دهیم. ما به طور کلی می گوییم توجیه فرزندان، رفاقت با فرزندان، پاسخ به سوالاتی که برای آنها پیش می­‌آید و جوابگویی شبهات، فراهم کردن امکانات مطالعه، بالا بردن رشد فکری و نحوه عمل خودمان که تاثیر دارد در آنها، اینها کلیاتی است و درست هم است؛ اما اگر یک مورد خاصی هست که خودشان واقعا نمی­توانند پیشگیری کنند باید نزد مشاوره بروند و مشاور همانگونه که راهنمایی کرد اقدام کنند.

 

در پاسخ به این سوال باید عرض کنیم به نظر حضرت آقا امر به معروف و نهی از منکر در هر محیطی باشد، در دانشگاه، خارج از دانشگاه، حتی در منزل خودمان در حد تذکر لسانی، یعنی مرتبه دوم امر به معروف و نهی از منکر واجب است. مرتبه اول ترک مراوده است، مرحله دوم امر و نهی لسانی است. اما امر به معروف و نهی از منکر شرایطی دارد که آن شرایط باید موجود باشد؛ همچنین مراتبی که بالاتر از این دو مرتبه است و وظیفه عموم نیست، و برمی­گردد به وظایف قانون، مثلا نیروهای انتظامی و قوه قضائیه و لذا در محیط دانشگاه هم اگر امر به معروف و نهی از منکر اثر دارد و احتمال تاثیر دارد و مفسده­‌ای هم ندارد، بله واجب است. اما یک وقت است دانشجویی کلاس را به هم می­ریزد که حالا می­خواهد نهی از منکر کند اما حق دیگران را ضایع می­کند، آبروی دیگران را می­ریزد که این خودش منکر است و نمی­شود با منکر جلوی منکر را گرفت. باید راهی پیش بگیریم خلاف شرع و خلاف قوانین جاری مملکت نباشد و تاثیرگذار هم باشد. با این توضیح، بله وظیفه است.

 

این سوال اختصاص به کنفرانس و همایش و امثال اینها ندارد. خیلی از افراد هستند که در مراسمی شرکت می­کنند که دعوت نشده­‌اند و ثبت نام نکرده­‌اند و از امکانات آنجا استفاده می­کنند - تنها بحث پذیرایی نیست، تنها بحث ناهار و شام نیست - شما وقتی شرکت می­کنید و روی صندلی­‌های آنجا می­نشینید، فضای آنجا را اشغال می­کنید؛ اگر مجاز نباشند استفاده از امکانات جایز نیست. لذا اگر مقررات اجازه استفاده از آن امکانات و پذیرایی را نمی­دهد، مجاز نیستند استفاده کنند. اما اگر طبق مقررات ثبت نام نکرده اند ولی ورودشان به عنوان مستمع آزاد است و همان مسئولین هم از آنها پذیرایی می­کنند اشکال ندارد. اما اگر مقید به ثبت نام شده است یا مقید به شرایطی شده است که افراد خاصی میتوانند از این امکانات یا پذیرایی استفاده کنند، استفاده برای دیگران جایز نیست.

سوال بعدی این است: فردی که استفاده کرده است تکلیفش چیست؟ باید جبران کند. اگر واقعا مجاز نبوده و استفاده کرده باید جبران کند. به چه نحو؟ ممکن است بگوید یک سیب و پرتقالی خوردیم این را برگردانیم به دانشگاه؟ نه؛ شما باید آن مبلغ فعلی آن را به همانجا برگردانید و اگر امکان ندارد، به اموال عمومی بیت­‌المال برگردانید.

 

به نظر حضرت آقا اگر دسترسی به روحانی نباشد حالا جایی هم هستند عالمی نیست، روحانی نیست و می­خواهند نماز جماعت بخوانند و وقت نماز است اینجا اگر یک نفر شرایط امام جماعت را داشته باشد که دو شرط اصلی یکی عدالت است و دوم اینکه نماز را صحیح بخواند، شرایط را داشته باشد مامومین هم او را دارای شرایط بدانند اشکالی ندارد می­توانند نماز جماعت به پا کنند یک نفر امام جماعت باشد دیگران هم به او اقتدا کنند و نماز جماعت بخوانند.

 

اگر مقصود از رابطه اینجا صرفا معرفی است یعنی شخصی است آشنا است و وجه­‌ای دارد، موقعیتی دارد و فردی را معرفی می­کند که آن هم از این حق استفاده می­کند این اشکالی ندارد اما اگر منظور از رابطه و رابطه­بازی تخلف از قانون و مقررات است این جایز نیست؛ از طرف دیگر اگر همان معرفی سبب تضییع حق دیگران ­شود یعنی اگر این معرفی و رابطه‌بازی نبود این بورسیه حق دانشجوی دیگری بود و چون او را معرفی کرده­اند پذیرفته شده در حالی که دیگری زودتر ثبت نام کرده و نمره بیشتری داشته و حق او ضایع شده این هم جایز نیست و حق­­الناس است و باید رضایت او جلب شود. ممکن است کسی بگوید با همین رابطه­بازی از این بورسیه استفاده می­کنم این حکمش چیست اگر تخلف از مقررات باشد جایز نیست اگر حق دیگری ضایع شود این هم جایز نیست اما اگر خلاف مقررات نیست صرفا معرفی و راهنمایی بوده است و حق کسی هم ضایع نشده اشکال ندارد.

 

به مقداری که متعارف است اشکالی ندارد، اما غیرمتعارفش که وقت دیگران ضایع میشود و وقت کلاس گرفته می­شود و زمان آن است که مطالب جدید گفته شود، درس جدید گفته شود، نیاز نیست، باید مراعات کنند. حالا ممکن است برای شما مطلب واضح نشده است دوبار پرسیدید واضح نشده، اگر غیرمتعارف باشد نمیشود وقت کلاس را گرفت، باید در فرصت دیگری با کمک گرفتن از هم­درسی­‌ها یا استاد، مطلب را حل کرد. به مقدار متعارف پرسیدن و توضیح خواستن اشکال ندارد، ولی مکرر اشکال دارد.

 

منبع: پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت‌الله‌العظمی سيدعلی خامنه‌ای (مد‌ظله‌العالی)