وَ قَالَ (علیه السلام): إِنَّ كَلَامَ الْحُكَمَاءِ إِذَا كَانَ صَوَاباً، كَانَ دَوَاءً؛ وَ إِذَا كَانَ خَطَأً، كَانَ دَاء.
و فرمود (ع): سخن حكيمان اگر درست باشد داروست و اگر نادرست باشد، درد است.
و آن حضرت فرمود: سخن حكيمان اگر درست باشد دوا، و اگر خطا باشد درد است.
گفتار حكيمان و درمان (علمى، درمانى):و درود خدا بر او، فرمود: گفتار حكيمان اگر درست باشد درمان(1)، و اگر نادرست، درد جان است.________________________________(1). اشاره به علم: سوماتولوژى SOMATOLOGY (خاصيّت شناسى).
[و فرمود:] گفتار حكيمان اگر درست باشد درمان است، و اگر نادرست بود درد -تن و جان-.
امام عليه السّلام (در باره سخن بزرگان) فرموده است:سخن اهل دانش و بينش اگر درست باشد (براى دردهاى دنيا و آخرت) دارو است، و اگر نادرست باشد درد است (موجب فتنه و تباهكارى است، پس حكيم و دانشمند بايد كوشش نمايد كه سخن نادرست نگويد كه گفته اند: «زلّة العالم زلّة العالَم» يعنى لغزيدن دانشمند لغزش جهان است).
امام عليه السلام فرمود: گفتار دانشمندان اگر صحيح و درست باشد دوا (داروى شفابخش) و اگر نادرست وخطا باشد درد و بيمارى است.
گفتار دانشمندان، درد يا دارو؟امام عليه السلام در اين گفتار حكيمانه به آثار مثبت و منفى گفتار دانشمندان اشاره كرده، مى فرمايد: «گفتار دانشمندان اگر صحيح و درست باشد دوا (داروى شفابخش) و اگر نادرست و خطا باشد درد و بيمارى است»؛ (إِنَّ كَلاَمَ الْحُكَمَاءِ إِذَا كَانَ صَوَاباً كَانَ دَوَاءً، وَإِذَا كَانَ خَطَأً كَانَ دَاءً).اين سخن از آنجا سرچشمه مى گيرد كه مردم چشم به سخنان دانشمندان مى دوزند و گوش جان به گفتار آنها مى سپارند به خصوص حكيم و دانشمندى كه آزمايش خود را در ميان مردم پس داده و سابقه تقوا و وارستگى او در ميان آنان مشهور باشد. چنين كسى هرچه بگويد بسيارى از مردم آن را به كار مى برند به همين دليل اگر گفتار درستى باشد داروى دردهاى فردى و اجتماعى مادّى ومعنوى مردم خواهد بود و اگر به راه خطا برود باز ناآگاهانه مردم از آن پيروى مى كنند و موجب دردهاى مادى و معنوى جامعه مى شود. اين سخن هشدارى است به دانشمندان و علما و حكماى جامعه كه درباره سخنان خود درست بينديشند و دقت كنند و بدانند يك گفتار نابجا از سوى آنها ممكن است جامعه اى را بيمار كند و عواقب سوء آن دامن خود آنها را نيز بگيرد، ازاينرو گفته اند: لغزش عالِم به منزله لغزش عالَم است.در حديث ديگرى از اميرمؤمنان عليه السلام مى خوانيم: «زَلَّةُ الْعَالِمِ كَانْكِسَارِ السَّفِينَةِ تَغْرِقُ وَيُغْرِقُ مَعَها خَلْقٌ؛ لغزش عالِم مانند شكستن كشتى است كه هم آن كشتى غرق مى شود و هم تمام سرنشينانش».