درخواست (نیازخواهی) از نظر احادیث

نهى از نياز خواهى از مردم

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

يا أبا ذَرٍّ ، إيّاكَ و السؤالَ فإنّهُ ذُلٌّ حاضرٌ ، و فَقرٌ تَتَعَجَّلُهُ ، و فيهِ حِسابٌ طَويلٌ يَومَ القِيامَةِ .

اى ابوذر! زنهار از سؤال (گدايى) كه در دنيا مايه خوارى و فقر است و در روز قيامت حسابش طولانى است .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مَن هَداهُ اللّه ُ لِلإسلامِ و عَلَّمَهُ القرآنَ ثُمّ سَألَ الناسَ كُتِبَ بينَ عَينَيهِ: فَقيرٌ ، إلى يَومِ القِيامَةِ
كسى كه خداوند او را به اسلام هدايت كند و قرآن را به وى بياموزد و با وجود اين، دست نياز به سوى مردم دراز كند، بر پيشانى او نوشته شود: فقير [باش] تا روز قيامت.

امام على عليه السلام :

السؤال يُضعِفُ لِسانَ المُتَكَلِّمِ ، و يَكسِرُ قَلبَ الشُّجاعِ البَطَلِ ، و يُوقِفُ الحُرَّ العزيزَ مَوقِفَ العَبدِ الذَّليلِ ، و يُذهِبُ بَهاءَ الوَجهِ ، و يَمحَقُ الرِّزقَ .
درخواست كردن، زبان گوينده را كوتاه مى كند و دل شجاع پهلوان را مى شكند و انسان آزاد سرفراز را به مقام برده اى ذليل تنزّل مى دهد و آبرو را مى بَرد و روزى را مى بُرد (بى بركت مى كند) .

امام على عليه السلام :

 المَسألَةُ طَوقُ المَذَلَّةِ تَسلُبُ العَزيزَ عِزَّهُ و الحَسِيبَ حَسَبَهُ .
 درخواست كردن ، طوق خوارى است كه عزّت را از عزيز سلب مى كند و بزرگى را از بزرگ زاده .

امام على عليه السلام :

التَّقَرُّبُ إلى اللّه ِ تعالى بمَسألَتِهِ، و إلى الناسِ بتَركِها .
مقرّب شدن نزد خداوند متعال با درخواست كردن از اوست و مقرّب شدن نزد مردم ، با ترك درخواست از آنان .

امام على عليه السلام :

المَنِيَّةُ و لا الدَّنِيَّةُ ، و التَّقَلُّلُ و لا التَّوَسُّلُ .
مرگ ، آرى و ذلّت و پستى ، هرگز ؛ كم داشتن آرى ، و دست دراز كردن سوى اين و آن ، هرگز .

امام على عليه السلام :

شِيعَتِي مَن لَم يَهِرَّ هَريرَ الكَلبِ ، و لَم يَطمَع طَمَعَ الغُرابِ ، و لَم يَسألِ الناسَ و لَو ماتَ جُوعا .
 شيعه من كسى است كه چون سگ زوزه نمى كشد و مانند كلاغ طمع نمى ورزد و اگر از گرسنگى بميرد، دست گدايى به سوى مردم دراز نمى كند.

امام زين العابدين عليه السلام :

طَلَبُ الحَوائجِ إلى الناسِ مَذَلَّةٌ للحياةِ ، و مَذهَبَةٌ للحَياءِ ، و استِخفافٌ بِالوَقارِ ، و هُو الفَقرُ الحاضِرُ ، و قِلَّةُ طَلَبِ الحوائجِ مِنَ الناسِ هُو الغِنى الحاضِرُ .
 نياز خواهى از مردم ، مايه خوارى در زندگى و از بين رفتن حياست و از وقار آدمى مى كاهد و آن، فقر نقد است، و كمتر دست نياز دراز كردن به سوى مردم ، توانگرى نقد است .

امام باقر عليه السلام :

طَلَبُ الحَوائجِ إلى الناسِ استِلابٌ لِلعِزَّةِ و مَذْهَبَةٌ لِلحَياءِ ، واليَأسُ مِمّا في أيدِي الناسِ عِزُّ المُؤمنينَ ، و الطَّمَعُ هُو الفَقرُ الحاضِرُ .
 دست نياز به سوى مردم دراز كردن، عزّت را مى گيرد و حيا را مى بَرد، و چشم بركندن از آنچه در دست مردم است ، مايه عزّت مؤمنان است و طمع ، همان فقر نقد است .

امام صادق عليه السلام :

شِيعَتُنا مَن لا يَسألُ الناسَ و لَو ماتَ جُوعا .
 شيعه ما كسى است كه دست نياز به سوى مردم دراز نمى كند ، گر چه از گرسنگى بميرد .

نهى از طلب حاجت از غير خدا

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

يا عَلِيُّ ، لَئن اُدخِلَ يَدِي في فَمِ التِّنِّينِ إلى المَرْفَقِ أحَبُّ إلَيَّ مِن أن أسألَ مَن لَم يَكُن ثُمَّ كانَ
اى على! اگر دست خود را تا آرنج در دهان افعى كنم ، برايم خوشتر است تا از تازه به دوران رسيده چيزى بخواهم

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 يا أبا ذرّ،··· إذا سَألتَ فَاسألِ اللّه َ عزّ و جلّ، و إذا استَعَنتَ فاستَعِن بِاللّه ِ
 اى ابوذر! . . . هرگاه چيزى طلبيدى ، از خداوند عزّ و جلّ بطلب و هرگاه كمك خواستى از خدا كمك بخواه

امام على عليه السلام :

 لا تَسألُوا إلاّ اللّه َ سبحانَهُ ، فإنّهُ إن أعطاكُم أكرَمَكُم ، و إن مَنَعَكُم خارَ لَكُم .
جز از خداى سبحان چيزى مخواهيد ؛ زيرا خداوند اگر چيزى به شما عطا كند، با احترام مى دهد و اگر ندهد بهترش را به شما عطا مى فرمايد .

