نکات طبی و بهداشتی در بیان پیامبر اکرم صلى الله عليه وآله

«طب النبی» رساله اى از ابوالعباس مستغفرى (متوفی 432 هجری) درباره خواص برخی میوه ها و گیاهان و دیگر نکات طبی و بهداشتی بیان شده توسط پیامبر اکرم (صلى الله عليه وآله) می باشد. این کتاب مورد توجه برخی از علمای مشهور اسلام قرار گرفته است. خواجه نصير طوسى در آداب المتعلمين مى گويد: لازم است كه طالب علم، مقدارى از طب را بداند و به آثارى كه درباره طب وارد شده، مانند آنچه شيخ الامام ابوالعباس مستغفرى در كتاب خود به نام طب النبى (صلى الله عليه وآله) جمع آورى كرده، تبرك جويد.
همچنین علامه مجلسى در مقدمه كتاب خود مى گويد: هر چند كه بيشتر اخبار كتاب طب النبى (صلى الله عليه وآله)، از طريق مخالفان است ولى اين كتاب ميان علماى ما مشهور و متداول است. (1)

متن رساله طب النبى

بسم الله الرحمن الرحيم
پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) فرمود:
خداوند مرضى را نيافريده مگر اينكه براى آن دوايى آفريده است مگر مرگ.
و فرمود: كسى كه بيمارى را نازل كرده، دوا را هم نازل كرده است.
و فرمود: كسانى را كه طبيعت گرم دارند، به طول عمر مژده بده.
و فرمود: اصل هر بيمارى برودت است.
و فرمود: معده خانه بيمارى و پرهيز سرآمد هر دواست و به نفس خود آنچه را كه عادت داده اى بده .
و فرمود: دوست داشتنى ترين طعام نزد خدا طعامى است كه دستهاى بسيارى سوى آن دراز شود.
و فرمود: خوردن با يك انگشت، خوردن شيطان است و با دو انگشت خوردن عياران است و با سه انگشت ، خوردن پيامبران است .
و فرمود: طعام را سرد كن كه طعام داغ بركت ندارد.
و فرمود: وقتى غذا مى خوريد كفشهاى خود را درآوريد كه آن باعث راحتى پاهاى شما و يك سنت زيباست .
و فرمود: خوردن همراه با خادمان از تواضع است ، پس هر كس با آنان غذا بخورد، بهشت مشتاق او مى شود.
و فرمود: خوردن در بازار از پستى است .
و فرمود: مؤمن با اشتهاى خانواده اش غذا مى خورد و منافق، خانواده اش با اشتهاى او غذا مى خورد.
و فرمود: وقتى غذايى گذاشته شد، پس آنچه را كه مقابل اوست بخورد و بالاى آن را نخورد و چون بركت از بالاى آن مى آيد و هيچ يك از شما از پيش غذا بلند نشود و دست خود را از آن نكشد مگر بعد از آنكه ديگران دست خود را كشيدند اگرچه سير شده باشد چون اين كار باعث خجالت همنشين مى شود.
و فرمود: بركت در وسط طعام است پس از كناره هاى آن بخوريد و از وسط آن نخوريد.
و فرمود: بركت در سه چيز است : جماعت، سحور (سحری) و تريد.
و فرمود: پس از خوردن طعام خلال كنيد و دهانتان را با آب بشوييد كه باعث سالم بودن دندانها مى شود
و فرمود: خلال كنيد كه آن از نظافت است و نظافت از ايمان است و ايمان با صاحب خود در بهشت است .
و فرمود: غذاى شخص سخاوتمند دواست و غذاى شخص بخيل بيمارى است .
و فرمود: كاسه براى كسى كه آن را بليسد، طلب آمرزش مى كند.
و فرمود: با هم غذا بخوريد و متفرق نشويد كه بركت در جماعت است .
و فرمود: كسى كه گرسنه باشد و يا احتياج پيدا كند و نیاز خود را از مردم پنهان سازد و به سوى خدا برود، بر خدا حق است كه روزى حلال يك سال او را بازگشايد.
و فرمود: هر كس از آنچه را كه از سفره مى افتد بخورد، در وسعت روزى زندگى كند و او و فرزند او از حرام نگهداشته مى شوند.
و فرمود: هر كس به خدا و روز قيامت ايمان دارد، مهمان خود را گرامى بدارد.
و فرمود: از تواضع است كه شخص بازمانده برادرش را بياشامد.