چه تعبير شگفتى! امام عليه السلام جامعه انسانى را به سرنشينان كشتى تشبيه كرده كه سرنوشت آنها با هم گره خورده و لغزش عالم را به منزله سوراخ كردن يا درهم شكستن كشتى دانسته است كه سبب غرق شدن گروه بسيارى مى شود. در حديث ديگرى از همان بزرگوار آمده است: «زَلَّةُ الْعالِمِ تُفْسِدُ عَوالِمَ؛ لغزش عالم، جهانى را فاسد مى كند».اين گفتار حكيمانه در عصر و زمان ما كه وسايل ارتباط جمعى به قدرى گسترده شده كه گفته اى ممكن است به فاصله بسيار كوتاهى در تمام دنيا پخش شود، ظهور و بروز بيشترى دارد. قرآن مجيد مى گويد: «حتى در قيامت هنگامى كه گروهى از مردم به جرم گناهانشان در دادگاه عدل الهى حاضر مى شوند مى گويند: «(رَبَّنَا إِنَّا أَطَعْنَا سَادَتَنَا وَكُبَرَاءَنَا فَأَضَلُّونَا السَّبِيلاَْ)؛ خداوندا ما از رؤسا و بزرگانمان پيروى كرديم و آنها ما را از راه راست منحرف ساخته و گمراه كردند». گرچه واژه هاى «سادَتَنا» و «كُبَراءَنا» مفهوم وسيعى دارند؛ ولى دانشمندانِ مقبول جامعه يكى از مصاديق آن محسوب مى شوند.
امام (ع) فرمود: «إِنَّ كَلَامَ الْحُكَمَاءِ إِذَا كَانَ صَوَاباً كَانَ دَوَاءً- وَ إِذَا كَانَ خَطَأً كَانَ دَاءً»:توضيح آن كه، چون مردم كاملا بدانها خوشبين و پذيراى سخن آنانند، اگر سخنشان درست باشد، درد نادانى را برطرف سازد، و اگر نادرست باشد، باعث ايجاد درد نادانى در مردم خواهد شد، از اين رو گفته اند: لغزش يك عالم، به منزله لغزش تمام مردم است.
منهاج البراعة في شرح نهج البلاغة (خوئى)، ج 21، ص: 350
الرابعة و الخمسون بعد المائتين من حكمه عليه السّلام:(254) و قال عليه السّلام: إنّ كلام الحكماء إذا كان صوابا كان دواء و إذا كان خطأ كان داء. (81089- 81073)
المعنى:الحكماء قادة الشعوب و المطاعون عند الملل بحسب ما يعتقدونه فيهم من الخلوص للارشاد و النصيحة في شتّى مناحي الحياة و مختلف آراء الشعوب في تشخيص من يكون حكيما في نظرهم.و قد يطلق لفظ الحكيم في بعض الشعوب و خصوصا في الأرياف على الطبيب المداوي فكان ألصق بكلامه عليه السّلام حيث إنّه إذا أصاب في نظره كان كلامه دواء ناجحا لبرء المريض، و إن أخطأ زاده داء.و كذلك الحكماء الروحى و الأخلاقي إن أصابوا فيما قرّروه يداووا الأسقام الروحيّة، و إن أخطئوا زادوا داء على داء.الترجمة:فرمود: اگر سخن حكيمان جهان درست در آيد درد را درمان نمايد و اگر نادرست است بر درد بيفزايد.سخن را درست أر بگويد حكيم دوائى است از هر درد سقيم و گر بر خطا گفت دردي فزود خطا نيست درمان درد أليم
جلوه تاريخ درشرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 8 ، صفحه ى 65
انّ كلام الحكماء اذا كان صوابا كان دواء، و اذا كان خطا كان داء. «همانا سخن حكيمان چون درست باشد، درمان است و چون نادرست باشد، درد است.»
و اين بدان سبب است كه مردم از سخن ايشان پيروى مى كنند، اگر حق باشد رستگار مى شوند و براى آنان پاداش حاصل مى شود و اگر نادرست باشد رستگار نمى شوند و همچون بيمارى و درد خواهد بود.