امام على عليه السلام : 

مَن سَألَ غيرَ اللّه ِ استَحَقَّ الحِرمانَ .
هر كه از غير خدا چيزى بخواهد ، سزاوار محروميت باشد .

امام حسين عليه السلام :

إذا ما عَضَّكَ الدهرُ فلا تَجْنَحْ إلى خَلقِ
و لا تـَسألْ سِوَى اللّه ِ تعالى قاسِمِ الرِّزقِ
فَلَو عِشتَ و طَوَّفْتَ مِنَ الغَربِ إلى الشَّرقِ
لَما صادَفتَ مَن يَقدِرُ أن يُسعِدَ أو يُشقِي .
هرگاه روزگار بر تو سخت گرفت، به خلق روى نياور
و جز از خداوند متعال كه قسمت كننده روزى است درخواست مكن
زيرا اگر آنقدر زندگى كنى كه از غرب تا شرق عالم را بگردى
هرگز كسى را نخواهى يافت كه بتواند كسى را خوشبخت كند يا بدبخت.

امام باقر عليه السلام :

 اِتَّخَذَ اللّه ُ عزّ و جلّ إبراهيمَ خَليلاً لأنّهُ لَم يَرُدَّ أحَدا و لَم يَسألْ أحَدا غَيرَ اللّه ِ عزّ و جلّ
 خداوند عزّ و جلّ ابراهيم را خليل خود كرد ؛ چون او دست رد به سينه هيچ سائلى نزد و دست نياز به سوى احدى جز خداوند عزّ و جلّ دراز نكرد

ترك درخواست و تضمين بهشت

كنز العمّال : پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود :

 مَن يَتَكَفَّلُ لِي أن لا يَسألَ الناسَ شيئا و أتَكَفَّلُ لَهُ بالجَنَّةِ ؟ قالَ ثَوْبانُ : أنا . فَكانَ ثَوْبانُ لا يَسألُ الناسَ شيئا
چه كسى به من قول مى دهد كه از مردم چيزى نخواهد تا من قول بهشت را به او دهم؟ ثوبان گفت : من . پس از آن ثوبان ديگر از مردم چيزى نمى طلبيد

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ به ابوذر هنگامى كه بهشت را با شرايطى براى او تضمين نمود ـ فرمود :

عَلى أن لا تَسألَ النّاسَ شَيئا و لا سَوْطَكَ إن يَسقُطْ مِنكَ حَتَّى تَنزِلَ إلَيهِ فَتَأخُذَهُ .
 به شرط آن كه هيچ چيز از مردم نخواهى، حتى اگر تازيانه ات به زمين افتاد ، خودت پياده شوى و آن را بردارى .

بحار الأنوار : روزى رسول خدا صلى الله عليه و آله به اصحاب خود فرمود:

 تُبايِعوني على أن لا تَسألُوا الناسَ شَيئا ، فكانَ بعدَ ذلك تَقَعُ المِخْصَرَةُ مِن يَدِ أحَدِهِم فَيَنزِلُ لَها ، و لا يَقولُ لأحَدٍ : ناوِلْنِيها .
 با من بيعت كنيد بر اين كه چيزى از مردم نخواهيد . از آن پس، اگر چوبدست كسى از دستش مى افتاد ، خودش [از مركب] پياده مى شد و آن را بر مى داشت و به كسى نمى گفت : آن را به من
بده .

امام على عليه السلام :

قالَ رجُلٌ للنبيِّ صلى الله عليه و آله : يا رسولَ اللّه ِ ، عَلِّمني عَمَلاً لا يُحالُ بَينَهُ و بَينَ الجَنَّةِ . قالَ : لا تَغضَبْ ، و لا تَسألِ الناسَ شَيئا .
 مردى به پيامبر صلى الله عليه و آله عرض كرد : اى رسول خدا! مرا كارى بياموز كه ميان آن كار و بهشت حايلى نباشد. حضرت فرمود : خشمگين مشو، و از مردم نيز چيزى مخواه .

امام صادق عليه السلام ـ پس از بيان اين مطلب كه رسول خدا صلى الله عليه و آله بهشت را براى گروهى از انصار تضمين كرد، به شرط آن كه از هيچ كس چيزى نخواهند ـ فرمود :

فكانَ الرجُلُ مِنهُم يَسقُطُ سَوطُهُ و هُو عَلى دابَّتِهِ فَيَنزِلُ حتّى يَتَناوَلَهُ كَراهِيَةَ أن يَسألَ أحَدا شيئا ، و إن كانَ الرجُلُ لَيَنقَطِعُ شِسْعُهُ فَيَكرَهُ أن يَطلُبَ مِن أحَدٍ شِسعا .
چنين شده بود كه سواره اى تازيانه اش مى افتاد، اما براى آن كه از كسى خواهشى نكند، خود از مركب پياده مى شد و آن را برمى داشت و اگر كسى بند كفشش پاره مى شد ، خوش نداشت از كسى بند كفشى بخواهد .