و فرمود: هر كس كه غذاى او اندك باشد حساب او نيز اندك خواهد بود.
و فرمود: هيچ يك از شما ايستاده آب نخورد و اگر خورد برگرداند.
و فرمود: محتكر در دنيا و آخرت ملعون است .
و فرمود: احتكار در ده چيز است: گندم و جو و خرما و كشمش و ذرت و روغن و عسل و پنير و گردو و روغن زيتون .
و فرمود: اگر كسى تجارتى جز در خوردنيها نداشته باشد، طغيان و ستم مى كند.
و فرمود: هر كس طعامى را جمع كند و چهل روز آن را نگهدارد تا گران شود، او از خدا بيزار و خدا از او بيزار است .
و فرمود: هر كس بر مسلمانان طعامى را احتكار كند خداوند او را به جذام و مفلس شدن مبتلا مى كند.
و فرمود: سحرى بخوريد كه در آن بركت است .
و فرمود: بر خلاف اهل كتاب سحرى بخوريد.
و فرمود: بهترين غذاى شما نان و بهترين ميوه شما انگور است .
و فرمود: بر شما باد «هريسه» (طعامى كه از گوشت و حبوبات درست شود) كه آن چهل روز باعث نشاط در عبادت مى شود و آن غذايى است كه به جاى مائده عيسى بر ما نازل شده است .
و فرمود: نان را با چاقو نبريد و آن را گرامى بداريد كه خدا آن را گرامى داشته است .
و فرمود: سه بار نمك خوردن پيش از غذا از فرزند آدم هفتاد و دو نوع بلا را مى گرداند كه از جمله آنهاست جنون و جذام و برص .
و فرمود: سرور خورشتهاى شما نمك است .
و فرمود: هركس پيش از هر چيز نمك بخورد سيصد و سى نوع بلا از او دفع مى شود كه آسان ترين آنها جذام است .
و فرمود: با نمك شروع كنيد كه آن دواى هفتاد درد است .
و فرمود: بهترين صدقه آب است .
و فرمود: سرور نوشيدنيهاى دنيا و آخرت آب است .
و فرمود: تب از چرك جهنم است .
و فرمود: وقتى ميل به آب داشتيد آن را به صورت مكيدن بخوريد و پى در پى نخوريد.
و فرمود: پى در پى خوردن آب باعث تشنگى مى شود.
و فرمود: هر غذا و نوشيدنى كه حيوانى در آن بيفتد كه خون جهنده ندارد و بميرد، حلال و پاك است .
و فرمود: هركس به خوردن زياد طعام و آب عادت كند قلب او قساوت مى گيرد.
و فرمود: هر وقت يكى از شما آب بخورد و سه بار نفس بكشد، در امان خواهد بود.
و فرمود: بدترين امت من كسانى هستند كه مغز استخوان را بخورند.
و فرمود: شيطان ياران خود را مى خواند و مى گويد بر شما باد گوشت و مسكر و ناى (يك نوع آلت موسيقى) كه من مجموعه شرها را جز در آنها نيافتم .
و فرمود: بهترين خورشت در دنيا و آخرت گوشت است .
و فرمود: بر شما باد به خوردن گوشت شتر بر خلاف يهود (كه نمى خورند).
و فرمود: هر كس چهل روز گوشت نخورد اخلاقش بد مى شود.
و فرمود: هركس در حال ضرورت ، خوردن گوشت مردار و خون و گوشت خوك را ترك كند و بميرد در آتش جهنم جاودان مى ماند.
و فرمود: گوشت را در سفره با چاقو نبريد كه آن از كارهاى عجمهاست و آن را با دندان بخوريد كه گواراتر و بهتر است .
و فرمود: از صيد مجوس جز ماهى را نخوريد.
و فرمود: هر كس چهل روز گوشت نخورد قلب او قساوت مى گيرد.
و فرمود: خداوند به يكى از پيامبران خود كه از ضعف شكايت كرده بود، وحى كرد كه گوشت را با شير بپزد كه شفا و بركت در آنهاست .
و فرمود: برنج در ميان غذاها مانند رئيس در ميان قوم است و من در ميان پيامبران مانند نمك در غذا هستم .
و فرمود: هر كس ميوه را به تنهايى بخورد به او ضرر نمى رساند.
و فرمود: با روغن بنفشه خود را چرب كنيد كه آن در تابستان سرد و در زمستان گرم است .