آن جا كه درخواست كردن رواست

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنّ المَسألَةَ لا تَحِلُّ إلاّ لِفَقرٍ مُدقِعٍ ، أو غُرْمٍ مُقطِعٍ .
درخواست كردن روا نيست، مگر براى [رفع] فقر كُشنده يا وام كمر شكن .

امام حسن عليه السلام :

إنّ المسألَةَ لا تَحِلُّ إلاّ في إحدى ثلاثٍ : دَمٍ مُفجِعٍ ، أو دَينٍ مُقرِحٍ ، أو فَقرٍ مُدقِعٍ .
 درخواست كردن روا نيست، مگر در يكى از اين سه جا: خون بهاى سنگين ، يا بدهكارى توان فرسا ، يا فقر كُشنده .

امام صادق عليه السلام :

 لا تَصلَحُ المَسألَةُ إلاّ في ثلاثٍ : في دَمٍ مُنقَطِعٍ ، أو غُرمٍ مُثقِلٍ ، أو حاجةٍ مُدقِعَةٍ .
درخواست كردن شايسته نيست مگر در سه جا : در خون بهايى كه به عهده بيچاره اى است، يا در وام سنگين، و يا نيازى كه [انسان را] به خاك مذلّت نشاند.

امام عسكرى عليه السلام :

اِدفَعِ المَسألَةَ ما وَجَدتَ التَّحَمُّلَ يُمكِنُكَ فإنّ لِكُلِّ يَومٍ رِزقا جَديدا، و اعلَمْ أنّ الإلحاحَ في المَطالِبِ يَسلُبُ البَهاءَ ، و يُورِثُ التَّعَبَ و العَناءَ ، فاصبِرْ حتّى يَفتَحَ اللّه ُ لكَ بابا يَسهُلُ الدُّخولُ فيهِ، فَما أقرَبَ الصَّنِيعَ مِنَ المَلهوفِ ، و الأمنَ مِنَ الهارِبِ المَخُوفِ ! فرُبَّما كانَتِ الغِيَرُ نَوعا مِن أدَبِ اللّه ِ ، و الحُظوظُ مَراتِبُ ، فلا تَعجَلْ على ثَمَرَةٍ لَم تُدرِكْ ، و إنّما تَنالُها في أوانِها ، و اعلَمْ أنَّ المُدَبِّرَ لكَ أعلَمُ بِالوَقتِ الذي يَصلُحُ حالُكَ فيهِ فَثِقْ بِخِيَرَتِهِ في جَميعِ اُمُورِكَ يَصلُحْ حالُكَ .
تا جايى كه مى توانى تحمّل كنى دست نياز دراز مكن ؛ زيرا هر روز، روزىِ تازه اى دارد . بدان كه پافشارى در درخواست، هيبت آدمى را مى بَرد ، و رنج و سختى به بار مى آورد ؛ پس ، صبر كن تا خداوند دَرى به رويت بگشايد كه براحتى از آن وارد شوى ؛ كه چه نزديك است احسان ، به آدم اندوهناك ، و امنيت ، به آدم فرارى وحشتزده ؛ چه بسا كه دگرگونى و گرفتاريها ، نوعى تنبيه خداوند باشد و بهره ها مرحله دارند ؛ پس ، براى چيدن ميوه هاى نارس شتاب مكن ، كه به موقع آنها را خواهى چيد . بدان، آن كه تو را تدبير مى كند، بهتر مى داند كه چه وقت، بيشتر مناسب حال توست ، پس در همه كارهايت به انتخاب او اعتماد كن، تا حال و روزت سامان گيرد .

برحذر داشتن از نياز خواهى با وجود بى نيازى

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 مَن سَألَ الناسَ أموالَهُم تَكَثُّرا فإنّما هِي جَمْرةٌ ، فَلْيَستَقِلَّ مِنهُ أو لِيَستَكثِرْ .
 هر كه از روى فزون خواهى دستِ سؤال به سوى مردم دراز كند ، اين جز اخگرى از آتش نيست ، چه كم خواهد، چه زياد .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 مَن سَألَ عن ظَهرِ غِنىً فَصُداعٌ في الرأسِ و داءٌ في البَطنِ
 هر كس با وجود بى نيازى ، دست سؤال دراز كند نتيجه اش دردى در سر و دردى در دل (بيمارى هاى روانى ) است!

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

الذي يَسألُ مِن غَيرِ حاجَةٍ كَمِثلِ الذي يَلتَقِطُ الجَمْرَ .
كسى كه بدون احتياج ، گدايى مى كند، همانند كسى است كه اخگرى از آتش به كف گيرد .

امام زين العابدين عليه السلام :

ضَمِنتُ على رَبّي أن لا يَسألَ أحَدٌ أحَدا مِن غَيرِ حاجَةٍ إلاّ اضطَرَّتْهُ حاجَةٌ بالمَسألةِ يَوما إلى أن يَسألَ مِن حاجَةٍ .
 من پروردگارم را ضامن مى گيرم كه هيچ كس بدون داشتن نياز از كسى چيزى نخواهد مگر آن كه روزى ، نياز واقعى او را مجبور كند كه دست نياز [به سوى مردم] دراز كند .

امام باقر عليه السلام :

مَن سَألَ بظَهرِ غِنىً لَقِيَ اللّه َ مَخْموشا وَجهُهُ يَومَ القِيامَةِ
 هر كس با وجود بى نيازى ، سؤال (گدايى) كند در روزِ قيامت با چهره اى خراشيده خدا را ديدار نمايد .