و فرمود: زنهاى حامله خود را شير بدهيد كه آن عقل بچه را زياد مى كند.
و فرمود: هر وقت شير خورديد دهانتان را بشوييد كه در آن چربى است .
و فرمود: سه چيز است كه برگردانيده نمى شود: متكا و شير و روغن .
و فرمود: خوردن پنير بيمارى است و گردو دوا است و اگر با هم باشند دوا هستند.
و فرمود: خوردن شير از ايمان است .
و فرمود: بر شما باد شير كه آن حرارت را از قلب بر طرف مى كند همانگونه كه انگشت، عرق را از پيشانى برطرف مى كند و نيز خوردن شير، پشت را محكم مى كند و بر عقل مى افزايد و ذهن را ذكاوت مى دهد و چشم را جلا مى بخشد و فراموشى را از بين مى برد.
و فرمود: ده چيز باعث فراموشى مى شود: خوردن پنير، خوردن بازمانده موش و خوردن سيب ترش و گشنيز و حجامت كردن با نقره و رفتن از ميان دو زن و نگاه كردن به كسى كه بر دار زده شده و تعزيه و خواندن سنگ قبرها.
و فرمود: هيچ چيز جز شير جاى خوردن و آشاميدن را نمى گيرد.
و فرمود: يك گوسفند يك بركت و دو گوسفند دو بركت دارد و سه گوسفند غنيمت است .
و فرمود: جسم با سه چيز شاد مى شود و رشد مى كند: عطر و لباس نرم و خوردن عسل .
و فرمود: بر شما باد عسل ، سوگند به كسى كه جان من در دست اوست خانه اى نيست كه در آن عسل باشد مگر اينكه فرشتگان به ساكنان آن خانه طلب آمرزش مى كنند. پس اگر كسى آن را بخورد هزار دوا در درون او وارد شود و هزار هزار بيمارى از او خارج مى شود و اگر در حالى كه عسل در درون اوست بميرد بدن او آتش نمى گيرد.
و فرمود: قلب مؤمن شيرين است و شيرينى را دوست دارد.
و فرمود: هر كس در دهان برادر مؤمن خود لقمه شيرينى بگذارد و قصد رشوه نداشته باشد و از شر او نترسد و جز خدا چيزى را اراده نكند، خداوند به وسيله آن ، حرارت موقف روز قيامت را از او بر مى گرداند.
و فرمود: چه خوب است خوردن عسل كه رشد مى دهد و ناراحتى سينه را از بين مى برد.
و فرمود: هر كس حافظه بخواهد، عسل بخورد.
و فرمود: هر وقت يكى از شما كنيزى بخرد، نخستين چيزى كه به او مى چشاند عسل باشد كه براى او پاكتر است .
و فرمود: هر وقتى زنى بچه اى به دنيا آورد نخستين چيزى كه آن زن مى خورد رطب و خرماى شيرين باشد، زيرا كه اگر بهتر از آن چيزى بود، خداوند به مريم وقتى عيسى را به دنيا آورد، مى داد.
و فرمود: هر وقت رطب آمد به من تهنيت بگوييد و هر وقت رطب رفت به من تسليت بگوييد.
و فرمود: خانه اى كه در آن خرما نباشد، در واقع طعامى در آن نيست .
و فرمود: درخت خرما و انار از باقيمانده طينت آدم آفريده شد.
و فرمود: درخت خرما را گرامى بداريد.
و فرمود: خرما را با آب دهن بخوريد كه كرم را مى كشد.
و فرمود: چه خوب است كه مؤمن سحرى خرما بخورد.
و فرمود: هر كس خرما داشته باشد، با آن افطار كند و اگر خرما نداشته باشد با آب افطار كند كه آن پاك كننده است .
و فرمود: شربت عسل را هر كس بياورد بر نگردانيد.
و فرمود: گوشت گاو بيمارى و شير آن دواست و گوشت گوسفند دوا و شير آن بيمارى است .
و فرمود: بر شما باد ميوها به هنگام نوبر آن كه آن بدنها را سالم مى كند و غمها را بر طرف مى سازد و آنها را به هنگام تمام شدن رها كنيد كه آن بيمارى براى بدنهاست .
و فرمود: بهترين چيزى كه روزه دار با آن افطار مى كند، كشمش و خرما و يا يك چيز شيرين است .
و فرمود: خوردن انجير امان از قولنج است .
و فرمود: خوردن «به» تاريكى چشم را از بين مى برد.