امام صادق عليه السلام :

ما مِن عَبدٍ يَسألُ مِن غَيرِ حاجَةٍ فَيَمُوتُ حتّى يُحْوِجَهُ اللّه ُ إلَيها و يُثبِتَ لَهُ بها النارَ .
 هر بنده اى كه بدون احتياج دست سؤال دراز كند، نميرد تا آن كه خداوند او را به آن چيز [واقعا] محتاج كند و آتش دوزخ را بر او حتمى گرداند .

امام صادق عليه السلام :

مَن سَألَ الناسَ شيئا و عِندَهُ ما يَقُوتُهُ يَومَهُ فهُو مِن المُسرِفِينَ .
هر كه به اندازه خوراك يك روز خود داشته باشد و دستِ سؤال به سوى مردم دراز كند ، از اسرافكاران است .

امام صادق عليه السلام :

مَن سَألَ مِن غَيرِ فَقرٍ فإنّما يَأكُلُ الخَمرَ .
هر كه فقير نباشد و دست سؤال دراز كند، [همانند كسى است كه ]شراب خوار است .

امام صادق عليه السلام :

ثلاثةٌ لا يَنظُرُ اللّه ُ إلَيهِم يَومَ القِيامَةِ··· و الذي يَسألُ الناسَ و في يَدِهِ ظَهرُ غِنىً .
 سه نفرند كه خداوند در روز قيامت به آنها نظر [لطف ]نمى كند: . . . و كسى كه بى نياز باشد و در عين حال، دست گدايى به سوى مردم دراز كند .

امام صادق عليه السلام :

مَن سَألَ الناسَ و عِندَهُ قُوتُ ثلاثةِ أيّامٍ لَقِيَ اللّه َ تعالى يَومَ يَلقاهُ و لَيسَ في وَجهِهِ لَحمٌ .
هر كه خوراكِ سه روز خود را داشته باشد و از مردم درخواست كند ، با چهره اى بدون گوشت به ديدار خدا مى رود .

ترغيب به بى نيازى از مردم

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 مَن سَألَنا أعطَيناهُ ، و مَنِ استَغنى أغناهُ اللّه ُ .
 هر كه از ما چيزى بخواهد به او مى دهيم، و هر كه چيزى نخواهد خداوند او را بى نياز و توانگر گرداند .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 لو أنّ أحَدَكُم يَأخُذُ حَبلاً فَيَأتِي بِحُزْمَةِ حَطَبٍ على ظَهرِهِ فَيَبِيعُها فَيَكُفُّ بها وَجهَهُ خَيرٌ لَهُ مِن أن يَسألَ .
 اگر هر يك از شما ريسمانى برگيرد و پشته اى هيزم بياورد و بفروشد و با اين كار آبروى خود را حفظ كند ، بهتر از آن است كه دست گدايى دراز كند .

امام صادق عليه السلام :

 اِشتَدَّتْ حالُ رجُلٍ مِن أصحابِ النبيِّ صلى الله عليه و آله فقالَتْ لَهُ امرأتُهُ: لو أتَيتَ رسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله فَسَألتَهُ ، فجاءَ إلى النبيِّ فلمّا رآهُ النبيُّ قالَ : مَن سَألَنا أعطَيناهُ و مَنِ استَغنى أغناهُ اللّه ُ ، فقالَ الرَّجُلُ: ما يَعنِي غَيرِي ، فَرَجَعَ إلى امرأتِهِ فَأعلَمَها ، فقالَت : إنّ رسولَ اللّه ِ بَشَرٌ فَأعلِمْهُ ، فَأتاهُ فَلَمّا رآهُ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله قالَ : مَن سَألَنا··· حتّى فَعَلَ الرجُلُ ما ذَكَرَتْهُ ثلاثا ، ثُمَّ ذَهَبَ الرجُلُ فاستَعارَ مِعْوَلاً ثُمّ أتَى الجَبَلَ فَصَعِدَهُ فَقَطَعَ حَطَبا ، ثُمّ جاءَ بهِ فَباعَهُ بنِصفِ مُدٍّ مِن دَقيقٍ فَرَجَعَ فَأكَلُوهُ ، ثُمّ ذَهَبَ مِنَ الغَدِ فَصَعِدَهُ فجاءَ بأكثَرَ مِن ذلكَ فَباعَهُ ، فلَم يَزَلْ يَعمَلُ و يَجمَعُ حتّى اشتَرى مِعْوَلاً، ثُمّ جَمَعَ حتّى اشتَرى بَكرَينِ و غُلاما ، ثُمّ أثرى حتّى أيْسَرَ ، فجاءَ إلى النبيِّ صلى الله عليه و آله فَأعلَمَهُ كيفَ جاءَ يَسألُهُ و كيفَ سَمِعَ النبيَّ فقالَ صلى الله عليه و آله : قد قُلتُ لكَ : مَن سَألَنا أعطَيناهُ و مَنِ استَغنى أغناهُ اللّه ُ .
وضع زندگى مردى از اصحاب رسول خدا صلى الله عليه و آله بسيار سخت شد . همسرش گفت : كاش نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله مى رفتى و از ايشان چيزى مى خواستى . مرد خدمت پيامبر صلى الله عليه و آله آمد . حضرت چون او را ديد فرمود : هر كه از ما چيزى بخواهد به او مى دهيم و هر كه نخواهد خداوند بى نيازش كند . مرد [با خود] گفت : مقصود پيامبر ، كسى جز من نبود. پس نزد همسرش برگشت و ماجرا را برايش شرح داد . زن گفت : رسول خدا صلى الله عليه و آله هم يك بشر است ، مشكل را به آن حضرت بگو . مرد برگشت . پيامبر چون چشمش به او افتاد [همان گفته قبل را] فرمود : هر كه از ما چيزى بخواهد . .آن مرد تا سه مرتبه اين كار را كرد . سپس رفت و تبرى عاريه گرفت و به كوهستان رفت و مقدارى هيزم كَند و آورد و آن را به نيم چارك آرد فروخت و به خانه برگشت و آن را مصرف كرد . فردا نيز به كوه رفت و هيزم بيشترى آورد و فروخت. او همچنان كار مى كرد و مى اندوخت تا آن كه خودش تبرى خريد . بازهم اندوخته كرد تا جايى كه دو شتر و يك غلام خريد و از آن پس ثروتمند و مرفّه شد . آنگاه خدمت پيامبر صلى الله عليه و آله آمد و به عرض آن حضرت رساند كه چگونه براى نياز خواهى شرفياب شد و از پيامبر صلى الله عليه و آله چه شنيد . پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود : من كه به تو گفتم : هر كه از ما چيزى بخواهد به او مى دهيم و هر كه دست نياز دراز نكند ، خداوند بى نيازش گرداند .

نيكى خواستن از اهل آن

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

اُطلُبُوا المَعروفَ و الفَضلَ مِن رُحَماءِ اُمَّتي تَعِيشُوا في أكنافِهِم
 نيكى و بخشش را از بخشندگان و مهربانان امّت من بخواهيد تا در سايه آنان زندگى كنيد .

امام على عليه السلام ـ به فرزند خود حسن عليه السلام ـ فرمود : 

يا بُنَيَّ، إذا نَزَلَ بكَ كَلَبُ الزَّمانِ و قَحْطُ الدَّهرِ فعلَيكَ بذَوِي الاُصولِ الثابِتَةِ و الفُروعِ النابِتَةِ ، مِن أهلِ الرَّحمةِ و الإيثارِ و الشَّفَقَةِ؛ فإنّهُم أقضى للحاجاتِ و أمضى لِدَفعِ المُلِمّاتِ
فرزندم! هر گاه سختى زمانه و قحطى روزگار دامنگير تو شد ، بر تو باد [كمك گرفتن از ]كسانى كه ريشه هاى استوار و شاخه هاى رويان و خرّم دارند ؛ آنان كه بخشنده و ايثارگر و مهربانند ؛ زيرا اين افراد نياز آدمى را زودتر بر مى آورند و گرفتاريها را بهتر بر طرف مى سازند .

امام على عليه السلام :

 ماءُ وَجهِكَ جامِدٌ يُقْطِرُهُ السُّؤالُ، فَانظُرْ عِندَ مَن تُقطِرُهُ .
آبروى تو ، يخِ منجمد است و سؤال و خواهش ، آن را قطره قطره مى چكاند . پس ، بنگر كه آن را نزد چه كسى فرو مى چكانى .

نياز خواهى از نااهل

امام على عليه السلام :

 فَوْتُ الحاجَةِ أهوَنُ مِن طَلَبِها إلى غَيرِ أهلِها
با نيازمندى به سر بردن ، آسانتر است از دست نياز به سوى نااهل دراز كردن .

امام على عليه السلام :

إيّاكَ و طَلَبَ الفَضلِ و اكتِسابَ الطَّساسِيجِ ، و القَرارِيطِ مِن ذَوِي الأكُفِّ اليابِسَةِ و الوُجوهِ العابِسَةِ؛ فإنّهُم إن أعطَوْا مَنُّوا ، و إن مَنَعُوا كَدُّوا
مبادا از صاحبان دستهاى خشك (بى خير) و چهره هاى در هم كشيده، بخششى بخواهى و [حتى] يك پول سياه بگيرى ؛ زيرا اين افراد اگر چيزى بدهند ، منّت مى گذارند و اگر ندهند رنجور سازند .

امام على عليه السلام :

لا شَيءَ أوجَعُ مِنَ الاِضطِرارِ إلى مسألَةِ الأغمارِ .
چيزى دردناكتر از اين نيست كه انسان ناچار شود از افراد نا آزموده كار چيزى بخواهد .

آداب نياز خواهى

امام على عليه السلام :

 إذا أرَدتَ أن تُطاعَ فَاسألْ ما يُستَطاعُ .
 اگر مى خواهى خواهشت برآورده شود ، چيزى بخواه كه در حدّ توان باشد .

امام على عليه السلام :

كَثرَةُ السُّؤالِ تُورِثُ المَلالَ .
درخواستِ زياد ، ملال به بار مى آورد .

امام على عليه السلام :

مَن سَألَ ما لا يَستَحِقُّ قُوبِلَ بِالحِرمانِ .
 هر كه چيزى خواهد كه استحقاق آن را ندارد، با ناكامى رو به رو شود .

امام صادق عليه السلام :

لا تَسألْ مَن تَخافُ أن يَمنَعَكَ .
 از كسى كه مى ترسى دست رد به سينه ات زند ، چيزى مخواه .

امام صادق عليه السلام :

ثلاثةٌ تُورِثُ الحِرمانَ : الإلحاحُ في المَسألَةِ ، و الغِيبةُ ، و الهُزءُ .
 سه چيز موجب محروميت است : پافشارى در درخواست ، غيبت و ريشخند كردن .