و فرمود: بهار امت من انگور و خربزه است .
و فرمود: خربزه را به عنوان ميوه بخوريد كه آن بهشتى است و در آن هزار بركت و هزار رحمت است و خوردن آن شفاى هر دردى است .
و فرمود: خربزه را با دندان بخوريد و آن را قطعه قطعه نكنيد كه آن ميوه مبارك و پاكى است ، دهان را پاك و قلب را مقدس و دندانها را سفيد مى كند و خدا را خشنود مى سازد، بوى آن از عنبر و آب آن از كوثر و گوشت آن از بهشت و لذت آن از جنت و خوردن آن از عبادات است .
و از ابن عباس نقل شده كه پيامبر فرمود: بر شما باد خربزه كه در آن ده خصلت است: غذا و نوشيدنى و مسواك و داراى بوى خوش است و مثانه را شست و شو مى دهد و سردى را قطع مى كند و شكم را مى شويد و آب پشت را زياد مى كند و جماع را افزايش مى دهد و سردى را قطع مى كند و بشره را پاك مى سازد.
و فرمود: بر شما باد انار و پى آن را هم بخوريد كه آن دباغ كننده معده است، هيچ دانه اى از آن در درون شما قرار نمى گيرد مگر اينكه قلب نورانى مى شود و چهل روز انسان را از وسوسه شيطان حفظ مى كند.
و فرمود: بر شما باد ليمو كه آن قلب را نورانى مى كند و بر عقل مى افزايد.
و فرمود: انگور را دانه دانه بخوريد كه گوارا تر است .
و فرمود: انجير بخوريد كه به بواسير و نقرس منفعت دارد.
و فرمود: زياد بادنجان بخوريد كه آن درختى است كه در بهشت ديده ام ، پس هركس آن را با اين قصد بخورد كه بيمارى آور است بيمارى مى آورد و هركس با اين قصد بخورد كه دواست دوا مى شود.
و فرمود: كدو بخوريد كه اگر براى خدا گياهى سبكتر از آن بود، آن را براى برادرم يونس مى رويانيد.
و فرمود: وقتى يكى از شما آبگوشت تهيه مى كند، در آن بسيار كدو بريزد كه بر عقل و فكر مى افزايد.
و فرمود: هر كس انارى بخورد و آن را تمام كند، خداوند چهل روز قلب او را نورانى مى كند.
و فرمود: چه خورشت خوبى است كشمش !
و فرمود: كسى انار نمى خورد مگر اينكه شيطان او چهل روز بيمار مى شود.
و فرمود: كرفس سبزى پيامبران است .
و فرمود: هركس سركه بخورد، فرشته اى به پا مى خيزد و براى او استغفار مى كند تا وقتى كه از آن فارغ شود.
و فرمود: بر شما باد كدو كه آن بر عقل مى افزايد.
و فرمود: عنّاب تب و سرفه را از بين مى برد و قلب را نورانى مى كند.
و فرمود: نوح از غصه به خدا شكايت كرد به او وحى شد كه انگور بخورد كه انگور غصه را از بين مى برد.
گفته شده كه روزى پيامبر در مجلس يكى از ياران خود بود كه فرمود:
خدا رحمت كند كسى را كه ما را با خربزه اى اطعام كند، پس على بن ابى طالب (عليه السلام) بلند شد و رفت و مقدارى خربزه آورد، پس او و اصحابش از آن خوردند
و فرمود: خدا رحمت كند كسى را كه ما را با اين اطعام كرد و نيز خدا رحمت كند هر مسلمانى را كه خربزه بخورد تا روز قيامت .
و فرمود: هيچ زن حامله اى خربزه نمى خورد مگر اينكه نوزاد او زيبا روى و خوش خلق مى شود.
و فرمود: خربزه پيش از غذا شكم را شست و شو مى دهد و بيمارى را به كلى از بين مى برد.
آن حضرت خيار را با نمك و خربزه را با پنير مى خورد و ميوه را به صورت تر مى خورد و گاهى خربزه را با دستان خود مى خورد.
و فرمود: نرگس را بو كنيد اگر چه روزى يك بار باشد، اگر چه هفته اى يك بار باشد، اگر چه ماهى يك بار باشد، اگر چه سالى يك بار باشد، اگر چه در عمر يك بار باشد چون در دل نقطه اى از جنون و جذام و برص وجود دارد كه بوئيدن آن ، آن را از بين مى برد.