امام صادق عليه السلام :

مَن سَألَ فَوقَ قَدرِهِ استَحَقَّ الحِرمانَ .
هر كه بيش از قدر و اندازه خود درخواست كند ، سزاوار محروم شدن است .

امام رضا عليه السلام :

مَن طَلَبَ الأمرَ مِن وَجهِهِ لَم يَزِلَّ ، فإن زَلَّ لَم تَخذُلْهُ الحِيلَةُ .
 هر كه چيزى را از راهش بطلبد ، نلغزد و اگر هم بلغزد از پيدا كردن راهِ چاره فرو نماند .

امام جواد عليه السلام :

مَن أمَّلَ فاجِرا كانَ أدنى عُقُوبَتِهِ الحِرمانُ .
هر كه به نابكار اميد بندد ، كمترين سزايش ناكام شدن است .

امام جواد عليه السلام :

مَن لَم يَعرِفِ المَوارِدَ ، أعيَتْهُ المَصادِرُ
 هر كس وروديها را نشناسد ، خروجيها او را به ستوه آورد .

پرهيز از نوميد كردن سائل

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

لا تَرُدُّوا السائلَ و لَو بظِلفٍ مُحْرَقٍ .
 سائل را نوميد برنگردانيد ، حتى اگر با پاچه سوخته [از گوسفندى ]باشد .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

لا تُخَيِّبْ راجِيَكَ فَيَمقُتَكَ اللّه ُ و يُعادِيَكَ .
 كسى را كه به تو اميد بسته است ، نوميد مگردان كه به خشم و دشمنى خدا گرفتار مى آيى .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

لا تَقطَعُوا على السائلِ مَسألَتَهُ فلَولا أنَّ المَساكينَ يَكذِبُونَ ما أفلَحَ مَن رَدَّهُم
 خواهش سائل را رد نكنيد ؛ اگر دروغ گويى گدايان نبود ، دست رد زننده به سينه آنان هرگز رستگار نمى شد .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

لَولا أنَّ السُّؤّالَ يَكذِبُونَ ما قَدُسَ مَن رَدَّهُم
 اگر نبود كه سائلان (گدايان) دروغ مى گويند ، كسى كه آن ها را نوميد بر مى گردانْد، هرگز پاك نمى شد .

امام على عليه السلام :

 لا تَرُدَّ سائلاً و لَو مِن شَطرِ حَبَّةِ عِنَبٍ أو شِقِّ تَمرَةٍ
سائل را دست خالى بر مگردان ، حتى اگر با نيم دانه اى از انگور يا خرما باشد .

امام على عليه السلام ـ در بيان خصلتهاى والاى پيامبر صلى الله عليه و آله ـ فرمود :

ما سُئلَ شيئا قَطُّ فقالَ : لا ، و ما رَدَّ سائلاً حاجَةً إلاّ بها ، أو بمَيسورٍ مِن القَولِ
هرگز چيزى از آن حضرت خواسته نشد كه بگويد : نه . و دست رد بر سينه هيچ سائلى نزد، بلكه يا نيازش را برمى آورد، يا با زبان خوش جواب مى كرد

امام حسين عليه السلام :

صاحِبُ الحاجةِ لَم يُكرِمْ وَجهَهُ عن سُؤالِكَ فَأكرِمْ وَجهَكَ عن رَدِّهِ
نيازمند با درخواست كردن حرمت خود را نگه نداشته است ، پس تو با نوميد نكردن او آبرو و حرمت خود را نگه دار .

امام زين العابدين عليه السلام :

أخافُ أن يَكونَ بَعضُ مَن يَسألُنا مُحِقّا فلا نُطعِمُهُ و نَرُدُّهُ فَيَنزِلُ بِنا أهلَ البيتِ ما نَزَلَ بِيَعقوبَ و آلِهِ عليهم السلام···
مى ترسم بعضى از كسانى كه دست سؤال به سوى ما دراز مى كنند ، مستحق باشند و ما [به گمان اين كه مستحق نيستند] به آنان چيزى ندهيم و جوابشان كنيم و در نتيجه، همان بلايى (گرفتارى اى) كه بر سر يعقوب آمد، به سر ما خاندان نيز بيايد ··· .

امام باقر عليه السلام :

لو يَعلَمُ السائلُ ما في المَسألَةِ ما سَألَ أحَدٌ أحَدا، و لَو يَعلَمُ المَسؤولُ ما في المَنعِ ما مَنَعَ أحَدٌ أحَدا .
اگر سائل بداند كه در سؤال و خواهش كردن چه نهفته است، هرگز كسى از كسى چيزى درخواست نمى كرد و اگر كسى كه از وى خواهشى مى شود بداند كه در نوميد كردن چه نهفته است ، هرگز كسى را نوميد برنمى گرداند .

امام صادق عليه السلام :

 إنّ الرَّجُلَ لَيَسألُني الحاجَةَ فَاُبادِرُ بقَضائها مَخافَةَ أن يَستَغنِيَ عَنها فلا يَجِدَ لَها مَوقِعا إذا جاءَتْهُ .
 هرگاه مردى دست نياز سوى من دراز كند در رفع نياز او مى شتابم ؛ زيرا مى ترسم كار از كار بگذرد و اقدام من در كمك به او ديگر به كارش نيايد .

امام صادق عليه السلام :

ما مَنَعَ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله سائلاً قَطُّ ، إن كانَ عِندَهُ أعطى ، و إلاّ قالَ : يَأتِي اللّه ُ بِهِ .
رسول خدا صلى الله عليه و آله هرگز سائلى را نوميد نكرد . اگر چيزى داشت به او مى داد ، و گر نه مى گفت : خدا حاجتت را برآورَد .

امام صادق عليه السلام :

يا رسولَ اللّه ِ، أ فِي المالِ حَقٌّ سِوَى الزَّكاةِ ؟ قالَ : نَعَم ، على المُسلمِ أن يُطعِمَ الجائعَ إذا سَألَهُ و يَكْسُوَ العارِيَ إذا سَألَهُ . قالَ: إنّهُ يَخافُ أن يَكونَ كاذِبا ، قالَ : أ فلا يَخافُ صِدقَهُ ؟ ! .
مردى خدمت پيامبر صلى الله عليه و آله آمد و عرض كرد : اى رسول خدا ! آيا در اموال، حقّى جز زكات وجود دارد؟ پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود : آرى . مسلمان بايد هرگاه گرسنه اى از او غذا بخواهد ، غذايش دهد و هر گاه برهنه اى از او لباس خواهد، وى را بپوشاند . مرد گفت: مى ترسم كه دروغ بگويد . پيامبر فرمود: آيا نمى ترسى كه راست بگويد؟!

امام كاظم عليه السلام :

ما أقبَحَ بالرَّجُلِ أن يُسألَ الشيءَ فيَقولَ :لا .
 چه زشت است براى مرد كه از وى چيزى خواسته شود و او «نه» بگويد .

امام كاظم عليه السلام :

مَن أتاهُ أخوهُ المؤمنُ في حاجَةٍ فإنّما هِي رَحمَةٌ مِنَ اللّه ِ تبارَكَ و تعالى ساقَها إلَيهِ ، فإن قَبِلَ ذلكَ فَقَد وَصَلَهُ بِوَلايَتِنا ، و هُو مَوصولٌ بوَلايَةِ اللّه ِ تباركَ و تَعالى .
 هر كه برادر مؤمنش براى حاجتى نزد او آيد، [بداند كه] آن رحمتى است از جانب خداى تبارك و تعالى كه به سوى وى كشانده است . پس ، اگر، بپذيرد و برآورد ، به ولايت ما پيوسته است كه ما نيز به ولايت خداى تبارك و تعالى پيوسته ايم.

بحار الأنوار ـ به نقل از معصومان عليهم السلام ـ :

إنّا لَنُعطي غَيرَ المُستَحِقِّ حَذَرا مِن رَدِّ المُستَحِقِّ
 ما از بيم اين كه مبادا دست رد به سينه مستحق زده باشيم، به غير مستحق نيز عطا مى كنيم .

كسى كه نبايد او را محروم كرد

امام صادق عليه السلام :

أعطُوا الواحِدَ و الاثنَينِ و الثلاثَةَ ، ثُمّ أنتُم بالخِيارِ
به سائل اول و دوم و سوم اعطا كنيد، و پس از آن اختيار با شماست .

امام صادق عليه السلام :

 أطعِمُوا ثلاثةً ثُمّ أنتُم بالخِيارِ علَيهِ ، إن شِئتُم أن تَزدادُوا فَازدادُوا و إلاّ فقد أدَّيتُم حَقَّ يَومِكُم .
 تا سه سائل را غذا بدهيد ؛ پس از آن مختاريد ، اگر خواستيد به غير آنها نيز بدهيد و گر نه وظيفه آن روز خود را انجام داده ايد .

الأمالى للطوسى به نقل از خلاّد از قول مردى :

كنّا جُلوسا عِندَ جعفرٍ عليه السلام فجاءَهُ سائلٌ فَأعطاهُ دِرهَما ، ثُمّ جاءَ آخَرُ فَأعطاهُ دِرهَما ، ثُمّ جاءَ آخَرُ فَأعطاهُ دِرهَما ، ثُمّ جاءَ الرابعُ فقالَ لَهُ : يَرزُقُكَ رَبُّكَ ، ثُمّ أقبَلَ علَينا فقالَ : لَو أنَّ أحَدَكُم كانَ عِندَهُ عِشرونَ ألفَ دِرهَمٍ و أرادَ أن يُخرِجَها في هذا الوَجهِ لأَخرَجَها ، ثُمّ بَقِيَ لَيس عِندَهُ شيءٌ ، ثُمّ كانَ مِنَ الثلاثةِ الذين دَعَوا فلَم تُستَجَبْ لَهُم دَعوَةٌ .
خدمت امام صادق عليه السلام نشسته بوديم كه سائلى آمد ، حضرت يك درهم به او داد . سپس يكى ديگر آمد، حضرت يك درهم به او داد ، سومى وارد شد، حضرت يك درهم به او داد ، چهارمى آمد حضرت به او فرمود : خداوند روزى ات را بدهد . آنگاه رو به ما كرد و فرمود : اگر يك نفر از شما بيست هزار درهم داشته باشد و بخواهد همه را در اين راه خرج كند ، خرج مى شود و خودش بى چيز مى ماند ؛ چنين كسى در زمره سه نفرى باشد كه دعا مى كنند و دعايشان مستجاب نمى شود .