و فرمود: حنا خضاب اسلام است، عمل مؤمن را زياد مى كند و سر درد را از بين مى برد و به چشم تيزى مى بخشد و بر جماع مى افزايد و آن سرور گياهان در دنيا و آخرت است.
و فرمود: برترى روغن بنفشه بر ساير روغنها مانند برترى اسلام بر ساير اديان است .
و فرمود: هيچ برگى از كاسنى نيست مگر اينكه بر آن قطره اى از آب بهشت است .
و فرمود: هر كس مى خواهد عطرى را استشمام كند گل سرخ را ببويد.
و فرمود:خداوند براى ما خوشايندتر از حنا گياهى نيافريده است .
و فرمود: يك درهم در راه خدا صدقه دادن هفتصد برابر پاداش دارد. و يك درهم جهت خضاب با حنا دادن نه هزار پاداش دارد.
و فرمود: سفره هاى خود را با سبزى زينت دهيد كه خوردن آن همراه با گفتن بسم الله، شياطين را مى راند.
و فرمود: پنير بخوريد كه آن خواب مى آورد و طعام را هضم مى كند.
و فرمود: سير بخوريد كه در آن شفاى هفتاد بيمارى است .
و فرمود: هر كس اسپند بخورد و بخوابد از سر گيجه در امان خواهد بود.
و فرمود: هر كس سير و پياز و چيز بدبو بخورد به مردم نزديك نشود و به مسجد نزديك نشود.
و فرمود: وقتى به شهرى وارد شديد از سبزى و پياز آن بخوريد كه بيمارى آن شهر را از شما دور مى كند و رنج را از بين مى برد و عصب را محكم مى كند و باه را افزايش مى دهد و تب را مى برد.
و فرمود: بر شما باد كرفس كه اگر چيزى عقل را بيفزايد، همان است .
و فرمود: بر شما باد هليله سياه كه آن از درخت بهشتى است طعم آن تلخ است ولى در آن شفاى هر دردى است .
و فرمود: حجامت كردن در نوزدهم و بيست ويكم هر ماه مستحب است .
و فرمود: در شبى كه به معراج رفتم به هيچ فرشته اى نمى گذشتم مگر اينكه مى گفت: اى محمد امت خود را به حجامت كردن دستور بده و بهترين چيزى كه با آن بيماريها را مداوا مى كنيد حجامت كردن و سياه دانه و جوز است .
و فرمود: خوردن خاك بر هر مسلمانى حرام است .
و فرمود: هر كس بميرد در حالى كه در شكم او به سنگينى يك ذره خاك باشد به آتش مى افتد.
و فرمود: هر كس خاك بخورد گويا كه به قتل خود كمر بسته است .
و فرمود: خاك نخوريد كه در آن سه خصلت است ، بيمارى مى آورد و شكم را بزرگ مى كند و رنگ را زرد مى كند.
و فرمود: هر كس هفت روز به شدت بيمار باشد خداوند هفتاد سال گناه او را مى آمرزد.
و فرمود: از چهار چيز بدتان نيايد: چشم درد كه رگهاى كورى را قطع مى كند و زكام كه رگهاى جذام را قطع مى كند و سرفه كه رگهاى فلج را قطع مى كند و دمل كه رگهاى برص را قطع مى كند.
و فرمود: تب، نصيب هر مؤمنى از آتش است .
و فرمود: تب، گناهان را مى ريزد همانگونه كه درخت برگها را مى ريزد.
و فرمود: هر كس براى كسى كه عطسه مى كند الحمدلله بگويد از درد شكم و درد گوش و لب بريدگى در امان خواهد بود.
و فرمود: هيچ شخصى نزد مريض هفت بار نمى گويد: «از خداوند بزرگ كه پروردگار عرش بزرگ است مى خواهم كه تو را شفا بدهد»، مگر اينكه شفا مى يابد.
و فرمود: هر كس از دندان درد شكايت دارد، انگشت خود را روى آن بگذارد و اين آيه را بخواند: «وَهُوَ الَّذِي أَنْشَأَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ فَمُسْتَقَرٌّ وَمُسْتَوْدَعٌ ۗ قَدْ فَصَّلْنَا الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَفْقَهُونَ»(2)
_______________________________
پی نوشت:
1. بحارالانوار، ج 1 ص 42، چاپ اسلاميه، تهران.
2. سوره انعام، 98.

منبع:
طب النبی، ابوالعباس مستغفرى، ترجمه يعقوب مراغى