موارد انفاق از بيت المال

وسائل الشيعة به نقل از محمّد بن ابى حمزه از قول مردى :

 مَرَّ شَيخٌ مَكفوفٌ كبيرٌ يَسألُ ، فقالَ أميرُ المؤمنينَ عليه السلام : ما هذا ؟ قالوا : يا أميرَ المؤمنينَ، نَصرانيٌّ . فقالَ أميرُ المؤمنينَ عليه السلام : استَعمَلتُمُوهُ حتّى إذا كَبِرَ و عَجَزَ مَنَعتُمُوهُ ؟ ! أنفِقُوا علَيهِ مِن بَيتِ المالِ
مردى نابينا و سالخورده مشغول گدايى بود . امير المؤمنين عليه السلام پرسيد : اين كيست؟ عرض كردند :اى امير المؤمنين ! او مردى نصرانى است . امير المؤمنين عليه السلام فرمود : از او كار كشيديد و حالا كه پير و عاجز شده است، كمكش نمى كنيد؟! از بيت المال به او چيزى بدهيد .

گوناگون

تحف العقول :

 فيما اُوحِيَ إلى موسى عليه السلام : أكرِمِ السائلَ إذا أتاكَ بِرَدٍّ جَميلٍ أو إعطاءٍ يَسِيرٍ .
 از جمله وحى هاى خداوند متعال به موسى عليه السلام اين بود : هرگاه سائلى نزد تو آمد، او را گرامى دار ، بدين سان كه يا با روى و زبان خوش جوابش كن و يا اندك چيزى به او بده .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 أجرُ السائلِ في حَقٍّ لَهُ كَأجرِ المُتَصَدِّقِ علَيهِ .
 اجر سائلى كه حقّ خود را بخواهد ، همانند اجر آن كسى است كه به او صدقه [و حقّش را ]مى دهد .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

اُنظُرُوا إلى السائلِ، فإن رَقَّتْ لَهُ قُلوبُكُم فَأعطُوهُ ، فإنّهُ صادِقٌ .
 به سائل بنگريد ، اگر دلتان به حال او سوخت ، عطايش دهيد كه او راست مى گويد.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

الأيدِي ثلاثٌ : فَيَدُ اللّه ِ عزّ و جلّ العُليا ، و يَدُ المُعطِي التي تَلِيها ، و يَدُ السائلِ السُّفلى فَأعْطِ الفَضلَ و لا تُعجِزْ نَفسَكَ
دستها سه گونه اند : دست خداوند عزّ و جلّ كه دست برتر است، و دست بخشنده كه بعد از آن است، و دست سائل كه دست زيرين (گيرنده) است . پس ، بخشنده باش و خود را ناتوان و درمانده مساز .
 

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

شَهادَةُ الذي يَسألُ في كَفِّهِ تُرَدُّ .
 شهادت دادن كسى كه دست سؤال و گدايى دراز مى كند پذيرفته نيست .

امام على عليه السلام :

لا تَستَحِ مِن إعطاءِ القَليلِ؛ فإنَّ الحِرمانَ أقَلُّ مِنهُ .
 از عطاى اندك شرم مكن ؛ زيرا محروم كردن اندكتر از آن است .

امام على عليه السلام :

لِتَكُنْ يَدُكَ العُليا إنِ استَطَعتَ .
تا مى توانى دستِ برتر [دهنده ]داشته باش .

امام على عليه السلام : 

إنَّ قَدْرَ السُّؤالِ أكثَرُ مِن قِيمَةِ النَّوالِ ، فلا تَستَكثِرُوا ما أعطَيتُمُوهُ فإنّهُ لَن يُوازِيَ قَدْرَ السُّؤالِ
سنگينى (دشوارى) نياز خواهى بيشتر از ارزش عطا است . بنا بر اين ، آنچه را كه عطا مى كنيد زياد مپنداريد ؛ زيرا كه آن، با سنگينى بار درخواست برابرى نمى كند .

امام زين العابدين عليه السلام :

 حَقُّ السائلِ إعطاؤهُ على قَدْرِ حاجَتِهِ .
 حقّ سائل آن است كه به اندازه نيازش به او عطا كنى .

امام زين العابدين عليه السلام ـ هنگامى كه ديد سائلى مى گريد ـ فرمود :

لَو أنّ الدنيا كانَت في كَفِّ هذا ، ثُمّ سَقَطَت مِنهُ ما كانَ يَنبَغِي لَهُ أن يَبكِيَ علَيها
 اگر همه دنيا در دست اين مرد بود و از دستش مى رفت ، سزاوار نبود كه براى آن بگريد .

بحار الأنوار :

كانَ أبو جعفرٍ عليه السلام إذا كانَ يَومُ عَرفَةَ لَم يَرُدَّ سائلاً
 امام باقر عليه السلام در روز عرفه هيچ سائلى را نوميد برنمى گرداند .

امام صادق عليه السلام :

مَسألةُ ابنِ آدَمَ لابنِ آدَمَ فِتنَةٌ إن أعطاهُ حَمِدَ مَن لَم يُعطِهِ ، و إن رَدَّهُ ذَمَّ مَن لَم يَمنَعْهُ .
 نياز خواهى انسان از انسان مصيبتى است ؛ اگر به سائل عطا كند، او كسى را مى ستايد كه نداده است [زيرا عطا كننده واقعى خداست و بايد او را ستود و سپاس گفت] و اگر نوميدش كند، از كسى نكوهش و بدگويى مى كند كه محرومش نكرده است .

امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به پرسش درباره سائلى كه معلوم نيست راست مى گويد كه نيازمند است يا نه ـ فرمود :

 أعطِ مَن وَقَعَت في قَلبِكَ الرَّحمَةُ لَهُ .
به هر كه نسبت به وى در دلت احساس دلسوزى كردى ، عطا كن .

میزان الحکمه،جلد پنجم.